Ο αντίκτυπος της δημογραφικής αλλαγής στην Ευρώπη

Η δύναμη της δημογραφίας

Η δημογραφία αφηγείται την ιστορία της ζωής μας. Μας δείχνει πόσα χρόνια είναι πιθανό να ζήσουμε, πόσα παιδιά μπορούμε να αναμένουμε ότι θα έχουμε, πού και πώς είναι πιθανό να περάσουμε τη ζωή μας. Η δημογραφική αλλαγή έχει ισχυρό αντίκτυπο στις οικονομίες μας, στα συστήματα πρόνοιας και υγείας, καθώς και στις ανάγκες στέγασης και υποδομών στις ευρωπαϊκές περιφέρειες. Αυτό με τη σειρά του έχει επιπτώσεις στους κρατικούς προϋπολογισμούς και στις πολιτικές. Η ΕΕ ενσωματώνει τις δημογραφικές ανησυχίες στην ανάπτυξη των σχετικών πολιτικών της, ενώ έχουμε αναλάβει ορισμένες ειδικές πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ που στηρίζουν τα κράτη μέλη στην αντιμετώπιση της δημογραφικής αλλαγής.

Διαβάστε την έκθεση: Οι επιπτώσεις της δημογραφικής αλλαγής σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον

Η κατανόηση των αιτίων και των επιπτώσεων των δημογραφικών μεταβάσεων μας επιτρέπει να διαχειριστούμε καλύτερα τις συνέπειές τους και να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες τους, βοηθώντας μας τελικά να οικοδομήσουμε μια ευημερούσα ΕΕ για τις μελλοντικές γενιές.

Η δημογραφική αλλαγή στην ΕΕ έχει αντίκτυπο

• στην αγορά εργασίας - καθώς ο πληθυσμός της Ευρώπης σε ηλικία εργασίας συρρικνώνεται, η διατήρηση της οικονομικής ανάπτυξης απαιτεί την είσοδο περισσότερων ατόμων στην αγορά εργασίας και/ή την αύξηση της παραγωγικότητας μέσω της τεχνολογικής προόδου και της ανάπτυξης δεξιοτήτων
• στην απασχόληση - καθώς οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και υγιέστερα, πολλοί πολίτες θέλουν να εργάζονται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, αν και όχι απαραίτητα στο ίδιο είδος εργασίας
• στις υπηρεσίες φροντίδας - το αυξανόμενο ποσοστό των ηλικιωμένων στην ΕΕ συνεπάγεται αυξημένη ανάγκη για υπηρεσίες φροντίδας και θέτει προκλήσεις για τη μακροπρόθεσμη οικονομική βιωσιμότητα των κρατών πρόνοιας
• στη δημογραφική ισορροπία - οι δημογραφικές τάσεις δεν επηρεάζουν με τον ίδιο τρόπο κάθε χώρα και κάθε περιφέρεια. Ενώ ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ προβλέπεται να βιώσουν μείωση του πληθυσμού τους ήδη κατά τα επόμενα έτη, άλλα προβλέπεται να σημειώσουν αύξηση του πληθυσμού κατά την ίδια περίοδο
• στις αγροτικές περιοχές - σε γενικές γραμμές, οι αγροτικές περιοχές πλήττονται περισσότερο από τη μείωση του πληθυσμού λόγω των φυσικών αλλαγών και της αποδημίας απ’ ό,τι οι κατ’ εξοχήν αστικές περιοχές
• στη θέση της Ευρώπης στον κόσμο - καθώς προβλέπεται ότι το ποσοστό της ΕΕ στον παγκόσμιο πληθυσμό θα εξακολουθήσει να μειώνεται τις επόμενες δεκαετίες, η ανάγκη για στενή συνεργασία σε όλα τα επίπεδα για τη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας της ενιαίας αγοράς μας γίνεται όλο και πιο επιτακτική.

Περισσότερες δημογραφικές στατιστικές ανά χώρα της ΕΕ

Σήμερα η ζωή των Ευρωπαίων είναι υγιέστερη και μεγαλύτερη σε διάρκεια από ποτέ άλλοτε. Τις προσεχείς δεκαετίες το ποσοστό και ο αριθμός των ηλικιωμένων στην ΕΕ θα αυξηθούν. Η τάση αυτή έχει σημαντικό αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και στις κοινωνίες μας, γεγονός που συνεπάγεται ευκαιρίες, αλλά και προκλήσεις.

