Ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ένα νέο αφήγημα για την Ευρώπη — Ψήφισμα με θέμα τη “Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης”»

(2021/C 286/01)

Εισηγητές:

ο κ. Stefano MALLIA (Ομάδα I) ο κ. Oliver RÖPKE (Ομάδα II) ο κ. Séamus BOLAND (Ομάδα III)

Κατά τη σύνοδο ολομέλειάς της που πραγματοποιήθηκε στις 27 και 28 Απριλίου 2021 (συνεδρίαση της 27ης Απριλίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε το ακόλουθο ψήφισμα με 226 ψήφους υπέρ, 1 ψήφο κατά και 5 αποχές.

1.1.

Η διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης (εφεξής: «η διάσκεψη») παρέχει μοναδική ευκαιρία στην Ευρώπη να επανασυνδεθεί και να συμπράξει με τους Ευρωπαίους πολίτες —και μέσω των παραγόντων της κοινωνίας των πολιτών—, έτσι ώστε να έχουν ουσιαστικό λόγο στο κοινό τους μέλλον. Είναι πλέον καιρός να υλοποιηθεί η υπόσχεση του άρθρου 11 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση να δοθεί στους πολίτες και τις αντιπροσωπευτικές τους οργανώσεις η ευκαιρία να δημοσιοποιούν και να ανταλλάσσουν δημοσίως απόψεις για όλα τα πεδία δράσης της ΕΕ, καθώς και να διατηρείται ανοικτός, διαφανής και τακτικός διάλογος με τις αντιπροσωπευτικές οργανώσεις και την κοινωνία των πολιτών.

1.2.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) πιστεύει ότι η επιτυχία της διάσκεψης θα εξαρτηθεί επίσης από την ικανότητα εκπόνησης ενός νέου αφηγήματος για την Ευρώπη, βασισμένου στην πραγματικότητα της καθημερινής ζωής, με το οποίο θα μπορούν να ταυτιστούν οι Ευρωπαίοι πολίτες. Το εν λόγω αφήγημα δεν θα είναι απλώς ένας κατάλογος επιτευγμάτων, αλλά θα αποτελέσει έναν συγκεκριμένο ορθολογικό και συνάμα συναισθηματικό σύνδεσμο μεταξύ της ΕΕ και των πολιτών της. Θα πρέπει τα στρατηγικά θέματα να ιδωθούν υπό κοινό πρίσμα, έτσι ώστε να αποφευχθεί μια Ευρώπη κατά παραγγελία. Στόχος είναι να ανακαλυφθεί και να ανανεωθεί το τόσο αναγκαίο αίσθημα του ανήκειν που θα βασίζεται σε κοινές αξίες, μέσω της δημιουργίας νέας ευρωπαϊκής δυναμικής για την αντιμετώπιση των σημερινών και των μελλοντικών ζητουμένων.

1.3.

Η ΕΟΚΕ έχει βαθιές ρίζες σε όλα τα κοινωνικά στρώματα (εργοδότες, συνδικαλιστικές οργανώσεις, και κοινωνία των πολιτών εν γένει) σε όλα τα κράτη μέλη. Επομένως, είναι η πλέον κατάλληλη για φροντίσει για την αποτελεσματική συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών σε αυτό το εγχείρημα, δεδομένου μάλιστα ότι διαθέτει τα αντίστοιχα δίκτυα για τον σκοπό αυτό. Εκεί έγκεινται άλλωστε η αδιαμφισβήτητη ειδημοσύνη και ο λόγος ύπαρξής της! Η μόνιμη συμμετοχή της ΕΟΚΕ καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας της διάσκεψης —συμπεριλαμβανομένης της εκτελεστικής επιτροπής— είναι καίριας σημασίας.

1.4.

Η ΕΟΚΕ πρέπει να ενσωματωθεί πλήρως στη διοίκηση της διάσκεψης και είναι αποφασισμένη να υποβάλει σοβαρές και σαφείς προτάσεις, με βάση το αφήγημα και το όραμά της για την ΕΕ των επόμενων δεκαετιών. Επαναλαμβάνει δε την ακράδαντη πεποίθησή της ότι μέσω της διάσκεψης πρέπει να προτείνονται προτάσεις και λύσεις που θα κάνουν πραγματικά τη διαφορά στους πολίτες της ΕΕ. Συνεπώς, είναι ζωτικής σημασίας η διάσκεψη να πραγματοποιήσει συγκεκριμένη και μετρήσιμη πρόοδο και όχι απλώς να οδηγήσει σε μη δεσμευτικές και αδιέξοδες συζητήσεις με τους πολίτες. Ως εκ τούτου, η πρόταση του αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Šefčovič να συμπεριληφθούν τα συμπεράσματα της διάσκεψης στο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το έτος 2022 κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση. Πρόκειται δε για ένα κρίσιμο σημείο που ενισχύει την αξιοπιστία και τη φιλοδοξία αυτής της πολιτικής διαδικασίας εν γένει.

1.5.

Η διοίκηση της διάσκεψης θα πρέπει να καθορίζει εξαρχής το πεδίο εφαρμογής και τον σκοπό της συμμετοχής των πολιτών και της κοινωνίας των πολιτών. Η γνώση του στόχου των μέσων συμμετοχής μπορεί επίσης να συμβάλει στην ευθυγράμμιση των επιδιώξεων με τα διαθέσιμα μέσα, τόσο ως προς τον σχεδιασμό των διαδικασιών όσο και από άποψης προϋπολογισμού. Αναμφίβολα, η διοίκησή της θα πρέπει να καταφύγει σε διαφορετικές μορφές και μεθόδους συμμετοχής, αναλόγως με τη φάση και το επίπεδο σε οποιοδήποτε σημείο, καθώς και να βρει τρόπους προσέγγισης όσων Ευρωπαίων δεν έχουν προσωπικά κίνητρα να συμμετάσχουν. Η συμβολή των πολιτών και της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να υποστηρίζεται από πολιτικούς και θεσμικά όργανα ή να αποτυπώνεται στις αποφάσεις, ειδάλλως η εμπιστοσύνη των πρώτων στα εν λόγω εγχειρήματα είναι πιθανό να πληγεί. Οι υπερβολικά υψηλές προσδοκίες πρέπει να αποφεύγονται. Χάρη σε έναν μηχανισμό καταγραφής παρατηρήσεων οι ιδέες που διατυπώνονται κατά τις εκδηλώσεις της διάσκεψης θα μετουσιώνονται σε συγκεκριμένες εισηγήσεις για ενωσιακή δράση.

1.6.

Το βραχύ χρονοδιάγραμμα της διάσκεψης επιβάλλει περιορισμούς σε όλους τους συμμετέχοντες. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να εκληφθεί ως σημείο εκκίνησης μιας συνεχούς διαδικασίας για μεγαλύτερη συνεργασία με τους πολίτες της Ευρώπης, με βάση αυτή την αρχική περίοδο. Η ευκαιρία αυτή θα πρέπει να αξιοποιηθεί για να αλλάξει το υπόδειγμα και το επίπεδο φιλοδοξίας σε όλα τα πεδία πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής πολιτικής.

1.7.

Οι συζητήσεις της διάσκεψης πρέπει να παρακολουθούνται και να προσεγγίζονται με ανοικτό πνεύμα από όλους τους παράγοντες, χωρίς να προεξοφλούνται τα συμπεράσματα όσον αφορά τα επόμενα βήματα και με όλες τις επιλογές ανοικτές. Εν προκειμένω, δρομολογήθηκαν κατά τα τελευταία έτη ορισμένες πρωτοβουλίες και μέσα της ΕΕ, τα οποία πρέπει τώρα να εφαρμοστούν. Θα πρέπει να προωθηθεί η τακτική εποπτεία της εφαρμογής, καθώς και η ενημέρωση με θέμα την πρόοδο που σημειώνεται σε επίπεδο ΕΕ όσον αφορά τα μέτρα που έχουν ληφθεί και τα διαθέσιμα μέσα.

2.   Ένα νέο ευρωπαϊκό αφήγημα: η Ευρώπη ως μια ιδανική περιοχή για να ζει και να ευημερεί κάποιος

2.1.

Με αυτά κατά νου, η ΕΟΚΕ προτείνει ένα νέο αφήγημα για την Ευρώπη που συνδέει το απώτερο και πρόσφατο παρελθόν της Ευρώπης με το παρόν, παρέχει ένα όραμα για το μέλλον βασισμένο στη συνεργασία πέραν των συνόρων, ενισχύει τους δεσμούς μεταξύ των λαών της και βασίζεται στις αξίες της αλληλεγγύης, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της συνεργασίας μεταξύ των γενεών, της ισότητας των φύλων, της βιώσιμης ευημερίας και της δίκαιης οικολογικής και ψηφιακής μετάβασης. Είναι επιτακτική ανάγκη να αξιοποιηθεί η δημόσια στήριξη στις αξίες αυτές, με σκοπό να επανεξεταστούν τα μοντέλα μας ανάπτυξης και διακυβέρνησης υπό το πρίσμα της βιωσιμότητας, να οικοδομηθεί μια πιο ισότιμη κοινωνία και να τεθούν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στο επίκεντρο αυτής της ανασυγκρότησης και ανάκαμψης. Η Ευρώπη που χρειάζονται οι πολίτες της είναι αυτή που: — αναγνωρίζει ότι η κοινωνία των πολιτών είναι θεματοφύλακας του κοινού καλού και απαραίτητος συντελεστής στην εξεύρεση λύσεων στα κοινά ζητήματα της Ευρώπης· — εστιάζει σε μια δίκαιη και βιώσιμη ανάκαμψη από τις κρίσεις της νόσου COVID-19, η οποία θα ανοίξει τον δρόμο για μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς και θα δημιουργήσει μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα, λαμβάνοντας πλήρως υπόψη τις αλληλένδετες κοινωνικές, οικονομικές, δημοκρατικές, δημογραφικές και κλιματικές κρίσεις στα κράτη μέλη της ΕΕ, την αναγκαιότητα της οικολογικής και ψηφιακής μετάβασης, καθώς και τις πιο μακροπρόθεσμες δομικές αλλαγές που προκαλεί η πανδημία. Η οικονομία της Ευρώπης πρέπει να υποστηριχθεί πλήρως για να ανακτήσει το χαμένο έδαφος, με δεδομένη την ανάγκη για ανοδική σύγκλιση, μεγαλύτερη συνοχή, κοινωνική προστασία, αυξημένες επενδύσεις στις δημόσιες υπηρεσίες, τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης και τη μείωση της φτώχειας· — υποστηρίζει την οικονομική και κοινωνική ανάκαμψη, την επιχειρηματικότητα, τη δίκαιη μετάβαση, τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας, την εκπαίδευση και την απόκτηση δεξιοτήτων, την καινοτομία, τις επενδύσεις στις υποδομές και στις κοινωνικές, την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, την ψηφιοποίηση, την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς και την οικονομική και νομισματική ολοκλήρωση· — προστατεύει όλους τους πολίτες της, συμπεριλαμβανομένων των πλέον περιθωριοποιημένων, μεριμνώντας για την υγεία, την ασφάλεια και την ευημερία τους, το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα· — σέβεται και προάγει την πολυμορφία, την ισότητα των φύλων, τα θεμελιώδη δικαιώματα, τη δημοκρατία, τον κοινωνικό διάλογο και τη διακυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς· — προωθεί την ειρήνη, την ασφάλεια και την πρόοδο στον κόσμο μέσω της πολυμέρειας, της προαγωγής της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του κοινωνικού διαλόγου, των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ, της διπλωματίας, καθώς και του ανοικτού, δίκαιου και βιώσιμου εμπορίου.

2.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ομόφωνα ότι η διπλή —οικολογική και ψηφιακή— μετάβαση είναι υψίστης σημασίας για την ενίσχυση της βιώσιμης ανταγωνιστικότητας, της αλληλεγγύης και της ανθεκτικότητας της Ευρώπης με μέλημα την αντιμετώπιση μελλοντικών κρίσεων. Η πανδημία COVID-19 είναι η σοβαρότερη κρίση που έχει αντιμετωπίσει η ΕΕ από τη σύστασή της. Η πανδημία έχει καταστήσει ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη η ΕΕ να είναι σε θέση να παρέχει πειστικές και συνεπείς απαντήσεις για τη βελτίωση των πολιτικών, υγειονομικών, οικονομικών και κοινωνικών διαστάσεων της ΕΕ. Η διάσκεψη αυτή παρέχει στην ΕΕ μια μοναδική ευκαιρία να επιτύχει αυτό το αποτέλεσμα. Η ανάγκη να ακολουθηθεί κοινή ευρωπαϊκή προσέγγιση έχει αναδειχθεί από τον αντίκτυπο της νόσου COVID-19 στους πολίτες, τις κοινωνίες και τις οικονομίες μας. Η πανδημία έδειξε ότι συντρέχουν σοβαροί λόγοι υπέρ της από κοινού ανάληψης δράσης, αλλά έχει επίσης αποκαλύψει αδυναμίες στον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ αντιμετωπίζει αυτά τα θεμελιώδους σημασίας ζητήματα. Σε μια εποχή «μόνιμης κρίσης», η ΕΕ θα πρέπει να ενισχύσει την ικανότητά της να αντιμετωπίζει κρίσεις, έτσι ώστε να επιτυγχάνει τα αποτελέσματα που θέλουν και αξίζουν οι Ευρωπαίοι πολίτες.

2.3.

Η κρίση αυτή κατέστησε επίσης σαφές ότι η ΕΕ θα πρέπει να καταβάλλει πιο σύντονη προσπάθεια, έτσι ώστε οι επιχειρήσεις, οι εργαζόμενοι, καθώς και τα άτομα που διαβιούν σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού να προστατεύονται δεόντως από τις επιπτώσεις των πρόσφατων και των επερχόμενων προβλημάτων. Η νόσος COVID-19 κατέστησε επίσης σαφές ότι πρέπει να υποστηριχθεί η βιώσιμη ανταγωνιστικότητα και ότι οι επενδύσεις στην ποιοτική υγεία, περίθαλψη, εκπαίδευση και κοινωνικές υπηρεσίες πρέπει να αυξηθούν σε ολόκληρη την ΕΕ. Ένα ζητούμενο ζωτικής σημασίας είναι να ενισχυθεί περαιτέρω ο συντονισμός του τομέα της υγείας σε επίπεδο ΕΕ, να αντιμετωπίζονται καλύτερα οι υπερεθνικές απειλές κατά της υγείας και να αναβαθμιστούν τα συστήματα υγείας της ΕΕ.

2.4.

Η ΕΕ μπορεί να βασιστεί σε ορισμένα βασικά πλεονεκτήματα, όπως η εσωτερική της αγορά, η οποία είναι μία από τις μεγαλύτερες αγορές στον κόσμο, ένα σύνολο θεμελιωδών μη διαπραγματεύσιμων αξιών (1) που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ενωσιακής κοινωνίας και δημοκρατίας, καθώς και η αλληλεγγύη, όπως καταδεικνύεται στον φιλόδοξο Μηχανισμό Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης, ο οποίος προϋποθέτει την αποτελεσματική εφαρμογή των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης. Απώτερος στόχος της ΕΕ πρέπει να είναι η ενίσχυση του μοντέλου μας της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, όπου θα συνυπάρχουν η βιώσιμη, ανταγωνιστική οικονομία με τις άρτια ανεπτυγμένες κοινωνικές πολιτικές. Ως εκ τούτου, η επίτευξη της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας —την οποία έχει επικροτήσει η ΕΟΚΕ ήδη από την απαρχή της— είναι η κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί. Η εν λόγω συμφωνία είναι η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για την ανάπτυξη, με επίκεντρο την ευημερία, τη βιωσιμότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Η επίτευξη δίκαιης μετάβασης σε έναν μη επιβαρυντικό για το κλιματικά τρόπο ζωής, η πρόκριση των ποιοτικών θέσεων εργασίας και της βιώσιμης επιχειρηματικότητας και καινοτομίας —συμπεριλαμβανομένης της κυκλικής οικονομίας και της κοινωνικής οικονομίας— θα είναι ζητούμενα καίριας σημασίας για την ευημερία της ΕΕ.

2.5.

Ωστόσο, η ΕΕ αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα καθότι η πανδημία θα προξενήσει ολοένα και περισσότερες ανισότητες τόσο μεταξύ των κρατών μελών όσο και στο εσωτερικό του καθενός. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρέπει να δούμε και τις δύο όψεις του νομίσματος: αφενός πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω η βιώσιμη ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και των επιχειρήσεων όλων των μεγεθών στην ΕΕ, ιδίως δε των ΜΜΕ αφετέρου πρέπει η ΕΕ να κινηθεί σε μια πιο φιλόδοξη και συγκεκριμένη κοινωνική διάσταση όπου δεν θα υπολείπεται κανείς.

2.6.

Για να προστατεύσει τις αξίες της και να υλοποιήσει τις προτεραιότητές της, η ΕΕ πρέπει επίσης να διαδραματίσει θετικό ρόλο στη διεθνή οικονομική σφαίρα. Σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από έντονο ανταγωνισμό και προστριβές, όχι μόνο σε οικονομικό αλλά και σε πολιτικό επίπεδο, η ΕΕ πρέπει να καταστεί παγκόσμιος παράγοντας που να μπορεί να υπερασπίζεται αποτελεσματικότερα τα συμφέροντα και τις αξίες της. Η επίτευξη ενός βαθμού ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας —έτσι ώστε να διατηρηθεί η ικανότητα της ΕΕ να δρα σε νευραλγικούς οικονομικούς τομείς— πρέπει να εξισορροπείται από την προθυμία συνεργασίας για την προώθηση λύσεων σε κοινά προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή, και για την ενίσχυση του βασισμένου σε κανόνες πολυμερούς συστήματος.

2.7.

Η πανδημία ανέδειξε τη σημασία μιας ισχυρής και ανθεκτικής ευρωπαϊκής βιομηχανικής βάσης. Η Ευρώπη πρέπει να διαθέτει φιλόδοξη βιομηχανική πολιτική που να κατευθύνει τη διττή μετάβαση —στην ψηφιοποίηση και στη βιωσιμότητα—, ενισχύοντας παράλληλα την παγκόσμια ανταγωνιστικότητά της. Μια νέα βιομηχανική πολιτική, βασισμένη σε ένα σύνολο ποικίλων επιμέρους πολιτικών (συμπεριλαμβανομένων αυτών του εμπορίου, των δεξιοτήτων, των επενδύσεων, της έρευνας και της ενέργειας) πρέπει να προβλέπει διαρκώς τους βασικούς μελλοντικούς οικονομικούς τομείς και κινητήριες δυνάμεις, δημιουργώντας τις συνθήκες-πλαίσιο —συμπεριλαμβανομένων των απαραίτητων προφίλ δεξιοτήτων— ώστε να μπορέσει η ευρωπαϊκή βιομηχανία να παραμείνει στην πρωτοπορία της παγκόσμιας τεχνολογίας και καινοτομίας, δημιουργώντας θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας και βιώσιμη ανάπτυξη για την Ευρώπη. Παράλληλα, η επίτευξη ανταγωνιστικότητας, βιωσιμότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης θα διαφυλάξει το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο της Ευρώπης για το μέλλον.

2.8.

Είναι ζωτικής σημασίας να αξιοποιήσει η ΕΕ αυτή την ευκαιρία για να εκσυγχρονίσει και να μετασχηματίσει τους βιομηχανικούς τομείς της και τις αλυσίδες εφοδιασμού τους, έτσι ώστε να παραμείνουν ανταγωνιστικοί σε έναν κόσμο με χαμηλότερες εκπομπές ρύπων. Για την επίλυση των ζητούμενων που συνδέονται με τους μακροπρόθεσμους μετασχηματισμούς απαιτείται οι αρμόδιοι χάραξης πολιτικής, οι κοινωνικοί εταίροι, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι κύριοι συναρμόδιοι σε αυτές τις χώρες και περιοχές να διαβλέπουν τις αλλαγές και να διαχειρίζονται ενεργά τη μετάβαση. Ο κοινωνικός διάλογος, η ενημέρωση, η διαβούλευση και η συμμετοχή των εργαζομένων και των αντιπροσωπευτικών τους οργάνων έχουν μεγάλη σημασία στη διαχείριση των μεταβάσεων με μακρόπνοο τρόπο. Τούτο θα έχει πολύ μεγάλη σημασία για την Ευρώπη, καθότι μόνο με την τοποθέτηση τόσο των επιχειρήσεων όσο και των εργαζομένων στο επίκεντρο της ανάκαμψης και των μελλοντικών πολιτικών, μπορεί η Ευρώπη να επιτύχει τον σκοπό της. Πρέπει η ανταγωνιστικότητα και η συμμετοχικότητα να συμβαδίζουν. Πράγματι, τα κράτη μέλη με τις καλύτερες επιδόσεις στην οικονομία, είναι όσα έχουν τα υψηλότερα κοινωνικά πρότυπα και όχι το αντίστροφο.

3.   Ο ρόλος της ΕΟΚΕ

3.1.

Η ενίσχυση του ρόλου της ΕΟΚΕ προϋποθέτει να αποδειχθεί η σημασία και η προστιθέμενη αξία της ως συμβουλευτικού οργάνου, με βάση τη μοναδική της λειτουργία που συνίσταται στη γεφύρωση του χάσματος 1) μεταξύ των αρμοδίων χάραξης πολιτικής και της κοινωνίας των πολιτών, 2) μεταξύ των διαφόρων παραγόντων της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και 3) μεταξύ των ιθυνόντων τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο. Ειδικότερα, πρέπει να υπάρξει διακρατικός διάλογος που θα συνδέει τις ενωσιακές συζητήσεις σε επίπεδο κρατών μελών μεταξύ τους.

3.2.

Η θέση της ΕΟΚΕ θα πρέπει να είναι το αποτέλεσμα μιας πραγματικής συζήτησης, αρχής γενομένης από τη συμβολή των παραγόντων της κοινωνίας των πολιτών, η οποία θα αναπτυχθεί από τη βάση προς την κορυφή. Η προσέγγιση αυτή είναι η μόνη που διασφαλίζει ότι λαμβάνονται υπόψη όλες οι απόψεις και που αποφέρει σαφή και ικανοποιητικά αποτελέσματα.

3.3.

Επίσης, πρέπει να υπάρξει συνεργασία με την Επιτροπή των Περιφερειών (ΕτΠ) και να οργανωθούν από κοινού αποστολές τοπικής δράσης με πλήρη σεβασμό των διαφορετικών αλλά συμπληρωματικών πεδίων αρμοδιοτήτων των δύο αυτών οργάνων.

3.4.

Η ΕΟΚΕ καλείται να ενεργήσει, μέσω των μελών της στην ολομέλεια της διάσκεψης και μέσω των παρατηρητών της στο εκτελεστικό συμβούλιο, ως θεσμικός διαμεσολαβητής μεταξύ της διάσκεψης και των εθνικών οργανώσεων που εκπροσωπούν την κοινωνία των πολιτών.

3.5.

Η ΕΟΚΕ διαθέτει ειδική ομάδα, η οποία έχει σχεδιάσει έναν χάρτη πορείας με τους ακόλουθους στόχους: — βελτίωση των τρόπων συνεργασίας και διασύνδεσης με τους παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως όσον αφορά την αλληλεπίδραση και την ενεργοποίηση των εκλογικών περιφερειών των μελών της ΕΟΚΕ επιτόπου· — αναβάθμιση και ενίσχυση του ρόλου και της επιρροής της ΕΟΚΕ· — παροχή δομημένης συμβολής της κοινωνίας των πολιτών στη χάραξη πολιτικής της ΕΕ μέσω της υποβολής σχετικών προτάσεων στο Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως προς τον τρόπο βελτίωσης της λειτουργίας της ΕΕ και του έργου της ΕΟΚΕ στη νομοθετική διαδικασία.

3.6.

Επίσης, πρέπει να παρέχει ενημέρωση σχετική με τις συζητήσεις και τους διαλόγους εντός των κρατών μελών και της διάσκεψης στην Ολομέλεια της ΕΟΚΕ με τη συμμετοχή ευρωβουλευτών, μελών της ΕτΠ, Ευρωπαίων επιτρόπων και υπουργών του Συμβουλίου.

4.   Συμπεράσματα

Το μέλλον που θέλουμε με επικεφαλής την κοινωνία των πολιτών

4.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει στην ανάγκη για ένα πειστικό και κοινό αφήγημα για την ΕΕ. Υπό την έννοια αυτή, η Ευρώπη πρέπει να θεωρηθεί: 1) θεματοφύλακας κοινών θεμελιωδών αξιών όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου, 2) υπέρμαχος, σε παγκόσμιο επίπεδο, της βιωσιμότητας, του ανοικτού, αλλά και δίκαιου εμπορίου και της πολυμέρειας, 3) εγγυήτρια ενός μοναδικού οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου βασισμένου στον δίκαιο ανταγωνισμό και την αλληλεγγύη σε μια περιοχή χωρίς σύνορα και 4) φορέας βιώσιμης ευημερίας —όλα αυτά δε έχοντας στον πυρήνα της μια ισχυρή ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών.

4.2.

Η διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης θα πρέπει να αποτελέσει το όχημα μέσω του οποίου μπορούμε να επιτύχουμε μακροχρόνιες αλλαγές στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της ενισχυμένης και πιο ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στην ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα. Ως πρώτο βήμα σε αυτή τη διαδικασία, η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συμπράξει συνεργαζόμενη στενά και μέσω δικτύων, ανταλλάσσοντας ορθές πρακτικές και επιδιώκοντας τη συναίνεση.

4.3.

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών είναι ζωτικής σημασίας για την εξεύρεση λύσεων στα σημερινά ζητήματα. Η ΕΟΚΕ ζητεί από την ΕΕ και τις εθνικές αρχές να αναγνωρίσουν τη σημασία της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στην καλλιέργεια εμπιστοσύνης, στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και στη συντέλεση θετικών αλλαγών. Προβάλλει επίσης επιτακτική η ανάγκη η ΕΕ να υποστηρίξει τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζουν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην προαγωγή και την προάσπιση των ενωσιακών αξιών, της δημοκρατίας, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου, εναντίον της όξυνσης της ανελευθερίας, του λαϊκισμού και της συρρίκνωσης του χώρου δράσης των πολιτών.

4.4.

Βασικό στοιχείο για την ανανέωση και την κοινωνικοοικονομική ανασυγκρότηση της ΕΕ θα είναι να εξασφαλιστεί ότι όλα τα τμήματα της κοινωνίας συμμετέχουν ουσιαστικά στον από κοινού σχεδιασμό, συμμετοχή, εφαρμογή και αξιολόγηση των πολιτικών της ΕΕ —ιδίως των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας—, καθώς και των μελλοντικών εθνικών προγραμμάτων μεταρρυθμίσεων, χρησιμοποιώντας τις υφιστάμενες δομές διαβούλευσης (π.χ. τη διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου) και αναγνωρίζοντας ρητά την κοινωνία των πολιτών ως κρίσιμο εταίρο και δικαιούχο στο στάδιο της υλοποίησής τους.

4.5.

Για να οραματιστεί κανείς και να οικοδομήσει αυτές τις ανθεκτικές, ισότιμες και βιώσιμες κοινωνίες θα πρέπει να αναληφθούν πρωτοβουλίες από τη βάση προς την κορυφή, οι οποίες θα περιλαμβάνουν νέους ορισμούς της ευημερίας και της ανάπτυξης πέραν του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, με παράλληλο σεβασμό των απόψεων και των δικαιωμάτων των πολιτών. Συν τοις άλλοις, είναι επιτακτική ανάγκη οι περιορισμοί των δικαιωμάτων που επιβλήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας να μην συνεχιστούν μετά την πανδημία COVID-19.

4.6.

Τέλος, η ΕΟΚΕ κρίνει πολύ σημαντική τη συνεχή αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων και δράσεων πολιτικής. Θα συμβάλει ουσιωδώς στη διαδικασία αυτή, μέσω της πείρας και της ειδημοσύνης που διαθέτει για τη διεξαγωγή διαλόγου με τους πολίτες σε ολόκληρη την κοινωνία και σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.

---

(1)  Άρθρο 2 της ΣΕΕ.

Ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η σύμπραξη της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών για το βιώσιμο μέλλον μας — Συμβολή της ΕΟΚΕ στην Κοινωνική σύνοδο κορυφής του Πόρτο»

(2021/C 286/02)

Εισηγητές:

ο κ. Stefano MALLIA (Ομάδα Ι) ο κ. Oliver RÖPKE (Ομάδα ΙΙ) ο κ. Séamus BOLAND (Ομάδα III)

Κατά τη σύνοδο ολομέλειάς της που πραγματοποιήθηκε στις 27 και 28 Απριλίου 2021 (συνεδρίαση της 28ης Απριλίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υιοθέτησε το ακόλουθο ψήφισμα με 225 ψήφους υπέρ, μία ψήφο κατά έξι αποχές.

Η Κοινωνική σύνοδος κορυφής του Πόρτο της 7ης Μαΐου 2021 αποτελεί μοναδική ευκαιρία για να θέσει η ΕΕ τους πολίτες στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Ευκαιρία να αποδείξουμε πως η ΕΕ και τα κράτη μέλη δρουν από κοινού με τους πολίτες της με σκοπό την ευημερία τους, χωρίς να αφήνουν κανέναν στο περιθώριο. Πρόκειται για την κορύφωση των ευρωπαϊκών φιλοδοξιών για βιώσιμες, καινοτόμες, ανταγωνιστικές και συνεκτικές κοινωνίες, που θα οδηγήσουν την ΕΕ στο έτος 2030 και πέραν αυτού και θα της επιτρέψουν να ανταποκριθεί και να εκμεταλλευτεί τις προκλήσεις της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Η σύνοδος πρέπει επίσης να υποστηρίξει την οικονομία και την κοινωνία μας στην επίτευξη αειφορίας, δίνοντας ίσο βάρος στην οικονομική, την κοινωνική και την περιβαλλοντική διάσταση.

Η πανδημία COVID-19 κατέστησε ακόμα πιο επείγουσα την ανάγκη μιας τακτικής που θα επικεντρώνεται εξίσου στην κοινωνική και την περιβαλλοντική πτυχή των κοινωνιών και των οικονομιών μας. Οι πολίτες βίωσαν την πανδημία COVID-19 ως πανδημία με θύμα τον άνθρωπο και, καθώς η Ευρώπη κινείται αργά προς την κοινωνικοοικονομική ανασυγκρότηση και οικοδομεί τον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (ΕΠΚΔ), οι λαοί και οι κοινότητες πρέπει να παραμείνουν σταθερά στο επίκεντρο. Υπό αυτό το πρίσμα, το σχέδιο δράσης για τον ΕΠΚΔ δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο.

Μια δήλωση του Πόρτο θα πρέπει να δεσμεύει όλους τους θεσμικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς φορείς ως προς την υλοποίηση του σχεδίου δράσης, αξιοποιώντας τον διάλογο πολιτών και των κοινωνικό διάλογο. Πρόκειται για ορόσημο για την Ευρώπη που θα κάνει τα ουσιαστικά επόμενα βήματα προς μια βιώσιμη και αειφόρο ένωση.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) καλεί τα κράτη μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να αναλάβουν δράση με μέλημα τα εξής:

1.

Το σχέδιο δράσης για τον ΕΠΚΔ πρέπει να καταστεί αποτελεσματικό μέσο που θα επιτρέπει σε όλους τους παράγοντες να λειτουργούν συμπράττοντας και να οικοδομήσουν πιο ίσες, βιώσιμες, πολυδεκτικές και ανθεκτικές ευρωπαϊκές κοινωνίες. Όλες οι διαστάσεις της κοινωνίας των πολιτών όπως εκπροσωπούνται εντός της ΕΟΚΕ έχουν θεμελιώδη συνεισφορά στην επιτυχία της διαδικασίας. Όλοι οι πολίτες, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία, των εθνοτικών και μειονοτικών ομάδων, των πιο ευάλωτων και περιθωριοποιημένων, πρέπει να είναι σε θέση να συμμετάσχουν, να ταυτιστούν και να βρουν ελπίδα στο όραμα και τη μελλοντική υλοποίηση του ΕΠΚΔ, μέσω της ενεργού συμμετοχής της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών. Ιδιαίτερη αναγνώριση και στήριξη θα πρέπει να δοθεί στην κοινωνική οικονομία, που επιτελεί καθοριστική λειτουργία στην αντιμετώπιση των ακάλυπτων κοινωνικών αναγκών, την άμβλυνση της φτώχειας και τη μείωση των ανισοτήτων.

2.

Οι πιο ίσες, βιώσιμες, πολυδεκτικές και ανθεκτικές ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν θα είναι εφικτές χωρίς ουσιαστική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και αποτελεσματικό διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους και την κοινωνία των πολιτών. Η μέτρηση και η ενημέρωση ως προς την επίδραση της κοινωνίας των πολιτών, η ευαισθητοποίηση σχετικά με τη θετική τους συνεισφορά και η δημιουργία ευνοϊκού νομικού περιβάλλοντος και μείγματος πολιτικών έχουν τεράστια σημασία.

3.

Η σύλληψη και η δημιουργία ανθεκτικών πολυδεκτικών, ίσων και βιώσιμων κοινωνιών προϋποθέτει πρωτοβουλίες από τη βάση, που θα στηρίζονται σε νέους ορισμούς της ευημερίας και της ανάπτυξης πέραν του ΑΕγχΠ, καθώς και στην επένδυση στην κοινωνική καινοτομία, με σεβασμό παράλληλα προς τις απόψεις και τα δικαιώματα των πολιτών. Επιπλέον, προβάλλει επιτακτική η σημασία οι περιορισμοί δικαιωμάτων που επιβλήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας να μη συνεχιστούν μετά το τέλος της.

4.

Η Ευρώπη πρέπει να συνεχίσει ενωμένη και με αλληλεγγύη, σε πνεύμα διαλόγου πολιτών και κοινωνικού διαλόγου, όπως συμβαίνει κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ο ΕΠΚΔ υποστηρίζει μια κοινωνική οικονομία της αγοράς, κλιμακώνοντας και προσαρμόζοντας το κοινωνικό μοντέλο στις αλλαγές του μέλλοντος. Για την ανάπτυξη κοινωνικής ανθεκτικότητας και βιωσιμότητας, το σχέδιο δράσης για τον ΕΠΚΔ πρέπει να εξασφαλίζει ευρεία ευημερία και πολυδεκτική αγορά εργασίας όπου οι διακρίσεις θα απαγορεύονται και οι θέσεις εργασίας θα είναι σταθερές και καλά αμειβόμενες.

5.

Στον απόηχο της πανδημίας, μέσω κοινωνικού διαλόγου, τα θεσμικά όργανα και οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να βρουν λύσεις που θα ενισχύουν την κοινωνική ανθεκτικότητα των οικονομιών μας με νέα και ανοιχτή νοοτροπία απέναντι στην αλλαγή, επιδιώκοντας παράλληλα την καθιέρωση ελάχιστων προτύπων προστασίας και ίσων ευκαιριών, με έμφαση στην επάρκεια των μισθών, τις διακρίσεις λόγω φύλου, τη στήριξη των νέων εργαζομένων και την προστασία των επισφαλών εργαζομένων και των μεταναστών.

6.

Μία από τις κύριες οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις στην Ευρώπη συνίσταται στην τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης, της δημιουργίας θέσεων εργασίας και της συμμετοχής στην απασχόληση (συμπεριλαμβανομένων των γηραιότερων και των νεότερων πολιτών, των γυναικών, των πλέον απομακρυσμένων από την αγορά εργασίας, των ανενεργών ατόμων), τη μείωση της ανεργίας, ιδίως των νέων, και την ενίσχυση της θέσης των γυναικών στην αγορά εργασίας. Η εξασφάλιση της ανταγωνιστικής βάσης για επενδύσεις αποτελεί σημαντικό στοιχείο για να γίνουν όλα αυτά πραγματικότητα.

7.

Η ανταγωνιστικότητα και η αυξημένη παραγωγικότητα με βάση τις δεξιότητες και τη γνώση αποτελούν θεμιτό μέσο για τη διατήρηση της ευημερίας των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Η οικονομική ανάπτυξη και η ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς αποτελούν σημαντικό στοιχείο για την ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης της ΕΕ. Πρέπει να ενισχύσουμε τα δυνατά σημεία του ευρωπαϊκού μας συστήματος κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, εξαλείφοντας παράλληλα τις αδυναμίες, και προσαρμόζοντάς το κατ’ αυτόν τον τρόπο ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται στις μελλοντικές προκλήσεις.

