Πηγές χρηματοδότησης για τη δίκαιη μετάβαση

Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης

Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης αποτελεί τον πρώτο πυλώνα του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης.

Θα αποτελέσει βασικό εργαλείο για τη στήριξη των εδαφών που επηρεάζονται περισσότερο από τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα, παρέχοντάς τους εξατομικευμένη στήριξη. Εφαρμόζεται υπό καθεστώς επιμερισμένης διαχείρισης, βάσει του συνολικού πλαισίου της πολιτικής συνοχής, η οποία αποτελεί την κύρια πολιτική της ΕΕ για τη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών αλλαγών στην ΕΕ.

Το ταμείο διαθέτει 17,5 δισ. ευρώ (σε τιμές 2018· σε τρέχουσες τιμές διατίθενται στα κράτη μέλη 19,7 δισ. ευρώ, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών από άλλα ταμεία). Το ποσό αυτό αντιστοιχεί σε νέους πόρους που διατίθενται για τη στήριξη των χωρών της ΕΕ κατά την πράσινη μετάβασή τους, εκ των οποίων 7,5 δισ. ευρώ προέρχονται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027, ενώ τα υπόλοιπα 10 δισ. ευρώ αποτελούν εξωτερικά έσοδα για ειδικό προορισμό που προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Μέσο Ανάκαμψης.

Τα κράτη μέλη μπορούν, σε εθελοντική βάση, να μεταφέρουν στο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης πρόσθετους πόρους από τα εθνικά τους κονδύλια στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+ (ΕΚΤ+), υπό την προϋπόθεση ότι το συνολικό ποσό που μεταφέρεται δεν υπερβαίνει το τριπλάσιο του κονδυλίου του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης. Οι δαπάνες από τον προϋπολογισμό της ΕΕ θα συμπληρώνονται από εθνική συγχρηματοδότηση σύμφωνα με τους κανόνες της πολιτικής συνοχής.

Το ταμείο θα μετριάσει το κοινωνικοοικονομικό κόστος που προκύπτει από την κλιματική μετάβαση, στηρίζοντας την οικονομική διαφοροποίηση και μετατροπή των σχετικών εδαφών. Αυτό θα γίνει με στήριξη των παραγωγικών επενδύσεων σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, της δημιουργίας νέων επιχειρήσεων, της έρευνας και της καινοτομίας, της περιβαλλοντικής αποκατάστασης, της καθαρής ενέργειας, της αναβάθμισης των δεξιοτήτων των εργαζομένων και της επανειδίκευσής τους, των προγραμμάτων συνδρομής στην αναζήτηση εργασίας και ενεργού ένταξης όσων αναζητούν εργασία, καθώς και της μετατροπής υφιστάμενων εγκαταστάσεων υψηλής έντασης άνθρακα όταν αυτές οι επενδύσεις οδηγούν σε σημαντικές μειώσεις εκπομπών και προστασία της απασχόλησης. Το ταμείο αναμένεται να δώσει ώθηση σε επενδύσεις ύψους σχεδόν 30 δισ. ευρώ.

Ειδικό καθεστώς στο πλαίσιο του InvestEU

Το ειδικό καθεστώς στο πλαίσιο του InvestEU αποτελεί τον δεύτερο πυλώνα του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης.

Θα υλοποιηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος InvestEU και στα τέσσερα σκέλη πολιτικής. Αυτό σημαίνει ότι το InvestEU μπορεί, στο πλαίσιο του Εδαφικού Σχεδίου Δίκαιης Μετάβασης, να στηρίξει επενδύσεις σε ευρύτερο φάσμα έργων, όπως έργα για υποδομές ενέργειας και μεταφορών, συμπεριλαμβανομένων υποδομών φυσικού αερίου και τηλεθέρμανσης, αλλά και έργα για την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, για την οικονομική διαφοροποίηση και για τις κοινωνικές υποδομές.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παράσχει δημοσιονομική εγγύηση στους εταίρους υλοποίησης για την άμεση ή έμμεση παροχή χρηματοδότησης σε φορείς υλοποίησης έργων που βρίσκονται σε εδάφη δίκαιης μετάβασης με εγκεκριμένο Εδαφικό Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης. Τα έργα που δεν βρίσκονται στα εν λόγω εδάφη μπορούν επίσης να επωφεληθούν από το καθεστώς, υπό την προϋπόθεση ότι συμβάλλουν στην κάλυψη των αναπτυξιακών αναγκών που απορρέουν από τη μετάβαση των εν λόγω εδαφών, όπως ορίζεται στο σχετικό Εδαφικό Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης.

Ο συμβουλευτικός κόμβος InvestEU θα λειτουργεί ως κεντρικό σημείο εισόδου για αιτήματα συμβουλευτικής υποστήριξης για κάθε έργο στο πλαίσιο των πυλώνων 2 και 3 του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, καθώς και για ορισμένα έργα που θα χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης. Θα παρέχει εξατομικευμένη τεχνική βοήθεια και υποστήριξη για την ανάπτυξη ικανοτήτων ανάλογα με τις ανάγκες του φορέα υλοποίησης του έργου. Θα διαθέτει συμβουλευτική υποστήριξη για τον προσδιορισμό, την προετοιμασία, την ανάπτυξη, τη διάρθρωση, την ανάθεση και την υλοποίηση έργων, καθώς και για την ενίσχυση των ικανοτήτων των φορέων υλοποίησης έργων ώστε να δημιουργηθεί σημαντικός αριθμός έργων στις εν λόγω περιοχές.