Δεδομένης της κλίμακας, της ταχύτητας και του αντίκτυπου που θα έχει αυτή η τάση σε ολόκληρη την κοινωνία, είναι σημαντικό να εξεταστούν νέες προσεγγίσεις και να διασφαλιστεί ότι οι πολιτικές είναι κατάλληλες για τον επιδιωκόμενο σκοπό σε μια εποχή μεγάλων αλλαγών –από την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση έως τις νέες μορφές εργασίας και την αντιμετώπιση βασικών προκλήσεων για την υγεία, συμπεριλαμβανομένων των πανδημιών.

Αρμόδια για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της γήρανσης είναι σε μεγάλο βαθμό τα κράτη μέλη, αλλά η ΕΕ βρίσκεται στην κατάλληλη θέση για να εντοπίζει βασικά ζητήματα και τάσεις και να στηρίζει τη δράση για τη γήρανση σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Μπορεί να βοηθήσει τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες να αναπτύξουν τις δικές τους, εξατομικευμένες απαντήσεις όσον αφορά την πολιτική για τη γήρανση.

Πράσινη βίβλος για τη γήρανση

Τον Ιανουάριο του 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την πράσινη βίβλο σχετικά με τη γήρανση, ξεκινώντας μια ευρεία συζήτηση πολιτικής σχετικά με τη γήρανση, προκειμένου να συζητηθούν οι επιλογές ως προς τον τρόπο πρόβλεψης και αντιμετώπισης των προκλήσεων και των ευκαιριών που συνεπάγεται η γήρανση, καθώς και ως προς τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να διατηρηθεί η καλή ποιότητα ζωής του γηράσκοντος πληθυσμού για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οι συνεισφορές στη δημόσια διαβούλευση σχετικά με την πράσινη βίβλο συνέβαλαν στον προσδιορισμό των μέτρων που είναι αναγκαία για να στηριχθεί η προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής ανθεκτικότητας σε μια γηράσκουσα Ευρώπη.

Η Ευρώπη υφίσταται σημαντικό δημογραφικό μετασχηματισμό. Η δημογραφική αλλαγή έχει βαθύ αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή και απαιτεί ολιστικές και ολοκληρωμένες λύσεις.

Δεδομένου ότι η ζωή των πολιτών μας είναι μεγαλύτερη σε διάρκεια και υγιέστερη, όλες οι πολιτικές μας πρέπει να είναι μακρόπνοες και να στηρίζουν τη μετάβαση από μια γηράσκουσα κοινωνία σε μια κοινωνία μακροζωίας.

Στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ιουνίου του 2023, η Επιτροπή κλήθηκε να παρουσιάσει εργαλειοθήκη για τη στήριξη των κρατών μελών στην αντιμετώπιση των δημογραφικών προκλήσεων και των επιπτώσεών τους στο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της Ευρώπης.

Η δημογραφική εργαλειοθήκη που δημιούργησε η Επιτροπή ανταποκρινόμενη στο αίτημα, βασίζεται σε εμπειρίες από ολόκληρη την ΕΕ και καθορίζει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της δημογραφικής αλλαγής, η οποία διαρθρώνεται γύρω από τέσσερις πυλώνες:          

1. στήριξη των γονέων μέσω της καλύτερης συμφιλίωσης των οικογενειακών προσδοκιών και της αμειβόμενης εργασίας, ιδίως με τη διασφάλιση της πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες παιδικής φροντίδας και καλή ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής·
2. στήριξη και ενδυνάμωση των νεότερων γενεών ώστε να ευημερούν, να αναπτύσσουν τις δεξιότητές τους και να διευκολυνθεί η πρόσβασή τους στην αγορά εργασίας και σε οικονομικά προσιτή στέγαση·
3. ενδυνάμωση των παλαιότερων γενεών και διατήρηση της ευζωίας τους, μέσω μεταρρυθμίσεων σε συνδυασμό με κατάλληλες πολιτικές για την αγορά εργασίας και τον χώρο εργασίας·
4. όπου απαιτείται, αντιμετώπιση των ελλείψεων εργατικού δυναμικού μέσω της διαχείρισης της νόμιμης μετανάστευσης, σε πλήρη συμπληρωματικότητα με την αξιοποίηση ταλέντων από το εσωτερικό της ΕΕ.

Η εργαλειοθήκη αναγνωρίζει την ανάγκη να ληφθεί υπόψη η εδαφική διάσταση των δημογραφικών αλλαγών, ιδίως στις περιφέρειες που βιώνουν το φαινόμενο της μείωσης του πληθυσμού και της σημαντικής εξωτερικής κινητικότητας των νέων εργαζομένων («διαρροή εγκεφάλων»).

Το αντικείμενο της εργασίας μας