8.

Όλα τα κύρια συστατικά των οικονομιών και των κοινωνιών μας πρέπει να είναι έτοιμα να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες που προσφέρει η ψηφιοποίηση και η μετάβαση στην πράσινη οικονομία. Προαπαιτούμενο για αυτό είναι η προθυμία και η ικανότητα υλοποίησης διαρθρωτικών αλλαγών, είτε πρόκειται για τις αγορές εργασίας είτε για την κοινωνική ασφάλεια, την εκπαίδευση, την κατάρτιση ή τη φορολογία. Αυτό προϋποθέτει μια πραγματική κυριότητα των μεταρρυθμίσεων από τα κράτη μέλη, που θα συντονίζονται και θα διευκολύνονται από πλαίσια και δράσεις ενωσιακού επιπέδου, όπως το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο. Τούτο είναι καθοριστικής σημασίας για την ενθάρρυνση των επιχειρήσεων να επενδύσουν στην Ευρώπη.

9.

Ο συνδυασμός ενός ολοένα γηράσκοντος πληθυσμού και ενός συρρικνούμενου εργατικού δυναμικού σημαίνει ότι ολοένα μεγαλύτερος αριθμός ηλικιωμένων θα είναι οικονομικά εξαρτημένος, εκτός αν καταφέρουμε να διευρύνουμε το εργατικό δυναμικό μέσο πιο πολυδεκτικών αγορών εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της ενεργοποίησης ομάδων που σήμερα αποκλείονται ή υποεκπροσωπούνται στην αγορά εργασίας. Απαιτείται ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που βιώνουν τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στα κράτη μέλη. Η δημογραφική αλλαγή συνεπάγεται επίσης την ανάγκη για ευπροσάρμοστα και ευέλικτα εκπαιδευτικά συστήματα, αγορές εργασίας και συστήματα πρόνοιας. Αυτές οι προκλήσεις δεν αποτελούν κατ’ ανάγκην προβλήματα, αλλά ευκαιρίες για την επίτευξη θετικών αποτελεσμάτων.

10.

Το σχέδιο δράσης πρέπει να είναι συγκεκριμένο και απτό, με μετρήσιμες δράσεις, και να συνοδεύεται από πλαίσια εποπτείας που θα συμφωνούνται από κοινού μεταξύ των αρμοδίων ενδιαφερόμενων φορέων, και θα εμπερικλείουν τα κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά κριτήρια. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τους πρωταρχικούς στόχους που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και καλεί τα κράτη μέλη να επιδείξουν φιλοδοξία κατά τον καθορισμό των δικών τους στόχων, ώστε όλα τα κράτη μέλη να συνεισφέρουν πραγματικά στην επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων.

11.

Καθώς η Ευρώπη περνά από την αντιμετώπιση της κρίσης στην ανάκαμψη, ο κοινωνικός διάλογος, η ενημέρωση, η διαβούλευση και η συμμετοχή των εργαζομένων, μέσω ικανών διαύλων, επιτελούν σημαντική λειτουργία στην οικονομική μετάβαση και στην καλλιέργεια της καινοτομίας στο χώρο εργασίας, ιδίως ενόψει της υπό εξέλιξη διπλής μετάβασης και των αλλαγών στον κόσμο της εργασίας.

12.

Ο μεσο-μακροπρόθεσμος αντίκτυπος της κρίσης COVID-19 στα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας δεν λαμβάνεται δεόντως υπόψη στον ΕΠΚΔ. Η πανδημία απέδειξε πως η υγεία μπορεί να έχει άμεσο αντίκτυπο στην οικονομική και κοινωνική σταθερότητα, ακόμα και στην ΕΕ. Κατά την υλοποίηση του ΕΠΚΔ, πρέπει τα κράτη μέλη να πραγματοποιήσουν αυξημένες και αειφόρες επενδύσεις στην αναβάθμιση των δημόσιων υπηρεσιών και υποδομών υγείας, καθώς και στη βελτίωση του συντονισμού σε θέματα δημόσιας υγείας εντός και μεταξύ των κρατών μελών.

13.

Υπάρχουν υψηλές προσδοκίες ως προς την ανάληψη ισχυρής δέσμευσης στη σύνοδο από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς όσον αφορά τη διατήρηση και την ανάπτυξη του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου με βάση ένα ισορροπημένο συνδυασμό δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Απευθύνουμε έκκληση στα κράτη μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να επιδείξουν φιλοδοξία και αποφασιστικότητα.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ελεύθερα επαγγέλματα 4.0»

(Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2021/C 286/03)

Εισηγητής: ο κ.

Rudolf KOLBE

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.2.2020
Νομική βάση	Άρθρο 32 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο όργανο	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Έγκριση από το τμήμα	31.3.2021
Έγκριση από την ολομέλεια	27.4.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	560
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	233/0/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Τα ελεύθερα επαγγέλματα χρησιμοποιούν ήδη σε μεγάλο βαθμό με επιτυχία ψηφιακές εφαρμογές και εφαρμογές που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) προς όφελος των φορέων ανάθεσής τους και ηγούνται —για παράδειγμα στον τομέα της μηχανολογίας— της τεχνολογικής ανάπτυξης των εφαρμογών αυτών. Θα πρέπει και στο μέλλον να συμμετέχουν περισσότερο στην ανάπτυξη και την επικύρωση, προκειμένου να εξασφαλιστεί η δυνατότητα πρακτικής εφαρμογής και η αποτελεσματικότητα των εφαρμογών.

1.2.

Οι ψηφιακές εφαρμογές δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι ανταγωνίζονται ή υποκαθιστούν την παροχή υπηρεσιών από ελεύθερους επαγγελματίες. Είναι πολύ περισσότερο βοηθητικά μέσα, τα οποία βελτιώνουν ήδη και διευρύνουν σήμερα τη δυνατότητα παροχής υπηρεσιών από ελεύθερους επαγγελματίες.

1.3.

Οι ελεύθεροι επαγγελματίες πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να αξιολογούν προς όφελος των εντολέων, των ασθενών και των φορέων ανάθεσής τους τους κινδύνους που απορρέουν από τη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών. Αυτό προκύπτει από την ιδιαίτερη εμπιστοσύνη που χαρακτηρίζει τη σχέση αυτή, η οποία θα συνεχίσει να αποτελεί βασικό στοιχείο της ακόμα και στην περίπτωση των ψηφιακών τρόπων λειτουργίας.

1.4.

Οι ασθενείς, οι εντολείς και οι φορείς ανάθεσης πρέπει να μπορούν, σε σχέση με τις ψηφιακές εφαρμογές, να νιώθουν εμπιστοσύνη ότι οι υπηρεσίες που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες μπορούν να παρασχεθούν με ίδια ευθύνη από επαγγελματίες και ανεξάρτητα από εξωτερικά συμφέροντα. Σημαντική προϋπόθεση για αυτό είναι η ύπαρξη επαρκών επαγγελματικών ρυθμίσεων, προσαρμοσμένων στις ψηφιακές εξελίξεις.

1.5.

Οι ελεύθεροι επαγγελματίες πρέπει να εξασφαλίζουν με συνέπεια την προστασία των δεδομένων και να την υπερασπίζονται έναντι τρίτων. Για την αποφυγή της κατάχρησης των δεδομένων απαιτούνται ασφαλέστερες ψηφιακές υποδομές στην ΕΕ.

1.6.

Οι ελεύθεροι επαγγελματίες πρέπει να επικαιροποιούν το περιεχόμενο εκπαίδευσης και κατάρτισης, προκειμένου να διασφαλίζονται οι δεξιότητες στον τομέα των ΤΠ και της ψηφιοποίησης των ιδίων και των υπαλλήλων τους σύμφωνα με τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα ποιότητας. Η ΕΕ καλείται να συμπληρώσει τις διαδικασίες αυτές με αντίστοιχα προγράμματα στήριξης.

1.7.

Τα ελεύθερα επαγγέλματα πρέπει να προσαρμόσουν την αυτορύθμισή τους στις ψηφιακές εξελίξεις και να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση της διαδικασίας. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει την ανάγκη για διεύρυνση των κανόνων επαγγελματικής δεοντολογίας.

1.8.

Η δημιουργία νέων ελεύθερων επαγγελμάτων που διευκολύνεται από την ψηφιοποίηση θα πρέπει να προαχθεί με βάση τα κριτήρια και τις αρχές που περιλαμβάνονται στο Μανιφέστο της Ρώμης.

2.   COVID-19 και ελεύθερα επαγγέλματα

2.1.

Η πανδημία έδωσε ώθηση σε μια τεράστια διαδικασία ψηφιοποίησης, μεταξύ άλλων και στον τομέα των ελεύθερων επαγγελμάτων. Μέσω της αυξημένης ζήτησης για παροχή υπηρεσιών από ελεύθερους επαγγελματίες και λόγω των περιορισμών εξαιτίας της πανδημίας, οι ψηφιακές παροχές επεκτάθηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Η κρίση κατέστησε σαφή τον βαθμό εξάρτησης της κοινωνίας μας από την εξαιρετική επαγγελματική τεχνογνωσία των συστημικών ελεύθερων επαγγελμάτων. Ως σημαντικοί εταίροι των κυβερνήσεων κατά την αντιμετώπιση της κρίσης και την ανταπόκριση στις βασικές ανάγκες του πληθυσμού, τα ελεύθερα επαγγέλματα θα πρέπει στο μέλλον να ενταχθούν ακόμα καλύτερα στα συστήματα των κοινωνικών εταίρων και οι υπηρεσίες τους θα πρέπει να εξασφαλισθούν μέσω κατάλληλων επαγγελματικών ρυθμίσεων προσαρμοσμένων στις ψηφιακές εξελίξεις. Εκείνο που επιδέχεται κριτικής είναι το γεγονός ότι πολλοί αυτοαπασχολούμενοι και ελεύθεροι επαγγελματίες δεν είχαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας καμία ή είχαν ανεπαρκή μόνον πρόσβαση σε κρατική στήριξη.

2.2.

Η έντονη ψηφιοποίηση των υπηρεσιών που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες μπορεί να έχει διαρκή αντίκτυπο στη βελτίωση της παροχής υπηρεσιών ακόμα και σε απομακρυσμένες περιοχές. Εν προκειμένω πρέπει να διασφαλιστεί ότι το ακόμα και σήμερα υπερβολικά μεγάλο χάσμα μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών αναφορικά με τις ταχύτητες της ευρυζωνικής σύνδεσης στο διαδίκτυο θα μειωθεί όσο το δυνατόν συντομότερα και ότι οι ψηφιοποιημένες υπηρεσίες θα καταστούν εξίσου προσβάσιμες σε ανθρώπους από όλες τις περιφέρειες. Οι ελεύθεροι επαγγελματίες επένδυσαν κατά την κρίση στην ψηφιοποίηση και την προστασία των δεδομένων, προκειμένου να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους ως πάροχοι υπηρεσιών που προσανατολίζονται στο κοινό καλό από καίριες για την κοινωνία θέσεις. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να λαμβάνονται ρητά υπόψη και τα ελεύθερα επαγγέλματα ως συστημική ομάδα σε όλα τα μέτρα που δρομολογούνται για την αναζωογόνηση της οικονομίας.

3.   Μανιφέστο της Ρώμης — Ορισμός των ελεύθερων επαγγελμάτων

3.1.

Τα ελεύθερα επαγγέλματα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της ΕΕ. Αποτελούν μέρος του ευρέος φάσματος νομοθετικά κατοχυρωμένων επαγγελμάτων, για τα οποία απαιτούνται ειδικά προσόντα και απασχολούν το 22 % του συνόλου των εργαζομένων στην Ευρώπη. Το 2013, άνω του ενός δεκάτου της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας στην ΕΕ προήλθε από τα ελεύθερα επαγγέλματα. Η κρίση COVID-19 κατέστησε πολύ σαφή τη ζωτικής σημασίας εξάρτηση των κοινωνιών μας από τις υπηρεσίες υψηλής εξειδίκευσης που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες. Ο τομέας των ελεύθερων επαγγελμάτων, ως σταθερός εργοδότης και επιχείρηση, προσφέρει σημαντικές δυνατότητες απασχόλησης. Επιπλέον, εκτελεί σημαντικά καθήκοντα γενικού συμφέροντος. Οι υπηρεσίες που παρέχουν οι ελεύθεροι επαγγελματίες συνδέονται στενά με τις βασικές ανάγκες των ατόμων, όπως η ζωή, η εργασία, η υγεία, η ασφάλεια ή η ιδιοκτησία. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί η δημοκρατική πρόσβαση στις υπηρεσίες των ελεύθερων επαγγελματιών, όπως π.χ. στον ιατρικό τομέα μέσω των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης ή στον νομικό τομέα μέσω νομικής συνδρομής. Οι συστάσεις σχετικά με ανώτατα όρια ή κλίμακες σχετικά με τις αμοιβές ή ανώτατα όρια κόστους επιτελούν προστατευτική λειτουργία για εκείνους που απολαμβάνουν υπηρεσίες από ελεύθερους επαγγελματίες και εξαρτώνται από αυτές τις διατάξεις εξαιτίας της υφιστάμενης ασυμμετρίας της πληροφόρησης.

3.2.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έχει ασχοληθεί επανειλημμένα με το ζήτημα των ελεύθερων επαγγελμάτων και το 2014 ζήτησε την εκπόνηση ολοκληρωμένης μελέτης με τίτλο «Η κατάσταση των ελεύθερων επαγγελμάτων ως προς τη λειτουργία και τη σημασία τους για την ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών» (1). Στο πλαίσιο αυτών των εργασιών διαπιστώθηκε ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχει καμία γενικά δεσμευτική έννοια ή ορισμός γενικής ισχύος για τους ελεύθερους επαγγελματίες σε επίπεδο ΕΕ.

3.3.

Προκειμένου να οριστεί η έννοια του ελεύθερου επαγγελματία, η ΕΟΚΕ ενέκρινε τον Δεκέμβριο του 2017 το Μανιφέστο της Ρώμης. Εν προκειμένω θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν οι προπαρασκευαστικές εργασίες ορισμένων ευρωπαϊκών κεντρικών οργανώσεων ελεύθερων επαγγελματιών, οι οποίες επεδίωξαν από κοινού να διατυπώσουν έναν ευρωπαϊκό ορισμό υπό τη μορφή ενός Χάρτη των Ελεύθερων Επαγγελμάτων.

3.4.

Σύμφωνα με το Μανιφέστο της Ρώμης, οι ελεύθεροι επαγγελματίες παρέχουν πνευματικές υπηρεσίες που βασίζονται σε ειδικές επαγγελματικές δεξιότητες ή ικανότητες. Οι εν λόγω υπηρεσίες χαρακτηρίζονται από ένα προσωπικό στοιχείο και παρέχονται στη βάση μιας σχέσης εμπιστοσύνης. Όσοι ασκούν ελεύθερα επαγγέλματα ασκούν τις δραστηριότητές τους με ίδια ευθύνη, επαγγελματισμό και ανεξαρτησία. Χαρακτηρίζονται από εργασιακό ήθος και εργάζονται με σκοπό την προαγωγή τόσο των εκάστοτε συμφερόντων των φορέων ανάθεσής τους όσο και του κοινού καλού, ενώ υπάγονται επίσης σε ένα σύστημα επαγγελματικής οργάνωσης και ελέγχου.

3.5.

Ο ορισμός αυτός δεν είναι εξαντλητικός, αλλά ανοιχτός σε νέες τεχνολογικές εξελίξεις και σε νέα επαγγέλματα. Στο Μανιφέστο της Ρώμης αναφέρεται ότι αυτά τα χαρακτηριστικά αποτελούν ενδείξεις άσκησης ελεύθερου επαγγέλματος, χωρίς όμως να πρέπει πάντα να συνυπάρχουν όλα.

4.   Προκλήσεις της ψηφιοποίησης

4.1.

Η παγκόσμια ψηφιοποίηση έχει οδηγήσει σε μια διαδικασία μετασχηματισμού ολόκληρης της κοινωνίας, οι συνέπειες της οποίας δεν μπορούν να προβλεφθούν. Η πανδημία COVID-19 θα συμβάλει στην επιτάχυνση αυτής της εξέλιξης.

4.2.

Τα ακόλουθα παραδείγματα καταδεικνύουν ότι οι ψηφιακές εφαρμογές και τρόποι λειτουργίας και η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης αποτελούν ήδη αναπόσπαστο κομμάτι πολλών υπηρεσιών που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες και ότι μπορούν να συμβάλλουν στην περαιτέρω βελτιστοποίηση αυτών στο μέλλον. Ανοιχτές παραμένουν οι επιπτώσεις της έλλειψης προσωπικής επαφής στην ιδιαίτερη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των ελεύθερων επαγγελματιών και των πελατών, των εντολέων ή των ασθενών τους καθώς και η απάντηση στο ερώτημα σε ποιον βαθμό μπορεί να αντικατασταθεί ο λεγόμενος ανθρώπινος παράγοντας από την τεχνητή νοημοσύνη.

4.2.1.

Στον τομέα της παροχής νομικών συμβουλών, οι τεχνολογίες αλυσίδας συστοιχιών και τα λογισμικά Legal Techs χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο. Οι ηλεκτρονικές θυρίδες δικηγόρων και οι εφαρμογές ηλεκτρονικής διακυβέρνησης θα αλλάξουν σε βάθος χρόνου τον τρόπο επαφής με τα δικαστήρια και τις δημόσιες αρχές. Οι ελεύθεροι επαγγελματίες αποτελούν ήδη σημαντικούς εταίρους στην υλοποίηση έργων ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και συμβάλλουν σημαντικά στη διοικητική απλούστευση στον τομέα αυτό.

4.2.2.

Στον τομέα του σχεδιασμού, ενισχύεται ολοένα περισσότερο η σημασία της μοντελοποίησης κατασκευαστικών πληροφοριών (Building Information Modeling, BIM), μιας μεθόδου διασυνδεδεμένου σχεδιασμού, κατασκευής και διαχείρισης των κτιρίων, ενώ πολλές δοκιμές ασφάλειας στον τομέα των υποδομών πραγματοποιούνται με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης.

4.2.3.

Στον τομέα της υγείας, οι εφαρμογές ΤΝ έχουν επιφέρει σημαντικές αλλαγές στις ιατρικές διαγνώσεις. Ακόμα, βλέπουμε την περαιτέρω ανάπτυξη της παροχής εξ αποστάσεως ιατρικών συμβουλευτικών υπηρεσιών, της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης και την αυξανόμενη χρήση ηλεκτρονικών ιστορικών ασθενών.

4.3.

Η ψηφιοποίηση μεταβάλλει τους διαύλους επικοινωνίας και πληροφόρησης. Αφενός παρέχει στους καταναλωτές τη δυνατότητα να ενημερώνονται για τις υπηρεσίες που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες πριν από και κατά τη διάρκεια της παροχής τους, μειώνοντας έτσι την υφιστάμενη ασυμμετρία της πληροφόρησης, αφετέρου, όμως, υπάρχει κίνδυνος η πληθώρα αφιλτράριστων και ασχολίαστων πληροφοριών ή στοχευμένων ψευδών ειδήσεων να δημιουργήσει ανασφάλεια στους καταναλωτές και να οδηγήσει σε σοβαρές εσφαλμένες εκτιμήσεις καθώς και να ενισχύσει περαιτέρω την ασυμμετρία της πληροφόρησης.

4.4.

Η ψηφιοποίηση των υπηρεσιών που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες και τα συστήματα αναγνώρισης γλώσσας και μετάφρασης που βασίζονται σε ΤΝ θα οδηγήσουν σε μείωση της εξάρτησης από έναν συγκεκριμένο τόπο και μια συγκεκριμένη γλώσσα. Αυτό ισχύει κυρίως για υπηρεσίες παροχής συμβουλών και σχεδιασμού, αλλά και για υπηρεσίες που παρέχονται στον τομέα της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας. Αυτό δεν πρέπει να έχει ως αποτέλεσμα την καταστρατήγηση της αρχής της χώρας προορισμού που προβλέπεται στην οδηγία για τις υπηρεσίες.

4.5.

Η ποιότητα των δεδομένων σε εφαρμογές ΤΝ έχει ιδιαίτερη σημασία στον τομέα των υπηρεσιών που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες. Για την επιτυχημένη χρήση τέτοιων εφαρμογών στην πράξη σε ευαίσθητους τομείς, είναι αναγκαία η συμμετοχή των ελεύθερων επαγγελματιών στις τεχνολογικές εξελίξεις και ιδίως στη διασφάλιση της ποιότητας των δεδομένων.

4.6.

Σημαντική πτυχή εν προκειμένω είναι επίσης η ανωνυμοποίηση ή η ψευδωνυμοποίηση των δεδομένων ως βάση για την ασφαλή χρήση τους προς όφελος του φορέα ανάθεσης. Ταυτόχρονα, μέσω των τεχνολογικών εξελίξεων αυξάνεται ο κίνδυνος του κυβερνοεγκλήματος που απειλεί και την παροχή υπηρεσιών από ελεύθερους επαγγελματίες.

4.7.

Η ψηφιοποίηση θα διευκολύνει την είσοδο νέων εμπορικών παρόχων στην αγορά, οι οποίοι παρέχουν στοχευμένα επιχειρηματικά μοντέλα ελεύθερων επαγγελμάτων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της καλούνται να συμπληρώσουν τη διαδικασία αυτή, όπου χρειάζεται, με κανονιστικές ρυθμίσεις, προκειμένου να ρυθμιστεί η σχέση των φορέων εκμετάλλευσης των πλατφορμών και των ελεύθερων επαγγελματιών, καθώς και η πρόσβαση στις πλατφόρμες αυτές. Σε αυτό θα πρέπει να συμμετάσχουν επίσης οι εθνικές εποπτικές αρχές ή τα επαγγελματικά επιμελητήρια. Στον τομέα της φαρμακευτικής περίθαλψης, τα τελευταία χρόνια δημιουργήθηκαν μεγάλα διασυνοριακά διαδικτυακά φαρμακεία. Ως νέοι πάροχοι θα πρέπει να προαχθούν εταιρείες που διαθέτουν ήδη ψηφιακή εμπειρογνωσία.

5.   Βασικά στοιχεία των ελεύθερων επαγγελματιών στην ψηφιακή μετάβαση

5.1.

Μεταξύ του ελεύθερου επαγγελματία και του εντολέα, του ασθενούς ή του φορέα ανάθεσής του υπάρχει μια ιδιαίτερη σχέση εμπιστοσύνης, η οποία αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των υπηρεσιών που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες. Αυτή η σχέση εμπιστοσύνης δοκιμάζεται μέσω της ψηφιοποίησης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει πλέον άμεση προσωπική επαφή και ότι η επικοινωνία γίνεται με τεχνολογικά μέσα, όπως συνδέσεις μέσω βίντεο ή ηλεκτρονικές υπηρεσίες πληροφόρησης. Ωστόσο, η προσωπική παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών και φροντίδας που βασίζεται στην εμπιστοσύνη θα εξακολουθήσει να αποτελεί βασικό στοιχείο της παροχής υπηρεσιών από ελεύθερους επαγγελματίες ακόμα και σε ψηφιακή μορφή.

5.2.

Παρ’ όλα αυτά, σε βάθος χρόνου τίθεται το ερώτημα εάν οι εφαρμογές της ΤΝ μπορεί να ανταποκρίνονται στις ίδιες απαιτήσεις που ισχύουν για την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών από άνθρωπο. Σε θεωρητικό επίπεδο, η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ ανθρώπων θα μπορούσε να μετατραπεί σε σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ ανθρώπου και μηχανής. Επί του παρόντος, οι εφαρμογές της ΤΝ δεν απέχουν πολύ από αυτό. Την τελική επιλογή πρέπει να την έχει ο άνθρωπος (βασική αρχή «human in command»). Ο προγραμματισμός βάσει ΤΝ πρέπει να εστιάζει στον άνθρωπο, να είναι διαφανής και να προάγει κατά κύριο λόγο τα συμφέροντα του αποδέκτη των υπηρεσιών, βασιζόμενος στις ίδιες απαιτήσεις περί ευθύνης. Ακόμα, εκείνο που έχει μεγάλη σημασία για την επιτυχία και την εμπιστοσύνη σε υπηρεσίες ΤΝ είναι η διαφάνεια των βασικών αλγόριθμων. Αυτοί δεν θα πρέπει να προκαλούν στρεβλώσεις ή αναπαραγωγή των προκαταλήψεων.

5.3.

Μια σημαντική βάση αυτής της σχέσης εμπιστοσύνης είναι η επαγγελματική ανεξαρτησία και η ίδια ευθύνη. Αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό των υπηρεσιών που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες ότι οι ασθενείς, οι εντολείς και οι φορείς ανάθεσης μπορούν να νιώθουν εμπιστοσύνη ότι οι εν λόγω υπηρεσίες παρέχονται με ίδια ευθύνη, από επαγγελματίες και ανεξάρτητα από εξωτερικά συμφέροντα. Ιδίως στο ψηφιακό περιβάλλον, στο οποίο η διαφάνεια των συμφερόντων είναι μικρότερη, η εμπιστοσύνη στην ανεξάρτητη επαγγελματική εμπειρογνωμοσύνη αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σημασία.

5.4.

Η εγγύηση της ασφάλειας και της προστασίας των δεδομένων αποτελούν βασικά στοιχεία της παροχής υπηρεσιών από ελεύθερους επαγγελματίες στην ψηφιακή εποχή. Εν προκειμένω, οι ελεύθεροι επαγγελματίες αποκτούν καίριο ρόλο, καθώς λειτουργούν για τους εντολείς ή ασθενείς τους ως εγγυητές της ασφαλούς χρήσης των ψηφιακών εφαρμογών και ενημερώνουν σχετικά με τυχόν κινδύνους. Αυτό ενισχύει τη σχέση εμπιστοσύνης με τον αποδέκτη των υπηρεσιών και συμβαδίζει με την τήρηση του επαγγελματικού απορρήτου.

5.5.

Ταυτόχρονα πρέπει να επισημανθεί ότι οι ελεύθεροι επαγγελματίες δεν είναι σε θέση να αναγνωρίζουν όλες τις περιπτώσεις κατάχρησης των δεδομένων, στοιχείο που έχει αποφασιστική σημασία για ζητήματα ευθύνης. Αυτό ισχύει ιδίως στην περίπτωση που η κατάχρηση των δεδομένων επέρχεται από την παρέμβαση εξωτερικών παραγόντων στις ψηφιακές υποδομές που είναι διαθέσιμες εκτός της ΕΕ. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να προαγάγει την ανάπτυξη και την επέκταση ασφαλών ψηφιακών υποδομών, ώστε να παραμείνει επί ίσοις όροις με ανταγωνιστές από άλλες περιοχές του κόσμου.

6.   Ψηφιοποίηση και εκπαίδευση

6.1.

Η ψηφιοποίηση θα αλλάξει τις απαιτήσεις αναφορικά με την εκπαίδευση, την κατάρτιση και τη μετεκπαίδευση των ελεύθερων επαγγελματιών. Απαιτείται προθυμία για διά βίου μάθηση, η οποία δεν θα περιορίζεται στον συγκεκριμένο κλάδο ειδίκευσης, αλλά θα περιλαμβάνει επίσης την απόκτηση ταχέως μεταβαλλόμενων ψηφιακών δεξιοτήτων και σε άλλα πεδία.

6.2.

Προκειμένου να διασφαλιστούν οι αναγκαίες βάσεις για τις ψηφιακές δεξιότητες, οι ελεύθεροι επαγγελματίες πρέπει, ήδη από το στάδιο της εκπαίδευσής τους αλλά και στο πλαίσιο της ακόλουθης επαγγελματικής τους πορείας, να αποκτήσουν κατάλληλες ψηφιακές ικανότητες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να συνοδεύσει τις διαδικασίες αυτές από αντίστοιχα προγράμματα στήριξης.

6.3.

Η απόκτηση και η περαιτέρω ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων αφορά και τους συναδέλφους των ελεύθερων επαγγελματιών, υπεύθυνοι για την εκπαίδευση των οποίων είναι οι ελεύθεροι επαγγελματίες.

7.   Ψηφιοποίηση και εργατική νομοθεσία

7.1.

Οι υψηλές απαιτήσεις ποιότητας και ασφάλειας σχετικά με τις παρεχόμενες από ελεύθερους επαγγελματίες υπηρεσίες ρυθμίζονται σε πολλές χώρες διά του νόμου και πρέπει να είναι εγγυημένες, ανεξάρτητα από το εάν οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται ψηφιακά ή όχι. Οι εθνικές εργατικές νομοθεσίες αποτελούν τομέα που δημιουργεί μεγάλες εντάσεις στην ΕΕ εδώ και πολλά χρόνια. Αν και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ευελπιστεί ότι η μείωση των εθνικών επαγγελματικών ρυθμίσεων θα οδηγήσει σε ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης και του ανταγωνισμού, το συνακόλουθο κόστος των δυσλειτουργιών λόγω έλλειψης ποιοτικού ελέγχου στις απορρυθμισμένες αγορές δεν λαμβάνεται υπόψη για τις υπηρεσίες που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες. Ως εκ τούτου, πολλά κράτη θεωρούν τις ρυθμίσεις που έχουν θεσπίσει αναγκαίες και κατάλληλες για τη διασφάλιση της ποιότητας, ιδίως στον τομέα των συστημικών υπηρεσιών που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες.

7.2.

Δεδομένου ότι οι νέες ψηφιακές μορφές παροχής υπηρεσιών από ελεύθερους επαγγελματίες είναι ολοένα δυσκολότερο να συμπεριληφθούν στις υφιστάμενες νομικές διατάξεις, θα υπάρξει προσαρμογή της υφιστάμενης εργατικής νομοθεσίας. Προκειμένου να επέλθει η αναγκαία ευελιξία, θα πρέπει να υπάρξει τροποποίηση των ρυθμίσεων που έχουν καταστεί περιττές λόγω της ψηφιοποίησης. Εξάλλου, θα καταστεί αναγκαία η διά του νόμου διασφάλιση συγκεκριμένων αρχών που συνδέονται με την πρόσβαση και την άσκηση των ελεύθερων επαγγελμάτων, προκειμένου να αποφευχθούν οι αρνητικές συνέπειες της ψηφιοποίησης για τους καταναλωτές και τους ελεύθερους επαγγελματίες.

7.3.

Κατά βάση, σκοπός είναι να επιτευχθεί η βέλτιστη αναλογία μεταξύ δεσμευτικών ρυθμίσεων και του επονομαζόμενου μη δεσμευτικού δικαίου (soft law). Εν προκειμένω, η επαγγελματική αυτορρύθμιση αποτελεί προτεραιότητα. Μόνον όταν αυτή παύσει να λειτουργεί, καλείται ο νομοθέτης να προβεί σε ρύθμιση αυτής. Για τα ελεύθερα επαγγέλματα που δεν είναι νομοθετικά κατοχυρωμένα, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η θέσπιση κανόνων δεοντολογίας.

8.   Ψηφιοποίηση και αυτορύθμιση των ελεύθερων επαγγελματιών

8.1.

Αναπόσπαστο στοιχείο των ελεύθερων επαγγελμάτων είναι μια ειδική μορφή επαγγελματικής οργάνωσης, η οποία έχει πολύ διαφορετικές εκφάνσεις σε ενωσιακό επίπεδο.

8.2.

Η αυτορύθμιση οργανώνεται κυρίως σε περιφερειακό ή, εν μέρει, σε τοπικό επίπεδο. Με την ψηφιοποίηση καταργείται η κλασική εξάρτηση της παροχής υπηρεσιών από έναν συγκεκριμένο τόπο και μια συγκεκριμένη γλώσσα. Εν προκειμένω, τίθεται το ερώτημα με ποιον τρόπο μπορεί να διασφαλιστεί με αποτελεσματικό τρόπο η μελλοντική εποπτεία των επαγγελματιών. Το ζήτημα αυτό θα πρέπει να αντιμετωπιστεί εγκαίρως από τα όργανα της αυτορύθμισης.

8.3.

Η ψηφιοποίηση δημιουργεί νέα καθήκοντα για τα επαγγελματικά επιμελητήρια και τις επαγγελματικές ενώσεις των ελεύθερων επαγγελματιών. Μπορούν να συνδράμουν τα μέλη τους κατά την ανάπτυξη νέων ψηφιακών επαγγελματικών τομέων ή κατά τον χειρισμό των νέων μέσων.

8.4.

Η ψηφιοποίηση θα καταστήσει αναγκαία την προσαρμογή των κανόνων επαγγελματικής δεοντολογίας που θα αναπτυχθούν στο πλαίσιο της αυτορύθμισης των ελεύθερων επαγγελματιών. Μια επαγγελματική δεοντολογία που θα διασφαλίζει την τήρηση των σημαντικότερων βασικών παραμέτρων των ελεύθερων επαγγελμάτων αποτελεί καίρια προϋπόθεση για την αποφυγή των αρνητικών συνεπειών των διαδικασιών ψηφιοποίησης για τους καταναλωτές. Ως εκ τούτου, οι κανόνες επαγγελματικής δεοντολογίας μπορούν να συμπληρώσουν τις νομικές βάσεις.

9.   Δημιουργία νέων επαγγελματικών προφίλ για τα ελεύθερα επαγγέλματα

9.1.

Η ψηφιοποίηση μπορεί να διευρύνει τα υφιστάμενα επαγγελματικά προφίλ των ελεύθερων επαγγελμάτων και να ενισχύσει τη διατομεακή συνεργασία με άλλα επαγγέλματα καθώς και να προωθήσει τη δημιουργία νέων ελεύθερων επαγγελμάτων υπό την έννοια ενός ανοιχτού και διαρκώς εξελισσόμενου συστήματος, σύμφωνα με τα κριτήρια που αναφέρονται στο Μανιφέστο της Ρώμης.

9.2.

Ακόμα, η ψηφιοποίηση θα ενισχύσει τη διαρκή εμπορευματοποίηση των υπηρεσιών που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες και θα αλλάξει τα παραδοσιακά επαγγελματικά προφίλ των ελεύθερων επαγγελμάτων.

9.3.

Συνεπώς, η αυτορύθμιση, οι κανόνες επαγγελματικής δεοντολογίας και οι ελάχιστες νομικές απαιτήσεις θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο μέλλον για τη διασφάλιση, μέσω καινοτόμων και ευέλικτων προσεγγίσεων που θα προάγουν το κοινό καλό, έναντι της αποκλειστικής επιδίωξης του κέρδους, και, ως εκ τούτου, την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται από ελεύθερους επαγγελματίες για τους καταναλωτές.

---

(1)  Μελέτη με τίτλο «Die Lage der freien Berufe in ihrer Funktion und Bedeutung für die europäische Zivilgesellschaft» (Η κατάσταση των ελεύθερων επαγγελμάτων ως προς τη λειτουργία και τη σημασία τους για την ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών), EESC-2014-46-EN, ISBN 978-92-830-2460-6.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων»

(Διερευνητική γνωμοδότηση)

(2021/C 286/04)

Εισηγητής: ο κ.	Giuseppe GUERINI
Συνεισηγήτρια: η κ.	Cinzia DEL RIO

Παραπομπή	Πορτογαλική Προεδρία του Συμβουλίου, 26.10.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	31.3.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.4.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	560
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	239/2/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει το αίτημα της πορτογαλικής Προεδρίας για την εκπόνηση της παρούσας γνωμοδότησης και θεωρεί σημαντικό να προσδιοριστούν μεταξύ των φορέων της κοινωνικής οικονομίας οι στρατηγικοί εταίροι τόσο για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων όσο και για την οικοδόμηση μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα επιβεβαιώνει ότι κύρια λειτουργία της οικονομίας είναι η εξυπηρέτηση των πολιτών. Στο πλαίσιο αυτό, συνιστά στις αρχές των κρατών μελών να προβλέψουν την ευρεία συμμετοχή των φορέων της κοινωνικής οικονομίας στα εθνικά τους σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας για την έξοδο από την κρίση της πανδημίας.

1.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την ενοποίηση των λειτουργικών κριτηρίων που υιοθετούν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ με στόχο να προαχθεί η δέουσα αναγνώριση των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας στις διάφορες νομικές μορφές με τις οποίες ιδρύονται. Τα κριτήρια αυτά προβλέπουν την κατά προτεραιότητα επιδίωξη κοινωνικών στόχων γενικού συμφέροντος, την υιοθέτηση δημοκρατικής και συμμετοχικής διακυβέρνησης από τους διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς και, ακόμη κι όταν έχουν «χαμηλή κερδοφορία», τη διάθεση των κερδών τους στην επιδίωξη των προβλεπόμενων στο καταστατικό τους σκοπών.

1.3.

Για τον υπολογισμό του κοινωνικού αντικτύπου των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να διαθέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση ένα μόνιμο σύστημα στατιστικής καταγραφής που θα της εξασφαλίζει εξειδικευμένα, συγκρίσιμα και επικαιροποιημένα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις διαστάσεις και τον αντίκτυπο του εν λόγω τομέα.

1.4.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι, όταν η συμβολή της κοινωνικής οικονομίας στη δημιουργία και τη διατήρηση της απασχόλησης συμπεριλαμβάνει τους εργαζόμενους σε μειονεκτική θέση και σε μειονεκτούσες περιοχές, απαιτούνται κατάλληλες πολιτικές στήριξης, δυνάμενες να αναγνωρίσουν την αποστολή γενικού συμφέροντος των συγκεκριμένων οργανώσεων οι οποίες, παρότι είναι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, επωμίζονται ουσιαστικά δημόσια καθήκοντα.

1.5.

Οι εν λόγω πολιτικές στήριξης πρέπει να καλύπτουν τέσσερις βαθμίδες: — φορολογικές πολιτικές και φορολογικά καθεστώτα που αναγνωρίζουν την αποστολή γενικού συμφέροντος· — πολιτικές για την προώθηση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων που προάγουν την ανάπτυξη χρηματοδότησης με κοινωνικό αντίκτυπο, επίσης μέσω της αξιοποίησης της ισχύος των δημοσίων συμβάσεων και των συμβάσεων παραχώρησης· — πολιτικές υποστήριξης της σταθερής απασχόλησης και του οικονομικού πρωταγωνιστικού ρόλου των εργαζομένων στις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας· — πολιτικές για την υποστήριξη της επιμόρφωσης του προσωπικού και της τεχνολογικής καινοτομίας στις οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας.

1.6.

Όσον αφορά τη δημιουργία και τη διατήρηση των θέσεων εργασίας, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η μέθοδος που είναι γνωστή ως «Worker Buy Out» (παροχή κινήτρων για εθελούσια έξοδο των εργαζομένων), αποτελεί ορθή πρακτική που είναι χρήσιμη όχι μόνο για την επανεκκίνηση επιχειρήσεων που διέρχονται κρίση, αλλά και για τη διαβίβαση ΜΜΕ των οποίων οι ιδρυτές δεν έχουν ορίσει κληρονόμο. Ως εκ τούτου, θα ήταν ενδεχομένως ενδιαφέρον να δημιουργηθεί ένα ειδικό ευρωπαϊκό ταμείο επενδύσεων.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την υποστήριξη και την ενθάρρυνση, επίσης μέσω πολιτικών παροχής κινήτρων, του αυξανόμενου ενδιαφέροντος των χρηματοπιστωτικών φορέων για επενδύσεις με κοινωνικό αντίκτυπο οι οποίες πρέπει να αναγνωρίζουν στις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας τον βασικό πρωταγωνιστή της αναζωογόνησης των επενδύσεων που προορίζονται για την υλοποίηση κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων και στόχων αλληλεγγύης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας μπορούν να αποτελέσουν ιδανική οργανωτική μορφή για νέα είδη επιχειρηματικότητας, υλοποιούμενα μέσω ψηφιακών πλατφορμών, και ιδιαίτερα για δραστηριότητες συνεργατικής οικονομίας, επειδή τείνουν να προάγουν την ενεργό συμμετοχή των εργαζομένων και των χρηστών των ψηφιακών πλατφορμών.

1.9.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και η δημοκρατική διακυβέρνηση αποτελούν καθοριστικές συνιστώσες των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας και ότι, όταν δεν προβλέπονται βάσει καταστατικού όπως στην περίπτωση των συνεταιρισμών εργαζομένων και των κοινωνικών συνεταιρισμών, θα πρέπει να καθορίζονται συγκεκριμένες μορφές διαβούλευσης και συμμετοχής των εργαζομένων.

1.10.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας, και ειδικότερα οι εθελοντικές οργανώσεις, διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη συνοχή τροφοδοτώντας το κοινωνικό κεφάλαιο και υποστηρίζοντας τον υπεύθυνο ρόλο της κοινωνίας των πολιτών.

1.11.

Ο εθελοντισμός μεταξύ των νέων αποτελεί βασικό πόρο για την αύξηση της απασχολησιμότητας και του ανθρώπινου κεφαλαίου των νέων γενεών, ασκώντας θετική επίδραση που αυξάνει τις ευκαιρίες απασχόλησης. Η λειτουργία αυτή φαίνεται επίσης χρήσιμη για τον περιορισμό του φαινομένου των ΕΕΑΚ (εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης) και κρίνεται σκόπιμο να τεθούν σε εφαρμογή πολιτικές για τη διευκόλυνση της μετάβασης από τον εθελοντισμό σε σταθερές μορφές αμειβόμενης εργασίας.

1.12.

Τέλος, η ΕΟΚΕ ζητεί και ευελπιστεί ότι το σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία θα αποτελέσει ευκαιρία για τη θέσπιση συγκεκριμένων επιχειρησιακών μέσων και νομοθετικών προτάσεων.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Με την παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση, η οποία ζητήθηκε από την πορτογαλική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, η ΕΟΚΕ είναι στην ευχάριστη θέση να συμβάλει στην επιδίωξη των προτεραιοτήτων του προγράμματος [της Προεδρίας], ιδίως όσον αφορά την προώθηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, προβαίνοντας στη διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων σχετικά με τον ρόλο των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας στη δημιουργία σταθερών και αξιοπρεπών θέσεων εργασίας και σε μια πιο βιώσιμη και ανθεκτική οικονομία χωρίς αποκλεισμούς.

2.2.

Η κοινωνική οικονομία αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο σε διεθνές επίπεδο ως αποφασιστικός και σημαντικός παράγοντας που είναι σε θέση να εκφράζει την οργανωτική και μετασχηματιστική ικανότητα της κοινωνίας των πολιτών. Σε διάφορα κράτη μέλη έχουν θεσπιστεί νομοθεσίες που αναγνωρίζουν τους σκοπούς και τις λειτουργίες της, καθορίζοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τη νομική μορφή των οργανώσεων που αναγνωρίζονται ως έκφραση της κοινωνικής οικονομίας (1).

2.3.

Η ΕΟΚΕ, στη γνωμοδότησή της INT/871 (2), επισημαίνει όσον αφορά τη νομική αναγνώριση ότι οι οργανώσεις και οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας προτάσσουν τους κοινωνικούς στόχους έναντι του ρόλου του κεφαλαίου, μεταξύ άλλων χάρη σε δημοκρατική διακυβέρνηση με τη συμμετοχή διαφόρων ενδιαφερομένων φορέων. Δεν επιδιώκουν το ιδιωτικό κέρδος και, ακόμη κι όταν έχουν «χαμηλή κερδοφορία» στο πλαίσιο κάποιας επιχειρηματικής δραστηριότητας, τα κέρδη τους προορίζονται στην επιδίωξη των προβλεπόμενων στο καταστατικό τους σκοπών και στη δημιουργία θέσεων εργασίας.

2.4.

Η ουσιαστική αναγνώριση της κοινωνικής οικονομίας υποστηρίζεται από έγγραφα μελετών που εκπόνησαν διεθνείς φορείς και οργανισμοί, όπως ο ΟΟΣΑ, ο ΟΗΕ, η ΔΟΕ και διάφορα θεσμικά όργανα της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της ΕΟΚΕ η οποία —στις 13 γνωμοδοτήσεις που κατήρτισε με θέμα την κοινωνική οικονομία μεταξύ του 2009 και του 2020— κατέταξε τις οργανώσεις και τις επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας σε 4 κατηγορίες: συνεταιρισμοί, ενώσεις, ταμεία αλληλασφάλισης και ιδρύματα, στις οποίες προστέθηκαν πιο πρόσφατα οι κοινωνικές επιχειρήσεις.

2.5.

Παρά την αναγνώριση των πλέον αντιπροσωπευτικών κριτηρίων και εννοιών της κοινωνικής οικονομίας, όπως το ότι οι άνθρωποι προέχουν του κεφαλαίου, η επανεπένδυση των κερδών και η συμμετοχική διακυβέρνηση, από την Ευρωπαϊκή Ένωση (3), δεν κατέστη ακόμη δυνατό να συμφωνηθεί ένας ενιαίος ευρωπαϊκός νομικός ορισμός. Το 2018, το Κοινοβούλιο πρότεινε την καθιέρωση πιστοποίησης για τις οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας βάσει του άρθρου 50 της ΣΛΕΕ. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, για την υλοποίηση της πρότασης αυτής, χρειάζεται να βελτιωθεί η ικανότητα πιο άρτιας και ομοιόμορφης συλλογής στατιστικών στοιχείων για την καταγραφή των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας σύμφωνα με έναν κοινό ορισμό εργασίας, όπως συμβαίνει στις χώρες που έχουν καταρτίσει δημόσια μητρώα των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας.

2.6.

Ένας αναγνωρισμένος ορισμός εργασίας, επίσημα αποδεκτός και έγκυρος για τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθίσταται πλέον ολοένα και πιο αναγκαίος, πρωτίστως για την απόκτηση πρόσβασης στις πολυάριθμες ευκαιρίες οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης, καθώς και για την καλύτερη κατανόηση της κοινωνικής οικονομίας από τους δημόσιους και τους ιδιωτικούς φορείς.

2.7.

Ο ορισμός αυτός είναι απολύτως απαραίτητος για την πλήρη προσβασιμότητα στην κεφαλαιαγορά, στην οποία επιδεικνύεται αυξανόμενο ενδιαφέρον για επενδύσεις με κοινωνικό αντίκτυπο. Το σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία αποτελεί κατάλληλη ευκαιρία για τη διευθέτηση του εν λόγω ζητήματος, αλλά και το σχέδιο δράσης με θέμα «Ένωση Κεφαλαιαγορών για τα άτομα και τις επιχειρήσεις (4)» θα πρέπει επίσης να εξετάσει τον ρόλο της κοινωνικής οικονομίας για την προσέλκυση επενδύσεων στην Ευρώπη με μέλημα μια οικονομία φιλική προς τον άνθρωπο.

2.8.

Η λειτουργία και η οικονομική αξία που δημιουργούν οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας φαίνεται να είναι πολύ σημαντικές, τόσο ως προς το μέγεθος (8 % του ευρωπαϊκού ΑΕγχΠ) όσο και ως προς την ποιότητα και τη διατήρηση αυτής της αξίας (5), η οποία, ακόμη και κατά τα έτη της χρηματοπιστωτικής κρίσης σημείωσε άνοδο όσον αφορά τόσο την επιτευχθείσα οικονομική αξία όσο και τον αριθμό των απασχολουμένων.

2.9.

Είναι αξιοσημείωτη η συμβολή στη δημιουργία και τη διατήρηση θέσεων εργασίας, με πάνω από 13,6 εκατομμύρια αμειβόμενες θέσεις εργασίας στην Ευρώπη που αντιπροσωπεύουν περίπου το 6,3 % του ενεργού πληθυσμού στην ΕΕ των 28 (6), με περισσότερα από 232 εκατομμύρια μέλη συνεταιρισμών, ταμείων αλληλασφάλισης και συναφών φορέων, καθώς και με πάνω από 2,8 εκατομμύρια επιχειρήσεις και οργανώσεις. Μεταξύ αυτών των εργαζομένων, περίπου 2,6 εκατομμύρια απασχολούνται σε κοινωνικές επιχειρήσεις οι οποίες πληρούν τις απαιτήσεις που περιγράφονται στην «Πρωτοβουλία για την κοινωνική επιχειρηματικότητα» του 2011.

2.10.

Σημαντικός αριθμός απασχολουμένων στις οργανώσεις και τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας εντοπίζεται σε μικρές οργανώσεις, αλλά σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας είναι μεγάλων διαστάσεων, με αριθμό απασχολουμένων που υπερβαίνει ορισμένες φορές τις εκατοντάδες και ενίοτε τις χιλιάδες εργαζομένους. Μεγάλο μέρος αυτών των απασχολουμένων εντοπίζεται σε οργανώσεις που χαρακτηρίζονται από συμμετοχική διακυβέρνηση δημοκρατικού χαρακτήρα, πράγμα που καταδεικνύει τη συσχέτιση μεταξύ της ευρείας συμμετοχής των ενδιαφερομένων μερών στη διακυβέρνηση και της ροπής προς τη διατήρηση υψηλών επιπέδων απασχόλησης, σε συνδυασμό με βελτιωμένη ικανότητα αντιμετώπισης των κλυδωνισμών (7).

2.11.

Σημαντική για την κοινωνική οικονομία είναι η εκτεταμένη παρουσία γυναικών εργαζομένων, σε ποσοστό το οποίο πολλές φορές υπερβαίνει το 70 % του εργατικού δυναμικού, αλλά παραμένει γενικά πάνω από το 50 %. Μολονότι απαιτούνται πρόσθετα βήματα προς την κατεύθυνση της πλήρους ισότητας, η παρουσία γυναικών σε διευθυντικές και ηγετικές θέσεις πολλών οργανώσεων της κοινωνικής οικονομίας είναι σημαντική. Ως εκ τούτου, μεταξύ των εν λόγω οργανώσεων και επιχειρήσεων παρατηρείται αξιοσημείωτη μισθολογική ισότητα όσον αφορά τόσο τις διάφορες θέσεις της οργανωτικής ιεραρχίας όσο και τις αποδοχές που δεν εμφανίζουν υπερβολικές ανισότητες μεταξύ των φύλων (8).

2.12.

Η ύπαρξη μεγαλύτερης μισθολογικής ισότητας δεν αντισταθμίζει πάντως το γεγονός ότι, σε ουκ ολίγες περιπτώσεις, τα μισθολογικά επίπεδα των εργαζομένων στις οργανώσεις και τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας παραμένουν στη χαμηλή εισοδηματική κλίμακα. Το γεγονός αυτό οφείλεται εν μέρει σε γενική έλλειψη ελκυστικότητας της εργασίας παροχής φροντίδας, η οποία σε πάμπολλες περιπτώσεις δεν τυγχάνει της δέουσας οικονομικής αναγνώρισης ακόμη και στις συμβατικές μορφές επιχειρήσεων. Εν προκειμένω, κρίνεται σημαντικό να ενισχυθούν τα συνδικαλιστικά δικαιώματα των εργαζομένων τόσο στον κοινωνικό τομέα όσο και στον τομέα παροχής φροντίδας.

2.13.

Επίσης σημαντική είναι η λειτουργία που επιτελούν οι εν λόγω οργανώσεις για την προώθηση και την υλοποίηση κοινωνικών καινοτομιών, καταδεικνύοντας έτσι ότι είναι σε θέση να ερμηνεύουν και να συνοδεύουν τις κοινωνικές αλλαγές με την κινητοποίηση σημαντικού ανθρώπινου δυναμικού που αντικατοπτρίζεται στην ενεργό και αλληλέγγυα συμμετοχή άνω των 82,8 εκατομμυρίων εθελοντών.

2.14.

Ο υψηλός αριθμός ατόμων που δραστηριοποιούνται σε σημαντικούς τομείς, καθώς και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οργανώσεις και οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας από την άποψη της κοινωνικής και της τεχνολογικής καινοτομίας, πρέπει να τύχουν υποστήριξης με ενδεδειγμένες παρεμβάσεις στον τομέα της διά βίου μάθησης και της επιμόρφωσης για την απόκτηση επαγγελματικών και οργανωτικών δεξιοτήτων.

2.15.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επομένως απολύτως σκόπιμο να εξαγγείλει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ένα σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία, καθώς και συγκεκριμένες δράσεις για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων στο πλαίσιο ειδικού σχεδίου δράσης, επί του οποίου η ΕΟΚΕ έλαβε θέση με τη γνωμοδότηση SOC/614 (9).

3.   Προτάσεις για μια ευρωπαϊκή πολιτική υποστήριξης και προώθησης της κοινωνικής οικονομίας

3.1.

Προκειμένου να δοθεί περαιτέρω ώθηση και συνοχή στη συμβολή των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας και να οικοδομηθεί μια «πιο κοινωνική, ανθεκτική και χωρίς αποκλεισμούς Ευρώπη», είναι αναγκαίο να θεσπιστούν νομοθετικά μέτρα και προγράμματα ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής που θα ενθαρρύνουν και θα προωθούν την ανάπτυξη των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, επίσης λόγω της δυνητικής συμβολής τους σε ένα βιώσιμο, οικολογικό και αλληλέγγυο αναπτυξιακό μοντέλο.

3.2.

Προς αυτήν την κατεύθυνση, πιστεύουμε ότι είναι δυνατόν να προσδιοριστούν παρεμβάσεις σε τέσσερα επίπεδα: — φορολογικό σύστημα το οποίο θα αναγνωρίζει την αποστολή γενικού συμφέροντος που επωμίζονται οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, με ιδιαίτερη έμφαση σε εκείνες που δραστηριοποιούνται σε τομείς υπέρτερου δημόσιου συμφέροντος, όπως οι κοινωνικές, οι υγειονομικές και οι εκπαιδευτικές υπηρεσίες, καθώς και οι υπηρεσίες κοινωνικής ένταξης· — πολιτικές για την προώθηση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων που προάγουν την ανάπτυξη χρηματοδότησης με κοινωνικό αντίκτυπο — περαιτέρω βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά δημοσίων συμβάσεων και συμβάσεων παραχώρησης· — πολιτικές υποστήριξης της σταθερής απασχόλησης και του οικονομικού πρωταγωνιστικού ρόλου των εργαζομένων στις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, ιδίως όσον αφορά τη δημοκρατική διακυβέρνησή τους· — πολιτικές υποστήριξης με στόχο την υλοποίηση νέων δεξιοτήτων και την περαιτέρω διάδοση της καινοτομίας και των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία των πολιτών.

3.3.

Παρότι η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη ζωτική συμβολή των οργανώσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας στον τομέα των προσωπικών και των κοινωνικών υπηρεσιών, θεωρεί ωστόσο ότι οι αρμοδιότητες των κρατών μελών και των δημοσίων διοικήσεων για την εξασφάλιση της παροχής βασικών υπηρεσιών στους πολίτες παραμένουν επιτακτικά αναγκαίες.

3.4.

Κρίνεται σκόπιμο να ενισχυθούν περαιτέρω τα μέτρα για τη στήριξη της απασχόλησης στις κοινωνικές επιχειρήσεις που έχουν ως αποστολή την ένταξη στην αγορά εργασίας ατόμων με αναπηρία ή ευρισκόμενων σε εξαιρετικά μειονεκτική θέση. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να αποσκοπούν στη μείωση των φορολογικών επιβαρύνσεων και των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης επί του κόστους εργασίας, μέσω της κάλυψης από τις δημόσιες αρχές των απαιτούμενων ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών εισφορών των εν λόγω μειονεκτούντων εργαζομένων. Τα συγκεκριμένα κίνητρα δεν θα πρέπει να θεωρούνται ως κρατικές ενισχύσεις προς τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, δεδομένου ότι αποσκοπούν στη στήριξη της πλήρους ένταξης στην αγορά εργασίας ατόμων που βρίσκονται σε εξαιρετικά μειονεκτική θέση. Σε κάθε περίπτωση, τα κίνητρα αυτά θα πρέπει να παρέχονται μόνο σε οργανώσεις που σέβονται τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας και τα θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων.

3.5.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας είναι ο κύριος φορέας παροχής των βασικών υπηρεσιών που χρειάζεται ο πληθυσμός —όπως η εκπαίδευση, οι κοινωνικοϊατρικές υπηρεσίες, η κοινωνική πρόνοια ή η κατάρτιση και η επαγγελματική ένταξη των μειονεκτούντων ατόμων— μέσω της διαχείρισης δραστηριοτήτων οι οποίες, ακόμη κι αν έχουν εμπορικό ή επιχειρηματικό χαρακτήρα, εξακολουθούν να αποτελούν δραστηριότητες με ισχυρή κοινοτική και εδαφική αξία και με κέρδη που επανεπενδύονται για την επίτευξη των προβλεπόμενων στο καταστατικό τους σκοπών. Πρόκειται για υπηρεσίες που παρέχονται με την άμεση συμμετοχή των ίδιων αποδεκτών τους και διαθέτουν εδαφική βάση, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της αποστολής που επιτελούν. Επομένως, οι συνθήκες αυτές δεν μπορούν να εξομοιωθούν άνευ επιφυλάξεων με τα καθεστώτα ανταγωνισμού της αγοράς. Ως εκ τούτου, κρίνεται σκόπιμη η χαλάρωση ορισμένων από τις ισχύουσες απαιτήσεις στον τομέα των «κρατικών ενισχύσεων» που παρακωλύουν την καθιέρωση ενός φορολογικού συστήματος το οποίο θα αναγνωρίζει τα κοινωνικά και τα κοινωφελή πλεονεκτήματα των εν λόγω οργανώσεων.

3.6.

Για τον ίδιο λόγο, όπως ζητείται ήδη στη γνωμοδότηση INT/906 (10), η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να αυξηθεί το ισχύον κατώτατο όριο για υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος, ύψους 500 000 ευρώ για τρία οικονομικά έτη που προβλέπεται στον κανονισμό για τις ενισχύσεις ήσσονος σημασίας, σε τουλάχιστον 800 000 ευρώ ανά οικονομικό έτος. Κρίνεται επίσης σκόπιμη η θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων για την πρόσβαση στη δημόσια χρηματοδότηση βάσει ενιαίων και διαφανών κριτηρίων και με πλήρη σεβασμό των εργασιακών προτύπων και της εφαρμογής των τομεακών συλλογικών συμβάσεων.

3.7.

Είναι εξάλλου σημαντικό να προσδιοριστούν κατάλληλα μέσα για την αύξηση των επενδύσεων με κοινωνικό αντίκτυπο στις οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας. Προς τον σκοπό αυτό, έχουν πραγματοποιηθεί ορισμένοι ενδιαφέροντες πειραματισμοί με ειδικά ομόλογα ή μετοχικούς τίτλους (ίδια κεφάλαια ή οιονεί ίδια κεφάλαια) σε επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας που εστιάζονται στην επιδίωξη κοινωνικών στόχων γενικού συμφέροντος.

3.8.

Η θέσπιση προτιμησιακών φορολογικών καθεστώτων για τους επενδυτές σε αυτά τα χρηματοδοτικά μέσα, θα μπορούσε να δημιουργήσει σημαντικούς μοχλούς ανάπτυξης, δεδομένου ότι τα ιστορικά δεδομένα επιβεβαιώνουν ήδη ότι οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας έχουν, παρά τις περιορισμένες επενδύσεις, συμβάλει στη δημιουργία πληθώρας θέσεων εργασίας και αποφέρει πολυάριθμα κοινωνικά οφέλη στους χρήστες των παρεχόμενων από αυτές υπηρεσιών.

3.9.

Είναι, ωστόσο, αναγκαίο να προβλεφθούν κατάλληλοι δείκτες για τη μέτρηση και τη σύγκριση των αποτελεσμάτων που επιτυγχάνονται, όπως η σταθερή αύξηση της απασχόλησης, η εφαρμογή υψηλών προτύπων εργασιακής ασφάλειας και η επαλήθευση της επίτευξης των κοινωνικών στόχων στους οποίους βασίζεται η πρωτοβουλία. Κατά συνέπεια, τα κράτη μέλη θα πρέπει να θεσπίσουν νόμους-πλαίσιο για την κοινωνική οικονομία και να θέσουν ενεργά σε εφαρμογή πολιτικές που να ευνοούν την οικονομική μεγέθυνση και την ανάπτυξη των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας.

3.10.

Ήδη από το 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εντόπισε την ανάγκη βελτίωσης του επιπέδου δημόσιας γνώσης και συλλογής δεδομένων και στατιστικών σχετικά με τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας. Ωστόσο, πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά για τον καθορισμό συντονισμένων προτύπων, τα οποία, επιπλέον, θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμα προκειμένου να αποφευχθεί το «κοινωνικό ξέπλυμα» ή η ακατάλληλη πρόσβαση στα μέτρα στήριξης.

3.11.

Το γεγονός αυτό θα μπορούσε να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη, που δεν το έχουν ακόμη πράξει, να προσδιορίσουν ποιες εθνικές αρχές θα είναι αρμόδιες για την παρακολούθηση και την επαλήθευση της συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις και τα πρότυπα, καθώς και της σύμπνοιας με τους κοινωνικούς στόχους.

3.12.

Μεταξύ των ειδικών μέτρων στήριξης, ένα από τα σημαντικότερα αφορά τη συμμετοχή στην αγορά δημοσίων συμβάσεων και συμβάσεων παραχώρησης, για τη διασφάλιση της οποίας η οδηγία 2014/24/ΕΕ (11) έχει ήδη προτείνει σημαντικά μέσα που δεν έχουν όμως εφαρμοστεί σωστά σε όλα τα κράτη μέλη. Προκειμένου να ενθαρρύνει τις κοινωνικά υπεύθυνες δημόσιες συμβάσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να δώσει η ίδια το καλό παράδειγμα και να αξιοποιήσει στο έπακρο τις δικές της διαδικασίες υποβολής προσφορών για την επιδίωξη στόχων κοινωνικής πολιτικής.»

3.13.

Μεταξύ των μέτρων στήριξης κρίνονται επίσης να ενδιαφέροντα εκείνα που αποσκοπούν είτε στην αναπροσαρμογή των παραγωγικών δραστηριοτήτων και της παροχής υπηρεσιών είτε στη μεταβίβαση των εν λόγω δραστηριοτήτων από επιχειρήσεις που διέρχονται κρίση ή από επιχειρηματίες που βρίσκονται στο τέλος της σταδιοδρομίας τους στους εργαζομένους με τη μορφή συνεταιριστικών ή συμμετοχικών επιχειρήσεων.

3.14.

Αυτού του είδους οι μεταβιβάσεις επιχειρηματικής δραστηριότητας, οι οποίες υποδεικνύονται με τον όρο «εξαγορά από τους εργαζομένους» (workers buy-out) (12), και πραγματοποιούνται ήδη με επιτυχία για την επανεκκίνηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που διέρχονται κρίση, πολλαπλασιάζονται πλέον ακόμη περισσότερο σε περιπτώσεις κατά τις οποίες για τη μεταβίβαση μικρών επιχειρήσεων επιλέγεται μια κοινωνική επιχείρηση που λειτουργεί με τη συμμετοχή των εργαζομένων. Η επιλογή αυτή ενδείκνυται ιδιαίτερα για τους νέους που δεν διαθέτουν επαρκείς κεφαλαιακούς πόρους ώστε να ξεκινήσουν μια επιχειρηματική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να διστάζουν συχνά να κάνουν το πρώτο βήμα και να αντιμετωπίσουν μόνοι τους τις δυσκολίες της αγοράς.

3.15.

Ενόψει της περαιτέρω βελτίωσης των δυνατοτήτων που παρέχουν οι εν λόγω πρωτοβουλίες, θα ήταν χρήσιμη η ανάληψη επενδυτικής και συνοδευτικής δράσης για τη διευκόλυνση της έναρξης επιχειρηματικής δραστηριότητας με τη χρηματοδότηση, μέσω συμμετοχής στο κεφάλαιο, των εργαζομένων επιχειρήσεων που διέρχονται κρίση και επιλέγουν να συνεχίσουν τις δραστηριότητές τους με τη σύσταση συνεταιρισμού εργαζομένων. Σε ορισμένες χώρες, οι πρωτοβουλίες αυτές κατέστησαν δυνατή την αναδιοργάνωση διαφόρων επιχειρήσεων και τη διασφάλιση χιλιάδων θέσεων εργασίας.

3.16.

Ο ρόλος των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργαζομένων είναι μείζονος σημασίας σε αυτές τις διαδικασίες αναπροσαρμογής επιχειρήσεων. Μορφές αυτοεπιχειρηματικότητας, όπως η εξαγορά από τους εργαζομένους, αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα των ενεργών πολιτικών εργασίας. Αξιόλογη ορθή πρακτική όσον αφορά τη συνεργασία μεταξύ συνεταιρισμών και συνδικάτων αποτελεί η συμφωνία που υπεγράφη στην Ιταλία μεταξύ των τριών συνεταιριστικών ομοσπονδιών και των τριών αντιπροσωπευτικότερων συνδικαλιστικών οργανώσεων με στόχο τη συστηματική συνεργασία σχετικά με την εξαγορά από τους εργαζομένους (13).

3.17.

Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι το σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία θα προωθήσει, εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την ανάληψη ανάλογων πρωτοβουλιών σε όλα τα κράτη μέλη, με τη δημιουργία μιας ειδικής δομής στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων ή του Ευρωπαϊκού Ταμείου Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση, με στόχο την εξασφάλιση συγκεκριμένων μέσων για τη στήριξη της επανεκκίνησης των οικονομικών δραστηριοτήτων που επλήγησαν από την πανδημία.

4.   Νέες μορφές κοινωνικής οικονομίας

4.1.

Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας και αναπτύσσουν πρωτοβουλίες κοινωνικής καινοτομίας, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της πράσινης οικονομίας και προς όφελος της βιώσιμης ανάπτυξης. Οι πειραματισμοί στους οποίους προβαίνουν οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας στον τομέα της κυκλικής οικονομίας πληθαίνουν και συντελούν στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στον τομέα της επαναχρησιμοποίησης ή της κοινωνικής γεωργίας. Μέχρι στιγμής, το νομικό πλαίσιο και οι πολιτικές πολλών κρατών μελών δεν επιτρέπουν την εφαρμογή πολιτικών για την ανάπτυξη συνεταιρισμών που προάγουν την ένταξη στην εργασία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κρίνονται επιθυμητές παρεμβάσεις σε επίπεδο ΕΕ προκειμένου να προαχθεί η επίτευξη προόδου σε αυτά τα πλαίσια.

4.2.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν οι συνεταιρισμοί εργαζομένων (14) για να καταστήσουν πιο συμμετοχικές τις νέες μορφές επιχειρηματικότητας που υλοποιούνται μέσω ψηφιακών πλατφορμών, προκειμένου να γίνει η συμμετοχή των εργαζομένων και των χρηστών περισσότερο βιώσιμη και συλλογική για την ανάπτυξη νέων μορφών αμοιβαιότητας και αλληλεγγύης ικανών να διευρύνουν τη συμμετοχή με τη βοήθεια ψηφιακών τεχνολογιών. Ωστόσο, η προστασία των εργαζομένων σε πλατφόρμες και των εργαζομένων με άτυπη απασχόληση προϋποθέτει αναγκαστικά τη σύναψη ενδεδειγμένων συλλογικών συμβάσεων με τις συνδικαλιστικές οργανώσεις των εργαζομένων.

4.3.

Οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας μπορούν να δημιουργήσουν ευκαιρίες απασχόλησης και τοπικής ανάπτυξης, οργανώνοντας τη συμμετοχή των πολιτών στην παροχή υπηρεσιών όπως η τροφοδότηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή η οργάνωση παροχής υπηρεσιών σε απόκεντρες και αγροτικές περιοχές, κατά το πρότυπο του γαλλικού εγχειρήματος των «Pôles territoriaux de coopération économique» (PTCE) που συγκεντρώνει ενώσεις, συνεταιρισμούς, τοπικές αρχές, παραδοσιακές επιχειρήσεις και πανεπιστήμια με στόχο τον πειραματισμό στον τομέα της κοινωνικής γεωργίας, του βιώσιμου τουρισμού και της αξιοποίησης περιβαλλοντικών ή πολιτιστικών αγαθών.

4.4.

Στην κοινωνική οικονομία, είναι ζωτική η συμβολή των εθελοντικών δραστηριοτήτων που είναι σημαντικές τόσο για τη νεότερη γενιά όσο και για τους ηλικιωμένους, στους οποίους προσφέρουν, σε ορισμένες περιπτώσεις, μια σημαντική ευκαιρία για τη διατήρηση ενεργού κοινωνικού ρόλου και συμμετοχής στα κοινά που συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Είναι, ως εκ τούτου, σημαντικό να ενισχυθούν οι συνέργειες μεταξύ των κύκλων σπουδών και των ωρών εθελοντισμού ως μέσο διευκόλυνσης της έναρξης εργασίας στον κοινωνικό τομέα. Η βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των περιόδων εθελοντισμού και πρακτικής άσκησης θα μπορούσε να διευκολύνει την κατάρτιση νεαρού και εξειδικευμένου προσωπικού.

4.5.

Το επιτυχημένο εγχείρημα του «Ευρωπαϊκού Σώματος Αλληλεγγύης» είναι σκόπιμο να ενισχυθεί και ενδεχομένως να διευρυνθεί με τη θέσπιση ενός είδους «Erasmus για κοινωνικούς επιχειρηματίες» προς όφελος της διασυνοριακής συνεργασίας στην κοινωνική οικονομία.

4.6.

Η λειτουργία αυτή φαίνεται επίσης πολύ χρήσιμη για τον περιορισμό του σύνθετου φαινομένου των ΕΕΑΚ (εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης) και κρίνεται σκόπιμο να τεθούν σε εφαρμογή πολιτικές παροχής κινήτρων για τη διευκόλυνση της μετάβασης από τον εθελοντισμό σε σταθερή θέση εργασίας.

---

(1)  https://oeil.secure.europarl.europa.eu/oeil/popups/ficheprocedure.do?reference=2016/2237(INL)&l=en,

https://betterentrepreneurship.eu/el,

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/MEMO_11_735,

https://cecop.coop/works/cecop-report-on-social-enterprises-laws-in-europe-a-worker-and-social-coops-perspective.

(2)  https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/opinions/towards-appropriate-european-legal-framework.

(3)  Πρωτοβουλία για την κοινωνική επιχειρηματικότητα: https://ec.europa.eu/growth/sectors/social-economy/enterprises_el

Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με την προαγωγή της κοινωνικής οικονομίας, 2015: https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-15071-2015-INIT/el/pdf

Social Economy Charter (Χάρτης των αρχών της κοινωνικής οικονομίας), 2002: https://www.socialeconomy.eu.org/wp-content/uploads/2020/04/2019-updated-Social-Economy-Charter.pdf.

(4)  Ένωση Κεφαλαιαγορών για τα άτομα και τις επιχειρήσεις — νέο σχέδιο δράσης, COM(2020) 590 final.

(5)  Τα στοιχεία προέρχονται από τη δημοσίευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: https://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=22304&langId=en.

(6)  Τα στοιχεία προέρχονται από την έκθεση της ΕΟΚΕ: https://www.eesc.europa.eu/sites/default/files/files/qe-04-17-876-el-n.pdf.

(7)  Η ανθεκτικότητα του συνεργατικού μοντέλου, Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνεταιρισμών στους τομείς της Βιομηχανίας και των Υπηρεσιών (CECOP), 2012 https://www.cecop.coop/works/the-resilience-of-the-cooperative-model.

(8)  Las mujeres en las cooperativas de trabajo, COCETA, 2019 https://www.coceta.coop/publicaciones/estudio-mujer-cooperativismo-coceta-2019.pdf.

(9)  ΕΕ C 14 της 15.1.2020, σ. 1.

(10)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 131.

(11)  https://ec.europa.eu/info/policies/public-procurement/support-tools-public-buyers/social-procurement_el.

(12)  Business transfers to employees under the form of a cooperative in Europe: opportunities and challenges (Μεταβιβάσεις επιχειρήσεων στους εργαζομένους υπό μορφή συνεταιρισμού στην Ευρώπη: ευκαιρίες και προκλήσεις)„ CECOP, 2013 (ΕΕ C 191 της 29.6.2012, σ. 24).

(13)  Italy, historic agreement between unions and coops on worker buyouts buyouts (Ιταλία, ιστορική συμφωνία μεταξύ συνδικάτων και συνεταιρισμών σχετικά με την εξαγορά από τους εργαζομένους), CECOP, 2021: https://cecop.coop/works/italy-historic-agreement-between-unions-and-coops-to-promote-worker-buyouts.

(14)  All for one — Worker-owned cooperatives’ response to non-standard employment (Όλοι για έναν — Η απάντηση των συνεταιρισμών εργαζομένων στην άτυπη απασχόληση), CECOP 2019: https://cecop.coop/works/cecop-report-all-for-one-reponse-of-worker-owned-cooperatives-to-non-standard-employment.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Επαγγελματική κατάρτιση: η αποτελεσματικότητα των συστημάτων κατάρτισης στην πρόβλεψη των αναγκών της αγοράς εργασίας και την αντιστοίχισή τους με τις δεξιότητες και ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων και των διαφόρων ενδιαφερομένων φορέων»

(Διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της πορτογαλικής Προεδρίας)

(2021/C 286/05)

Εισηγητής:

ο κ. Jean-Michel POTTIER

Αίτημα της πορτογαλικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ	26.10.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση του Προεδρείου	28.10.2020
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	16.4.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.4.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	560
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	222/0/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υπενθυμίζει ότι το ζήτημα της αντιστοίχισης των δεξιοτήτων με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι έχει πρωταρχική σημασία η αποτελεσματικότητα των συστημάτων κατάρτισης και η ικανότητά τους να προλαμβάνουν τις ανάγκες σε δεξιότητες, σε μια συγκυρία που χαρακτηρίζεται από βαθιές αναταραχές λόγω της κρίσης της νόσου COVID-19, η οποία επιφέρει επιτάχυνση των μεταλλαγών της οικονομίας μας, ιδίως σε ψηφιακό και περιβαλλοντικό επίπεδο.

1.2.

Λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες προσλήψεων που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της χρήσης μηχανισμών εναλλασσόμενης κατάρτισης για την απόκτηση δεξιοτήτων μέσω ποικίλων συστημάτων. Η μεγάλη πλειονότητα των εργοδοτών επιτελούν καλή την πίστει τον εκπαιδευτικό τους ρόλο κατά την εναλλασσόμενη κατάρτιση, με μέριμνα για τη μετάδοση της τεχνογνωσίας τους. Πρέπει, όμως, να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να προληφθεί και να αποκλειστεί κάθε τυχόν κατάχρηση σχετικά με δωρεάν παραγωγικές θέσεις εργασίας που καλύπτονται από άτομα σε καθεστώς εναλλασσόμενης κατάρτισης.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η ποικιλία των σχετικών μηχανισμών επιτρέπει τη βέλτιστη προσαρμογή στις ποικίλες καταστάσεις ανάλογα με το μέγεθος των επιχειρήσεων, το είδος των πιστοποιήσεων, τη διάρθρωση του συστήματος κατάρτισης, το είδος και το επίπεδο της προς πλήρωση θέσης εργασίας. Επιτρέπει, επίσης, στους εργαζομένους και τους αναζητούντες εργασία να αποκτήσουν νέες δεξιότητες, ώστε να αντιμετωπίσουν την απαξίωση των επαγγελματικών τους δεξιοτήτων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ιδιαιτερότητα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ). Λόγω της τεχνικής φύσης των επαγγελμάτων σε μεγάλο αριθμό ΜΜΕ που διαθέτουν μοναδική τεχνογνωσία, ιδίως σε εξειδικευμένα τμήματα της αγοράς, η εναλλασσόμενη κατάρτιση θα μπορούσε να προσφέρει εύστοχη λύση για τις ανάγκες τους σε δεξιότητες. Σε πολλές αγροτικές περιοχές, η τεχνογνωσία των μικρών επιχειρήσεων προσφέρει μοναδική ευκαιρία για τους νέους, για τους οποίους ένα κατάλληλο πλαίσιο δραστηριότητας θα μπορούσε να βελτιώσει τις πιθανότητες επαγγελματικής σταδιοδρομίας.

1.5.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, οι κοινωνικοί εταίροι συνιστούν αποτελεσματικούς παράγοντες για τη διαμόρφωση και τη διαχείριση ενός συστήματος κατάρτισης· είναι οι κατεξοχήν φορείς που μπορούν να υπολογίσουν τις ανάγκες της αγοράς εργασίας σε δεξιότητες. Έχουν την ικανότητα να ανιχνεύουν τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού ανά επαγγελματικό κλάδο και ανά περιοχή, εξασφαλίζοντας την αποτελεσματική ανάπτυξη των δεξιοτήτων, με γνώμονα την επαγγελματική πρακτική. Μπορούν να βασιστούν στη συνδρομή συναρμόδιων φορέων όπως το κράτος, η περιφέρεια ή οι δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης, ώστε να διασταυρώνουν ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία σχετικά με τις ανάγκες σε δεξιότητες.

1.6.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να διαδραματίζουν συστηματικά μείζονα ρόλο στη διαμόρφωση των πιστοποιήσεων και του περιεχομένου τους. Έχει καθοριστική σημασία να καλούνται εξαρχής οι κοινωνικοί εταίροι να συμμετέχουν στη διαδικασία, ώστε να αποτρέπεται το ενδεχόμενο οι πόροι να μην ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες των εργοδοτών και των εργαζομένων στην Ευρώπη. Ομοίως, οι κοινωνικοί εταίροι είναι οι κατάλληλοι φορείς για να διευκολύνουν τον επαγγελματικό προσανατολισμό όλων των ενδιαφερομένων.

1.7.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι οι συναρμόδιοι φορείς (κράτος, περιφέρεια, δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης) είναι οι καταλληλότεροι για να προτείνουν λύσεις που θα διευκολύνουν την κοινωνική ένταξη. Η ΕΟΚΕ συνιστά καλύτερο συντονισμό μεταξύ του συνόλου των παραγόντων, συναρμοδίων φορέων και κοινωνικών εταίρων, μέσω της σύναψης συμβάσεων όπου θα διευκρινίζονται οι αλληλεπιδράσεις και οι ευθύνες του καθενός, προκειμένου να εξασφαλίζεται μεγαλύτερη ευχέρεια κατανόησης των μηχανισμών κατάρτισης και συνοδείας. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, οι κοινωνικές υπηρεσίες —δημόσιες και μη κερδοσκοπικές—, οι κοινωνικές επιχειρήσεις, οι οργανώσεις κοινωνικής προστασίας και οι εργαζόμενοι στον κοινωνικό τομέα επιτελούν καίριο ρόλο συνοδείας των νέων και των λιγότερο νέων, με ιδιαίτερη προσοχή στα άτομα από κοινωνικά μειονεκτούσες ομάδες. Σε ορισμένα κράτη μέλη, το νομικό και δημοσιονομικό πλαίσιο παρέχει υπεύθυνη βάση για την ανάπτυξη των εν λόγω σημαντικών λειτουργιών και υπηρεσιών. Η ανάπτυξη δυναμικών πολιτικών στον τομέα της επαγγελματικής κατάρτισης έχει επίσης καθοριστική σημασία για την επίτευξη του στόχου που τάσσεται στο άρθρο 145 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), ήτοι να προαχθεί η δημιουργία εξειδικευμένου, εκπαιδευμένου και ευπροσάρμοστου εργατικού δυναμικού, και αγοράς εργασίας ανταποκρινόμενης στις εξελίξεις της οικονομίας.

1.8.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες των ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένων και των πολύ μικρών επιχειρήσεων, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες δεξιοτήτων στα υπό πίεση επαγγέλματα. Οι επιχειρήσεις αυτές δεν διαθέτουν εσωτερική υπηρεσία προσωπικού, ενώ η σχέση κατάρτιση-δεξιότητες-απασχόληση απαιτεί μια ιδιαίτερη προσέγγιση. Οι επιχειρήσεις αυτές, που αντιπροσωπεύουν σημαντική δεξαμενή θέσεων εργασίας, έχουν ανάγκη από ειδική συνδρομή. Η συνδρομή αυτή αφορά τον προσδιορισμό των αναγκών τους σε δεξιότητες, τη διαμόρφωση της προκήρυξης κενής θέσης, το συμβούλιο διαβούλευσης, τη διαδικασία προσλήψεων, καθώς και τα κατάλληλα συστήματα κατάρτισης που να επιτρέπουν την ένταξη σε σταθερή απασχόληση.

1.9.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η κατάρτιση συνιστά καίριο εργαλείο για την ένταξη των ατόμων με αναπηρία. Πρέπει να ληφθούν κατάλληλα μέτρα για να αντιμετωπιστεί η πρόκληση της ισότητας ευκαιριών των ανδρών, αλλά ιδίως των γυναικών, με αναπηρία, υπό συνθήκες ισότιμης πρόσβασης στα χωρίς αποκλεισμούς συστήματα επαγγελματικής κατάρτισης. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει, επίσης, ότι η σταθερότητα της εργασίας στηρίζεται ιδιαίτερα στο δικαίωμα σε ποιοτική κατάρτιση.

1.10.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την εκπόνηση εθνικών στρατηγικών συμφωνιών για την επαγγελματική κατάρτιση και τον επαγγελματικό προσανατολισμό, βάσει διαπραγματεύσεων μεταξύ των αρχών και των κοινωνικών εταίρων, με τη συμμετοχή των παραγόντων της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Η ΕΟΚΕ παρατηρεί την ύπαρξη τέτοιων συμφωνιών σε ορισμένες επιχειρήσεις, ορισμένους επαγγελματικούς κλάδους ή ορισμένες περιοχές και ενθαρρύνει τη γενίκευση τέτοιου είδους εθνικών στρατηγικών συμφωνιών. Οι δράσεις της Ένωσης, από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να διευκολύνουν την προσαρμογή στις βιομηχανικές μεταλλαγές, ώστε να ευνοηθεί η επαγγελματική ένταξη και επανένταξη στην αγορά εργασίας.

2.   Πλαίσιο

2.1.

Το κατά πόσον είναι εύστοχος ο προβληματισμός περί συνάρτησης μεταξύ διαθέσιμων δεξιοτήτων και αναγκών της αγοράς εργασίας θα πρέπει να εξεταστεί στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, έτσι όπως εκτίθεται στη δήλωση του Osnabrück, στην οποία διαβεβαιώνεται ότι λαμβάνονται υπόψη, μεταξύ των ενδιαφερομένων, οι κοινωνικοί εταίροι. Το εν λόγω ευρωπαϊκό πλαίσιο συμπεριλαμβάνει, ειδικότερα, τα εξής: — αφενός, ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων ορίζει την εκπαίδευση, την κατάρτιση και τη διά βίου μάθηση ως πρώτη και τέταρτη αρχή του ως προς τα θέματα ισότητας ευκαιριών και πρόσβασης στην αγορά εργασίας, μεταξύ άλλων υπό το πρίσμα της διά βίου μάθησης· — εξάλλου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε το 2020 ανακοίνωση σχετικά με τον ευρωπαϊκό χώρο κατάρτισης και εκπαίδευσης, επιβεβαιώνοντας ξανά τις αρχές δράσης της και τους στόχους της, ειδικότερα δε την ποιοτική εκπαίδευση για όλους· — τέλος, στη γνωμοδότησή της SOC/570 (1) σχετικά με το μέλλον της εργασίας και τις επαγγελματικές δεξιότητες, η ΕΟΚΕ ζητούσε —με στόχο την προετοιμασία και την ανταπόκριση στις επιταχυνόμενες τεχνολογικές και ψηφιακές αλλαγές— να χαραχτούν στοχευμένες πολιτικές και να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα για τη βελτίωση και την προσαρμογή των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης.

2.2.

Το ζήτημα της αντιστοίχισης των διαθέσιμων δεξιοτήτων προς τις ανάγκες της αγοράς εργασίας γίνεται αντιληπτό ποικιλοτρόπως ανά τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι συζητήσεις σχετικά με αυτό που καλείται «αναντιστοιχία δεξιοτήτων» είχαν ξεκινήσει πριν από την κρίση της νόσου COVID-19, και η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει να επιδειχθεί σύνεση κατά την αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (CEDEFOP), το 45 % των εργαζομένων πιστεύουν ότι τα προσόντα τους δεν αντιστοιχούν πλήρως με τη θέση εργασίας που κατέχουν, ενώ το 70 % των επιχειρήσεων αντιμετωπίζουν έλλειψη δεξιοτήτων, λίγες όμως από αυτές συνδέουν τις συγκεκριμένες δυσχέρειες με τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν, όπως προβλήματα πρόσληψης, γεωγραφική θέση της επιχείρησης, επίπεδο μισθών και συνθήκες εργασίας. Θα πρέπει να διεξαχθεί εμπεριστατωμένη μελέτη σχετικά με τα ακριβή αίτια της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων, καθώς και με τον τρόπο παροχής βοήθειας στα ενδιαφερόμενα άτομα προκειμένου να βρουν εργασία.

2.3.   Ανάγκες σε δεξιότητες

Οι ζητούμενες δεξιότητες ποικίλλουν από τη μία χώρα στην άλλη. Ωστόσο, η ποικιλία αυτή εξαρτάται από το επίπεδο του συστήματος βιομηχανικής παραγωγής της χώρας, σε συνάρτηση με τις ανάγκες των οικονομιών στις οποίες έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα οι υπηρεσίες ή ο τουρισμός. Το γενικό επίπεδο των ζητούμενων δεξιοτήτων είναι μεν ανερχόμενο, αλλά υπάρχουν ανάγκες και σε χαμηλότερα επίπεδα ειδίκευσης, για τα οποία χρησιμοποιούνται μετανάστες.

2.4.   Το σύστημα κατάρτισης

Η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση συνιστούν τον κλάδο της παιδείας που είναι πλησιέστερος προς την αγορά εργασίας και τις ανάγκες της σε δεξιότητες. Η αρχική επαγγελματική κατάρτιση, η οποία γενικά προτείνεται στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, πραγματοποιείται είτε στο σχολικό περιβάλλον είτε στο επαγγελματικό περιβάλλον, σε ιδρύματα κατάρτισης και επιχειρήσεις. Η αναλογία των νέων που ακολουθούν επαγγελματική κατάρτιση σε σύγκριση με εκείνους που ακολουθούν γενική εκπαίδευση παρουσιάζει διακυμάνσεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρότι βαθμιαία μειώνεται παντού. Η διαπίστωση αυτή οδηγεί γενικά σε διορθωτικά μέτρα ή κίνητρα, τόσο με πρωτοβουλία των δημόσιων αρχών όσο και των επαγγελματικών κύκλων, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων. Ανάμεσα στα μέτρα αυτά, η νέα ατζέντα για τις δεξιότητες δίνει έμφαση στην ψηφιοποίηση του περιεχομένου των προγραμμάτων κατάρτισης.

Το σύστημα διαρκούς επαγγελματικής κατάρτισης στηρίζεται κυρίως στην εργασία, και οι περισσότερες δραστηριότητες κατάρτισης αναπτύσσονται σε επαγγελματικούς χώρους.

2.5.   Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων

Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων —που είναι παρών, σε διαφορετικά επίπεδα, σε όλες τις χώρες— θα πρέπει να ενισχυθεί. Χάρη στην εμπειρία τους, οι κοινωνικοί εταίροι συμμετέχουν στον προσδιορισμό των σημερινών και μελλοντικών αναγκών σε δεξιότητες, στους κόλπους των επαγγελματικών κλάδων ή σε διεπαγγελματική βάση σε εθνικό επίπεδο. Συμμετέχουν, επίσης, πολύ συχνά στον προσδιορισμό των αναλυτικών προγραμμάτων των πιστοποιήσεων και διπλωμάτων, στη διαχείριση των συστημάτων κατάρτισης, στη διαχείριση των πόρων της επαγγελματικής κατάρτισης και της μαθητείας και στο σύστημα διά βίου επαγγελματικού προσανατολισμού. Επιπλέον, η επαγγελματική κατάρτιση είναι ένα θέμα που συνήθως περιλαμβάνεται στις συλλογικές διαπραγματεύσεις, στις οποίες συμμετέχουν οι κοινωνικοί εταίροι.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει αυξανόμενες ανισορροπίες στην αγορά εργασίας, που συνδέονται ειδικότερα με έλλειψη δεξιοτήτων, και επιτείνονται περαιτέρω με την κρίση στον τομέα της υγείας, η οποία αυξάνει το χάσμα μεταξύ των αναγκών και των προσόντων των νέων, σε μια οικονομία όλο και περισσότερο συγκεντρωτική.

3.1.1.

Η κατάσταση αυτή, η οποία προϋπήρχε της κρίσης στον τομέα της υγείας, αναπτυσσόταν και επιδεινωνόταν επί εικοσαετία. Το 60 % των ενήλικων εργαζομένων ενδέχεται να αντιμετωπίσουν απαξίωση των τεχνολογικών τους δεξιοτήτων (στοιχεία του 2014 για την ΕΕ των 28) (2). Συνέπεια της κατάστασης αυτής είναι η συνύπαρξη της ανεργίας και εντάσεων στην αγορά εργασίας (3), (4).

3.1.2.

Ο αντίκτυπος της κρίσης στον τομέα της υγείας εκδηλώνεται με επιτάχυνση των εντάσεων στην αγορά εργασίας, ιδίως εκείνων που οφείλονται στην επιταχυνόμενη εξέλιξη του ψηφιακού μετασχηματισμού.

3.2.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το ευρωπαϊκό θεματολόγιο δεξιοτήτων, ειδικότερα δε το γεγονός ότι η σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ΕΕΚ) για βιώσιμη ανταγωνιστικότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και ανθεκτικότητα μπορεί να καλύπτει δράσεις σε όλα τα στάδια του επαγγελματικού βίου και να αντιμετωπίζει την εξέλιξη κάθε είδους αναγκών και κάθε είδους δεξιοτήτων: α) Σε όλα τα στάδια του επαγγελματικού βίου (πηγή: CEDEFOP, πανόραμα δεξιοτήτων) (5): — πριν από την είσοδο στον επαγγελματικό βίο: — με την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και του επαγγελματισμού (αρχική και διαρκής επαγγελματική κατάρτιση, εναλλασσόμενη κατάρτιση, μαθητεία)· — κατά τη στιγμή της εισόδου στην επιχείρηση ή σε περίπτωση εσωτερικής κινητικότητας: — με την προσαρμογή των επαγγελματικών δεξιοτήτων και των δεξιοτήτων συμπεριφοράς στο περιβάλλον της επιχείρησης (συνδρομή για την προσαρμογή στη θέση εργασίας, κατάρτιση υπό συνθήκες εργασίας)· — καθ’ όλη τη διάρκεια του επαγγελματικού βίου: — με την προσαρμογή των επαγγελματικών δεξιοτήτων στην εξέλιξη των αναγκών της απασχόλησης και του συγκεκριμένου επαγγέλματος· β) Με την προσαρμογή των συστημάτων στις ανάγκες που δημιουργούνται από την εξέλιξη της κατάστασης της απασχόλησης: αναβάθμιση των δεξιοτήτων (upskilling), επανειδίκευση (reskilling), πολύπλευρες ικανότητες (cross-skilling), νέες δεξιότητες. γ) Ανάλογα με τη φύση των συγκεκριμένων δεξιοτήτων: βασικές δεξιότητες, τεχνικές δεξιότητες και επαγγελματική εμπειρία, οριζόντιες δεξιότητες.

3.3.

Οι δηλώσεις των οργανώσεων εκπροσώπησης εργοδοτών και εργαζομένων των επιχειρήσεων του κερδοσκοπικού τομέα σε ευρωπαϊκό επίπεδο προβάλλουν προτάσεις που διεκδικούν τη νομιμοποίησή τους να επεμβαίνουν στο πεδίο αυτό. Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικαλιστικών Οργανώσεων (ΕΣΣΟ) προωθεί τον κοινωνικό διάλογο στον τομέα αυτόν, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο· η SMEunited εκτιμά ότι οι κυβερνήσεις θα έπρεπε να αναθέσουν στους κοινωνικούς εταίρους τη διαχείριση της μαθητείας· η BusinessEurope διακηρύσσει την ανάπτυξη των αναγκών σε προγράμματα κατάρτισης εκ μέρους των κοινωνικών εταίρων, καθώς και τις από κοινού διαπραγματεύσεις με τους παράγοντες παροχής κατάρτισης, στον τομέα της κατάρτισης των εργαζομένων.

3.4.   Ο ρόλος των συναρμόδιων φορέων

Η ΕΟΚΕ ζητά να συμμετέχουν οι κοινωνικοί εταίροι, μαζί με τους λοιπούς συναρμόδιους φορείς, στο έργο του προσδιορισμού των αναγκών, των πόρων και των προς εφαρμογή δράσεων και να συνεργάζονται μαζί τους, στηριζόμενοι στα μέσα που οι εν λόγω φορείς είναι σε θέση να αναπτύξουν. Ειδικότερα, συναρμόδιοι φορείς είναι οι εξής: οι επιχειρήσεις, οι κλαδικές και λοιπές επαγγελματικές και διεπαγγελματικές οργανώσεις, οι κοινωνικοί εταίροι σε κλαδικό και εθνικό επίπεδο, τα εθνικά πλαίσια επαγγελματικών προσόντων ή συστήματα κατηγοριοποίησης των επαγγελματικών πτυχίων, οι περιφερειακές αρχές και οι περιφερειακοί οργανισμοί του ευρύτερου δημόσιου τομέα, καθώς επίσης και οι εθνικές αρχές, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, οι κοινωνικές επιχειρήσεις, οι κοινωνικές υπηρεσίες, οι οργανώσεις κοινωνικής προστασίας, οι οργανισμοί προσανατολισμού και υποστήριξης για την ένταξη, την επανένταξη και την τοποθέτηση ατόμων, μεταξύ άλλων ατόμων με αναπηρία, και οι οργανισμοί αρχικής και διαρκούς επαγγελματικής κατάρτισης (6).

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.   Πώς θα προληφθούν οι μελλοντικές ανάγκες σε δεξιότητες

4.1.1.

Οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη γνώση, την αξιολόγηση και την πρόληψη των αναγκών της αγοράς εργασίας σε δεξιότητες. Ο ρόλος τους είναι καθοριστικός στην πλαισίωση των παρατηρητηρίων επαγγελμάτων και δεξιοτήτων και στην ανάλυση των δεδομένων που συγκεντρώνονται. Η ανάλυση προοπτικών που διενεργούν θα πρέπει να συνδυάζεται με τις αξιολογήσεις που πραγματοποιούν όλοι οι συναρμόδιοι φορείς: κράτος, περιφέρειες, επιμελητήρια και όλοι οι οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στον κλάδο της απασχόλησης, της κατάρτισης και του επαγγελματικού προσανατολισμού, όπως οι κοινωνικές υπηρεσίες και οργανισμοί. Τέτοιου είδους συνεργασίες συντελούν ώστε να τεθεί η Ευρώπη στο επίκεντρο της αγοράς εργασίας.

4.1.2.

Κατά την ΕΟΚΕ, ο καθοριστικός αυτός ρόλος πρέπει να επιβεβαιωθεί μία ακόμη φορά με τη χορήγηση στους κοινωνικούς εταίρους όλων των αναγκαίων μέσων ώστε να ενεργούν εξίσου γοργά με τις μείζονες αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στην αγορά εργασίας. Η κρίση στον τομέα της υγείας και στον οικονομικό και τον κοινωνικό τομέα, που ξεκίνησε το 2020 και συνεχίζεται σήμερα, αποδεικνύεται ότι είναι ισχυρός επιταχυντής των μεταλλαγών της οικονομίας μας. Η ψηφιοποίηση των επιχειρήσεων είναι απολύτως απαραίτητη για να μπορέσουν να προσαρμοστούν οι επιχειρήσεις, ακόμη και οι πιο μικρές. Η οικολογική μετάβαση, πέρα από τα νέα επαγγέλματα που τη συνοδεύουν, συγκεντρώνει σήμερα τις μεγάλες προσδοκίες των πελατών και καταναλωτών, ως αντίδραση στις επιπτώσεις της κρίσης.

4.2.   Πώς θα καταστεί αποδοτικότερη η προσφορά κατάρτισης και τα σχετικά αναλυτικά προγράμματα

4.2.1.

Με βάση την εξέλιξη των αναγκών σε δεξιότητες, τα αναλυτικά προγράμματα των κύκλων κατάρτισης και πιστοποίησης πρέπει να ανανεώνονται τακτικά, ώστε να αποφεύγεται η απαξίωσή τους. Έτσι, οι δεξιότητες που αφορούν τις νέες τεχνολογίες, τις επιταγές της οικολογικής μετάβασης ή τους ψηφιακούς μετασχηματισμούς που επιταχύνθηκαν με την κρίση στον τομέα της υγείας απαιτούν ταχεία ανταπόκριση. Για τις ομάδες-στόχο που είναι δύσκολο να προσεγγιστούν, πρέπει να διαμορφωθούν καινοτόμες παιδαγωγικές πρακτικές, χάρη σε κατάλληλες μεθόδους εξάλειψης των αποκλεισμών. Η μέθοδος της εναλλασσόμενης κατάρτισης επιτρέπει τον συνδυασμό μεταξύ των συστημάτων κατάρτισης και της εκπαιδευτικής ικανότητας των επιχειρήσεων, η οποία διευκολύνει σημαντικά τη μακροχρόνια ένταξη στην απασχόληση για την προώθηση της ανάπτυξης των οικονομικών δραστηριοτήτων. Η μεγάλη πλειονότητα των εργοδοτών επιτελούν πλήρως τον εκπαιδευτικό τους ρόλο κατά την εναλλασσόμενη κατάρτιση, πρέπει όμως να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να προληφθεί και να αποκλειστεί κάθε τυχόν κατάχρηση σχετικά με παραγωγικές θέσεις εργασίας μηδενικού κόστους, καλυπτόμενες από άτομα σε καθεστώς εναλλασσόμενης κατάρτισης.

4.2.2.

Οι μηχανισμοί εναλλασσόμενης κατάρτισης μπορεί να είναι διαφόρων ειδών: — επαγγελματική κατάρτιση των νέων και των λιγότερο νέων, μέσω μαθητείας με στόχο την απόκτηση πλήρους επαγγελματικής πιστοποίησης για συγκεκριμένο επάγγελμα· — αρχική επαγγελματική κατάρτιση με περιόδους πρακτικής άσκησης σε επιχειρήσεις, σύμφωνα με μηχανισμούς εναλλασσόμενης κατάρτισης· — περίοδοι «εμβάπτισης» σε επιχείρηση, ιδίως για τη γνωριμία με ένα επάγγελμα· — εναλλασσόμενη επαγγελματική κατάρτιση των αιτούντων εργασία· — εσωτερική κατάρτιση στην επιχείρηση υπό συνθήκες εργασίας· — προκαταρκτική κατάρτιση για την επαγγελματική ένταξη, για απόκτηση των αναγκαίων δεξιοτήτων για την άσκηση ενός επαγγέλματος· — κατάρτιση για την απόκτηση αυτονομίας, ανάλυση δεξιοτήτων, ιδίως για άτομα με προβλήματα, άτομα με αναπηρία και νέους που βγήκαν από το σχολικό σύστημα χωρίς ειδίκευση.

4.2.3.

Τέλος, η αναζήτηση αποδοτικότητας στην προσφορά κατάρτισης πρέπει να προσφέρει λύσεις για τα πλέον ευάλωτα άτομα. Ο συνυπολογισμός των καταστάσεων αναπηρίας είναι απαραίτητος για την υλική και φυσική προσβασιμότητα του συστήματος κατάρτισης και της παιδαγωγικής προσφοράς για τις ομάδες-στόχο.

4.3.   Πώς θα επιτευχθεί καλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των συναρμόδιων φορέων

4.3.1.

Πέρα από μια αποφασιστική προσέγγιση, η σύναψη συμβάσεων μεταξύ των φορέων εδραιώνει τις ορθές πρακτικές ώστε να προλαμβάνονται καλύτερα οι ανάγκες σε δεξιότητες και η ενίσχυση της αποδοτικότητας των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης.

4.3.2.

Χάρη στην αποτελεσματική κατανομή των ρόλων συνοδείας και παρακολούθησης των πλέον ευάλωτων ατόμων, οι συναρμόδιοι φορείς οφείλουν να αναλάβουν μείζονα ρόλο σε θέματα κοινωνικής ένταξης. Μέσω διαδρομών κατάρτισης και με την απαραίτητη συνοδεία, οι συναρμόδιοι φορείς εκτελούν μια ιδιαίτερη αποστολή προς όφελος ατόμων που βρίσκονται πολύ απομακρυσμένα από την απασχόληση.

4.3.3.

Η επιτυχία του συστήματος επαγγελματικής κατάρτισης εξαρτάται από την ενεργό συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στη διαμόρφωσή του. Η συνεργασία μεταξύ των δύο τόπων μάθησης, ήτοι των οργανισμών κατάρτισης και των επιχειρήσεων, συνιστά καίριο παράγοντα επιτυχίας. Ο καθορισμός των εθνικών ή περιφερειακών πολιτικών πρέπει να παρέχει ευελιξία στους κοινωνικούς εταίρους ώστε να προσαρμόζουν τη δομή και το περιεχόμενο των προγραμμάτων κατάρτισης στις ανάγκες των εργοδοτών και των εργαζομένων μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο της αγοράς εργασίας.

4.4.   Πώς θα κινηθεί το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων και των εργαζομένων για την επένδυση σε κατάρτιση

4.4.1.

Η αναλογία των εργαζομένων που έχουν κάθε χρόνο πρόσβαση σε διατήρηση ή αναβάθμιση των δεξιοτήτων τους παραμένει πολύ χαμηλή, ιδίως στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Τα εμπόδια είναι πολλά: για τους εργοδότες, χρηματοδότηση της κατάρτισης και δυσκολίες αντικατάστασης του υπό κατάρτιση προσωπικού· για τους εργαζομένους, απόρριψη της αρχικής κατάρτισης, διαθεσιμότητα και ποιότητα των συστημάτων και των αναλυτικών προγραμμάτων κατάρτισης.

4.4.2.

Οι βασικές γνώσεις εξακολουθούν λοιπόν να συνιστούν το αναγκαίο προαπαιτούμενο για την πρόσβαση στην απασχόληση, ιδίως στις ΜΜΕ. Οι επιπτώσεις από την κρίση της νόσου COVID-19 πλήττουν σοβαρά τους νέους που παρακολουθούν κατάρτιση, και έχουν αυξηθεί εκείνοι που εγκαταλείπουν το σύστημα, γεγονός που καθιστά πιο επιτακτικό το ζήτημα της συνοδείας και του επαγγελματικού προσανατολισμού καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου. Πρόκειται για καίρια πρόκληση όσον αφορά την προσέλκυση του ενδιαφέροντος των εργαζομένων και των αναζητούντων εργασία, μέσω της δυνατότητας να καταστούν οι ίδιοι ενεργοί παράγοντες της επαγγελματικής τους εξέλιξης. Ένας σωστά σταθμισμένος στόχος θα ήταν το 8 % των μαθητευόμενων και των ασκούμενων της διαρκούς επιμόρφωσης να μπορούν να επωφελούνται από μια περίοδο κινητικότητας στο εξωτερικό· οι μελέτες αντικτύπου του Erasmus καθιστούν σαφές το όφελος σε δεξιότητες και σε απασχολησιμότητα που προσφέρει μια περίοδος κινητικότητας.

4.4.3.

Τέλος, τίθεται το ζήτημα του εντοπισμού των δεξιοτήτων των υποψηφίων από τις επιχειρήσεις, κυρίως όσες δεν διαθέτουν εσωτερική υπηρεσία προσωπικού.

---

(1)  ΕΕ C 237 της 6.7.2018, σ. 8.

(2)  https://www.cedefop.europa.eu/files/3075_en.pdf, σ. 26.

(3)  Ποσοστά ανεργίας (ανά κράτος μέλος): https://ec.europa.eu/eurostat/web/lfs/visualisations: unemployment rate, jan 2021, EU27.

(4)  Κενές θέσεις εργασίας (ανά κράτος μέλος): https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Job_vacancy_statistics.

(5)  https://skillspanorama.cedefop.europa.eu/en/dashboard/european-skills-index.

(6)  VET providers — VET4EU2 https://ec.europa.eu/transparency/regexpert/index.cfm?do=groupDetail.groupDetailDoc&id=38451&no=1.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πώς μπορούν, με βάση την εκπαίδευση και την κατάρτιση και υπό το πρίσμα της διά βίου μάθησης, να προαχθούν οι δεξιότητες που χρειάζονται στην Ευρώπη ώστε να εδραιωθεί μια κοινωνία πιο δίκαιη, πιο βιώσιμη, πιο ψηφιακή, πιο ανθεκτική και με μεγαλύτερη συνοχή»

(Διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της πορτογαλικής Προεδρίας)

(2021/C 286/06)

Εισηγήτρια:

η κ. Tatjana BABRAUSKIENĖ

Αίτημα της πορτογαλικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ	Επιστολή της 26.10.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	16.4.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.4.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	560
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	219/1/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και άλλες επενδύσεις για τη στήριξη της οικονομικής ανάπτυξης και μιας ανθεκτικής κοινωνίας στο πλαίσιο της ψηφιακής και πράσινης μετάβασης της οικονομίας, βελτιώνοντας την ποιότητα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης (συστήματα, ιδρύματα και προγράμματα) και αποφεύγοντας τους αποκλεισμούς, προκειμένου μια τέτοια κοινωνία να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μαθητών όλων των ηλικιών και όλων των σταδίων μάθησης, να τους προετοιμάζει για τη ζωή και την εργασία και να διασφαλίζει ότι όλοι οι εργαζόμενοι, καθώς και ο αυξημένος αριθμός ανέργων —ιδίως οι γυναίκες— έχουν πρόσβαση στην κατάρτιση. Τα παραπάνω θα συμβάλουν στην ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων και των υπηρεσιών και στην κατάλληλη προετοιμασία των επιχειρήσεων για τον χειρισμό των εξελίξεων στον εκάστοτε κλάδο τους και τον περιορισμό των κενών στις δεξιότητες που υφίστανται κατά την ψηφιακή και οικολογική μετάβαση των βιομηχανιών.

1.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη θέσπιση επιτεύξιμων μακροπρόθεσμων στόχων και τη δημιουργία ενός σταθερού συστήματος παρακολούθησης εντός του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης για κάθε κράτος μέλος με στόχο την επίτευξη εκπαίδευσης και κατάρτισης υψηλής ποιότητας και χωρίς αποκλεισμούς, καθώς και διά βίου μάθησης για όλους, ούτως ώστε να διασφαλίζεται ότι όλοι έχουν τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τις ικανότητες και τις στάσεις που απαιτούνται προκειμένου η Ευρώπη να δημιουργήσει μια πιο δίκαιη, πιο συνεκτική, πιο βιώσιμη, πιο ψηφιακή και πιο ανθεκτική κοινωνία.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η δημοκρατική διακυβέρνηση των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης — για παράδειγμα μέσω του κοινωνικού διαλόγου — θα αποτελεί ουσιαστικό εργαλείο για την επιτυχή ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο στο πλαίσιο του επόμενου στρατηγικού πλαισίου της ΕΕ. Πρέπει να είναι εξασφαλισμένη, να ενισχυθεί και να συμπεριλάβει ουσιαστικές διαβουλεύσεις με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών.

1.4.

Η ΕΟΚΕ συστήνει το εξής: κάθε μελλοντική «ανοικτή μέθοδος συντονισμού της ομάδας εργασίας» πρέπει να παρουσιάζει τα αποτελέσματα των πολιτικών και κατά προτίμηση τις συστάσεις πολιτικής προς συζήτηση στο Συμβούλιο Εκπαίδευσης. Τα αποτελέσματα των ομάδων εργασίας πρέπει να δημοσιοποιούνται, να εφαρμόζονται αποτελεσματικά και να χαίρουν υψηλή προβολής στο κατάλληλο επίπεδο χάραξης πολιτικής και μεταξύ των επαγγελματιών σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Είναι επομένως σημαντικό στα μέλη αυτών των ομάδων να συμπεριλαμβάνονται οι οικείοι κοινωνικοί εταίροι και οι ενδιαφερόμενοι που δραστηριοποιούνται στην ανάπτυξη της εκπαιδευτικής πολιτικής, καθώς και εκπρόσωποι των σχολικών διευθυντών, των εκπαιδευτικών και των μαθητών από κάθε χώρα.

1.5.

Για την επίτευξη των δεικτών, των κριτηρίων αναφοράς και των στόχων του Σχεδίου δράσης για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, του Ψηφίσματος του 2020 του Συμβουλίου σχετικά με τον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης και της Σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση και της Δήλωσης του Osnabrück, η ΕΟΚΕ προτείνει τη διενέργεια πρόσθετης έρευνας και εκτίμησης αντικτύπου για την προσαρμογή των δεικτών και την προσθήκη νέων που κρίνονται απαραίτητοι, προς υποστήριξη της προσπάθειας των χωρών να βελτιώσουν τον τρόπο παροχής στοιχείων όσον αφορά την εφαρμογή, καθώς ο πλήρης αντίκτυπος της κρίσης της COVID-19 στα εκπαιδευτικά συστήματα, στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς δεν είναι ακόμη σαφείς. Οι δείκτες θα πρέπει επίσης να οδηγήσουν στην εκπόνηση μέτρων που θα υποστηρίζουν κοινωνικοοικονομικά μειονεκτούντες μαθητές και εκπαιδευόμενους, καθώς και τα ΑμεΑ, με κοινές κοινωνικές και εκπαιδευτικές πολιτικές σε εθνικό επίπεδο. Η επίτευξη των κριτηρίων αναφοράς και τα αποτελέσματα των δεικτών θα πρέπει να παρουσιάζονται, μετά από διαβούλευση με τους αρμόδιους κοινωνικούς εταίρους και τους λοιπούς συναρμοδίους σε ενωσιακό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

1.6.

Η ΕΟΚΕ προτείνει τη συνέχιση του βασικού έργου που διεξήχθη στις συνεδριάσεις άτυπης συνεργασίας, υπό την καθοδήγηση της προεδρίας, για τους τομείς της εκπαίδευσης (DG School, DGVET, DGHE) (1), την εξεύρεση συνεργειών μεταξύ τους και την ενίσχυση του προφίλ τους, με τη συμμετοχή των οικείων κοινωνικών εταίρων από κάθε κράτος μέλος της ΕΕ και σε διαβούλευση με τις κατάλληλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ακολουθώντας το παράδειγμα της συμβουλευτικής επιτροπής για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση. Συνιστά επίσης τη σύνδεση μεταξύ των πολιτικών της ΕΕ και των εθνικών/περιφερειακών πολιτικών, στο πλαίσιο ουσιαστικών εταιρικών σχέσεων μεταξύ των υπουργείων, των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών, και την από κοινού άσκηση της διακυβέρνησης.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την αποτελεσματική εφαρμογή της πρώτης αρχής του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων που θα εγκριθεί κατά την κοινωνική σύνοδο κορυφής του 2021, με την πλήρη συμμετοχή των οικείων κοινωνικών εταίρων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, και με υποστήριξη από βιώσιμες δημόσιες επενδύσεις και από τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

1.8.

Η ΕΟΚΕ προβάλλει την ολιστική προσέγγιση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και τονίζει τη σημασία μιας τέτοιας προσέγγισης της εφαρμογής πρόσφατων πρωτοβουλιών της ΕΕ για την εκπαίδευση (Ευρωπαϊκός Χώρος Εκπαίδευσης), την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (σύσταση ΕΕΚ), τις δεξιότητες (ευρωπαϊκό πρόγραμμα δεξιοτήτων), την εκπαίδευση των νέων (Bridge to Jobs) και τις ψηφιακές δεξιότητες (σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση 2021-2027), διασφαλίζοντας ότι συμβάλλουν στην ισότιμη πρόσβαση στην ποιοτική εκπαίδευση και κατάρτιση, στον επαναπροσδιορισμό και στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων για μια δίκαιη μετάβαση στην αγορά εργασίας, στην υποστήριξη των ενηλίκων χαμηλών δεξιοτήτων να βρουν εργασία και να αποκτήσουν επιχειρηματικές δεξιότητες και στην παροχή βοήθειας στις επιχειρήσεις για να συμβαδίζουν με την παγκόσμια καινοτομία και ανταγωνιστικότητα.

1.9.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η εφαρμογή του σχεδίου δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση 2021-2027 πρέπει να διασφαλίζει τον αποτελεσματικό κοινωνικό διάλογο με συνδικαλιστικές οργανώσεις, τη διαβούλευση με ενδιαφερόμενους φορείς, τον σεβασμό και την εφαρμογή των εργασιακών δικαιωμάτων και την πληροφόρηση των εργαζομένων, τη διαβούλευση και τη συμμετοχή στην ανάπτυξη ψηφιακών και επιχειρηματικών δεξιοτήτων, ιδίως όσον αφορά την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, την εκπαίδευση ενηλίκων και την κατάρτιση των εργαζομένων με σκοπό τον περιορισμό των κενών στις δεξιότητες που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις. Αναφορικά με την έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αύξηση του ποσοστού των πολιτών ηλικίας 16 έως 74 ετών με βασικές ψηφιακές δεξιότητες από 56 % το 2019 σε 70 % το 2025, η ΕΟΚΕ ζητεί την κατανομή συγκεκριμένων ποσών εντός των μελλοντικών προγραμμάτων της ΕΕ, καθορισμό των επιμέρους στόχων και ορόσημων, καθώς και συνεπή αξιολόγηση των ψηφιακών δεξιοτήτων σε ένα συνεχώς και ταχέως μεταβαλλόμενο ψηφιακό περιβάλλον.

1.10.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν την αποτελεσματική υποστήριξη των εργαζομένων και των ανέργων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες πρόσβασης στην εκπαίδευση και κατάρτιση ενηλίκων χωρίς αποκλεισμούς, εξασφαλίζοντας χρηματοδότηση ειδικά όσων έχουν ανάγκη, όπως οι άνεργοι, οι μη τυπικοί εργαζόμενοι, οι ενήλικες χαμηλών δεξιοτήτων, τα ΑμεΑ, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόμενοι, οι ηλικιωμένοι πολίτες, καθώς και τα άτομα από κοινωνικοοικονομικά μειονεκτούσες ομάδες, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη τη διάσταση του φύλου.

1.11.

Η ΕΟΚΕ προτείνει την καταπολέμηση των αυξανόμενων ανισοτήτων στα σχολεία και την ευρύτερη κοινωνία μέσω αποτελεσματικών συνδυασμένων κοινωνικών και εκπαιδευτικών πολιτικών σε εθνικό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη διεξαγωγή κοινής συνόδου του Συμβουλίου μεταξύ των υπουργών παιδείας και των υπουργών κοινωνικών υποθέσεων για την εξεύρεση λύσεων προς αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων και της άνισης πρόσβασης στην εκπαίδευση και την κατάρτιση ως συνέπεια της κρίσης της νόσου COVID-19.

1.12.

Μολονότι επιδοκιμάζει τους στόχους του νέου ψηφίσματος σχετικά με τον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης, η ΕΟΚΕ προτείνει την τακτική προσαρμογή των δεικτών και των σημείων αναφοράς του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης, καθώς και την προσθήκη νέων απαραίτητων (π.χ., για τις πράσινες δεξιότητες και ικανότητες/για τη μάθηση σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη), για τους οποίους οι χώρες θα μπορούν εύκολα να παρέχουν στοιχεία, με μέλημα, μεταξύ άλλων, ότι τα εθνικά μέτρα θα υποστηρίζουν αποτελεσματικά τα κοινωνικοοικονομικά μειονεκτούντα άτομα, τους μαθητές και τους εκπαιδευόμενους.

1.13.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι είναι ζωτικής σημασίας για όλους τους μαθητές να αναπτύξουν κοινωνικές ικανότητες μέσω της διά βίου μάθησης, ότι πρέπει να μεριμνάται ώστε αυτές οι ικανότητες να διδάσκονται από νεαρή ηλικία και καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπαίδευσης ενηλίκων, καθώς και να γίνουν εντατικές προσπάθειες να επιτευχθούν ανοχή και απουσία διακρίσεων στην εκπαίδευση και την κατάρτιση για όλους τους πολίτες. Η διδασκαλία βασικών ικανοτήτων, ιδίως της κοινωνικής ευαισθησίας, της ενσυναίσθησης, του διαπολιτισμικού διαλόγου, η αγωγή του πολίτη, η διδασκαλία κοινωνικών ικανοτήτων και επιχειρηματικότητας (συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής) πρέπει να εφαρμόζεται σε ολόκληρη τη διαδικασία εκπαίδευσης και κατάρτισης.

1.14.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να χρησιμοποιήσουν το σχέδιο ανάκαμψης NextGenerationEU και άλλα κονδύλια της ΕΕ, μεταξύ άλλων από το Erasmus, από τα ταμεία ΕΚΤ+ και Δίκαιης Μετάβασης, με αποτελεσματικό και συνεπή τρόπο για την υποστήριξη πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης με στόχο μια πιο δίκαιη, πιο συνεκτική, πιο συμπεριληπτική, πιο βιώσιμη, πιο ψηφιακή και πιο ανθεκτική κοινωνία.

1.15.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου πρέπει να λειτουργεί ενθαρρυντικά προς τις κυβερνήσεις ώστε να διασφαλίζονται βιώσιμες δημόσιες επενδύσεις στο πλαίσιο μακροπρόθεσμων δεσμεύσεων για τη βελτίωση της ποιότητας, της δικαιοσύνης, της ισότητας και της κοινωνικής ένταξης στα σχολεία, καθώς και για την ενίσχυση της ίσης πρόσβασης σε ψηφιακό υλικό για όλους τους μαθητές όλων των ηλικιών και την υποστήριξη της ασφαλούς χρήσης ψηφιακών τεχνολογιών σε σχολεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα.

1.16.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι γνώσεις, οι δεξιότητες και οι ικανότητες πρέπει να αναγνωρίζονται και να γίνονται δεκτές, τηρώντας τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές απαιτήσεις κάθε κράτους μέλους. Η διασφάλιση της ίσης πρόσβασης με σκοπό την απόκτηση πλήρους τίτλου είναι θεμελιώδης και, ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητά την εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με την επικύρωση της μη τυπικής και άτυπης μάθησης (2) και της σύμβασης της Λισαβόνας για την αναγνώριση τίτλων (3). Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη γνώμη της (4) ότι η εκπαίδευση που οδηγεί σε μικροδιαπιστευτήρια θα πρέπει να διαθέτει ποιοτικά πρότυπα και σαφείς πληροφορίες σχετικά με την αξία της κατάρτισης, προκειμένου να αξιοποιηθεί αποτελεσματικά στην αγορά εργασίας ως περαιτέρω κατάρτιση και να προστεθεί στα πλήρη προσόντα. Είναι σημαντικό τα μικροδιαπιστευτήρια να μην υπάγονται σε υπερβολική ρύθμιση, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η εύκολη προσαρμογή τους στις ανάγκες της αγοράς εργασίας.

1.17.

Η ΕΟΚΕ ζητά την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης σε εθνικό επίπεδο —ύστερα από ουσιαστικό κοινωνικό διάλογο με τους εκπαιδευτικούς— με σκοπό αφενός τη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας στην ψηφιακή εποχή, υψηλότερα πρότυπα διδασκαλίας, ανάπτυξη αρχικής εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών με αυξημένη ποιότητα και χωρίς αποκλεισμούς, και συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη, και αφετέρου τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας και μισθών για τους διδάσκοντες προκειμένου να γίνει το επάγγελμα πιο ελκυστικό για υποψηφίους με υψηλή ειδίκευση.

1.18.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη σεβασμού της πανεπιστημιακής ελευθερίας, της αυτονομίας και του αυτοδιοίκητου των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης όσον αφορά τη συμβολή τους στη διά βίου μάθηση, καθώς και την ανάγκη διασφάλισης κατάλληλων δημόσιων επενδύσεων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την έρευνα, καθώς και την ανάγκη σεβασμού τόσο της συμμετοχικότητας και της ποικιλομορφίας των πανεπιστημιακών δικτύων της Ευρώπης όσο και των εθνικών και θεσμικών ικανοτήτων σε σχέση με την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η ΕΟΚΕ ζητά να συζητηθούν διεξοδικότερα ιδέες ως προς το λεγόμενο «ευρωπαϊκό πτυχίο» και το «καταστατικό του ευρωπαϊκού πανεπιστημίου» με τις κυβερνήσεις, τους αρμόδιους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Επίσης, ζητά να υποστηριχθεί η ανάπτυξη προσφορών επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης σε επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

2.   Ιστορικό

2.1.

Η γνωμοδότηση αυτή συμβάλλει στις συζητήσεις του Συμβουλίου υπό την πορτογαλική Προεδρία (πρώτο εξάμηνο 2021) σχετικά με την υλοποίηση πρωτοβουλιών της ΕΕ για την εκπαίδευση, την κατάρτιση και τη διά βίου μάθηση, ιδίως όσον αφορά τον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης, το επικαιροποιημένο πρόγραμμα δεξιοτήτων και το σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση 2021-27.

2.2.

Η αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα, η ανθρώπινη κινητικότητα και ο γηράσκων πληθυσμός είναι κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις πολιτικές εκπαίδευσης και κατάρτισης. Σε μια εποχή που η κοινωνία αντιμετωπίζει οικονομικές επιταγές όπως ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η κυκλική οικονομία, η υποστήριξη της μάθησης των ατόμων μπορεί να αποτελέσει τη λύση για μια πιο βιώσιμη κοινωνία, προκειμένου να ξεπεραστούν τα εμπόδια και οι προκλήσεις του κοινωνικού και οικονομικού μετασχηματισμού, με την παράλληλη προώθηση των δεξιοτήτων μάθησης.

2.3.

Οι ηγέτες των χωρών της ΕΕ συναντήθηκαν στη Σύνοδο Κορυφής του Γκέτεμποργκ στις 17 Νοεμβρίου 2017 για να υπογράψουν τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και, με την ευκαιρία αυτή, ξεκίνησαν τις πρώτες συζητήσεις τους σχετικά με την έναρξη του λεγόμενου Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης (5). Από το 2018 έως το 2020 ακολούθησαν αρκετές νέες προτάσεις σχετικές με το θέμα, οι οποίες μετουσιώθηκαν στο νέο ψήφισμα του Συμβουλίου τον Φεβρουάριο του 2021. Η πρωτοβουλία σχετίζεται με την πρώτη αρχή του πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η οποία ορίζει ότι «κάθε άτομο έχει δικαίωμα σε ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση προκειμένου να αποκτήσει και να διατηρήσει δεξιότητες που θα του επιτρέπουν να συμμετέχει πλήρως στην κοινωνία και να διαχειρίζεται με επιτυχία τις αλλαγές στην αγορά εργασίας», καθώς και με τα δικαιώματα που αναφέρονται στην τέταρτη αρχή, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης για κατάρτιση και επανεκπαίδευση, ιδίως όσον αφορά την πρόσβαση των νέων στη συνεχή εκπαίδευση, τη μαθητεία και την πρακτική άσκηση.

2.4.

Η Επιτροπή δημοσίευσε τη νέα δέσμη μέτρων πολιτικής της την 1η Ιουλίου 2020, συμπεριλαμβανομένης της ανακοίνωσης για το ευρωπαϊκό θεματολόγιο δεξιοτήτων για βιώσιμη ανταγωνιστικότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και ανθεκτικότητα (6), μιας πρότασης για σύσταση του Συμβουλίου όσον αφορά την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (7), καθώς και μιας ανακοίνωσης (8) και μιας πρότασης για μια σύσταση του Συμβουλίου (9) όσον αφορά τη στήριξη της απασχόλησης των νέων: γέφυρα προς την απασχόληση για την επόμενη γενιά. Αυτά τα έγγραφα πολιτικής συνέδεσαν τη διά βίου μάθηση, την αναβάθμιση και τον επαναπροσδιορισμό των δεξιοτήτων με την εφαρμογή και την επίτευξη του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης. Η ΕΟΚΕ ακολούθησε αυτές τις πρωτοβουλίες υιοθετώντας γνωμοδοτήσεις το 2020 σχετικά με το επικαιροποιημένο θεματολόγιο δεξιοτήτων (10), την ενίσχυση των «Εγγυήσεων για τη Νεολαία» (11) και την ευρωπαϊκή στρατηγική για την ενίσχυση των πράσινων δεξιοτήτων και των ικανοτήτων για όλους (12).

2.5.

Στη γνωμοδότησή της, η αξία χρήσης επιστρέφει: νέες προοπτικές και προκλήσεις για τα ευρωπαϊκά προϊόντα και υπηρεσίες (13) (2019), η ΕΟΚΕ εξέφρασε την άποψη ότι καινοτόμα, εξαιρετικά εξειδικευμένα προϊόντα και υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πελατών, καθώς και στην κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα, θα μπορούσαν να αποτελέσουν την ουσία και το επίκεντρο της σύγχρονης ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας. Επομένως, συνιστά παρεμβάσεις πολιτικής για οικείες υπηρεσίες εκπαίδευσης και κατάρτισης.

2.6.

Στις 30 Σεπτεμβρίου 2020, η Επιτροπή δημοσίευσε ανακοίνωση για την επίτευξη του ευρωπαϊκού χώρου εκπαίδευσης έως το 2025 (14), η οποία επικεντρώθηκε σε έξι τομείς: ποιότητα, ένταξη και ισότητα των φύλων, πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, εκπαιδευτικοί και εκπαιδευτές, τριτοβάθμια εκπαίδευση και γεωπολιτικές διαστάσεις. Το Συμβούλιο Εκπαίδευσης της ΕΕ της 30ής Νοεμβρίου 2020 υπογράμμισε τη σημασία της εθνικής ικανότητας όσον αφορά την εκπαίδευση και τον σεβασμό της ποικιλομορφίας των πολιτισμών και των εκπαιδευτικών συστημάτων και αμφισβήτησε το «ολοκληρωμένο πλαίσιο διακυβέρνησης για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης» και το προτεινόμενο «σύνολο στόχων της ΕΕ που θα πρέπει να επιτευχθούν έως το 2030» (15).

2.7.

Ερχόμενη να προστεθεί στις προηγούμενες πρωτοβουλίες πολιτικής, η ανακοίνωση της Επιτροπής για το σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση 2021-2027 — Επαναπροσδιορισμός της εκπαίδευσης και της κατάρτισης για την ψηφιακή εποχή (16) συνοδεύτηκε από συμπεράσματα του Συμβουλίου στα οποία υπογραμμίζεται ότι η ψηφιακή εκπαίδευση πρέπει να «επικεντρώνεται στον εκπαιδευόμενο και να υποστηρίζει όλα τα άτομα και τους πολίτες προκειμένου να αναπτύξουν την προσωπικότητα και τις δεξιότητές τους με αυτοπεποίθηση, ελεύθερα και υπεύθυνα» (17).

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η πανδημία της νόσου COVID-19 ωθεί την ευρωπαϊκή οικονομία σε βαθιά ύφεση και αυξάνει το ποσοστό ανεργίας λόγω της άνευ προηγουμένου οικονομικής ύφεσης και των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι εταιρείες στην κρίση. Παρά την ευρεία χρήση προγραμμάτων διατήρησης θέσεων εργασίας (με την υποστήριξη ενωσιακών και εθνικών μέσων), η ανεργία στην ΕΕ προβλέπεται να αυξηθεί από 6,7 % το 2019 σε 7,7 % το 2020 και σε 8,6 % το 2021, πριν σημειώσει σχετική μείωση φθάνοντας στο 8,0 % το 2022 (Eurostat, 5 Νοεμβρίου 2020). Το υψηλό ποσοστό ανεργίας λόγω της κρίσης της νόσου COVID-19 ενισχύει τις αυξανόμενες απαιτήσεις για δεξιότητες, καθώς και την αναβάθμιση και τον επαναπροσδιορισμό των δεξιοτήτων του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού λόγω της ψηφιακής και πράσινης μετάβασης της βιομηχανίας. Μια αποτελεσματική πολιτική της ΕΕ πρέπει να υποστηρίζει την οικονομική ανάπτυξη και μια ανθεκτική κοινωνία.

3.2.

Η κρίση της νόσου COVID-19 επιτάχυνε επίσης την ψηφιακή μετάβαση στους τομείς της εκπαίδευσης και της εργασίας αλλά και στην καθημερινή ζωή. Στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για το επικαιροποιημένο θεματολόγιο δεξιοτήτων υπογραμμίζεται ότι «όλοι οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα πρόσβασης σε ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς κατάρτιση και διά βίου μάθηση στο πλαίσιο μιας δίκαιης μετάβασης και ενόψει δημογραφικών μεταβολών. Επισημαίνεται η ανάγκη αντιμετώπισης της εκπαιδευτικής ένδειας η οποία έχει οξυνθεί ως αποτέλεσμα της άνισης πρόσβασης στην εκπαίδευση και την κατάρτιση κατά τη διάρκεια της κρίσης COVID-19.» (18) Η ανάπτυξη γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων χρειάζεται όχι μόνο για την εξυπηρέτηση των αναγκών της αγοράς εργασίας και των προοπτικών της συνολικής ανταγωνιστικότητας που βασίζεται στην ποιότητα, αλλά και για την προετοιμασία των εκπαιδευομένων προκειμένου να είναι ενεργοί, δημοκρατικοί πολίτες και να συμβάλουν στη μείωση των κοινωνικών και εκπαιδευτικών ανισοτήτων. Για τον σκοπό αυτό, εκτός από τη διασφάλιση της βελτίωσης των ψηφιακών δεξιοτήτων των πολιτών της ΕΕ, ο γραμματισμός στα ψηφιακά μέσα θεωρείται ζωτικής σημασίας προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες μπορούν να ανταπεξέρχονται στις πολυπλοκότητες του σημερινού κόσμου.

3.3.

Είναι αναγκαίο, τα μέτρα πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο να διασφαλίζουν ότι η εκπαίδευση και η κατάρτιση αποτελούν ανθρώπινα δικαιώματα και δημόσιο αγαθό, καθώς και ότι σέβονται την πολιτιστική πολυμορφία της Ευρώπης και διασφαλίζουν ότι οι πολιτικές εκπαίδευσης και κατάρτισης είναι εθνικές αρμοδιότητες. Οι πολιτικές σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο πρέπει να περιλαμβάνουν αποτελεσματικά μέτρα για την εφαρμογή του θεματολογίου των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για τη βιώσιμη ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών έως το 2030 και του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, προκειμένου να επιτευχθεί εκπαίδευση και κατάρτιση καλής ποιότητας, αποτελεσματική και χωρίς αποκλεισμούς για όλους σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα, με τη συμμετοχή όλων των κρατών μελών, των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

3.4.

Είναι σημαντικό ο Ευρωπαϊκός Χώρος Εκπαίδευσης να ενισχύσει την περαιτέρω πολιτική συνεργασία μεταξύ των χωρών της ΕΕ και να συνεχίσει να παρέχει μια πλατφόρμα μάθησης για τα υπουργεία, τους κοινωνικούς εταίρους από το χώρο της εκπαίδευσης και τους οικείους ενδιαφερόμενους φορείς της κοινωνίας των πολιτών. Η αποτελεσματική διακυβέρνηση απαιτεί μια συνεπή πολιτική εκπαίδευσης και κατάρτισης σε κάθε τομέα της εκπαίδευσης από την προσχολική εκπαίδευση έως την εκπαίδευση ενηλίκων, συμπεριλαμβανομένης της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για όλες τις ηλικιακές ομάδες, καθώς και τη σύνδεση των ενωσιακών και των εθνικών/περιφερειακών πολιτικών στο πλαίσιο αποτελεσματικών συνεργασιών μεταξύ υπουργείων, κοινωνικών εταίρων και κοινωνίας των πολιτών, συνερχόμενων σε τριμερείς ομάδες πολιτικής.

3.5.

Η ΕΟΚΕ παραπέμπει στη γνωμοδότησή της σχετικά με τη βιώσιμη χρηματοδότηση για τη διά βίου μάθηση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων, στο πλαίσιο της έλλειψης ειδικευμένου εργατικού δυναμικού (19) και υπογραμμίζει ότι οι βιώσιμες δημόσιες επενδύσεις στην εκπαίδευση και την κατάρτιση και οι αποτελεσματικές ιδιωτικές επενδύσεις στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση για όλες τις ηλικίες είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχία των μέτρων πολιτικής όσον αφορά την κοινωνική και οικονομική ένταξη των μαθητών όλων των ηλικιών και την υποστήριξη των εταιρειών. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό το σχέδιο ανάκαμψης NextGenerationEU και άλλα κονδύλια της ΕΕ, περιλαμβανομένων των ταμείων ΕΚΤ + και Δίκαιης Μετάβασης, να χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά και με συνέπεια για την υποστήριξη πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης σε σχέση με το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο.

3.6.

Δεδομένου ότι δεν έχουν επιτευχθεί αρκετοί δείκτες και σημεία αναφοράς του στρατηγικού πλαισίου «ΕΚ 2020», η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι πολλοί από τους δείκτες έχουν ενισχυθεί στην πρωτοβουλία για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης. Ωστόσο, οι εν λόγω δείκτες είναι εξαιρετικά απαιτητικοί και χρειάζεται οικονομική δέσμευση από τις κυβερνήσεις. Είναι επίσης σημαντικό να αποσαφηνιστούν οι όροι χρήσης των δεικτών από κάθε χώρα και να θεσπιστεί σημείο αναφοράς για την ενίσχυση της εκπαίδευσης στο πλαίσιο ενός βιώσιμου περιβάλλοντος.

3.7.

Η κρίση της νόσου COVID-19 κατέστησε σαφές ότι τα σχολεία είναι απαραίτητα προκειμένου οι μαθητές να μπορέσουν να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους ικανότητες. Οι μαθητές πρέπει να διδάσκονται προκειμένου να βελτιώσουν αυτές τις ικανότητες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, μαθαίνοντας πώς να μαθαίνουν, συμμετέχοντας ενεργά στην κοινωνία, μαθαίνοντας για διαφορετικούς πολιτισμούς, μαθαίνοντας γλώσσες, αλλά και μέσω της κινητικότητας, βελτιώνοντας τις γνώσεις τους για τις τέχνες κ.λπ. Ιστορικά παραδείγματα έχουν δείξει ότι οι οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις συμβάλλουν στην αυξανόμενη τάση του ριζοσπαστισμού. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επισημαίνει τη σημασία της λήψης μέτρων για την περαιτέρω υλοποίηση της Διακήρυξης για την προώθηση της ιθαγένειας και των κοινών αξιών της ελευθερίας, της ανεκτικότητας και της μη διάκρισης μέσω της εκπαίδευσης (2015) (20), εφαρμόζοντας τη σε μαθητές όλων των ηλικιών.

3.8.

Για τη βελτίωση των πράσινων δεξιοτήτων, ικανοτήτων και στάσεων όλων των πολιτών στην Ευρώπη, τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να συνδέσουν τις περιβαλλοντικές πολιτικές με τις εκπαιδευτικές πολιτικές και να καταρτίσουν εθνικές στρατηγικές πράσινων δεξιοτήτων και ικανοτήτων. Η ΕΟΚΕ σημειώνει (21) ότι θα μπορούσαν να αναπτυχθούν δείκτες και σημεία αναφοράς για τις πράσινες δεξιότητες και ικανότητες σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με την ευαισθητοποίηση όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, την περιβαλλοντική ευθύνη και τη βιώσιμη ανάπτυξη, προκειμένου να βοηθήσουν τις χώρες να ενσωματώσουν πράσινες δεξιότητες και ικανότητες, υιοθετώντας μια μετασχηματιστική εκπαιδευτική προσέγγιση στα εκπαιδευτικά προγράμματα από τη νεαρή ηλικία, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης ενηλίκων, ως μέρος της διά βίου μάθησης.

3.9.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι το σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση 2021-27 επικεντρώνεται στην ίση πρόσβαση σε ψηφιακά εργαλεία, στο διαδίκτυο και στην ανάπτυξη ψηφιακών ικανότητα και δεξιοτήτων, ιδίως για τις γυναίκες που απασχολούνται στους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών, καθώς και της πληροφορικής. Οι αποτελεσματικές στρατηγικές σε εθνικό και εταιρικό επίπεδο για τις δεξιότητες και την ψηφιοποίηση θα πρέπει να υποστηρίζουν τους εργαζομένους με την παροχή σχετικής κατάρτισης υψηλής ποιότητας. Είναι σημαντικό οι εταιρείες να λαμβάνουν επίσης ενισχύσεις για να διασφαλίζουν την αναβάθμιση και τον επαναπροσδιορισμό των δεξιοτήτων των εργαζομένων τους, ιδίως όσον αφορά την ψηφιοποίηση των θέσεων εργασίας τους. Τα παραπάνω συμβαδίζουν επίσης με τον πράσινο μετασχηματισμό της βιομηχανίας όσον αφορά τα προϊόντα και τις διαδικασίες, που αποτελεί ταυτόχρονα αναγκαιότητα και ευκαιρία για την ευρωπαϊκή επιχειρηματικότητα.

3.10.

Είναι θεμελιώδης ανάγκη ο σεβασμός στους πλήρεις τίτλους σπουδών. Όσον αφορά την αυτόματη αμοιβαία αναγνώριση έως το 2025, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι γνώσεις, οι δεξιότητες και οι ικανότητες πρέπει να αναγνωρίζονται τηρώντας τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές απαιτήσεις κάθε κράτους μέλους, ενώ πρέπει να βελτιωθεί η πρόσβαση σε επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικές με τις διαδικασίες αναγνώρισης για μαθητές και εκπαιδευόμενους. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να προωθηθεί η εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με την επικύρωση της μη τυπικής και άτυπης μάθησης (22) και της σύμβασης της Λισαβόνας για την αναγνώριση τίτλων (23), προκειμένου να υποστηριχθεί η διά βίου μάθηση για όλους.

3.11.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρωτοβουλία του σχεδίου δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση 2021-27 όσον αφορά τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής πλατφόρμας ανταλλαγής ψηφιακού υλικού και μαθημάτων. Είναι απαραίτητο να παρέχονται πλήρεις πληροφορίες στους χρήστες σχετικά με το κατά πόσον τα εκπαιδευτικά προγράμματα οδηγούν σε πλήρη ή μερική πιστοποίηση ή σε μικροδιαπιστευτήρια, ποιος επικυρώνει και διασφαλίζει την ποιότητα των διαδικτυακών μαθημάτων, εάν και πώς αναγνωρίζονται και πώς μπορούν να προστεθούν στον πλήρη τίτλο σπουδών. Θα ήταν σημαντικό να καταχωρηθούν αυτά τα προγράμματα στην πύλη Europass και να ληφθούν σοβαρά υπόψη τα πνευματικά δικαιώματα και η ιδιοκτησία του διαδικτυακού υλικού, καθώς και η ποιότητα και η συνάφεια των σχετικών διαδικτυακών μαθημάτων.

3.12.

Οι εκπαιδευτικοί διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, ωστόσο σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ λιγότεροι από ένας στους πέντε εκπαιδευτικούς θεωρούν ότι το επάγγελμά τους χαίρει εκτίμησης στην κοινωνία (24), ενώ το επάγγελμα του εκπαιδευτικού είναι κατά μέσο όρο 11 % λιγότερο καλά αμειβόμενο από άλλους επαγγελματίες σε επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (25). Στον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης πρέπει να παρέχεται αποτελεσματική υποστήριξη σε εκπαιδευτικούς, εκπαιδευτές και στο υπόλοιπο εκπαιδευτικό προσωπικό, προκειμένου να ξεπεραστούν οι αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης της νόσου COVID-19.

3.13.

Η συμμετοχικότητα και η ποικιλομορφία των δικτύων των ευρωπαϊκών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων , καθώς και των φοιτητών και εκπαιδευτικών που εμπλέκονται πρέπει να υποστηριχθεί από όλες τις χώρες της διαδικασίας της Μπολόνια με ταυτόχρονο σεβασμό και διαφύλαξη των εθνικών και θεσμικών ικανοτήτων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

---

(1)  Συνεδρίαση γενικών διευθυντών σχολικής εκπαίδευσης, γενικών διευθυντών επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και γενικών διευθυντών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

(2)  2012/C 398/01.

(3)  Σύμβαση της Λισαβόνας για την Αναγνώριση τίτλων.

(4)  ΕΕ C 10 της 11.1.2021, σ. 40.

(5)  COM(2017) 673 final.

(6)  COM(2020) 274 final.

(7)  COM(2020) 275 final.

(8)  COM(2020) 276 final.

(9)  COM(2020) 277 final.

(10)  ΕΕ C 10 της 11.1.2021, σ. 40.

(11)  ΕΕ C 10 της 11.1.2021, σ. 48.

(12)  ΕΕ C 56 της 16.2.2021, σ. 1.

(13)  ΕΕ C 97 της 24.3.2020, σ. 27.

(14)  COM(2020) 625 final.

(15)  Βιντεοδιάσκεψη υπουργών Παιδείας, 30 Νοεμβρίου 2020 — Κύρια αποτελέσματα:https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/eycs/2020/11/30/education/#.

(16)  COM(2020) 624 final.

(17)  2020/C 415/10.

(18)  ΕΕ C 10 της 11.1 2021, σ. 40.

(19)  ΕΕ C 232 της 14.7.2020, σ. 8.

(20)  Διακήρυξη του Παρισιού (2015).

(21)  ΕΕ C 56 της 16.2.2021, σ. 1.

(22)  2012/C 398/01.

(23)  Σύμβαση της Λισαβόνας για την αναγνώριση τίτλων.

(24)  TALIS — Διεθνής έρευνα του ΟΟΣΑ για τη διδασκαλία και τη μάθηση — ΟΟΣΑ 2018.

(25)  «Η Εκπαίδευση με μια ματιά», μελέτη του ΟΟΣΑ για το 2020 Εισαγωγή στην ψηφιακή βιβλιοθήκη του ΟΟΣΑ: Οι δείκτες και το πλαίσιό τους (OECD Education at a Glance 2020, OECD iLibrary | Introduction: The indicators and their framework) (oecd-ilibrary.org).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πώς μπορούν να εναρμονιστούν οι όροι εισόδου των συμπληρωμάτων διατροφής στην αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης: λύσεις και βέλτιστες πρακτικές»

(Διερευνητική γνωμοδότηση)

(2021/C 286/07)

Εισηγητής:

ο κ. Vesselin MITOV

Αίτηση γνωμοδότησης	Πορτογαλική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, 26.10.2020
Νομική βάση:	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	15.4.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.4.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	560
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	245/0/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η αγορά των συμπληρωμάτων διατροφής βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη στην Ευρώπη. Τα συμπληρώματα διατροφής ρυθμίζονται από την οδηγία 2002/46/ΕΚ (1), η οποία δεν εφαρμόζεται ομοιογενώς ανά την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Ωστόσο, η ομοιόμορφη εφαρμογή της νομοθεσίας έχει καθοριστική σημασία για την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, καθώς επιτρέπει την ελεύθερη κυκλοφορία ασφαλών προϊόντων.

1.2.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υποστηρίζει την αναθεώρηση της εν λόγω νομοθεσίας, ιδίως με την επικαιροποίηση του ορισμού των συμπληρωμάτων διατροφής, την εισαγωγή της υποχρέωσης κοινοποίησης και μελέτης των διοικητικών φακέλων, καθώς και τη δημιουργία συστήματος διατροφικής επαγρύπνησης που θα συλλέγει τις ανεπιθύμητες ενέργειες ώστε να αυξάνει την προστασία της δημόσιας υγείας.

1.3.

Η ασφάλεια των προϊόντων και των συστατικών πρέπει να συνιστά την κύρια απαίτηση. Άρα είναι σκόπιμο να προσδιορίζεται σε επιστημονική βάση. Η ΕΟΚΕ συνιστά τον ορισμό μέγιστων ορίων για τις βιταμίνες και τα ανόργανα στοιχεία, καθώς και την κατάρτιση θετικών και αρνητικών καταλόγων για τα συστατικά, συμπεριλαμβανομένων των φυτών.

1.4.

Η πληροφόρηση που παρέχεται στους καταναλωτές πρέπει να τους επιτρέπει να καταναλώνουν τα προϊόντα με πλήρη ασφάλεια. Η ΕΟΚΕ συνιστά τη χάραξη μέτρων ενημέρωσης και εκπαίδευσης των καταναλωτών, ιδίως όσον αφορά το ηλεκτρονικό εμπόριο.

1.5.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει τις αρχές να ενισχύσουν τον έλεγχο, την ανάλυση και την εποπτεία των προϊόντων, ώστε να προστατεύουν τους καταναλωτές και τους φορείς της αγοράς, αποσύροντας τα μη συμμορφούμενα προϊόντα. Οι έλεγχοι αυτοί πρέπει να εμποδίζουν και τον αθέμιτο ανταγωνισμό μεταξύ φορέων της αγοράς (χρήση μη επιτρεπόμενων ισχυρισμών, μη συμμορφούμενα προϊόντα προερχόμενα κυρίως από τρίτες χώρες).

1.6.

Η ΕΟΚΕ λοιπόν καλεί όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να εναρμονίσουν το ρυθμιστικό πλαίσιο σχετικά με τα συμπληρώματα διατροφής, καθώς και την εφαρμογή του, για πιο χρηστή οικονομία και μεγαλύτερη υγειονομική ασφάλεια των προϊόντων.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Η παρούσα γνωμοδότηση καταρτίζεται κατόπιν αιτήματος της πορτογαλικής Προεδρίας του Συμβουλίου, με στόχο την εξεύρεση λύσεων και ορθών πρακτικών για την επίτευξη εναρμόνισης της εισόδου συμπληρωμάτων διατροφής στην αγορά, σε επίπεδο ΕΕ. Η γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ θα συμβάλει στις εργασίες της Προεδρίας επί του θέματος, ειδικότερα δε στο πλαίσιο διάσκεψης που θα διοργανωθεί κατά το πρώτο εξάμηνο, καθώς και ομάδων εργασίας εντός του Συμβουλίου. Η ΕΟΚΕ ανταποκρίθηκε με ικανοποίηση στο αίτημα, το οποίο αφορά ένα στοιχείο του κλάδου των τροφίμων που δεν έχει μελετηθεί ιδιαίτερα.

2.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το θέμα συνάδει με την προσέγγιση «Μία υγεία» του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και με την ευρωπαϊκή στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», που συνιστούν την υγιή και βιώσιμη διατροφή και την καλύτερη πληροφόρηση των καταναλωτών, με παράλληλη κατοχύρωση του δίκαιου εμπορίου μεταξύ φορέων της αγοράς (2). Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η υγιεινή και βιώσιμη διατροφή αποτελεί βασικό «πυλώνα» μιας ολοκληρωμένης πολιτικής της ΕΕ για τα τρόφιμα, καθότι η διατροφή μας πρέπει, επειγόντως, να προσανατολιστεί προς τη βελτίωση —και όχι την υποβάθμιση— τόσο της υγείας των οικοσυστημάτων όσο και της δημόσιας υγείας (3).

2.3.

Η ΕΟΚΕ ανέκαθεν υποστήριζε μια πολιτική της ΕΕ για την προστασία της υγείας μέσω της αλυσίδας τροφίμων, με στόχο την ενίσχυση της ασφάλειας και της υγιεινής των τροφίμων και τη σαφή, διαφανή και ασφαλή ενημέρωση για τα προϊόντα (4). Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης ότι η ασφάλεια των τροφίμων πρέπει να συνεχίσει να βασίζεται σε ένα ισχυρό σύστημα και σε μια Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) που θα λειτουργεί με διαφανείς διαδικασίες για την αξιολόγηση της ασφάλειας των νέων προϊόντων που εισέρχονται στην αλυσίδα τροφίμων, την πλήρη ιχνηλασιμότητα και την αποτελεσματική ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους (5).

3.   Πορεία προς την εναρμόνιση στον τομέα των συμπληρωμάτων διατροφής

3.1.   Ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που χρειάζεται βελτίωση

3.1.1.

Τα συμπληρώματα διατροφής υπόκεινται σε ειδική ρύθμιση βάσει της οδηγίας 2002/46/ΕΚ, η οποία σχεδόν δεν έχει τροποποιηθεί από την έκδοσή της.

3.1.2.

Ο ορισμός των συμπληρωμάτων διατροφής δεν έχει εξελιχθεί, παρά την καινοτομία που χαρακτηρίζει τον κλάδο και παρά τους νέους τρόπους κατανάλωσης. Ο ορισμός αυτός δεν είναι επαρκώς σαφής και επιδέχεται ποικίλες ερμηνείες. Ας αναφερθεί η έννοια των «προμετρημένων μικρών μοναδιαίων ποσοτήτων», η οποία παρουσιάζει διαφορές μεταξύ χωρών (δεν ορίζεται ποσότητα). Οι ερμηνείες αυτές ενδέχεται να οδηγήσουν σε αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά το καθεστώς των συμπληρωμάτων διατροφής και τα αποτελέσματα των ελέγχων. Ο ορισμός αυτός πρέπει να διευρυνθεί και να διασαφηνιστεί.

3.1.3.

Η ΕΟΚΕ προτείνει την επικαιροποίηση της νομοθεσίας, με στόχο την καλύτερη εναρμόνιση της αγοράς συμπληρωμάτων διατροφής και τον συνυπολογισμό των καινοτομιών.

3.2.   Πώς θα γίνει αποτελεσματικότερη η κοινοποίηση

3.2.1.

Η κοινοποίηση είναι μια δυνατότητα που προβλέπεται από την οδηγία. Πρόκειται για διοικητική καταχώρηση των προϊόντων προτού διατεθούν στην αγορά. Δεν συνιστά άδεια κυκλοφορίας στην αγορά ούτε απόδειξη συμμόρφωσης ή ασφάλειας. Το κάθε κράτος μέλος (24/27) μπορεί να ορίσει το περιεχόμενο της εν λόγω κοινοποίησης, καθώς και τη διαδικασία επεξεργασίας των σχετικών δεδομένων (που μπορεί να κυμαίνονται από την απλή κατάθεση έως την άκρως εμπεριστατωμένη μελέτη).

3.2.2.

Οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται στην κοινοποίηση παρέχουν στις αρμόδιες αρχές καλύτερη γνώση της αγοράς τους, η δε επεξεργασία των δεδομένων αποτρέπει τη διάθεση προϊόντων μη συμμορφούμενων (με την ευρωπαϊκή και τις εθνικές νομοθεσίες) και διευκολύνει τους ελέγχους.

3.2.3.

Η ΕΟΚΕ προτείνει μεγαλύτερη εναρμόνιση των εθνικών συστημάτων και συνιστά να ορίζονται στη νομοθεσία οι ελάχιστες υποχρεωτικές πληροφορίες (ποιοτική και ποσοτική σύνθεση, επισήμανση κ.λπ.) που πρέπει να παρέχονται, κατά προτίμηση σε ψηφιακή μορφή, ώστε να ελαχιστοποιείται ο διοικητικός φόρτος για τον αρμόδιο φορέα, ενώ παράλληλα θα εξασφαλίζονται οι υψηλότερες δυνατές προδιαγραφές. Εάν αυτό είναι εφικτό, η ΕΟΚΕ προτείνει να δημιουργηθεί πολύγλωσση ευρωπαϊκή δικτυακή πύλη, το περιεχόμενο της οποίας θα επαφίεται στην κρίση των κρατών μελών. Δεδομένου ότι η σύνθεση δεν είναι εναρμονισμένη (βλέπε παρακάτω), το ζήτημα αυτό μπορεί να διευθετηθεί μόνο σε εθνικό επίπεδο.

3.2.4.

Για την προστασία των καταναλωτών, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η κοινοποίηση θα πρέπει να καταστεί υποχρεωτική. Η πρακτική αυτή επιτρέπει τη διάθεση στην αγορά πιο ασφαλών προϊόντων, ενώ διευκολύνει τον έλεγχο και την εποπτεία της αγοράς. Ο κατάλογος των κοινοποιηθέντων προϊόντων και τα σχετικά συμπεράσματα θα πρέπει να τίθενται στη διάθεση των καταναλωτών. Οι καταναλωτές δεν θα πρέπει να διστάζουν να ενημερώνονται και να υποβάλλουν καταγγελία ενώπιον των ελεγκτικών αρχών σε περιπτώσεις που διαπιστώνουν παραβάσεις.

3.3.   Ο ορισμός ανώτατων τιμών για τα θρεπτικά συστατικά, προτεραιότητα της νομοθεσίας

3.3.1.

Οι βιταμίνες και τα ανόργανα στοιχεία είναι τα πιο γνωστά συστατικά των συμπληρωμάτων διατροφής. Οι θρεπτικές ουσίες και οι χημικές τους μορφές ρυθμίζονται και απαριθμούνται αρχικά στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1170/2009 (6), κατόπιν αξιολογήσεων ασφάλειας που διενήργησε η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Σήμερα, η μέγιστη δοσολογία ορίζεται σε εθνικό επίπεδο, είτε βάσει της χρήσιμης δοσολογίας είτε βάσει της τοξικότητας (7). Ορισμένες χώρες δεν έχουν ορίσει νόμιμα όρια. Η EFSA, σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της, έχει ορίσει τα όρια τοξικότητας. Οι τιμές αυτές αφορούν την έκθεση στο σύνολο της διατροφής (8) και δεν μπορούν να αναχθούν στο επίπεδο αποκλειστικά των συμπληρωμάτων διατροφής.

3.3.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να αναθέσει το ταχύτερο δυνατόν στην EFSA να ορίσει τα μέγιστα όρια σε θρεπτικά συστατικά, καθώς και τα κριτήρια καθαρότητας για τα συμπληρώματα διατροφής. Λόγω της έκτασης του εδάφους της ΕΕ και των διαφορετικών διατροφικών συνηθειών (κατανάλωση λαχανικών, ψαριών ή κρέατος, σύσταση του νερού του δικτύου κ.λπ.), ενδέχεται να μην είναι δυνατός ο καθορισμός μίας ενιαίας ανώτατης τιμής, αλλά να πρέπει να οριστούν όρια ανά περιφέρειες ή ομάδες χωρών. Είναι προτιμότερο, επίσης, να καθοριστούν όρια για τις ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού: παιδιά, έγκυοι γυναίκες κ.λπ.

3.3.3.

Η εναρμόνιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα ήταν επωφελής για όλους τους ενδιαφερομένους, καθώς θα οδηγούσε σε αύξηση της ασφάλειας για τους καταναλωτές και μείωση του κινδύνου υπερδοσολογίας, ενώ η ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων θα απέβαινε εις όφελος τόσο των φορέων της αγοράς —που θα μπορούσαν να διαθέσουν τα προϊόντα τους σε περισσότερες αγορές— όσο και των καταναλωτών — που θα είχαν πρόσβαση σε μεγαλύτερη επιλογή.

3.3.4.

Παρότι οι θρεπτικές ουσίες έχουν προτεραιότητα, υπάρχουν και άλλα συστατικά που χρησιμοποιούνται στα προϊόντα και θα έπρεπε επίσης να εναρμονιστούν, πράγμα που θα διευκόλυνε την κυκλοφορία τους και θα επέτρεπε να αποδειχτεί ότι δεν είναι επιβλαβή, μετά από επιστημονική αξιολόγηση. Ειδικότερα, ορισμένες χώρες προσπάθησαν να προσεγγίσουν αμοιβαία τις νομοθεσίες τους σε θέματα προϊόντων φυτικής προέλευσης, βάσει κοινών καταλόγων: το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ιταλία, πρόσφατα δε η Γερμανία, η Ελβετία και η Αυστρία. Ιδιαίτερη προσοχή αξίζουν επίσης τα προερχόμενα από βιοτεχνολογία συστατικά, όπως οι μικροοργανισμοί (προβιοτικά, ζυμομύκητες).

3.3.5.

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης στην Επιτροπή να μεριμνήσει για την κατάρτιση αρνητικών και θετικών καταλόγων σχετικά με τις λοιπές ουσίες, τόσο από άποψη ταυτότητας και ποσότητας όσο και προϋποθέσεων χρήσης, όπως πράττει βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2015/2283 (9) σχετικά με τα νέα τρόφιμα.

3.4.   Οι ισχυρισμοί, κριτήριο επιλογής για τους καταναλωτές

3.4.1.

Η πληροφόρηση των καταναλωτών επιτυγχάνεται γενικά με την επισήμανση των προϊόντων: κατάλογος συστατικών, αλλεργιογόνα κ.λπ. και διέπεται από τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1169/2011 (10) (11). Ωστόσο, η επισήμανση αφορούσε το 58 % των παραβάσεων που αποκαλύφτηκαν κατά τους ελέγχους του 2018 (12). Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τις προσπάθειες που καταβάλλει η Ένωση στο πλαίσιο των εργασιών του Συμβουλίου σχετικά με την επισήμανση των τροφίμων, διαπιστώνει όμως την εμμονή ορισμένων προβλημάτων.

3.4.2.

Οι ιδιότητες του προϊόντος περιγράφονται στους ισχυρισμούς που αναγράφονται στην επισήμανση, αλλά και στις διαφημίσεις στα περιοδικά, στην τηλεόραση, στο διαδίκτυο κ.λπ. Η διαφήμιση μπορεί να παρακινεί σε αγορά ορισμένων προϊόντων. Στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1924/2006 (13) θεσπίζονταν θετικοί κατάλογοι ισχυρισμών διατροφής και υγείας. Όσον αφορά τους ισχυρισμούς για τις βιταμίνες και τα ανόργανα στοιχεία, η EFSA έχει ήδη διενεργήσει και δημοσιεύσει αξιολογήσεις, αλλά οι ισχυρισμοί για τα φυτά και άλλες ουσίες δεν έχουν ακόμη μελετηθεί. Οι ισχυρισμοί υπόκεινται λοιπόν σε εθνικούς κανόνες, εφόσον υφίστανται, και επομένως κυκλοφορούν στην αγορά διαφόρων ειδών ανεπιβεβαίωτοι ισχυρισμοί, δημιουργώντας στρέβλωση της αγοράς.

3.4.3.

Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ζητά να εξεύρει η Επιτροπή την καλύτερη μέθοδο εργασίας ώστε η EFSA να μπορέσει να εξακολουθήσει να αξιολογεί τους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας για τις ουσίες που τελούν εν αναμονή —κατά προτεραιότητα τους ισχυρισμούς για τα φυτά— και να καθορίσει τις προϋποθέσεις ασφάλειας των συστατικών.

3.5.   Τα οριακά προϊόντα, προϊόντα που δεν είναι άμοιρα κινδύνων

3.5.1.

Συμβαίνει επίσης, ενίοτε, η παρουσίαση και η διαφήμιση σχετικά με τα συμπληρώματα διατροφής να δημιουργούν σύγχυση ως προς το καθεστώς των προϊόντων. Ορισμένοι παράγοντες της αγοράς δεν διστάζουν να αποδίδουν στα προϊόντα θεραπευτικές ή προφυλακτικές ιδιότητες, να τα παρουσιάζουν ως υποκατάστατα φαρμάκων και να τα αποκαλούν «nutraceuticals» [όρος που προκύπτει από τον συμφυρμό των λέξεων «nutrient» (θρεπτική ουσία) και «pharmaceutical» (φαρμακευτικός)]. Μια ειδική εκστρατεία ελέγχων αποκάλυψε τη χρήση των εν λόγω παραπλανητικών ισχυρισμών για την πρόληψη ή τον έλεγχο της νόσου COVID-19 (14). Οι καταναλωτές ενδέχεται να επηρεαστούν από αυτές τις ψευδείς υποσχέσεις.

3.5.2.

Τα εν λόγω προϊόντα με ασαφές (15) καθεστώς καλούνται «οριακά προϊόντα». Η γκρίζα ζώνη οφείλεται στον χώρο πώλησής τους, στη μορφή των προϊόντων και στο γεγονός ότι ορισμένα συστατικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και σε τρόφιμα και σε φάρμακα, παρότι σε διαφορετική δοσολογία.

3.5.3.

Η ΕΟΚΕ συμβουλεύει την Επιτροπή να συγκροτήσει ομάδα εργασίας για τα οριακά προϊόντα, για παράδειγμα στους κόλπους της ομάδας εμπειρογνωμόνων της μόνιμης επιτροπής φυτών, ζώων, τροφίμων και ζωοτροφών, όπως υπάρχουν ομάδες για τα φάρμακα, τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, τα καλλυντικά ή τα βιοκτόνα, οι οποίες δημοσιεύουν έγγραφα που επικουρούν τις αρμόδιες αρχές και τους φορείς της αγοράς στο έργο της διασαφήνισης του καθεστώτος των προϊόντων. Η δημιουργία ευρωπαϊκής ομάδας εργασίας δεν εμποδίζει τη σύσταση μεικτών επιτροπών σε εθνικό επίπεδο που θα ορίζουν το καθεστώς των προϊόντων.

3.5.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά ένθερμα στις αρχές να διενεργούν ελέγχους ειδικά για τα προϊόντα αυτά, προκειμένου να τα αποσύρουν από την αγορά. Η παρουσία των προϊόντων αυτών συνιστά αθέμιτο ανταγωνισμό έναντι των φαρμακευτικών εταιρειών, οι οποίες οφείλουν να ζητούν τη χορήγηση άδειας κυκλοφορίας για τα φάρμακα. Εξάλλου, η δημοσιοποίηση των ελέγχων αυτών θα επέτρεπε στους καταναλωτές να γνωρίζουν τους κινδύνους που ενέχουν τα εν λόγω προϊόντα.

3.6.   Η εμφάνιση του ηλεκτρονικού εμπορίου, πηγή επιλογών, αλλά και ανισοτήτων

3.6.1.

Η εξ αποστάσεως πώληση τροφίμων αυξήθηκε με την πανδημία COVID-19. Τα συμπληρώματα διατροφής είναι προϊόντα που συνήθως δεν έχουν σύντομη ημερομηνία λήξης, η δε μεταφορά τους είναι απλή.

3.6.2.

Δυστυχώς, ορισμένα από τα προϊόντα αυτά, ιδίως μη ευρωπαϊκής προέλευσης, είναι μη συμμορφούμενα, ιδίως όσον αφορά τη σύνθεση και τους ισχυρισμούς, γεγονός που οδηγεί σε αθέμιτο ανταγωνισμό έναντι των φορέων της ευρωπαϊκής αγοράς, που τηρούν τους κανόνες. Επιπλέον, τα κράτη μέλη έχουν ανιχνεύσει σε ορισμένα προϊόντα την παρουσία απαγορευμένων και επικίνδυνων ουσιών (αμφεταμίνες σε συμπληρώματα διατροφής για αθλητές, φάρμακα κ.λπ.), που θέτουν σε κίνδυνο τους καταναλωτές.

3.6.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να εντείνουν την εποπτεία και τον έλεγχο των πλατφορμών και ιστοτόπων ηλεκτρονικού εμπορίου, καθώς και να λαμβάνουν δείγματα και να διενεργούν αναλύσεις, και να δηλώνουν τα παραβατικά προϊόντα στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές (Rapid Alert System for Food and Feed — RASFF).

3.6.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ότι πρέπει να ενισχυθεί η ενημέρωση και η εκπαίδευση των καταναλωτών και των επαγγελματιών του κλάδου της υγείας για λόγους μεγαλύτερης ασφάλειας των αγορών στο διαδίκτυο. Ενώ τα τρόφιμα πρέπει να είναι ασφαλή προς πώληση, οι καταναλωτές θα πρέπει να γνωρίζουν ότι ορισμένα προϊόντα που προσφέρονται στο διαδίκτυο μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία τους.

3.7.   Η επαγρύπνηση για τα προϊόντα διατροφής ως μέσο προειδοποίησης

3.7.1.

Ορισμένα συστατικά ενδέχεται να προκαλούν ανεπιθύμητες ενέργειες, ακόμη κι εάν τα προϊόντα δεν παραβιάζουν τη νομοθεσία. Η ασφάλεια δεν αξιολογείται για κάθε προϊόν ή συστατικό, ούτε και η ενδεχόμενη αλληλεπίδραση με άλλα προϊόντα, όπως τα φάρμακα.

3.7.2.

Πολύ λίγα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει διαρθρωμένο σύστημα συλλογής των ανεπιθύμητων ενεργειών (διατροφική επαγρύπνηση) και το τηρούν ενήμερο. Οι χώρες που διαθέτουν τέτοιο σύστημα είναι η Ιταλία, η Γαλλία, η Δανία, η Πορτογαλία, η Τσεχική Δημοκρατία, η Σλοβενία και η Κροατία.

3.7.3.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την οργάνωση διατροφικής επαγρύπνησης σε εθνικό επίπεδο, με στόχο την αύξηση της ασφάλειας των προϊόντων και την εξασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας της δημόσιας υγείας, μέσω της πρώιμης ανίχνευσης ενδείξεων, για την πρόληψη των προβλημάτων υγείας. Το σύστημα αυτό θα πρέπει να επιτρέπει τη συλλογή των ανεπιθύμητων ενεργειών, ανεξάρτητα από τον βαθμό σοβαρότητάς τους, προκειμένου να τεκμηριώνεται η αξιολόγηση της ασφάλειας των προϊόντων, να λαμβάνονται μέτρα έκτακτης ανάγκης ή, εάν χρειάζεται, να προσαρμόζεται η νομοθεσία, αλλά και να δίνεται η δυνατότητα στους φορείς της αγοράς να αναπτύξουν ασφαλέστερα προϊόντα, συμπεριλαμβάνοντας τις πληροφορίες στους ελέγχους ποιότητας που διενεργούν. Σε επίπεδο παραγωγής, τα συμπληρώματα διατροφής τηρούν τους ίδιους κανόνες ασφάλειας με τα λοιπά προϊόντα του αγροδιατροφικού τομέα (HACCP (16) κ.λπ.) και δεν έχει αναφερθεί κανένας ειδικός κίνδυνος για τους εργαζομένους του κλάδου.

3.7.4.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ προτείνει να συγκροτηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο ομάδα εργασίας για τα κράτη μέλη, υπό την εποπτεία της EFSA, που θα διευκολύνει την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ χωρών, την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών για ομοιογενή αξιολόγηση, την ανταλλαγή επιστημονικών γνώσεων και την εισαγωγή τους στην ευρωπαϊκή νομοθεσία, εφόσον κρίνεται αναγκαίο.

---

(1)  ΕΕ L 183 της 12.7.2002, σ. 51.

(2)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 268.

(3)  ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 9.

(4)  ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 158.

(5)  ΕΕ C 268 της 14.8.2015, σ. 1.

(6)  ΕΕ L 314 της 1.12.2009, σ. 36.

(7)  Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπόθεση C-672/15.

(8)  Σύμφωνα με το άρθρο 6 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1925/2006 σχετικά με την προσθήκη βιταμινών και ανόργανων συστατικών και ορισμένων άλλων ουσιών στα τρόφιμα, η Επιτροπή θα έπρεπε να είχε ορίσει τις ανώτατες ποσότητες θρεπτικών ουσιών για τα τρόφιμα (πλην των συμπληρωμάτων διατροφής), το αργότερο έως τις 19 Ιανουαρίου 2009.

(9)  ΕΕ L 327 της 11.12.2015, σ. 1.

(10)  ΕΕ L 304 της 22.11.2011, σ. 18.

(11)  Το Συμβούλιο μελετά επί του παρόντος χάρτη πορείας που αφορά την αναθεώρηση των κανόνων περί ενημέρωσης των καταναλωτών σχετικά με την προέλευση των συστατικών και με τις ημερομηνίες λήξης, έναν χάρτη πορείας που έχει (περιορισμένο) αντίκτυπο και στα συμπληρώματα διατροφής.

(12)  The EU Food Fraud Network and the System for Administrative Assistance — Food Fraud — Annual Report 2018 (Δίκτυο της ΕΕ για την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα των τροφίμων και σύστημα διοικητικής συνδρομής και συνεργασίας — Απάτη στον τομέα των τροφίμων — Ετήσια έκθεση 2018).

(13)  ΕΕ L 404 της 30.12.2006, σ. 9.

(14)  Τα αποτελέσματα των εν λόγω ελέγχων είναι διαθέσιμα εδώ.

(15)  Σύμφωνα με απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το καθεστώς των προϊόντων υπάγεται στην αρμοδιότητα των εθνικών αρχών, και ένα συμπλήρωμα διατροφής μπορεί να έχει διαφορετικό καθεστώς ανάλογα με τις χώρες: Συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-211/03, C-299/03, C-316/03, C-317/03 και C-318/03.

(16)  Η συντομογραφία HAACP αναφέρεται στο «Hazard Analysis and Critical Control Points» και αφορά την ανάλυση κινδύνου και τα κρίσιμα σημεία ελέγχου.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ευρωπαϊκή διακυβέρνηση δεδομένων (Πράξη για τη διακυβέρνηση δεδομένων)»

[COM (2020) 767 final]

(2021/C 286/08)

Εισηγητής:	ο κ. Giuseppe GUERINI
Συνεισηγητής:	ο κ. Marinel Dănuț MUREŞAN

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 11.12.2020 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.12.2020
Νομική βάση	Άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	31.3.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.4.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	560
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	234/3/13

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί την πρόταση κανονισμού σχετικά με τη «διακυβέρνηση δεδομένων», η οποία ενσωματώνει και συμπληρώνει την οδηγία (ΕΕ) 2019/1024 (1) («οδηγία για τα ανοικτά δεδομένα»), εστιάζοντας στα δεδομένα που βρίσκονται στην κατοχή αρχών του δημόσιου τομέα και υπόκεινται σε δικαιώματα τρίτων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η εν λόγω παρέμβαση είναι χρήσιμη και αναγκαία, δεδομένου ότι η επεξεργασία, η αποθήκευση και η ανταλλαγή ψηφιακών δεδομένων αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία όχι μόνο από οικονομική, αλλά και από κοινωνική και πολιτική άποψη, με τη συμμετοχή ατόμων, διοικήσεων και επιχειρήσεων σε ένα σύνθετο και αρθρωτό ρυθμιστικό πλαίσιο.

1.3.

Η ΕΟΚΕ κρίνει αναγκαία τη θέσπιση ενός εναρμονισμένου πλαισίου κανόνων ικανών να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών, των καταναλωτών και των ΜΜΕ και ειδικότερα των πολύ μικρών επιχειρήσεων όσον αφορά την επαρκή προστασία των δεδομένων τους, προκειμένου να ενισχυθούν οι ευκαιρίες ανάπτυξης για τους οικονομικούς φορείς, καθώς και για τους φορείς έρευνας και ανάπτυξης.

1.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τον στόχο της Επιτροπής να εφαρμόσει τον κανονισμό που εξετάζεται στην παρούσα γνωμοδότηση στις διοικήσεις, στις δημόσιες αρχές και στους οργανισμούς δημοσίου δικαίου, με μια προσέγγιση η οποία να περιλαμβάνει όλους τους φορείς που ανήκουν στη δημόσια σφαίρα, ανεξάρτητα από την οργανωτική μορφή τους.

1.5.

Όταν η διαχείριση και η επεξεργασία δεδομένων, ιδίως μέσω συσκευών τεχνητής νοημοσύνης, αφορούν τον τομέα της εργασίας, η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να προβλέπονται κατάλληλες μορφές προληπτικής διαβούλευσης και διαπραγμάτευσης με τους κοινωνικούς εταίρους. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών πρέπει επίσης να συμμετέχει όταν οι εν λόγω συσκευές επηρεάζουν τα δικαιώματα των πολιτών.

1.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση που προβλέπει τον προσδιορισμό των εθνικών αρχών που θα είναι αρμόδιες για τη διασφάλιση της δέουσας εποπτείας των νέων κανόνων.

1.7.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τη χρησιμότητα της δημιουργίας σημείων πληροφόρησης σε κάθε κράτος μέλος και, ως προς αυτό, συνιστά να είναι προσβάσιμα σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματική λειτουργία και να προωθηθεί η καλή συνεργασία με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τους κοινωνικούς εταίρους.

1.8.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση όσον αφορά τη θέσπιση κανονισμού για οργανισμούς που ασχολούνται με την «αλτρουιστική διαχείριση» δεδομένων και συμμερίζεται τον κανόνα ότι οι οργανισμοί αυτοί πρέπει να έχουν τη νομική φύση μη κερδοσκοπικών οντοτήτων και να επιδιώκουν σκοπούς γενικού συμφέροντος, υπό συνθήκες ανεξαρτησίας και αυτονομίας σε σχέση με άλλους οργανισμούς που επιδιώκουν κερδοσκοπικούς σκοπούς στη διαχείριση δεδομένων.

1.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα την προβλεπόμενη από τον κανονισμό δυνατότητα αναγνώρισης της χρησιμότητας ενός μοντέλου συνεταιρισμών διαχείρισης και ανταλλαγής δεδομένων, ως μέσου που ευνοεί τους πολίτες και τις πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, τους αυτοαπασχολούμενους και τους ελεύθερους επαγγελματίες.

1.10.

Το συνεταιριστικό μοντέλο θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει πολύ χρήσιμο εργαλείο για την ουδέτερη και κοινή διαχείριση των δεδομένων. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να στηρίξουν τους πολίτες, καθώς και τις ΜΜΕ και τις οργανώσεις τους, προκειμένου να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη οργανισμών αλληλασφάλισης με στόχο τη διαχείριση και την ανταλλαγή δεδομένων.

1.11.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, μαζί με την προστασία της ψηφιακής ταυτότητας και την προστασία της ιδιωτικής ζωής, αποτελούν θεμελιώδεις πτυχές της «διακυβέρνησης των δεδομένων» που συνδέονται άμεσα με το ζήτημα του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Για τον λόγο αυτό, είναι απαραίτητη η αναγνώριση των δικαιωμάτων κυριότητας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, προκειμένου να μπορούν οι Ευρωπαίοι πολίτες να ελέγχουν τη χρήση των δεδομένων τους.

2.   Η πρόταση της Επιτροπής

2.1.

Η πρόταση της Επιτροπής που αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης προτείνει: i. τη διαθεσιμότητα των δεδομένων του δημόσιου τομέα για περαιτέρω χρήση, στις περιπτώσεις που τα εν λόγω δεδομένα υπόκεινται σε δικαιώματα άλλων· ii. την κοινοχρησία δεδομένων μεταξύ επιχειρήσεων· iii. την παροχή δυνατότητας χρήσης δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα σύμφωνα με τον γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ)· iv. τη δυνατότητα χρήσης δεδομένων για αλτρουιστικούς λόγους.

2.2.

Η τρέχουσα πρόταση συμπληρώνει την οδηγία (ΕΕ) 2019/1024 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα ανοικτά δεδομένα και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα («οδηγία για τα ανοικτά δεδομένα»), εστιάζοντας σε δεδομένα που βρίσκονται στην κατοχή φορέων του δημόσιου τομέα τα οποία υπόκεινται σε δικαιώματα άλλων.

2.3.

Η πρόταση βασίζεται στο άρθρο 114 της ΣΛΕΕ και επιδιώκει τον στόχο της προσέγγισης των νομοθεσιών και των διοικητικών πρακτικών των κρατών μελών προκειμένου να διασφαλιστεί η ροή δεδομένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε ένα εναρμονισμένο ρυθμιστικό περιβάλλον που να εξασφαλίζει την ορθή ενοποίηση της εσωτερικής αγοράς όσον αφορά την κυκλοφορία δεδομένων που βρίσκονται στην κατοχή φορέων του δημόσιου τομέα.

2.4.

Το κεφάλαιο I του κανονισμού ορίζει το πεδίο εφαρμογής του, διευκρινίζοντας ότι θεσπίζει τα εξής: i. τις προϋποθέσεις για την περαιτέρω χρήση, εντός της ΕΕ, ορισμένων κατηγοριών δεδομένων που βρίσκονται στην κατοχή φορέων του δημόσιου τομέα· ii. το πλαίσιο κοινοποίησης και εποπτείας για την παροχή υπηρεσιών κοινοχρησίας δεδομένων· iii. το πλαίσιο για την προαιρετική καταχώριση οντοτήτων που συλλέγουν και επεξεργάζονται δεδομένα τα οποία έχουν καταστεί διαθέσιμα για αλτρουιστικούς σκοπούς.

2.5.

Το κεφάλαιο II θεσπίζει μηχανισμό για την περαιτέρω χρήση ορισμένων κατηγοριών δεδομένων του δημόσιου τομέα, η χρήση του οποίου εξαρτάται από τον σεβασμό των δικαιωμάτων άλλων. Η προστασία των δικαιωμάτων άλλων μπορεί να είναι σημαντική, ιδίως για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, αλλά και για την προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και εμπορικού απορρήτου.

2.6.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να δημιουργήσουν ένα ενιαίο σημείο επαφής το οποίο θα υποστηρίζει τους ερευνητές και τις καινοτόμες επιχειρήσεις να εντοπίζουν κατάλληλα δεδομένα και να υποχρεούνται να δημιουργήσουν δομές για την υποστήριξη των φορέων του δημόσιου τομέα με κατάλληλα τεχνικά μέσα και τεκμηριωμένη προσέγγιση του κανονιστικού πλαισίου του τομέα.

2.7.

Το κεφάλαιο III έχει στόχο να αυξήσει την εμπιστοσύνη στην κοινοχρησία δεδομένων προσωπικού και μη προσωπικού χαρακτήρα και να μειώσει το κόστος συναλλαγών που συνδέεται με την κοινοχρησία δεδομένων μεταξύ επιχειρήσεων και από καταναλωτές σε επιχειρήσεις, μέσω της δημιουργίας ενός καθεστώτος κοινοποίησης για τους παρόχους υπηρεσιών κοινοχρησίας δεδομένων και ενός κανονιστικού πλαισίου για τις δραστηριότητες των εν λόγω οντοτήτων. Οι πάροχοι θα έχουν την υποχρέωση να παραμείνουν ουδέτεροι όσον αφορά τα δεδομένα που ανταλλάσσονται και δεν μπορούν να χρησιμοποιούν τα εν λόγω δεδομένα για άλλους σκοπούς.

2.8.

Το κεφάλαιο IV διευκολύνει την αλτρουιστική ανταλλαγή δεδομένων που καθίστανται διαθέσιμα, σε εθελοντική βάση, από άτομα ή εταιρείες για το κοινό καλό. Ειδικότερα, θεσπίζει τη δυνατότητα των οργανισμών που ασχολούνται με τον αλτρουισμό δεδομένων να καταχωριστούν ως «οργανισμοί αλτρουισμού δεδομένων αναγνωρισμένοι στην ΕΕ» για να αυξηθεί η εμπιστοσύνη στις δραστηριότητές τους.

2.9.

Επίσης, προβλέπεται η κατάρτιση ενός κοινού ευρωπαϊκού εντύπου συγκατάθεσης στον αλτρουισμό δεδομένων για να μειωθεί το κόστος της λήψης της συγκατάθεσης και να διευκολυνθεί η φορητότητα των δεδομένων.

2.10.

Στο κεφάλαιο V ορίζονται οι απαιτήσεις για τη λειτουργία των αρμόδιων αρχών όσον αφορά την εποπτεία και την εφαρμογή του πλαισίου κοινοποίησης παρόχων υπηρεσιών κοινοχρησίας δεδομένων και οντοτήτων που ασχολούνται με τον αλτρουισμό δεδομένων. Το κεφάλαιο περιλαμβάνει επίσης διατάξεις που αποσκοπούν στην αποτελεσματική προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και, ειδικότερα, του δικαιώματος υποβολής διοικητικής ένστασης και/ή δικαστικής προσφυγής κατά αποφάσεων των αρμοδίων αρχών του τομέα.

2.11.

Το κεφάλαιο VI προβλέπει τη σύσταση του Ευρωπαϊκού συμβουλίου καινοτομίας δεδομένων», το οποίο θα διευκολύνει την ανάδειξη βέλτιστων πρακτικών από τις αρχές των κρατών μελών, ιδίως σχετικά με τη διεκπεραίωση αιτημάτων περαιτέρω χρήσης δεδομένων και τη διασφάλιση μιας συνεκτικής πρακτικής όσον αφορά το πλαίσιο κοινοποίησης παρόχων υπηρεσιών κοινοχρησίας δεδομένων καθώς και τον αλτρουισμό δεδομένων.

2.12.

Το κεφάλαιο VII επιτρέπει στην Επιτροπή να εκδίδει εκτελεστικές πράξεις σχετικά με το ευρωπαϊκό έντυπο συγκατάθεσης στον αλτρουισμό δεδομένων, ενώ το κεφάλαιο VIII περιέχει μεταβατικές διατάξεις για τη λειτουργία του γενικού συστήματος έγκρισης των παρόχων υπηρεσιών κοινοχρησίας δεδομένων και τελικές διατάξεις.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η πρόταση της Επιτροπής φαίνεται χρήσιμη και αναγκαία, δεδομένου ότι η επεξεργασία, η αποθήκευση και η ανταλλαγή ψηφιακών δεδομένων αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία όχι μόνο από οικονομική, αλλά και από κοινωνική και πολιτική άποψη, με τη συμμετοχή ατόμων, διοικήσεων και επιχειρήσεων σε ένα σύνθετο και αρθρωτό ρυθμιστικό πλαίσιο.

3.2.

Η προηγμένη χρήση ψηφιακών δεδομένων μπορεί να καταστήσει δυνατή την ανάπτυξη νέων προϊόντων και την αποτελεσματικότητα των παραδοσιακών διαδικασιών παραγωγής, να τονώσει την έρευνα, να καταπολεμήσει την υπερθέρμανση του πλανήτη και να βελτιώσει τη χρήση των ενεργειακών και υδάτινων πόρων, προστατεύοντας παράλληλα αποτελεσματικότερα την ανθρώπινη υγεία.

3.3.

Η αποτελεσματική και συνετή χρήση των δεδομένων απαιτεί τη δυνατότητα κοινοχρησίας και ανταλλαγής μεγάλου όγκου δεδομένων, μεταξύ άλλων για την αξιοποίηση της υπολογιστικής ισχύος των μηχανών τεχνητής νοημοσύνης κατά την επεξεργασία και τη λειτουργία τέτοιων δεδομένων για ολοένα και πιο φιλόδοξους στόχους κοινού ενδιαφέροντος. Ένα παράδειγμα αυτού είναι η ανταλλαγή δεδομένων για τον έγκαιρο εντοπισμό ασθενειών μέσω διαγνωστικής απεικόνισης.

3.4.

Η πολυπλοκότητα και ο όγκος των δεδομένων που παράγονται, εξάγονται και διαβιβάζονται από κάθε αιτούντα έχουν συμβάλει στην εμφάνιση επιχειρήσεων, οργανισμών και φορέων που ειδικεύονται στη διαχείριση δεδομένων ή στη διαμεσολάβηση δεδομένων με σκοπό την ανταλλαγή τόσο με εμπορικές μεθόδους όσο και με τη λογική του γενικού συμφέροντος που αποσκοπούν στην επιδίωξη του κοινού αγαθού (ιδίως για σκοπούς επιστημονικής έρευνας).

3.5.

Στο σημερινό οικονομικό και τεχνολογικό πλαίσιο, τα δεδομένα αποτελούν πολύτιμο και χρήσιμο πόρο, συνοδευόμενο από σημαντικά δεοντολογικά, οικονομικά και πολιτικά ζητήματα, με πολύ σημαντικό αντίκτυπο στην ανταγωνιστικότητα και τον ανταγωνισμό όχι μόνο μεταξύ των επιχειρήσεων αλλά και μεταξύ των κρατών μελών. Ως εκ τούτου, είναι σκόπιμο για την Επιτροπή να παρέμβει στον καθορισμό ενός κανονιστικού πλαισίου που θα είναι αναλογικό και σαφές για τη δημόσια διαχείριση των δεδομένων, προκειμένου να προστατεύσει την αξία τους όχι μόνο από οικονομική, αλλά και από στρατηγική άποψη στους διάφορους τομείς στους οποίους είναι σημαντική η ικανότητα κατοχής και επεξεργασίας ψηφιακών δεδομένων.

3.6.

Όσον αφορά τα ευαίσθητα δεδομένα, και ιδίως τα δεδομένα υγείας, η ΕΟΚΕ θεωρεί χρήσιμη την επεξεργασία και την ευρεία διάδοση ορθών επιχειρησιακών πρακτικών, όπως αυτή που υιοθέτησε η Microsoft, η οποία έχει επιλέξει να προειδοποιεί τους πελάτες της όταν ορισμένες κρατικές αρχές ζητούν από την εταιρεία να αποκαλύψει τα προσωπικά δεδομένα τους.

3.7.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει και εκτιμά το γεγονός ότι κύριος στόχος της πρότασης της Επιτροπής είναι να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις ώστε οι πολίτες, οι καταναλωτές, οι αυτοαπασχολούμενοι, οι ελεύθεροι επαγγελματίες, καθώς και οι επιχειρήσεις, ειδικότερα δε οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, να ανταλλάσσουν τα δεδομένα τους, γνωρίζοντας ότι η διαχείρισή τους θα γίνεται από ρυθμιζόμενους και επαρκώς εποπτευόμενους οργανισμούς, προκειμένου να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη και η δημιουργία ενός κανονιστικού πλαισίου πλήρως συμβατού με τις αξίες και τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

3.8.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει, όπως έχει ήδη επισημάνει σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, ότι κατά τον χειρισμό της διαχείρισης δεδομένων και των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης, απαιτείται ένα ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο για τη διασφάλιση της διαφάνειας και της ιχνηλασιμότητας των αλγορίθμων, έλεγχος από τον άνθρωπο των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης και σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

3.9.

Υπενθυμίζεται επίσης ότι, όταν αυτά τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης εισάγονται στο χώρο εργασίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να προβλέπει κανόνες για την ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου και των διαπραγματεύσεων με προληπτική διαβούλευση των εκπροσώπων των εργαζομένων και να ενθαρρύνει τη σύσταση επιτροπών/εθνικών παρατηρητών σχετικά με τη διάδοση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών: καταναλωτών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, επαγγελματικών ενώσεων, εκπροσώπων των εργαζομένων και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών.

3.10.

Θα ήταν επίσης σημαντικό ο κανονισμός να ευνοεί την έγκριση των γενικών όρων χρήσης των υπηρεσιών διαχείρισης δεδομένων, ούτως ώστε οι ρήτρες των συμβάσεων για τη διαβίβαση ή την πρόσβαση σε δεδομένα που παραβιάζουν τα πρότυπα προστασίας της ΕΕ να μπορούν να ακυρώνονται διά της δικαστικής οδού. Για τον ίδιο σκοπό, η ΕΟΚΕ συνιστά την εναρμόνιση και την ενίσχυση της αρχής της συγκατάθεσης μέσω της απλούστευσης της διαδικασίας αποδοχής ή άρνησης των cookies.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η πρόταση της Επιτροπής συνάδει με τις αρχές της αναλογικότητας και της επικουρικότητας που περιέχονται στις Συνθήκες, καθώς αναπτύσσει και προτείνει κανόνες που δεν θυσιάζουν υπερβολικά το ιδιωτικό συμφέρον σε σχέση με τον επιδιωκόμενο στόχο όσον αφορά την κοινοχρησία και τη συνετή χρήση των δεδομένων.

4.2.

Για τον λόγο αυτό, ένας κανονισμός που αποσκοπεί στην εξασφάλιση ενιαίων κανόνων και ταυτόχρονα εφαρμόσιμων σε ολόκληρη την εσωτερική αγορά φαίνεται να είναι το καταλληλότερο μέσο, καθώς οι διαφορετικές εθνικές ρυθμίσεις θα ήταν αναποτελεσματικές και θα συνεπάγονταν υπερβολικό κόστος συμμόρφωσης στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, ιδίως στις ΜΜΕ, εμποδίζοντας την ορθή ροή των δεδομένων.

4.3.

Ως εκ τούτου, η επιλογή του ρυθμιστικού μέσου που χρησιμοποιείται είναι η πλέον κατάλληλη για την οικοδόμηση μιας ευρωπαϊκής αγοράς όπου τα δεδομένα θα μπορούν να κυκλοφορούν με συνετό τρόπο μέσω ενός εναρμονισμένου πλαισίου κανόνων, ικανού να εμπνέει εμπιστοσύνη στους πολίτες, στους καταναλωτές και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, όσον αφορά την επαρκή προστασία των δεδομένων τους, δημιουργώντας ευκαιρίες ανάπτυξης και μεγέθυνσης για τους οικονομικούς φορείς, καθώς και για τα ερευνητικά και αναπτυξιακά ιδρύματα.

4.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τον στόχο της Επιτροπής να εφαρμόσει τον κανονισμό που αναφέρεται στην παρούσα γνωμοδότηση στις διοικήσεις, στις δημόσιες αρχές και στους οργανισμούς δημοσίου δικαίου, όπως ήδη ισχύει για τους κανονισμούς περί δημοσίων συμβάσεων, προκειμένου να διασφαλιστεί σύμφωνα με μια ουσιαστική προσέγγιση, επαρκής αποτελεσματικότητα και εύρος εφαρμογής που να περιλαμβάνει όλους τους φορείς που ανήκουν στη δημόσια σφαίρα, ανεξάρτητα από την οργανωτική μορφή τους.

4.5.

Από αυτήν την άποψη, φαίνεται επίσης αναλογικό και συνεπές με τη γενική προσέγγιση των νέων κανόνων για την εξαίρεση των δημόσιων επιχειρήσεων από την εφαρμογή του κανονισμού, δεδομένου ότι το οργανωτικό τους μοντέλο εμπνέεται όλο και περισσότερο από επιχειρηματικά μοντέλα και μοντέλα αγοράς.

4.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη νομική διάταξη του άρθρο 6, σύμφωνα με την οποία «Οι φορείς του δημόσιου τομέα που επιτρέπουν την περαιτέρω χρήση των κατηγοριών δεδομένων μπορούν να χρεώνουν τέλη για τη δυνατότητα περαιτέρω χρήσης των εν λόγω δεδομένων» και ότι «τα τέλη δεν εισάγουν διακρίσεις, είναι αναλογικά και αντικειμενικά αιτιολογημένα και δεν περιορίζουν τον ανταγωνισμό». Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι επιχειρήσεις, οι ΜΜΕ, οι πολύ μικρές και μικρές οργανώσεις και οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας παρέχουν πολλά στοιχεία στις αρχές· δεδομένα που έχουν ενδεχομένως σημαντικό κόστος και των οποίων ο αντίκτυπος, ιδίως για τις ΜΜΕ, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τον καθορισμό των τελών.

4.7.

Είναι επίσης αποδεκτό και ευπρόσδεκτο το γεγονός ότι η μεθοδολογία για τον υπολογισμό των τελών θα πρέπει να δημοσιεύεται εκ των προτέρων και ότι βασίζεται αναγκαστικά στο κόστος διαχείρισης και κοινοχρησίας των δεδομένων, και όχι σε διαφορετικό σύστημα κοστολόγησης που μπορεί να εξομοιωθεί με άδεια δεδομένων.

4.8.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην ανάγκη ανταλλαγής δεδομένων σύμφωνα με το άρθρο 101 της ΣΛΕΕ σχετικά με τις αντίθετες προς τον ανταγωνισμό συμπράξεις. Ειδικότερα, θα είναι σημαντικό να τηρούνται οι κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής σχετικά με τις συμφωνίες οριζόντιας συνεργασίας υπό μορφή ανταλλαγής πληροφοριών, ώστε να αποτρέπεται η διατάραξη της διαφάνειας της αγοράς από τις οντότητες που ανταλλάσσουν πληροφορίες, ευνοώντας τα συμπαιγνιακά αποτελέσματα μεταξύ άμεσων ανταγωνιστών, μειώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον ανταγωνισμό εις βάρος της ευημερίας των καταναλωτών, των μικρών και των πολύ μικρών επιχειρήσεων, και προκαλώντας στρέβλωση της ανταγωνιστικότητας των αγορών.

4.9.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τον ορισμό των εθνικών αρχών (άρθρα 12 και 20) προκειμένου να διασφαλιστεί επαρκής παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας του νέου κανονισμού που θεσπίζει η Επιτροπή και συμφωνεί με τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχουν οι εν λόγω αρχές βάσει του άρθρου 23.

4.10.

Προκειμένου να αποφεύγεται η κατάχρηση των βάσεων δεδομένων σε εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο, ο έλεγχος της χρήσης των δεδομένων θα πρέπει να ασκείται από τις διάφορες αρμόδιες εθνικές αρχές, σε συνεργασία μεταξύ τους και με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

4.11.

Όσον αφορά τις οργανώσεις αλτρουισμού δεδομένων και τις γενικές προϋποθέσεις για την αναγνώρισή τους, είναι θετικό το γεγονός ότι η πρόταση κανονισμού ορίζει ότι οι οργανώσεις μέλη πρέπει να έχουν τη νομική φύση των μη κερδοσκοπικών οντοτήτων που επιδιώκουν σκοπούς γενικού συμφέροντος και, κυρίως, να είναι ανεξάρτητες και αυτόνομες, ιδίως σε σχέση με άλλες οργανώσεις που επιδιώκουν εμπορικούς ή κερδοσκοπικούς σκοπούς στη διαχείριση των δεδομένων.

4.12.

Τα χαρακτηριστικά αυτά, σε συνδυασμό με τη δημιουργία ειδικού δημόσιου μητρώου των εν λόγω οντοτήτων, καλύπτουν επαρκώς την ανάγκη για διαφάνεια, προστασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των πολιτών και των επιχειρήσεων που χαρακτηρίζουν την αλτρουιστική ανταλλαγή δεδομένων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση του επιπέδου εμπιστοσύνης όλων των ενδιαφερομένων φορέων.

4.13.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τη χρησιμότητα της δημιουργίας ενός σημείου πληροφόρησης σε κάθε κράτος μέλος, όπως προβλέπεται στο άρθρο 8 της πρότασης κανονισμού. Το εν λόγω σημείο πληροφόρησης πρέπει να είναι πολύ προσιτό σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, προκειμένου να διασφαλίζεται η αποτελεσματική λειτουργία και να προωθείται η καλή συνεργασία με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τους κοινωνικούς εταίρους.

4.14.

Τέλος, κρίνεται ιδιαίτερα θετικό το ότι το κεφάλαιο III του κανονισμού αναφέρεται στη δυνατότητα σύστασης συνεταιρισμών για τη διαχείριση και την ανταλλαγή δεδομένων ως μέσου ενθάρρυνσης των πολιτών (εργαζομένων, καταναλωτών, επιχειρηματιών) και των μικρών επιχειρήσεων και των μεμονωμένων επιχειρηματιών, οι οποίοι δεν θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση ή να επεξεργάζονται μεγάλο όγκο δεδομένων μεμονωμένα. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να στηρίξουν τις οργανώσεις των ΜΜΕ προκειμένου να αναλάβουν συλλογικές πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη τέτοιων οργανισμών αλληλασφάλισης για τη διαχείριση και την ανταλλαγή δεδομένων.

4.15.

Η συνεταιριστική μορφή και οι συνεργατικές μορφές γενικά φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερα κατάλληλες για τη διαχείριση της διαμεσολάβησης, της ανταλλαγής ή της από κοινού χρήσης δεδομένων μεταξύ των πολιτών (εργαζομένων, καταναλωτών, επιχειρηματιών) και των επιχειρήσεων. Η συνεταιριστική μορφή, ειδικότερα, επιτρέπει την ταύτιση συμφερόντων όσον αφορά τη διαχείριση δεδομένων μεταξύ, αφενός, των υποκειμένων των δεδομένων και, αφετέρου, του συνεταιρισμού ο οποίος είναι ο κάτοχος των δεδομένων και αποτελεί, στην προκειμένη περίπτωση, ιδιοκτησία των ίδιων των υποκειμένων των δεδομένων. Ως εκ τούτου, οι μορφές αυτές θα μπορούσαν να διασφαλίσουν την κοινή συμμετοχική διαχείριση μεταξύ πολιτών, επιχειρήσεων και επιχειρηματιών, οι οποίοι θα μπορούσαν να διαδραματίσουν τον διττό ρόλο τόσο των παρόχων όσο και των χρηστών και των δικαιούχων των δεδομένων. Ο μηχανισμός αυτός θα μπορούσε να στηρίξει το κλίμα εμπιστοσύνης και ανοίγματος που φαίνεται να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη χρηστή διαχείριση των δεδομένων στην ευρωπαϊκή ψηφιακή ενιαία αγορά.

4.16.

Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτείται αποτελεσματική συνεργασία με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τους κοινωνικούς εταίρους και τις επαγγελματικές οργανώσεις.

4.17.

Όσον αφορά την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία θεωρεί ότι η προστασία της ιδιωτικής ζωής και ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των θεμελιωδών και απαραβίαστων δικαιωμάτων των ατόμων. Ωστόσο, ενδέχεται η κατάλληλη προστασία αυτών των δικαιωμάτων να απειλείται από τη διαστρεβλωμένη χρήση δεδομένων που λαμβάνονται ελεύθερα μετά από συγκατάθεση η οποία δεν λαμβάνεται πάντα με απλές μεθόδους. Υπάρχουν επίσης σοβαρότερες περιπτώσεις κατάχρησης δεδομένων με πραγματική υποκλοπή ταυτότητας. Τα δικαστήρια ορισμένων κρατών μελών έχουν επανειλημμένα καταδικάσει την «υποκλοπή δεδομένων». Ως αναγνώριση της υποκλοπής νοείται η αναγνώριση του δικαιώματος ιδιοκτησίας των δεδομένων.

4.18.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά την αναγνώριση των ευρωπαϊκών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας όσον αφορά τα ψηφιακά δεδομένα, προκειμένου να μπορούν οι πολίτες (εργαζόμενοι, καταναλωτές, επιχειρηματίες) να ελέγχουν και να διαχειρίζονται ή να απαγορεύουν τη χρήση των δεδομένων τους. Τούτο θα παρείχε τη δυνατότητα άσκησης συλλογικών προσφυγών με σαφή νομική κατοχύρωση, με στόχο την πρόληψη ή τον έλεγχο της πρόσβασης στα δεδομένα των πολιτών και τη διευκόλυνση της διαχείρισης των εν λόγω δεδομένων ενόψει της δημιουργίας της ευρωπαϊκής ψηφιακής αγοράς.

---

(1)  ΕΕ L 172 της 26.6.2019, σ. 56.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο — Νέο Θεματολόγιο για τους Καταναλωτές — Ενισχύοντας την ανθεκτικότητα των καταναλωτών για μια βιώσιμη ανάκαμψη»

[COM(2020) 696 final]

(2021/C 286/09)

Εισηγητής:	ο κ. Bernardo HERNÁNDEZ BATALLER
Συνεισηγητής:	ο κ. Gonçalo LOBO XAVIER

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 14.1.2021
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	31.3.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.4.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	560
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	218/2/24

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) λαμβάνει υπό σημείωση το νέο θεματολόγιο για τους καταναλωτές και τις είκοσι δύο δράσεις που προτείνονται και κρίνει ότι θα ήταν δύσκολο να είναι πιο λεπτομερές και εξαντλητικό.

1.2.

Ωστόσο, παρότι αναγνωρίζει τις προσπάθειες που κατέβαλε η Επιτροπή, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι ένα θεματολόγιο για τους καταναλωτές θα έπρεπε να είχε δημοσιευτεί ως απόρροια ή συνέπεια μιας πραγματικής στρατηγικής για την πολιτική των καταναλωτών. Δεδομένου ότι η πιο πρόσφατη στρατηγική της Επιτροπής για την πολιτική των καταναλωτών χρονολογείται από τις 13/3/2007 (και αφορούσε την περίοδο 2007-2013), κρίνεται σήμερα παντελώς ανεπίκαιρη.

1.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει επίσης τον φόβο ότι, έτσι όπως είναι οργανωμένο, το νέο θεματολόγιο για τους καταναλωτές θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας κατάλογος ασύνδετων πρωτοβουλιών και ότι η εφαρμογή τους στην πράξη ίσως είναι δύσκολη.

1.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί, επίσης, ότι τα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19 πρέπει να είναι έκτακτα, και πολλά από αυτά πρωτεύοντα και επείγοντα, δεδομένης της πρωτόφαντης κατάστασης ταυτόχρονης κρίσης στον οικονομικό τομέα, τον κοινωνικό τομέα και τον τομέα της υγείας, και διερωτάται κατά πόσον τέτοια μέτρα πρέπει να ενταχθούν σε ένα θεματολόγιο για τους καταναλωτές, το οποίο, εξάλλου, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, προσεγγίζει ανεπαρκώς τη δυσχερή σημερινή κατάσταση.

1.5.

Υπό αυτές τις συνθήκες, η ΕΟΚΕ δεν μπορεί να μην επαναλάβει την άποψή της ότι πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω η Ένωση Υγείας όσο το δυνατόν περισσότερο, και ότι η πολιτική της υγείας δεν υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών, το δε άρθρο 168 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) θα πρέπει να τροποποιηθεί καταλλήλως, σύμφωνα με το παράδειγμα του άρθρου 169 που αφορά την πολιτική των καταναλωτών.

1.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς, υλικής ή ψηφιακής, θα πρέπει πραγματοποιηθεί επί ίσοις όροις και να επιτευχθεί υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών, όπως εξάλλου η ίδια έχει επανειλημμένως ζητήσει. Ως εκ τούτου, συμφωνεί ότι απαιτείται μια διατομεακή προσέγγιση, σε συνδυασμό με άλλες πολιτικές της Ένωσης, ώστε τα συμφέροντα των καταναλωτών να λαμβάνονται υπόψη κατά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των τομεακών πολιτικών.

1.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί καθοριστική την «πράσινη» πτυχή του θεματολογίου και υπενθυμίζει ότι έχει υποστηρίξει την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ συνιστά μεγαλύτερη ανθεκτικότητα των αγαθών, πρόσβαση σε βιώσιμα προϊόντα, μια οικονομία καθαρή, κυκλική και φιλικότερη προς το κλίμα, την αποδοτική χρήση των προϊόντων, καθώς και την καταπολέμηση της τεχνητής γήρανσης και το δικαίωμα επισκευής αγαθών και προϊόντων.

1.8.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση του ότι το έργο που απαιτείται για τη μέτρηση του αποτυπώματος άνθρακα πρέπει να λαμβάνει υπόψη ολόκληρο τον κύκλο ζωής των προϊόντων και δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί.

1.9.

Απαιτείται προσαρμογή των κανόνων προστασίας των καταναλωτών στο ψηφιακό περιβάλλον. Οι νέες προκλήσεις που θέτουν οι αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, το διαδίκτυο των πραγμάτων και η ρομποτική, απαιτούν ενίσχυση της υφιστάμενης προστασίας και πρέπει να εξεταστούν, ιδίως κατά την αναθεώρηση της οδηγίας για την ασφάλεια των προϊόντων, ενώ πρέπει να εντοπιστούν και να καλυφθούν τα κενά της ισχύουσας νομοθεσίας. Για τον ίδιο λόγο, η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες και η πράξη για τις ψηφιακές αγορές θα έχουν καθοριστική σημασία για την συμπλήρωση της εν λόγω στρατηγικής.

1.10.

Η ΕΟΚΕ ζητά η στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) να αποτυπωθεί και στη συμμετοχή όλων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (ιδίως δε των οργανώσεων καταναλωτών), λόγω του ρόλου τους στην ανάπτυξη του θεματολογίου. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών —και ειδικότερα οι οργανώσεις καταναλωτών και εκπροσώπησης των επιχειρήσεων, από κοινού με άλλους κοινωνικούς εταίρους— πρέπει να αναπτύξει μια αμοιβαία επωφελή σχέση, ώστε να εγγυάται την ευρύτερη συμμετοχή στη διαμόρφωση και την υλοποίηση της πολιτικής αυτής.

1.11.

Κατά συνέπεια, ο ρόλος της εκπαίδευσης και της κατάρτισης των καταναλωτών πρέπει να αυξηθεί και να ενισχυθεί στα πλαίσια του θεματολογίου, καθώς συντελούν στην εδραίωση υψηλού επιπέδου προστασίας.

1.12.

Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση των δυσχερειών των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) ως προς τη συμβολή τους στην επιτυχία του θεματολογίου, κυρίως όσον αφορά την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των καταναλωτών και την προσφορά αγαθών και υπηρεσιών βιώσιμων, αλλά με μεγαλύτερη οικονομική αξία.

1.13.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι απαιτείται να παρασχεθούν στις επιχειρήσεις, κυρίως τις ΜΜΕ, οικονομικά μέσα ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του θεματολογίου, ιδίως σε μία χρονική στιγμή κατά την οποία η αντιμετώπιση της κρίσης που προκλήθηκε από την νόσο COVID-19 έχει μειώσει τις επενδύσεις των επιχειρήσεων στο ψηφιακό και το οικολογικό πεδίο.

2.   Η ανακοίνωση της Επιτροπής

2.1.   Γενικά

2.1.1.

Στην ανακοίνωσή της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή: — επιδιώκει να ενισχύσει το γενικό πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ θεσμικών οργάνων της ΕΕ, κρατών μελών και ενδιαφερομένων μερών· — υιοθετεί μια ολιστική προσέγγιση που καλύπτει διάφορες πολιτικές της Ένωσης· — αποτυπώνει την ανάγκη συνυπολογισμού των απαιτήσεων προστασίας των καταναλωτών στη διαμόρφωση και εφαρμογή άλλων πολιτικών, συμπληρωματικά προς άλλες πρωτοβουλίες της ΕΕ· — απαιτεί στενή συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών, καθώς και τη μεταφορά, εφαρμογή και επιβολή του πλαισίου προστασίας των καταναλωτών που έχει διαμορφωθεί σε επίπεδο παραγώγου δικαίου της Ένωσης.

2.1.2.

Στην ανακοίνωση αναφέρονται είκοσι δύο (22) δράσεις που καλύπτουν πέντε κύριους τομείς προτεραιότητας: — την πράσινη μετάβαση· — τον ψηφιακό μετασχηματισμό· — την έννομη προστασία και επιβολή των δικαιωμάτων των καταναλωτών· — τις ειδικές ανάγκες ορισμένων ομάδων καταναλωτών· και — τη διεθνή συνεργασία.

2.1.3.

Στην ανακοίνωση εξετάζονται τα προβλήματα και κρίνεται ότι είναι σημαντικό να έχουν όλοι ισότιμη και επαρκή πρόσβαση σε απαραίτητες και προσιτές διαγνωστικές εξετάσεις, εξοπλισμό προστασίας, θεραπεία και μελλοντικά εμβόλια, καθώς και να παρέχονται στους καταναλωτές όλα τα εχέγγυα όσον αφορά τα θεμελιώδη δικαιώματα, την ιατρική δεοντολογία, την ιδιωτικότητα και την προστασία των δεδομένων σύμφωνα με τον γενικό κανονισμό για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ).

2.1.4.

Οι κοινωνικές και οικονομικές αναταραχές που συνδέονται με την πανδημία αντιπροσωπεύουν πρόκληση για την κοινωνία. Παρότι είναι σημαντικό να κατοχυρώνεται υψηλός βαθμός προστασίας των καταναλωτών, παραμένουν ακόμη ορισμένες προκλήσεις, όπως οι εξής: — η εφαρμογή της νομοθεσίας σχετικά με το δικαίωμα πλήρους επιστροφής των προκαταβολών που έχουν καταβληθεί στα πρακτορεία ταξιδίων· — η έξαρση των περιπτώσεων εξαπάτησης καταναλωτών, των παραπλανητικών τεχνικών μάρκετινγκ και των περιπτώσεων απάτης στις διαδικτυακές αγορές· — η μεταβολή των προτύπων κατανάλωσης, όπως εκείνου που προκύπτει από την αύξηση των απορριμμάτων συσκευασιών μίας χρήσης.

2.2.   Κύριοι τομείς προτεραιότητας

2.2.1.

Πράσινη μετάβαση: συμβολή στην κλιματική ουδετερότητα, τη διαφύλαξη των φυσικών πόρων και της βιοποικιλότητας και τον περιορισμό της ρύπανσης των υδάτων, του αέρα και του εδάφους. Η πρόσβαση σε βιώσιμα προϊόντα πρέπει να εξασφαλίζεται για όλους.

2.2.2.

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία καθορίζει μια συνολική στρατηγική για τη μεταμόρφωση της ΕΕ σε μια δίκαιη και ευημερούσα κοινωνία, με μια κλιματικά ουδέτερη, αποδοτική από πλευράς πόρων, καθαρή και κυκλική οικονομία, με μειωμένο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.

2.2.3.

Η οδηγία σχετικά με την πώληση καταναλωτικών αγαθών πρέπει να τροποποιηθεί, ώστε να δοθεί ώθηση στις επισκευές και να καταστεί η δυνατότητα επισκευής πραγματικό δικαίωμα. Προβλέπονται επίσης πρόσθετα μέτρα για τη διευθέτηση συγκεκριμένων ομάδων αγαθών και υπηρεσιών.

2.2.4.

Οι καταναλωτές πρέπει να προστατεύονται καλύτερα από πληροφορίες ψευδείς ή που παρουσιάζονται με τρόπο συγκεχυμένο ή παραπλανητικό και αποσκοπούν στο να δώσουν την εντύπωση ότι ένα προϊόν ή μια επιχείρηση σέβεται περισσότερο το περιβάλλον («προβολή ψευδοοικολογικής ταυτότητας»).

2.3.   Ψηφιακός μετασχηματισμός

2.3.1.

Η οδηγία σχετικά με την καλύτερη επιβολή και τον εκσυγχρονισμό των κανόνων της Ένωσης για την προστασία των καταναλωτών και η οδηγία σχετικά με το ψηφιακό περιεχόμενο συνιστούν σημαντικά βήματα, παρότι απαιτούνται πρόσθετα μέτρα, λαμβανομένων υπόψη των γοργών ρυθμών των τεχνολογικών εξελίξεων.

2.3.2.

Απαιτείται να αποτραπεί η χρήση «σκοτεινών μοτίβων»: πρακτικών εξατομίκευσης που συνίστανται στην ανάλυση προφίλ, στην κρυφή διαφήμιση, την απάτη, την ψευδή ή παραπλανητική πληροφόρηση και σε παραποιημένες κριτικές καταναλωτών. Απαιτούνται επίσης πρόσθετες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και την οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών, εφόσον οι καταναλωτές πρέπει να διαθέτουν συγκρίσιμο επίπεδο προστασίας και δικαιοσύνης είτε εντός είτε εκτός διαδικτύου.

2.3.3.

Η τεχνητή νοημοσύνη ενέχει οφέλη, ορισμένες χρήσεις της όμως ενδέχεται να παραβιάζουν τα δικαιώματα των καταναλωτών και να τους προκαλούν ζημία. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι, σύμφωνα με το άρθρο 22 του ΓΚΠΔ, το υποκείμενο των δεδομένων έχει δικαίωμα σε ανθρώπινη παρέμβαση όταν μια απόφαση που βασίζεται σε αυτοματοποιημένη επεξεργασία το επηρεάζει σημαντικά.

2.3.4.

Ο νέος κανονισμός για τη συνεργασία όσον αφορά την προστασία των καταναλωτών ενισχύει τη διαδικτυακή ικανότητα των αρμόδιων αρχών, τους μηχανισμούς συνεργασίας και το σύστημα συλλογής πληροφοριών για την αντιμετώπιση παραβιάσεων μεγάλης κλίμακας της νομοθεσίας της ΕΕ σε θέματα προστασίας των καταναλωτών, ώστε να εξασφαλίζεται σταθερό επίπεδο προστασίας στους καταναλωτές και να παρέχονται «υπηρεσίες μίας στάσης» στις επιχειρήσεις.

2.4.   Αντιμετώπιση των ειδικών αναγκών των καταναλωτών

2.4.1.

Η αρχική παραδοχή είναι ότι, γενικά, οι καταναλωτές είναι ο πιο αδύναμος κρίκος μιας συναλλαγής και, συνεπώς, τα συμφέροντά τους χρήζουν προστασίας. Ωστόσο, ορισμένες ομάδες καταναλωτών μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι και να έχουν ανάγκη από ειδικές διασφαλίσεις. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε κοινωνικές περιστάσεις ή σε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως η ηλικία, το φύλο, η κατάσταση της υγείας τους, ο ψηφιακός και ο αριθμητικός γραμματισμός ή η οικονομική τους κατάσταση.

2.4.2.

Η αύξηση της οικονομικής ευπάθειας πολλών νοικοκυριών στην ΕΕ είναι ιδιαίτερα ανησυχητική ετούτη τη χρονική στιγμή.

2.4.3.

Σκοπός της αναθεώρησης είναι επίσης να αποτραπούν καταστάσεις διακρίσεων ως προς την πρόσβαση σε πιστωτικές υπηρεσίες.

2.4.3.1

Οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με αναπηρία έχουν ειδικές ανάγκες σε σχέση με την κατανάλωση, και είναι σημαντικό να κατοχυρώνεται η παροχή σαφούς, ευπρόσιτης και εύχρηστης πληροφόρησης εντός και εκτός διαδικτύου, σύμφωνα με τις απαιτήσεις προσβασιμότητας προϊόντων και υπηρεσιών.

2.4.3.2

Μια δίκαιη και χωρίς διακρίσεις διευθέτηση της ψηφιακής μετάβασης θα πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες των ηλικιωμένων, των ατόμων με αναπηρία και, γενικότερα, των καταναλωτών που δεν χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, που ενδέχεται να είναι λιγότερο εξοικειωμένοι με τα ψηφιακά εργαλεία.

2.4.3.3

Τα παιδιά και οι ανήλικοι είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι σε παραπλανητικές ή επιθετικές πρακτικές ηλεκτρονικού μάρκετινγκ και θα πρέπει να βρεθούν λύσεις για το πρόβλημα αυτό. Πέραν τούτου, τα παιδιά πρέπει να προστατεύονται από υπάρχοντα μη ασφαλή προϊόντα και από τους κινδύνους που σχετίζονται με τα προϊόντα, συνεπώς θα επικαιροποιηθούν οι απαιτήσεις ασφαλείας για τα πρότυπα που αφορούν ορισμένα προϊόντα για παιδιά.

2.4.3.4

Ο κίνδυνος διακριτικής μεταχείρισης μερικές φορές επιτείνεται από τη χρήση αλγορίθμων από ορισμένους προμηθευτές προϊόντων και υπηρεσιών. Οι αλγόριθμοι αυτοί ενδέχεται να έχουν διαμορφωθεί με βάση προκαταλήψεις που συχνά πηγάζουν από προϋπάρχουσες προσδοκίες συναφείς με την πολιτισμική ή κοινωνική παράδοση.

2.5.   Προστασία των καταναλωτών στο παγκόσμιο πλαίσιο

2.5.1.

Είναι σημαντικό να προβάλει η ΕΕ το υψηλό της επίπεδο προστασίας των καταναλωτών σε διεθνές επίπεδο, ως ευρωπαϊκή αξία και πρότυπο.

2.5.2.

Η εγγύηση της ασφάλειας των εισαγωγών και η προστασία των καταναλωτών της ΕΕ από αθέμιτες επιχειρηματικές πρακτικές που εφαρμόζουν επιχειρηματίες εκτός ΕΕ απαιτεί ενισχυμένη δράση εντός της ΕΕ, μέσω ισχυρότερων εργαλείων εποπτείας της αγοράς, και στενότερη συνεργασία με τις αρχές στις χώρες εταίρους της ΕΕ.

2.5.3.

Η πολυμερής συνεργασία σε θέματα καταναλωτών είναι μείζονος σημασίας για την προώθηση υψηλού επιπέδου προστασίας και ασφάλειας σε διεθνές επίπεδο και για την προστασία των καταναλωτών παγκοσμίως.

2.6.   Διακυβέρνηση

2.6.1.

Το θεματολόγιο παρουσιάζει τις δράσεις για την προώθηση των προτεραιοτήτων της πολιτικής καταναλωτών που θα αναπτύξουν η ΕΕ και τα κράτη μέλη κατά την προσεχή πενταετία.

2.6.2.

Η νέα αυτή προοπτική στη συνεργασία μεταξύ προτεραιοτήτων ενωσιακής και εθνικής πολιτικής συνεπάγεται ένα νέο πλαίσιο ενισχυμένης συνεργασίας, ικανό να παράγει συγκεκριμένες δράσεις.

2.6.3.

Η Επιτροπή θα προσπαθήσει να διατηρεί τακτικές συζητήσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την ΕΟΚΕ και την Επιτροπή των Περιφερειών (ΕτΠ) και θα εργάζεται σε στενή συνεργασία με τις εθνικές αρχές, ώστε να εξασφαλίσει τον στενό συντονισμό των δράσεων και τη βέλτιστη χρήση των διαθέσιμων πόρων.

2.6.4.