Νέα δανειακή διευκόλυνση του δημόσιου τομέα με μόχλευση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων

Η δανειακή διευκόλυνση του δημόσιου τομέα αποτελεί τον τρίτο πυλώνα του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης. Θα συνδυάσει επιχορηγήσεις ύψους 1,5 δισ. ευρώ, που χρηματοδοτούνται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, με δάνεια ύψους 10 δισ. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), για την κινητοποίηση δημόσιων επενδύσεων ύψους μεταξύ 25 και 30 δισ. ευρώ που θα καλύψουν τις αναπτυξιακές ανάγκες των εδαφών δίκαιης μετάβασης. Η διευκόλυνση θα μπορούσε να επεκταθεί στο μέλλον σε εταίρους χρηματοδότησης πέραν της ΕΤΕπ.

Το μέσο αυτό θα στοχεύει αποκλειστικά σε δημόσιους φορείς, παρέχοντας στήριξη σε έργα που δεν παράγουν επαρκή ροή ιδίων πόρων για εμπορική χρηματοδότηση. Τα έργα αναμένεται να περιλαμβάνουν επενδύσεις σε δημόσιες υποδομές κάθε είδους, όπως στον τομέα της ενέργειας και των μεταφορών, των δικτύων τηλεθέρμανσης, των μέτρων ενεργειακής απόδοσης συμπεριλαμβανομένης της ανακαίνισης κτιρίων, καθώς και των κοινωνικών υποδομών. Αποκλείεται η στήριξη επενδύσεων που σχετίζονται με τα ορυκτά καύσιμα.

Επιλεξιμότητα για χρηματοδότηση

Στο πλαίσιο των εδαφικών σχεδίων δίκαιης μετάβασης, οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να προσδιορίσουν τα εδάφη και τους τομείς που είναι επιλέξιμα για χρηματοδότηση στο πλαίσιο του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης. Ο προσδιορισμός των εν λόγω εδαφών θα πραγματοποιηθεί μέσω διαλόγου με την Επιτροπή. Θα βασιστεί στην ανάλυση που παρέχεται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και ιδίως στην πρόταση της Επιτροπής για τις περιφέρειες και τους τομείς προτεραιότητας όσον αφορά την επιλεξιμότητα, όπως ορίζονται στο παράρτημα Δ των ανά χώρα εκθέσεων του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου του 2020. Η έγκριση των σχεδίων από την Επιτροπή θα ανοίξει τον δρόμο για ειδική χρηματοδότηση όχι μόνον από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, αλλά και από το ειδικό καθεστώς δίκαιης μετάβασης στο πλαίσιο του InvestEU και από τον δανειακό μηχανισμό της ΕΤΕπ για τον δημόσιο τομέα. Τα σχέδια θα προσαρτηθούν στα προγράμματα της πολιτικής συνοχής στα οποία περιλαμβάνεται στήριξη για το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και θα εγκριθούν από την Επιτροπή μαζί με τα εν λόγω προγράμματα.

Τεχνική βοήθεια

Η Πλατφόρμα Δίκαιης Μετάβασης διαδραματίζει καίριο ρόλο στην παροχή προσαρμοσμένης τεχνικής υποστήριξης στις αρχές που καταρτίζουν το εδαφικό σχέδιο δίκαιης μετάβασης σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το σχέδιο θα αντικατοπτρίζει τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε περιφέρειας.

Η Επιτροπή δημοσίευσε τον Μάρτιο του 2020 πρόσκληση υποβολής αιτήσεων στο πλαίσιο του Προγράμματος Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων για την παροχή βοήθειας στα κράτη μέλη κατά την προετοιμασία των εδαφικών σχεδίων τους δίκαιης μετάβασης, με σκοπό την αποδέσμευση πόρων από τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης. Παρασχέθηκε τεχνική υποστήριξη σε 18 κράτη μέλη.

Κατά τα τελευταία δύο έτη, η Επιτροπή, μέσω του Προγράμματος Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων, παρείχε επίσης έμπρακτη στήριξη σε περιφέρειες για την εκπόνηση μακροπρόθεσμων οικονομικών στρατηγικών για τη μετάβασή τους από τον άνθρακα, όπως στην περιοχή Άνω Νίτρα της Σλοβακίας, στην περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας της Ελλάδας ή στην κοιλάδα Ζίου της Ρουμανίας.

Τα κράτη μέλη θα έχουν την ευκαιρία να ζητήσουν πρόσθετη τεχνική υποστήριξη στο πλαίσιο του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης, μεταξύ άλλων και για κανονιστικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις που σχετίζονται με το θεματολόγιο δίκαιης μετάβασης.

Τεχνική βοήθεια παρέχεται επίσης σε ορισμένα εδάφη της ΕΕ μέσω της πρωτοβουλίας για τις περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα που βρίσκονται σε μετάβαση.

Άλλες σχετικές πιθανές χρηματοδοτικές ροές

Ορισμένα άλλα χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ είναι διαθέσιμα για την πιθανή στήριξη προγραμμάτων και έργων που επικεντρώνονται στη δίκαιη μετάβαση: