Rolnictwo w krajach objętych procesem rozszerzenia

Status krajów objętych procesem rozszerzenia

UE uznała, że siedem krajów może w przyszłości przystąpić do UE – sześć państw regionu Bałkanów Zachodnich oraz Turcja – pod warunkiem spełnienia przez nie kluczowych „kryteriów kopenhaskich” dotyczących demokracji, praw człowieka i praworządności oraz funkcjonujących gospodarek rynkowych.

Kraje te znajdują się na różnych etapach procesu przystąpienia.

• Krajom, które spełniły kryteria kopenhaskie, Rada Europejska przyznała status „kraju kandydującego”. Status ten mają obecnie: Albania, Czarnogóra, Macedonia Północna, Serbia i Turcja.
• Kraje, które jeszcze nie wykazały spełnienia kryteriów kopenhaskich, uznawane są za „potencjalnych kandydatów”. Status ten mają obecnie Bośnia i Hercegowina oraz Kosowo (użycie nazwy Kosowo nie wpływa na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244 oraz z opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa).

Kraje kandydujące

Albania, Czarnogóra, Macedonia Północna, Serbia i Turcja to pięć krajów posiadających status kraju kandydującego.

Albania

Rolnictwo w Albanii

Rolnictwo jest jednym z głównych sektorów gospodarski albańskiej, generującym około 23 proc. krajowego PKB i zapewniającym zatrudnienie około 43 proc. ogółu zatrudnionych.

Wykorzystywana powierzchnia użytków rolnych wynosi 1,18 mln ha, co stanowi 40,5 proc. całkowitej powierzchni kraju. Połowa wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych to grunty orne, 43 proc. to trwałe użytki zielone, a 7 proc. to grunty przeznaczone pod uprawy trwałe.

Od 2003 r. produkcja rolna wzrosła średnio o 3–3,5 proc. rocznie. Wzrost wydajności był znaczący w przypadku winogron, ziemniaków, mleka krowiego i koziego, jaj, owoców i zielonki. W latach 2000–2008 produkcja owoców (w tym winogron) wzrosła o 70 proc., produkcja zwierzęca wzrosła o 21 proc., a produkcja roślin uprawnych o 10 proc. (mimo znacznego zmniejszenia powierzchni upraw pszenicy). Znacznie wzrosła produkcja warzyw, szczególnie w szklarniach.

Największe problemy, przed jakimi stoi rolnictwo w Albanii, to:

• migracja z obszarów wiejskich
• bardzo ograniczona wielkość gospodarstw (średnio 1,2 ha – w porównaniu z 14 ha w UE)
• słaby marketing produktów
• niedostatecznie rozbudowane systemy nawadniania i odwadniania
• niski poziom technologii
• słaba organizacja rolników i niski poziom rozwoju przemysłu przetwórczego.

Więcej informacji

Jak przebiega proces przystąpienia Albanii do UE

Handel produktami rolno-spożywczymi między UE a Albanią

Czarnogóra

Negocjacje w sprawie przystąpienia Czarnogóry rozpoczęły się w czerwcu 2012 r., a negocjacje w sprawie rozdziału 11 – rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich – w grudniu 2016 r. Czarnogóra musi spełnić dwa kryteria wymagane do zakończenia negocjacji: plan wdrażania dotyczący stworzenia zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli oraz plan wdrażania dotyczący powołania agencji płatniczej.

Rolnictwo w Czarnogórze

Powierzchnia Czarnogóry wynosi 13 812 km², co stanowi 0,35 proc. powierzchni UE. Grunty rolne stanowią 38 proc. (517 tys. ha) całego jej terytorium. Działalności rolniczej w Czarnogórze, prowadzonej na stosunkowo niewielkim obszarze, sprzyja panujący w tym kraju klimat śródziemnomorski. Jest ona dość zróżnicowana – od uprawy oliwek i owoców cytrusowych w regionie przybrzeżnym po wczesne warzywa sezonowe i tytoń w centralnych regionach oraz ekstensywną hodowlę owiec na północy.

Średnia wykorzystywana powierzchnia gruntów rolnych na gospodarstwo wynosi 4,6 ha, ale należy podkreślić, że powierzchnia 72 proc. gospodarstw rolnych ma 2 ha lub mniej. Jeśli chodzi o strukturę gospodarstw, dominują małe gospodarstwa rodzinne, które produkują głównie na własne potrzeby.

Rolnictwo jest zdecydowanie najważniejszym rodzajem aktywności ludności wiejskiej – dochód ponad 60 tys. gospodarstw domowych pochodzi częściowo lub całkowicie z rolnictwa.

Więcej informacji

Jak przebiega proces przystąpienia Czarnogóry do UE

Handel produktami rolno-spożywczymi między UE a Czarnogórą

Macedonia Północna

Rolnictwo w Macedonii Północnej

Macedonia Północna jest krajem śródlądowym, bardzo górzystym, który przecinają rozległe doliny. Pagórki i góry stanowią około 79 proc. powierzchni lądowej, a pozostała jej część to równiny (19 proc.) i naturalne jeziora (2 proc.).

Spośród całego terytorium kraju:

• 1,261 mln ha, czyli 50,1 proc., stanowią grunty rolne (grunty uprawne, pastwiska trwałe i łąki, grunty wykorzystywane pod uprawy trwałe oraz ogrody przydomowe)
• 44,3 proc. pokrywają lasy
• około 4 proc. zajmują wody i inne powierzchnie.

W 2013 r. grunty uprawne zajmowały około 509 tys. ha, czyli stanowiły około 40 proc. wszystkich gruntów rolnych. Spośród całkowitej powierzchni uprawnej 81 proc. stanowią grunty orne i ogrody, 3 proc. sady, 4 proc. winnice, a 11 proc. łąki.

Kraj jest w dużej mierze pagórkowaty i górzysty. Połączenie klimatu kontynentalnego i subśródziemnomorskiego, charakteryzujące się długimi, ciepłymi latami i krótkimi, stosunkowo łagodnymi zimami oraz żyzną glebą, zapewnia zasadniczo doskonałe warunki do produkcji szerokiej gamy produktów spożywczych.

Struktura sektora rolnego charakteryzuje się występowaniem małych gospodarstw rodzinnych (własnych lub dzierżawionych), które są podzielone na wiele małych działek. Gospodarstwa państwowe są na ogół znacznie większe.

Znaczną większość całej produkcji rolnej brutto (około 70 proc.) stanowi produkcja roślinna – głównymi produktami są pszenica i warzywa. W produkcji warzywnej dominują ziemniaki, pomidory i papryka – dzięki nim Macedonia Północna jest eksporterem netto przetworzonych warzyw. Inne ważne produkty rolne to owoce, zboża, tytoń i winogrona przeznaczone do produkcji wina, a także do bezpośredniego spożycia. Produkcja zwierzęca ma mniejsze znaczenie, przy czym w podsektorze tym dominuje chów bydła mlecznego i produkcja mleka krowiego.

Sektor rolny odpowiada za blisko 10 proc. PKB i jest stosunkowo stabilny. Podobnie jak w wielu krajach Bałkanów Zachodnich niemal połowa ludności mieszka na obszarach wiejskich. Oficjalnie prawie jedna piąta siły roboczej jest zatrudniona w rolnictwie. Rolnictwo zawsze pełniło rolę amortyzatora wstrząsów w przypadku zmian społeczno-gospodarczych i strukturalnych w przemyśle i innych sektorach gospodarki.

Sektor przetwórstwa rolno-spożywczego zawsze odgrywał ważną rolę w Macedonii Północnej. W ciągu ostatnich 10 lat prywatyzacji sektor ucierpiał z powodu zmian politycznych i trudności w dostosowaniu się do gospodarki rynkowej. Sytuacja poprawiła się w ostatnich latach w miarę stosowania podejścia bardziej zorientowanego na rynek.

Stosunki między UE a Macedonią Północną

Macedonia Północna była pierwszym krajem z regionu, który podpisał układ o stabilizacji i stowarzyszeniu w 2001 r. 22 marca 2004 r. Macedonia Północna złożyła wniosek o przyjęcie do UE. Pod koniec 2009 r. Komisja uznała, że kraj ten w wystarczającym stopniu spełnia kryteria członkostwa, i zaleciła rozpoczęcie negocjacji. Zalecenie to zostało powtórzone w kolejnych latach.

Jako kraj kandydujący Macedonia Północna kwalifikuje się do korzystania z pięciu komponentów pomocy w ramach IPA (Instrument Pomocy Przedakcesyjnej), w tym IPARD – komponentu dotyczącego rozwoju obszarów wiejskich. W programie IPARD określono szczegółowe cele sektora rolnego i przedstawiono w skrócie środki służące ich osiągnięciu.

Więcej informacji

Jak przebiega proces przystąpienia Macedonii Północnej do UE

Handel produktami rolno-spożywczymi między UE a Macedonią Północną

Serbia

Negocjacje z Serbią w sprawie przystąpienia rozpoczęto w styczniu 2014 r. Negocjacje dotyczące rozdziału 11 – rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich – jeszcze się nie rozpoczęły.

Rolnictwo w Serbii

Wykorzystywana powierzchnia użytków rolnych w Serbii wynosi 3,44 mln ha, co stanowi 43 proc. całego jej terytorium. Pod względem wykorzystania gruntów dominują grunty orne (73 proc.), a także trwałe użytki zielone i uprawy. Rolnictwo – które charakteryzuje się bogatymi zasobami gruntowymi i któremu sprzyja panujący w tym kraju klimat – stanowi kluczowy sektor serbskiej gospodarki.

Niemal połowa spośród 631 552 gospodarstw rolnych ma mniej niż 2 ha, zajmując jedynie 8 proc. powierzchni. Teren Serbii rozciąga się od płaskich i bogatych nizin Wojwodiny na północy (odpowiednich do uprawy roślin i produkcji warzyw), po pagórkowate tereny w środkowej Serbii i wysokie góry na wschodniej, zachodniej i południowej granicy kraju (odpowiednich do hodowli owiec i bydła oraz produkcji owoców i wina).

Serbia posiada znaczącą przewagę komparatywną w rolnictwie dzięki bogactwu wysokiej jakości gruntów rolnych, strategicznemu położeniu handlowemu i wysokim poziomom edukacji.

Więcej informacji

Jak przebiega proces przystąpienia Serbii do UE

Handel produktami rolno-spożywczymi między UE a Serbią

Turcja

Rolnictwo w Turcji

Rolnictwo ma kluczowe znaczenie dla Turcji – zarówno pod względem społecznym, jak i gospodarczym. Około połowę całkowitej powierzchni gruntów w Turcji stanowią grunty rolne, co stanowi wynik nieco powyżej średniej UE. Przystąpienie Turcji zwiększyłoby zatem powierzchnię użytków rolnych UE o około 39 mln ha, co stanowiłoby 20 proc. całkowitej powierzchni użytków rolnych. W 2014 r. 21 proc. siły roboczej było zatrudnione w rolnictwie.

Struktura gospodarstw rolnych w Turcji jest podobna do struktury gospodarstw w niektórych nowych krajach UE. Według spisu powszechnego z 2011 r. w Turcji istnieje około 3 mln gospodarstw rolnych (w porównaniu z około 12 mln w UE), z których większość stanowią gospodarstwa rodzinne zatrudniające członków rodziny. Powierzchnia tych gospodarstw jest mniejsza od średniej UE (6 ha w porównaniu z13 ha w UE).

Produkcja rolna na własne potrzeby i częściowo na własne potrzeby to ważne elementy rolnictwa tureckiego. W gospodarstwach tych produktywność czynników produkcji jest zazwyczaj niska i tylko niewielka część produkcji jest wprowadzana do obrotu.

W sektorze roślin uprawnych Turcja jest głównym producentem. W 2017 r. produkcja zbóż w Turcji (w tym ryżu) wyniosła 36 mln ton. Turcja jest jednym z głównych producentów orzechów, zwłaszcza orzechów laskowych, których jest największym światowym eksporterem. Relacja jakości do ceny jest w Turcji bardzo konkurencyjna ze względu na panujący tam klimat i niskie koszty pracy.

Jeśli chodzi o inne uprawy, Turcja jest również konkurencyjnym producentem (w UE i na całym świecie) niektórych roślin strączkowych, takich jak ciecierzyca i soczewica, bawełny oraz niektórych rodzajów cukru, tytoniu i oliwy z oliwek. W odniesieniu do zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego Turcja posiada wysoce chroniony rynek, który obejmuje ograniczenia importowe. Spożycie mięsa w Turcji na osobę wynosi około 1/5 średniej UE, zaś w przypadku mięsa baraniego jest ono wyższe niż w UE. Spożycie mleka krowiego jest o połowę mniejsze niż w UE, a spożycie jaj tylko nieco mniejsze niż w UE.

Więcej informacji

Jak przebiega proces przystąpienia Turcji do UE

Handel produktami rolno-spożywczymi między UE a Turcją

Potencjalni kandydaci do członkostwa

Bośnia i Hercegowina oraz Kosowo mają status potencjalnych krajów kandydujących.

Bośnia i Hercegowina

Rolnictwo w Bośni i Hercegowinie

Rolnictwo jest jednym z najważniejszych rodzajów działalności gospodarczej w Bośni i Hercegowinie. W 2016 r. z wynoszącej 5,113 mln ha całkowitej powierzchni tego kraju 2,2 mln ha stanowiły grunty rolne, z czego 1,6 mln ha zajmowały grunty orne, a 600 tys. ha – pastwiska.

Bośnia i Hercegowina jest stosunkowo uboga w zasoby rolne: duża część kraju jest górzysta (66 proc. terytorium uznaje się za górzyste lub pagórkowate), a tylko 20 proc. (około 1 mln ha) nadaje się do prowadzenia rolnictwa intensywnego. Wysoka dostępność użytków zielonych i pastwisk górskich może sprzyjać produkcji zwierzęcej i produkcji przetworów mlecznych. Sady i winnice zajmują powierzchnię około 100 tys. ha.

Struktura sektora rolnego charakteryzuje się występowaniem małych gospodarstw rodzinnych, które w dużej mierze zajmują się produkcją na własne potrzeby – szacuje się, że ponad 50 proc. gospodarstw rolnych ma mniej niż 3 ha.

W produkcji rolnej w Bośni i Hercegowinie dominuje produkcja roślinna, a produkcja zwierzęca stanowi mniej niż jedną trzecią całkowitej produkcji. Odnotowany niewielki wzrost tego udziału w ostatnich latach wynika ze wzrostu produkcji mleka krowiego. Pod względem gospodarczym najważniejszym podsektorem rolnictwa w tym kraju jest podsektor warzyw. Duże znaczenie mają również świeże mleko krowie, kukurydza i ziemniaki.

Stosunki między UE a Bośnią i Hercegowiną

Bośnia i Hercegowina uczestniczy w procesie stabilizacji i stowarzyszenia i zobowiązała się do przeprowadzenia niezbędnych reform politycznych, gospodarczych i społecznych prowadzących do zacieśniania stosunków z UE oraz do potencjalnego przystąpienia do UE w przyszłości.

W listopadzie 2005 r. rozpoczęto negocjacje w sprawie układu o stabilizacji i stowarzyszeniu. Układ o stabilizacji i stowarzyszeniu podpisano 16 czerwca 2008 r., ale wszedł on w życie dopiero w czerwcu 2015 r.

UE jest głównym źródłem pomocy finansowej dla Bośni i Hercegowiny – przeznaczyła ona kwotę 690 mln euro z unijnych funduszy przedakcesyjnych.

Więcej informacji

Jak przebiega proces przystąpienia Bośni i Hercegowiny do UE

Handel produktami rolno-spożywczymi między UE a Bośnią i Hercegowiną

Kosowo*

*Użycie tej nazwy nie wpływa na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244 oraz z opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa.

Rolnictwo w Kosowie

Gospodarstwa rolne w Kosowie są bardzo małe i w większości niskotowarowe. Średnia powierzchnia gospodarstwa rodzinnego wynosi około 3,2 ha, z czego średnio 1,6 ha to grunty orne, zazwyczaj podzielone na sześć do ośmiu działek. Gospodarstwa o powierzchni mniejszej niż 5 ha stanowią 97 proc., zaś gospodarstwa o powierzchni powyżej 10 ha stanowią mniej niż 1 proc.

Stada są również niewielkie. Większość gospodarstw prowadzących chów bydła posiada 1–3 krowy. Rolnictwo jest nie tylko jednym z najważniejszych sektorów gospodarki – zapewnia ono również zabezpieczenie społeczne dużej liczbie ubogich i starszych osób, których źródłem utrzymania jest produkcja rolna na własne potrzeby. Wydatki na żywność stanowią znaczną część całkowitych wydatków gospodarstw domowych.

Więcej informacji

Jak przebiega proces przystąpienia Kosowa do UE

Handel produktami rolno-spożywczymi między UE a Kosowem