Prawa autorskie

Technologie cyfrowe radykalnie zmieniły sposób tworzenia, rozpowszechniania i uzyskiwania dostępu do kreatywnych treści. Prawa autorskie gwarantują, że autorzy, kompozytorzy, artyści, twórcy filmowi i inni twórcy otrzymują uznanie, wynagrodzenie i ochronę za swoje utwory. Nagradza kreatywność i stymuluje inwestycje w sektorze kreatywnym. Trzydzieści trzy sektory gospodarki UE są uważane za wymagające praw autorskich, które stanowią bezpośrednio ponad 7 mln miejsc pracy, czyli 3 % miejsc pracy w UE.

Czym są prawa autorskie i prawa pokrewne?

Są to prawa przyznane autorom (prawa autorskie lub autorskie) oraz wykonawcom, producentom i nadawcom (prawa pokrewne). Obejmują one:

• Prawa majątkowe umożliwiające podmiotom uprawnionym kontrolę nad korzystaniem z ich utworów i innych materiałów chronionych oraz wynagradzanie ich wykorzystania. Zazwyczaj mają one formę wyłącznych praw, w szczególności zezwalania lub zabraniania sporządzania i rozpowszechniania kopii, a także publicznego udostępniania. Prawa gospodarcze i ich warunki ochrony są zharmonizowane na szczeblu UE. 
• Prawa moralne obejmują prawo do żądania autorstwa utworu oraz prawo do sprzeciwu wobec wszelkich działań obraźliwych w odniesieniu do utworu. Nie są one zharmonizowane na szczeblu UE.

Licencjonowanie jest głównym mechanizmem wykonywania praw autorskich i pokrewnych. W zależności od odpowiedniego prawa, rodzaju wykorzystania i sektora, licencje są najczęściej udzielane bezpośrednio przez podmiot praw autorskich lub organizacje zbiorowego zarządzania. UE przyjęła niedawno przepisy mające na celu poprawę funkcjonowania organizacji zbiorowego zarządzania, w tym poprzez ułatwianie udzielania licencji wieloterytorialnych.

Wyjątki od tych praw

Systemy praw autorskich równoważą uznawanie praw wyłącznych w celu ułatwienia korzystania z chronionych treści w określonych okolicznościach. Unijne przepisy dotyczące praw autorskich zawierają wyczerpujący wykaz wyjątków od praw w różnych dyrektywach dotyczących praw autorskich.

Wyjątki umożliwiają beneficjentom korzystanie z materiału chronionego bez zezwolenia podmiotów praw autorskich. Egzekwowanie procedur i środków zaradczych w przypadku naruszeń praw autorskich zostało częściowo zharmonizowane na szczeblu UE.

Rola UE

Działania UE doprowadziły do bardziej zharmonizowanej ochrony podmiotów praw autorskich, obniżenia kosztów transakcji i większego wyboru dla użytkowników treści, w szczególności poprzez:

• europejskie ramy regulacyjne dotyczące prawa autorskiego i praw pokrewnych;
• promowanie pluralistycznych i dynamicznych dialogów zainteresowanych stron na temat praw autorskich i związanych z nim kwestii w celu uzyskania opinii, konkretnych doświadczeń i wkładu wszystkich zainteresowanych stron;
• wiodącą rolę w międzynarodowych negocjacjach i dyskusjach na temat praw autorskich i związanych z nimi kwestii.

Podjęto już kroki mające na celu ułatwienie digitalizacji i rozpowszechniania dziedzictwa kulturowego w dyrektywie w sprawie utworów osieroconych. Zarządzanie prawami i udzielanie licencji na nie są objęte dyrektywą w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi oraz dialogiem z zainteresowanymi stronami dotyczącymi licencji dla Europy.

W Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) przyjęto dwa traktaty międzynarodowe w dziedzinie praw autorskich, traktat pekiński z 2012 r. o przedstawieniach audiowizualnych oraz Traktat z Marrakeszu z 2013 r. o osobach niedowidzących.