Op maandag 18 november 2024 kwamen de partners van het Vlaamse Strategisch Plan Geletterdheid 2017-2024 en andere belangstellenden samen in Brussel voor een inspiratiedag over geletterdheid. Daar blikten ze samen terug op het voorbije Plan en keken ze vooruit naar de toekomst. 

Natalie Verstraete, hoofd van de afdeling Levenslang Leren bij het Departement voor Onderwijs en Vorming opende de dag en begroette de talrijk opgekomen genodigden. Ze wees op het feit dat de Vlaamse overheid voor het eerst met een geletterdheidsbeleid begon in 2005. Ondertussen liep het derde en huidige Strategisch Plan Geletterdheid op zijn einde. Vanuit de evaluatie van dit plan is op te maken dat de Vlaamse geletterdheidssituatie niet significant is verbeterd. Ondertussen werd dit ook bevestigd door de PIAAC-resultaten. Nog steeds ondervindt 1 op de 7 volwassenen in Vlaanderen de gevolgen van een lage geletterdheid in het persoonlijke leven, bij het volgen van een opleiding of op het werk. Dat moet beter, wetende dat het streefdoel van de Europese Commissie voor 2030 hiervoor 60% is. Natalie riep op om samen te werken aan een domeinoverschrijdend netwerk om tot een duurzaam geletterdheidsbeleid te komen en er zo mee voor te zorgen dat het Europese streefdoel dichterbij komt.

Natalie Verstraete, hoofd van de afdeling Levenslang Leren bij het Departement Onderwijs en Vorming opende de dag

Strategisch Plan Geletterdheid

Mathieu Vanhaelewyn, coördinator Geletterdheid bij Vocvo, bracht in herinnering wat we nu precies verstaan onder geletterdheid door te verwijzen naar de omschrijving ervan in het Strategisch Plan Geletterdheid 2017-2024. Hij ging in op het belang van een dergelijk plan en hoe het tot stand kwam,  de strategische doelstellingen van het meest recente Plan, de vooropgestelde streefcijfers, de evaluatie en de lessen die daaruit kunnen getrokken worden. De slides van zijn presentatie vind je hier.

Mathieu Van Haelwyn is coördinator van het Strategisch Plan Geletterdheid bij Vocvo

Werken aan taal: het succesvolle goud voor impact

Professor Maurice De Greef, UNESCO leerstoelhouder volwasseneneducatie bij VUB, pleitte om vooral te blijven werken aan taal en geletterdheid en sterk in te zetten op volwasseneneducatie in het algemeen. Eén werkwijze blijkt immers steevast succes op te leveren voor mensen die het nodig hebben. Korteropgeleiden, migranten, jongeren die problemen ervaren, ouderen die in een isolement dreigen te komen. Ze hebben allemaal baat bij het verbeteren van hun geletterdheid. Maurice De Greef toonde met een aantal rake voorbeelden de impact daarvan op werk, zorg, armoede en welzijn, en op onze economie in zijn geheel. Zeker omdat mensen die gebaat zijn met een traject in de volwasseneneducatie vaak een groter risico lopen op armoede, sociale uitsluiting en gezondheidsproblemen, mede door hun achterstand in basisvaardigheden. Onderzoek* toont dat tot 67% van de deelnemers ervaart beter te zijn geworden in taal- en digitale vaardigheden en betere lees- en schrijfvaardigheden kreeg. Daarnaast wordt duidelijk dat tot 55% ervaart een betere plek in de samenleving te hebben gekregen. Ook ervaart ongeveer 53% beter de financiën te kunnen beheren. 61% zegt beter de kinderen te kunnen opvoeden en tot 46% ervaart een betere gezondheid. Deelnemen aan volwasseneneducatie verhoogt ook de kans om een betere baan te krijgen aanzienlijk.

* De Staat van de Nederlandse Volwasseneneducatie © 2024 Vrije Universiteit Brussel

 Maurice De Greef pleitte om vooral te blijven werken aan taal en geletterdheid en sterk in te zetten op volwasseneneducatie in het algemeen

Edusprong-project: Sterke Ouders, Sterke Kinderen

Joke Demandt, medewerker bij Ligo LiMiNo, stelde het Edusprong-project ‘Sterke Ouders, Sterke Kinderen’ voor. Ligo LiMiNo werkt al jaren samen met basisscholen. Het wil ouders versterken in taal, maar ook in ondersteunende vaardigheden. Het werkingsgebied spreidt zich uit over vier regio’s, maar LiMiNo was nog niet in elke regio even goed vertegenwoordigd in de scholen. Ook merkten ze dat scholen soms andere vragen hadden dan het aanbod dat zij tot dan toe organiseerden en dat er soms gewoon tijd nodig was om het vertrouwen te krijgen van ouders. Door het Edusprong-project Sterke Ouders, Sterke Kinderen kregen ze de kans om meer scholen aan te spreken en hun aanbod flexibel in te richten. Het bereiken van laaggeletterde ouders blijft een grote uitdaging, maar voor elke extra ouder (en kind) die ze konden bereiken, maakten ze weer een verschil. Joke Demandt deelde een aantal tips en goede voorbeelden, maar ook de uitdagingen die dit met zich meebracht. Het Edusprong-project beoogde ouders te stimuleren om levenslang te blijven leren en zo sterker te worden, bijvoorbeeld in digitale vaardigheden, in het helpen bij het huiswerk van hun kinderen of bij de begeleiding van hun kinderen naar het secundair onderwijs. Hiervoor werd nauw samengewerkt met scholen. Zo waren er de ‘Schoolbabbels’. Hier ging aandacht naar alle soorten communicatie in en rond de school, bijvoorbeeld de voorbereiding van het oudercontact, brieven van de school, de agenda, het rapport, korte berichtjes in de agenda, enzovoort. Een groep ouders las samen met een begeleider een brief over een klasuitstap. In een andere sessie was er aandacht voor de schoolagenda: wat staat erin, waar kan je zelf iets schrijven voor de leraar of lerares, enzovoort. Verschillende ouders hadden ook vragen over het communicatieplatform (bv. Smartschool) en de oefenprogramma’s (bv. Bingel of Kabas) van de school. Samen met een begeleider zochten ze uit waar ze het platform of de programma’s konden vinden, hoe ze konden inloggen, waar ze berichten vonden, hoe ze konden reageren of zich konden inschrijven voor het oudercontact, enzovoort. De slides van Joke’s presentatie vind je hier.

Joke Demandt vertelde over de ervaring in het Edusprong-project Sterke Ouders, Sterke Kinderen.

Uitdagingen en kansen (digitale) geletterdheid bij ouderen

Pieter Rombouts en Sarah Grueso van LINC vzw demonstreerden, als partner van het Strategisch Plan Geletterdheid, de uitdagingen en kansen van (digitale) geletterdheid bij senioren. LINC vzw zet zich al meer dan 40 jaar in om de geletterdheid bij volwassenen in de vrije tijd te stimuleren. Werken met senioren is een dankbare taak. Veel ouderen staan open om te leren en hebben interesse in innovatieve benaderingen, terwijl anderen juist terughoudend zijn. In hun sessie onderzochten Pieter en Sarah hoe je ouderen het best kunt enthousiasmeren en ondersteunen bij het leren van nieuwe vaardigheden, met een focus op het project ‘Digiplussers voor het klimaat’. Ze bespraken de obstakels die ze tegenkwamen, hun aanpak om deze te overwinnen, en de essentiële elementen voor het bevorderen van (digitale) geletterdheid bij senioren.

Pieter en Sara van LINC vzw illustreerden levendig welke obstakels senioren ervaren in het dagelijks leven.

Geletterdheid is een tweerichtingenstraat

Norma-Sabi Kik en Christophe Teirlinck, van Netwerk tegen Armoede, maakten duidelijk dat de weg naar geletterdheid een tweerichtingenstraat is. Geslaagde communicatie vraagt namelijk inspanningen van beide kanten. Ze benadrukten dat het in elke  communicatie natuurlijk heel belangrijk is WAT er gezegd wordt: de informatie zelf, de inhoud, de feitelijke woorden. Maar even belangrijk, of misschien zelfs nog belangrijker voor mensen in armoede, is HOE iets wordt gezegd (het zogenaamde ‘betrekkingsniveau’): de toon, de intonatie, de non-verbale signalen, de context waarin iets wordt meegedeeld... Door hier geen of niet voldoende aandacht aan te besteden, kan er heel wat ruis op de communicatie komen, wat leidt tot misverstanden. Met een voorbeeld illustreerden ze dit. Een medewerker van Recht-Op, een Antwerpse organisatie waar armen het woord nemen, verwoordde het ooit als volgt: “Wanneer we aan iemand in armoede vragen hoe het eerste gesprek in het OCMW was, horen we vaak volgende reacties ‘De assistent was heel vriendelijk’. ‘De maatschappelijk werker deed uit de hoogte’ ‘De maatschappelijk werker gaf mij het gevoel dat ik dom was.’ Er wordt in eerste instantie aandacht gegeven aan het betrekkingsniveau. Pas in tweede instantie komen volgende reacties: ‘De assistent zei dat ik nu deze stappen moet zetten.’ ‘De maatschappelijk werker legde mij uit hoe ik een huurwaarborg kon aanvragen.’ Dit gaf duidelijk aan hoe belangrijk het betrekkingsniveau is. Toch gaan niet alle hulpverleners hier bewust mee om. De boodschap van Norma-Sabi en Christophe was om samen naar échte oplossingen te zoeken en de kennis en ervaring van mensen in armoede hierin naar waarde te schatten. Goede praktijkvoorbeelden van ‘Vinger aan de Pols’ van het Roeselaarse ‘t Hope en ‘Warm digitaal onthaal’ van het Antwerpse Filet Divers kunnen hiervoor inspiratie geven.  De slides van Norma-Sabi en Christophe vind je hier.

Niet alleen wat je vertelt, maar ook hoe je het vertelt is belangrijk voor iedereen, maar zeker ook voor mensen in armoede. 'Gebruik hun expertise' om samen oplossingen te vinden, vertelden Norma-Sabi Kik en Christophe Teirlinck van Netwerk tegen Armoede.

Samen nadenken over de toekomst van werken aan geletterdheid

In de namiddag verdeelden de deelnemers zich in kleine groepjes aan werktafels. Ze dachten na over de toekomst en over welke thema’s i.v.m. geletterdheid volgens hen eerst aandacht moeten krijgen (bv. lezen en schrijven, financiële geletterdheid, digitale geletterdheid, fake news herkennen? ….), welke doelgroepen prioriteit moeten krijgen (jongeren, ouderen, mensen in kwetsbare situaties, Vlamingen, nieuwkomers?…), en efficiënte manieren om mensen bewust te maken van de problematiek (via de school, brugfiguren, overheid, campagnes, duidelijke taal?...)  enzovoort.

In groepjes samen nadenken over de toekomst van geletterdheid.

Deze inspiratiedag werd georganiseerd door Vocvo vzw in samenwerking met het Departement Onderwijs en Vorming en met steun van de Nationale Coördinator voor de Europese Agenda voor Volwasseneneducatie in Vlaanderen. 

Fotos: VOCVO en Karine Nicolay