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τη στενή και αποτελεσματική συνεργασία με τους ενδιαφερόμενους, συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων καταναλωτών, της βιομηχανίας και του ακαδημαϊκού κόσμου. Οι ισχυρές, σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο, οργανώσεις καταναλωτών συνιστούν καίριους εταίρους για τον σχεδιασμό των εργασιών βάσει του θεματολογίου και για την προσέγγιση των καταναλωτών.

2.6.5.

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή: — θα συγκροτήσει νέα συμβουλευτική ομάδα για την πολιτική των καταναλωτών· — θα αναμορφώσει το 2021 τον πίνακα αποτελεσμάτων για τις καταναλωτικές συνθήκες.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Όσον αφορά την κρίση στον τομέα της υγείας, η ΕΟΚΕ παροτρύνει την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους για εμβολιασμό του πληθυσμού και να μεριμνήσουν ώστε η ευρωπαϊκή εκστρατεία εμβολιασμού να είναι κοινωνικά και οικονομικά προσιτή σε όλους τους πολίτες.

3.2.

Είναι σημαντικό να κληθούν οι καταναλωτές να συμμετάσχουν στην οικονομία και να καταστούν ικανοί προς τούτο, ώστε να αναδειχθούν σε καίριους παράγοντες μιας βιώσιμης ανάκαμψης, ενισχύοντας έτσι την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της Ένωσης και της ενιαίας αγοράς. Σημαντικά θα είναι νέα επιχειρηματικά μοντέλα που θα βελτιστοποιούν την αποδοτικότητα και τη βιωσιμότητα αγαθών και υπηρεσιών.

3.3.

Οι καταναλωτές πρέπει να είναι σημαντικοί παράγοντες της οικολογικής μετάβασης, προωθώντας τη βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση. Όλα τα προϊόντα πρέπει να είναι ασφαλή, διαθέσιμα, φθηνά και προσιτά, κυρίως όσον αφορά την προώθηση της διάρκειας ζωής, της βιωσιμότητας και της δυνατότητας επισκευής και ανακύκλωσης. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη τοποθετηθεί υπέρ της ρύθμισης της λεγόμενης «τεχνητής γήρανσης» και υπέρ της βιωσιμότητας των προϊόντων, ακόμη και των λογισμικών. Τα μέτρα που προτείνονται, γενικά, είναι οριζόντια και δεν αφορούν ειδικά την προστασία των καταναλωτών.

3.4.

Οι ΜΜΕ πρέπει να κληθούν να συμμετάσχουν ενεργά στην οικολογική μετάβαση, χωρίς να αυξηθεί δυσανάλογα ο διοικητικός φόρτος.

3.5.

Η ΕΟΚΕ δεσμεύεται να συνεργαστεί ενεργά για την επίτευξη μιας οικολογικής μετάβασης και ενός ψηφιακού μετασχηματισμού, χωρίς την πρόκληση κοινωνικών αποκλεισμών και με αποφυγή ενός καθεστώτος δύο ταχυτήτων για τους ευάλωτους καταναλωτές, καθώς και των διακρίσεων που περιορίζουν την επιλογή και την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες, όπως η άρνηση της πρόσβασης σε πιστωτικές υπηρεσίες στις εγκύους λόγω ενδεχόμενης απώλειας εισοδήματος ή ο αποκλεισμός των ανύπαντρων μητέρων από ορισμένες χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες.

3.6.

Πρέπει να ληφθούν μέτρα στήριξης για την αντιμετώπιση της ευάλωτης οικονομικής κατάστασης των οικογενειών, συμπεριλαμβανομένων των μονογονεϊκών οικογενειών και των οικογενειών με συζύγους του ιδίου φύλου, ιδίως όσον αφορά θέματα χρέους. Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένως υποστηρίξει στις γνωμοδοτήσεις της τη ρύθμιση της υπερχρέωσης των νοικοκυριών.

3.7.

Μεταξύ των οριζόντιων μέτρων, η Επιτροπή θα πρέπει να αναλάβει δράση στον τομέα της ενεργειακής φτώχειας και να αποτρέψει καταστάσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε κοινωνικό αποκλεισμό.

3.8.

Η ΕΟΚΕ ελπίζει να προχωρήσει η Επιτροπή, το συντομότερο δυνατό, στην αναθεώρηση των οδηγιών σχετικά με την ασφάλεια των προϊόντων, την καταναλωτική πίστη, την εξ αποστάσεως εμπορία χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, τα δικαιώματα των καταναλωτών, τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

3.9.

Η ΕΟΚΕ έχει υψηλές προσδοκίες όσον αφορά την οδηγία σχετικά με τις αντιπροσωπευτικές αγωγές για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών, ευελπιστεί δε ότι η μεταφορά της οδηγίας θα είναι συμβατή με τα εθνικά νομικά πλαίσια των κρατών μελών.

3.10.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τον στόχο να δοθεί στους καταναλωτές η δυνατότητα να διαδραματίζουν πιο ενεργό ρόλο στην οικολογική μετάβαση. Δεν αρκεί να προβαίνουν οι επιχειρήσεις σε μεταβολές και καινοτομίες· χρειάζεται να αποδεχθεί η αγορά να μετασχηματιστεί, ώστε να λειτουργεί η οικονομία με τρόπο περισσότερο κυκλικό: κατανάλωση πιο βιώσιμων προϊόντων (πιθανότατα πιο ακριβών), μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και δυνατότητα επισκευής των προϊόντων, σε συνδυασμό με τον επιθυμητό οικολογικό σχεδιασμό (ανάπτυξη προϊόντων βάσει οικολογικών κριτηρίων), και αποδοτικότερη χρήση των φυσικών πόρων. Ο ρόλος των μεταφορών στην οικολογική μετάβαση θα πρέπει επίσης να εξεταστεί.

3.11.

Είναι σημαντικό να δοθεί το μήνυμα ότι η δέσμευση υπέρ του περιβάλλοντος αφορά όλους: τις επιχειρήσεις —που εφαρμόζουν πιο βιώσιμα μέτρα και πρακτικές, ενημερώνουν και εκπαιδεύουν τους καταναλωτές— και, για να είναι αποτελεσματικά αυτά τα μέτρα, τους καταναλωτές, που πρέπει επίσης να υιοθετήσουν βιώσιμες συνήθειες και συμπεριφορές. Όσο για το πρόσθετο κόστος που ενδέχεται να προκύψει για τις ευρωπαϊκές ΜΜΕ, το οποίο μετράται με την εκτίμηση αντικτύπου βάσει του «τεστ ΜΜΕ» (που περιλαμβάνεται στην ευρωπαϊκή πρωτοβουλία «Small Business Act»), πρέπει να εξασφαλιστεί ότι αυτό θα μετριάζεται χάρη στον μηχανισμό αυτόν, ο οποίος περιλαμβάνει επίσης την υπό εξέλιξη διαβούλευση με τους εκπροσώπους των ΜΜΕ. Θα χρειαστεί να δημιουργηθούν μηχανισμοί και μέσα ώστε οι ΜΜΕ να είναι ικανές να επικαιροποιήσουν και να ανανεώσουν τις γνώσεις τους.

3.12.

Η ΕΟΚΕ κρίνει σημαντικό να ενισχυθεί η καταπολέμηση των καταχρηστικών διαδικτυακών εμπορικών πρακτικών που παραβιάζουν τα δικαιώματα των καταναλωτών και όλων των άλλων φορέων που συμμετέχουν στον κύκλο των προϊόντων. Υποστηρίζει πως οτιδήποτε θεωρείται καταχρηστικό στον υλικό κόσμο (εκτός διαδικτύου) πρέπει να τυγχάνει της ίδιας αντιμετώπισης και στον ψηφιακό κόσμο (στο διαδίκτυο). Η εμφάνιση νέων μορφών καταχρήσεων στον εκτός διαδικτύου κόσμο, όπως οι στρατηγικές παρακολούθησης των επιχειρήσεων και τα «σκοτεινά μοτίβα», απαιτούν την ανάπτυξη ακόμη πιο ισχυρών μεθόδων προστασίας.

3.13.

Είναι σημαντικό να ενισχυθούν τα ανθρώπινα, τα ηλεκτρονικά και τα λοιπά μέσα που προσφέρουν στήριξη για την καταπολέμηση της ψηφιακής απάτης, η οποία, λόγω της ευρείας κάλυψης και της διασποράς της, καθιστά πολύ πιο περίπλοκη τη δράση των αρχών, ακόμη και σε περιπτώσεις που συνιστούν έως και επίθεση κατά της δημόσιας υγείας (όπως π.χ. η αγορά στο διαδίκτυο «παράνομων» φαρμάκων).

3.14.

Στις δράσεις 8, 9 και 10, είναι σημαντικό να τηρηθεί η ισορροπία ανάμεσα στην ασφάλεια και την αναγκαία ευελιξία, προκειμένου να μην παρακωλύεται η καινοτομία και η τεχνολογική και οικονομική εξέλιξη. Είναι σημαντικό να αναπτυχθεί σχέδιο δράσης μαζί με την Κίνα σε θέματα ασφάλειας των προϊόντων και να αυξηθεί η στήριξη προς τις εταίρους χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων και των αφρικανικών χωρών, για την απόκτηση ικανότητας από άποψη ρυθμίσεων και τεχνικής συνδρομής. Σημαντική είναι επίσης η προστασία της γνησιότητας των προϊόντων (και, επιπροσθέτως, των δικαιωμάτων επί του σήματος), καθώς είναι αναγνωρισμένη η ύπαρξη μεγάλου όγκου προϊόντων παραποίησης και απομίμησης σε ορισμένες τρίτες χώρες. Για λόγους αναγνωρισμένης ποιότητας, ευκολίας χρήσης και φήμης, τα πρωτότυπα προϊόντα αξίζουν την ιδιαίτερη προσοχή και το ενδιαφέρον των καταναλωτών.

3.15.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την καθιέρωση μιας μεθόδου ποιοτικής και ποσοτικής αξιολόγησης. Είναι σημαντικό να εκτιμηθεί κατά πόσον οι οδηγίες της Ένωσης εφαρμόζονται εγκαίρως, σύμφωνα με τις διατάξεις του παράγωγου δικαίου και με τις αρχές βελτίωσης της νομοθεσίας.

3.16.

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ένα διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ των στρατηγικών (π.χ. της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, γενικά, και της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» ή του νέου θεματολογίου για τους καταναλωτές, ειδικότερα) και των ενδελεχέστερων ρυθμιστικών (ή μη ρυθμιστικών) πρωτοβουλιών που υποτίθεται ότι αποσκοπούν στην υλοποίηση των στρατηγικών αυτών. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι φιλοδοξίες του θεματολογίου για τους καταναλωτές, ενόψει της επίτευξης των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, απαιτείται να χαρακτηρίζονται από συνέπεια καθ’ όλη τη διάρκεια της υλοποίησης των επιμέρους πρωτοβουλιών παρακολούθησης.

4.   Η κρίση της νόσου COVID-19

4.1.

Η τρέχουσα κρίση της πανδημίας έπληξε σοβαρά τους πάντες, καθώς έχει σημαντικό αντίκτυπο σε πολλά πεδία της ζωής. Η κρίση οδήγησε σε αλλαγή των κύριων προτεραιοτήτων των κρατών μελών, που αποδείχτηκε εξαιρετικά επαχθής για τους καταναλωτές, των οποίων τα δικαιώματα περιορίστηκαν ως μη έδει, χωρίς ούτε να ενισχυθούν οι ήδη υφιστάμενοι μηχανισμοί ούτε να δημιουργηθούν νέοι μηχανισμοί για την αντιμετώπιση των νέων καταστάσεων ώστε να εξασφαλίζεται η οικονομική προστασία των καταναλωτών.

4.2.

Ως εκ τούτου, προκειμένου να προληφθούν οι ενδεχόμενες συνέπειες για τους καταναλωτές και να αξιοποιηθούν τα διδάγματα από την κρίση της πανδημίας, είναι σημαντικό να καταβληθούν προσπάθειες για την ενίσχυση, στο μέλλον, της προστασίας των καταναλωτών στους τομείς των υπηρεσιών υγείας, της ενέργειας, των επικοινωνιών, των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, των αερομεταφορών και των δικαιωμάτων των επιβατών, των οργανωμένων ταξιδίων, της επιτήρησης, της διατροφής και των ψηφιακών υπηρεσιών.

4.3.

Από την άλλη πλευρά, η κρίση ευνόησε την εξάπλωση αθέμιτων εμπορικών πρακτικών με στόχο τους πλέον ευάλωτους και, για κάποιο διάστημα, πέραν του ότι επέφερε ελλείψεις ορισμένων προϊόντων και μέσων ατομικής προστασίας, οδήγησε σε υπερβολικά υψηλές και κερδοσκοπικές τιμές. Η κατάσταση αυτή θα απαιτήσει εκ νέου την προσοχή και την αύξηση των μέσων των ελεγκτικών αρχών, με την προοπτική νέας περιόδου όξυνσης της κρίσης.

4.4.

Η ΕΟΚΕ θα πρέπει να καταρτίσει γνωμοδότηση πρωτοβουλίας για το θέμα αυτό, ώστε να προσφέρει τη συνδρομή της στην Επιτροπή για τον καθορισμό και την εφαρμογή των σχετικών μέτρων.

5.   Άλλοι τομείς που αξίζει να αναφερθούν, και που δεν περιλαμβάνονται στο νέο θεματολόγιο για τους καταναλωτές ή εξετάζονται εμμέσως

5.1.   Διαχείριση της δημόσιας υγείας στα κράτη μέλη

Πραγματοποιούνται πλέον τα πρώτα βήματα για τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας. Με έναυσμα την κρίση του κορονοϊού, αποδείχτηκε ότι η ΕΕ χρειάζεται να έχει πολύ ισχυρότερο ρόλο στον τομέα της δημόσιας υγείας, ώστε να προστατεύει την υγεία όλων των Ευρωπαίων πολιτών, με πιο ανθεκτικά συστήματα υγείας, ενισχύοντας ένα πιο στέρεο πλαίσιο ασφάλειας υγείας.

5.2.   Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες

Κατά την αναθεώρηση της οδηγίας για την καταναλωτική πίστη, καθοριστική σημασία θα έχει να ενισχυθεί ο μηχανισμός αναστολής πληρωμών και η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης που θα διαφυλάσσει τα συμφέροντα των καταναλωτών, ανεξάρτητα από τη φύση της πίστωσης. Θα είναι σημαντικό να αξιολογηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο ο μηχανισμός περί αφερεγγυότητας των ιδιωτών, δεδομένου ότι πρέπει να αποτραπεί η υφιστάμενη σήμερα έλλειψη προστασίας των καταναλωτών.

5.3.   Τουρισμός, ψυχαγωγία και δικαιώματα των επιβατών αεροπορικών μεταφορών

Είναι σημαντικό να θεσπιστούν, να ενισχυθούν ή να τροποποιηθούν τα δικαιώματα των καταναλωτών και να συσταθούν ευρωπαϊκά ταμεία για τη διαφύλαξη των συμφερόντων των καταναλωτών στους τομείς αυτούς. Από την άλλη πλευρά, θα είναι η καλύτερη ευκαιρία για να αναθεωρηθεί η προστασία των καταναλωτών με ένα κατάλληλο καθεστώς οικονομικής προστασίας, που θα προστατεύει τους επιβάτες από τον κίνδυνο κρίσης ρευστότητας ή από περιπτώσεις χρεωκοπίας μιας αεροπορικής εταιρείας, όσον αφορά την επιστροφή των εξόδων εισιτηρίων και, εάν απαιτείται, τον επαναπατρισμό.

5.4.   Στέγαση

Είναι αναγκαίο να θεσπιστεί ένα ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό πρόγραμμα για τη στέγαση, που να καλύπτει διάφορους τομείς, ειδικότερα δε το περιβάλλον, την ενέργεια, τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, τα συμβατικά δικαιώματα και την υγεία, υπό την έννοια της θέσπισης της πρόσβασης σε αξιοπρεπή και μακροπρόθεσμα προσιτή κατοικία ως δικαιώματος των Ευρωπαίων καταναλωτών. Πρέπει να δοθούν κίνητρα για την οικοδόμηση βιώσιμων κατοικιών (π.χ. των λεγόμενων «παθητικών κατοικιών»). Η εφαρμογή των αρχών της κυκλικότητας στην ανακαίνιση κτιρίων θα μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που σχετίζονται με τα οικοδομικά υλικά. Η ανακαίνιση κτιρίων μπορεί να διανοίξει πολλές δυνατότητες και να οδηγήσει σε κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη ευρείας εμβέλειας.

5.5.   Ενέργεια

Είναι σημαντικό να ενισχυθούν τα δικαιώματα των καταναλωτών κατά την εφαρμογή πολιτικών για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την ιδιοκατανάλωση και τα τιμολόγια της αγοράς και να εξασφαλιστεί ότι κανένας καταναλωτής δεν θα υφίσταται διακρίσεις ή αποσύνδεση κατά την εισαγωγή νέων πραγματικά εναλλακτικών λύσεων ενέργειας.

5.6.

Απαιτείται να οριστεί καλύτερα και να ενισχυθεί η υποχρέωση λογοδοσίας που υπέχουν οι ψηφιακές πλατφόρμες, είτε για την ασφάλεια των προϊόντων είτε για την ευθύνη κατά τη διαμεσολάβηση σε συμβάσεις που συνάπτονται διαδικτυακά.

5.7.

Είναι σημαντικό να θεσπιστεί μια δομή σαφούς υπευθυνότητας για τις δικτυακές πλατφόρμες, συμπεριλαμβανομένης της λήψης κατάλληλων μέτρων για την αντιμετώπιση των δόλιων, αθέμιτων και παραπλανητικών εμπορικών πρακτικών και της πώλησης μη συμμορφούμενων προϊόντων και επικίνδυνων εμπορευμάτων ή υπηρεσιών μέσω διαδικτύου. Από αυτή την άποψη, είναι σημαντικό να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ Επιτροπής και εθνικών αρχών για την καταπολέμηση τέτοιου είδους ανέντιμων πρακτικών.

5.8.

Η άμεση πώληση επικίνδυνων για τους καταναλωτές προϊόντων, κυρίως λόγω της χημικής τους σύνθεσης, πρέπει να παύσει ή να οριοθετηθεί. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την εισαγωγή του συστήματος «Safety Gate» ως συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ για μη ασφαλή καταναλωτικά προϊόντα.

5.9.

Είναι σημαντικό να ενισχυθεί η προστασία στον τομέα των επιφυών διαδικτυακών υπηρεσιών (over-the-top — OTT), που εξακολουθεί να μην καλύπτεται από τις περισσότερες εθνικές νομοθεσίες, ούτε και περιελήφθη στον ευρωπαϊκό κώδικα ηλεκτρονικών επικοινωνιών.

5.10.

Η ΕΕ, αναπτύσσοντας περαιτέρω την πολιτική προστασίας των καταναλωτών, θα ενισχύσει την οικονομική, κοινωνική και εδαφική της συνοχή. Χωρίς να θιγεί ο πολιτικός σχεδιασμός της σε παγκόσμιο επίπεδο, θα πρέπει να υλοποιήσει διάφορες δράσεις και προγράμματα πλησιέστερα προς τους πολίτες, πράγμα που απαιτεί να ενισχύσει το Δίκτυο Ευρωπαϊκών Κέντρων Καταναλωτών και το δίκτυο συνεργασίας για την προστασία των καταναλωτών, με τη συμμετοχή όλων των εθνικών αρχών.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Φαρμακευτική στρατηγική για την Ευρώπη»

[COM(2020) 761 final]

(2021/C 286/10)

Εισηγητής:

ο κ. Martin SCHAFFENRATH

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 14.1.2021
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	31.3.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.4.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	560
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	232/1/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί πρωτίστως την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εξασφαλίσει, μέσω της νέας φαρμακευτικής στρατηγικής για την Ευρώπη, τον εφοδιασμό με ασφαλή, υψηλής ποιότητας και οικονομικά προσιτά φάρμακα και την οικονομική βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας των κρατών μελών, καθώς και να προωθήσει την ανταγωνιστικότητα της φαρμακευτικής βιομηχανίας. Ειδικότερα, οι νέες κοινές ευρωπαϊκές προσεγγίσεις διαδραματίζουν καίριο ρόλο στους ακόλουθους τομείς: — στην πρόσβαση σε φάρμακα και τη διαθεσιμότητα τους· — στην οικονομική προσιτότητα και τη βιωσιμότητα των εθνικών συστημάτων υγείας· — στη στήριξη της έρευνας και της καινοτομίας για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής φαρμακευτικής βιομηχανίας· — στην ενίσχυση των αλυσίδων εφοδιασμού και παραγωγής προκειμένου να καταστούν πιο ανθεκτικές και διαφανείς· — στην αποτελεσματική υλοποίηση των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (1) από μια κλιματικά ουδέτερη φαρμακευτική βιομηχανία.

1.2.

Η τρέχουσα πανδημία COVID-19 καταδεικνύει τη σημασία ανάληψης συντονισμένης δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ εφιστά, ως εκ τούτου, την προσοχή στη σημασία των κοινών στρατηγικών για τη φαρμακευτική έρευνα και ανάπτυξη, καθώς και για την τιμολόγηση των φαρμάκων, ιδίως σε ό,τι αφορά προϊόντα υψηλού κινδύνου και όπου δεν διασφαλίζεται η απόδοση των επενδύσεων για τους παρασκευαστές.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι κάθε μέτρο πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ θα πρέπει να σέβεται τις αρμοδιότητες των κρατών μελών και την αρχή της επικουρικότητας σύμφωνα με το άρθρο 168 παράγραφος 7 της ΣΛΕΕ, προκειμένου, αφενός, να λαμβάνονται υπόψη τα εθνικά συστήματα υγείας που είναι οργανωμένα με διαφορετικό τρόπο σε κάθε κράτος μέλος και, αφετέρου, να αποφεύγεται η αποσταθεροποίησή τους από οικονομική άποψη. Αυτό είναι ιδιαιτέρως σημαντικό όσον αφορά τα ζητήματα τιμολόγησης και επιστροφής δαπανών, τα οποία εμπίπτουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών. Παράλληλα πρέπει να διασφαλιστεί ότι υπάρχει συνεχής ανταλλαγή πληροφοριών, γνώσεων και βέλτιστων πρακτικών σε επίπεδο ΕΕ, με στόχο να αποφευχθούν ο κατακερματισμός και οι ανισότητες.

1.4.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, υπό τις τρέχουσες συνθήκες„ ο ευρωπαϊκός φαρμακευτικός τομέας εξελίχθηκε τα τελευταία χρόνια προς μια κατεύθυνση η οποία οδήγησε εν μέρει σε κατάχρηση των διαφόρων καθεστώτων παροχής κινήτρων, στερείται διαφάνειας από πολλές απόψεις και έχει οδηγήσει σε συγκέντρωση σε επιχειρηματικούς τομείς με υψηλά περιθώρια κέρδους και, σε ορισμένες περιπτώσεις, σε υπερβολική τιμολόγηση. Η ΕΟΚΕ κρίνει, συνεπώς, ότι πρέπει επειγόντως να αναθεωρηθεί και να προσαρμοστεί το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο για τα φάρμακα και να συνδεθεί στενότερα με ένα σύστημα προϋποθέσεων που βασίζεται στην οικονομική προσιτότητα και τη διαθεσιμότητα.

1.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ειδικότερα τον κεντρικό ρόλο που διαδραματίζει μια λειτουργική, δίκαιη και αποτελεσματική εσωτερική αγορά, η οποία, αφενός, προωθεί και ανταμείβει τη γνήσια ιατρική καινοτομία με πραγματική προστιθέμενη αξία για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και, αφετέρου, ενισχύει τον ανταγωνισμό για δίκαιη και προσιτή πρόσβαση σε φάρμακα.

1.6.

Με στόχο την προώθηση της καινοτόμου έρευνας και ανάπτυξης (Ε & Α) ως βάση για την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής φαρμακευτικής βιομηχανίας, η ΕΟΚΕ επικροτεί ιδιαιτέρως την ιδέα της εναρμόνισης του κανονιστικού πλαισίου για την προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας, καθώς και της συνεκτικής εφαρμογής του στα κράτη μέλη.

1.7.

Όσον αφορά την αύξηση της ανθεκτικότητας των αλυσίδων εφοδιασμού και παραγωγής με στόχο την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης και την αποφυγή ελλείψεων εφοδιασμού, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας ισορροπημένης προσέγγισης βάσει της οποίας προωθείται η αυξημένη διαφοροποίηση των εγκαταστάσεων παραγωγής και η προοδευτική/σταδιακή, μερική και ταυτόχρονα βιώσιμη επανεγκατάσταση της παραγωγής στην Ευρώπη. Τα πιθανά οικονομικά και φορολογικά οφέλη σε επίπεδο κρατών μελών και η αποτελεσματικότητά τους θα πρέπει να συζητηθούν και να αναλυθούν από κοινού σε επίπεδο ΕΕ.

1.8.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει επίσης την ικανοποίησή της για τη σχεδιαζόμενη αναθεώρηση του ευρωπαϊκού συστήματος παροχής κινήτρων για την Ε & Α στον φαρμακευτικό τομέα στην Ευρώπη, και ιδίως του κανονιστικού πλαισίου για τα παιδιατρικά φάρμακα και τα φάρμακα για σπάνιες ασθένειες. Οι υψηλές μη ικανοποιούμενες ανάγκες για κατάλληλες θεραπείες στον τομέα του παιδιατρικού καρκίνου πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα στις μελλοντικές στρατηγικές.

1.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αναθεώρηση του κανονιστικού πλαισίου για τα φαρμακευτικά προϊόντα και οι μελλοντικές πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ θα πρέπει να βασίζονται πρωτίστως στην αρχή της διαφάνειας για τη δημιουργία πραγματικής προστιθέμενης αξίας για το κοινό καλό. Αυτό δεν αφορά μόνον το κόστος για τους παρασκευαστές, αλλά και τη δημόσια χρηματοδότηση της Ε & Α, τη χρήση των κινήτρων κ.λπ.

1.10.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί και υποστηρίζει τις χρηματοδοτούμενες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρωτοβουλίες των κρατών μελών για την από κοινού προμήθεια καινοτόμων και ακριβών φαρμάκων, προκειμένου να διασφαλιστεί η οικονομική βιωσιμότητα των εθνικών συστημάτων υγείας.

1.11.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τον θετικό ρόλο των γενόσημων και των βιοομοειδών φαρμάκων όσον αφορά την πρόσβαση σε οικονομικά προσιτά φάρμακα, τη σημασία τους για μια βιώσιμη χρηματοδότηση των συστημάτων υγείας και τη συμβολή τους στην επίτευξη μιας ανθεκτικής και στρατηγικά ανεξάρτητης ευρωπαϊκής αγοράς φαρμάκων. Η ΕΟΚΕ στηρίζει τη λήψη μέτρων, για παράδειγμα στο πλαίσιο των δημόσιων συμβάσεων, μέσω της εφαρμογής των κριτηρίων της πλέον συμφέρουσας από οικονομική άποψη προσφοράς και της προσφοράς από πολλαπλούς ανάδοχους, λαμβάνοντας υπόψη τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές, έτσι ώστε να διαμορφώνεται ένας βιώσιμος σχεδιασμός της αγοράς για γενόσημα και βιοομοειδή φάρμακα.

1.12.

Η ΕΟΚΕ παροτρύνει να επιδειχθεί προσοχή πρωτίστως σε ό,τι αφορά την επίσπευση των εγκρίσεων βάσει ελλιπών στοιχείων και αυξημένης χρήσης πραγματικών δεδομένων και όχι όσον αφορά τη διασυνοριακή κρίση στον τομέα της υγείας. Η μετατόπιση του κινδύνου εις βάρος των ασθενών κατά το στάδιο της έγκρισης στο στάδιο της διάθεσης αυτών των φαρμάκων στην αγορά θα πρέπει με κάθε τρόπο να αποφευχθεί. Συνεπώς, τα δεδομένα και τα αποτελέσματα των μελετών θα πρέπει να δημοσιεύονται με συνέπεια για την εξασφάλιση της αποτελεσματικής παρακολούθησης μετά τη διάθεσή τους στην αγορά.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Σύμφωνα με την έκθεση με τίτλο «Η Υγεία με μια ματιά: Ευρώπη» (2) που δημοσιεύθηκε στις 18 Νοεμβρίου 2020, οι δαπάνες υγείας και στα 27 κράτη μέλη της Ένωσης σημείωσαν ετήσια αύξηση κατά μέσο όρο 3 % την περίοδο 2013-2019 και το 2019 ανέρχονταν στο 8,3 % του ΑΕγχΠ. Μολονότι το ποσοστό αυτό έχει εξελιχθεί σύμφωνα με την οικονομική ανάπτυξη στα κράτη μέλη, αναμένεται ραγδαία αύξηση στο πλαίσιο της τρέχουσας πανδημίας COVID-19.

2.2.

Όπως τονίστηκε ήδη στα συμπεράσματα του Συμβουλίου του 2016 (3) και στην έκθεση πρωτοβουλίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με τις επιλογές της ΕΕ για τη βελτίωση της πρόσβασης σε φάρμακα (4), οι ολοένα αυξανόμενες τιμές των φαρμάκων ασκούν ολοένα και μεγαλύτερες πιέσεις στα εθνικά συστήματα υγείας. Ως εκ τούτου, πρέπει να αποκατασταθεί η ισορροπία στο πολύπλοκο φαρμακευτικό σύστημα μεταξύ της έγκρισης των φαρμάκων και των μέτρων ενίσχυσης της καινοτομίας στην ΕΕ, προκειμένου να διασφαλιστεί, σε όλα τα κράτη μέλη, η ισότιμη πρόσβαση σε φάρμακα.

2.3.

Ειδικότερα, η αύξηση των τιμών των νεοεγκριθεισών θεραπειών απειλεί τη σταθερότητα του φαρμακευτικού προϋπολογισμού και, ως εκ τούτου, την πρόσβαση των ασθενών σε φάρμακα (5). Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επικρίνει την έντονη συγκέντρωση σε τομείς που έχουν ήδη διερευνηθεί επαρκώς (π.χ. καρκίνος) και οι οποίοι καλύπτονται σε μεγάλο βαθμό από τα υφιστάμενα χαρτοφυλάκια των παρασκευαστών. Θα πρέπει, ως εκ τούτου, να βρεθούν στο μέλλον αποτελεσματικοί τρόποι διάσπασης αυτής της συγκέντρωσης. Οι θεραπείες θα πρέπει να είναι οικονομικά προσιτές και, στη συνέχεια, προσβάσιμες σε όλους τους ασθενείς επί ίσοις όροις. Προς τούτο, θα πρέπει η Ε & Α να κατευθυνθεί προς τομείς στους οποίους οι ιατρικές ανάγκες πραγματικά δεν καλύπτονται, όπως σπάνιες ασθένειες ή τύποι παιδιατρικού καρκίνου.

2.4.

Στον χάρτη πορείας για το ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για τη διανοητική ιδιοκτησία (6) τονίζεται ήδη ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει ισχυρό πλαίσιο για τη διανοητική ιδιοκτησία. Κάθε αλλαγή στο σύστημα αυτό θα πρέπει, συνεπώς, να συνοδεύεται από αξιόπιστη εκτίμηση επιπτώσεων, ούτως ώστε να γίνονται μόνον οι απαραίτητες αλλαγές.

2.4.1.

Με τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα συμπληρωματικά πιστοποιητικά προστασίας και την αποκλειστικότητα των δεδομένων θα παρέχονται κίνητρα για την έρευνα σε νέους τομείς. Η περαιτέρω ανάπτυξη της φαρμακευτικής στρατηγικής πρέπει να καθοδηγείται από την κοινωνική προστιθέμενη αξία. Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην πρόσβαση σε αποτελεσματικά, ασφαλή και οικονομικά προσιτά φάρμακα προς όφελος των ασθενών, σύμφωνα με το δικαίωμα σε επαρκή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, όπως ορίζεται στον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (7). Αυτό δεν αφορά μόνον την προμήθεια καινοτόμων νέων φαρμάκων, κατοχυρωμένων με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, αλλά και την πρόσβαση σε γενόσημα και βιοομοειδή φάρμακα. Καίριο ρόλο διαδραματίζει, ως εκ τούτου, μια εύρυθμα λειτουργούσα και δίκαιη εσωτερική αγορά.

2.4.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης την εναρμόνιση του κανονιστικού πλαισίου για τα συμπληρωματικά πιστοποιητικά προστασίας, προκειμένου η διαδικασία έκδοσής τους να καταστεί πιο συνεκτική και να εξαλειφθεί ο κατακερματισμός της εφαρμογής της στα κράτη μέλη. Δεδομένου του κοινωνικού αντικτύπου των συμπληρωματικών πιστοποιητικών προστασίας, πρέπει να διασφαλιστεί ότι η κεντρική αρχή που θα συσταθεί σε αυτό το πλαίσιο υπάγεται στα θεσμικά όργανα της ΕΕ.

2.4.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την έντονη ανησυχία της για την πιθανή παράταση των αποκλειστικών δικαιωμάτων και την περαιτέρω ενίσχυση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας σε ό,τι αφορά τη φαρμακευτική αγορά. Προκειμένου οι ασθενείς να συνεχίσουν να έχουν πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές θεραπείες, η ανάπτυξη και η εισαγωγή στην αγορά γενόσημων και βιοομοειδών φαρμάκων δεν θα πρέπει να δυσχεραίνει τον ανταγωνισμό των τιμών. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να αποφευχθεί η πολλαπλή προστασία ενός προϊόντος σε διαφορετικά κράτη μέλη μέσω πολλαπλών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας («patent slicing»), δεδομένου ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η ισχυρή προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας προάγει την καινοτομία και την παραγωγικότητα (8).

2.4.4.

Ιδίως στο πλαίσιο της τρέχουσας πολιτικής συζήτησης σχετικά με την επανεγκατάσταση των εγκαταστάσεων παραγωγής στην Ευρώπη για τη διασφάλιση του εφοδιασμού, θα πρέπει να διενεργηθεί λεπτομερής ανάλυση σχετικά με τη μεταβολή του κανονιστικού πλαισίου για τη διανοητική ιδιοκτησία. Σύμφωνα με την εκτίμηση επιπτώσεων της οδηγίας 2011/62/ΕΕ για τα ψευδεπίγραφα φάρμακα (9), η συντριπτική πλειονότητα των δραστικών ουσιών για γενόσημα φάρμακα προέρχεται από την Ινδία και την Κίνα, ενώ οι δραστικές ουσίες των νέων κατοχυρωμένων με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας φαρμάκων παράγονται στην Ευρώπη. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να δοθούν άλλα κίνητρα και να τεθούν σε εφαρμογή άλλοι μηχανισμοί, πέραν της περαιτέρω ενίσχυσης των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας για τη μετεγκατάσταση της παραγωγής, ιδίως των γενόσημων φαρμάκων. Άλλα εναλλακτικά μέτρα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν είναι, για παράδειγμα, οι συμφωνίες αδειοδότησης, οι συμφωνίες προαγοράς ή και οι λεγόμενες κοινοπραξίες εκμετάλλευσης ευρεσιτεχνιών για φαρμακευτικά προϊόντα (10). Παράλληλα με τη μετεγκατάσταση της παραγωγής, θα πρέπει επίσης να βρεθούν τρόποι διαφοροποίησης της παραγωγής τόσο εντός όσο και εκτός Ευρώπης, προκειμένου να ενισχυθούν και να διασφαλιστούν οι αλυσίδες εφοδιασμού.

2.5.

Στον τομέα των ορφανών φαρμάκων, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη σταθερή αύξηση του αριθμού των εγκεκριμένων ορφανών φαρμάκων χάρη στα κίνητρα που παρέχονται στην οδηγία (ΕΚ) αριθ. 141/2000 (11), γεγονός που έχει βελτιώσει σημαντικά την ισότιμη πρόσβαση των ασθενών στα συγκεκριμένα φάρμακα και, ως εκ τούτου, πρέπει να επικροτηθεί. Εντούτοις, η πρόσβαση υπονομεύεται όλο και περισσότερο από την υψηλή τιμολόγηση αυτών των φαρμάκων από τους παρασκευαστές (12). Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι το καθεστώς για τα ορφανά φάρμακα δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται για την επιβολή δυσανάλογης τιμολόγησης και την επίτευξη κέρδους και επικροτεί, ως εκ τούτου, την αναθεώρηση αυτού του κανονιστικού πλαισίου που δρομολογήθηκε με την εκτίμηση επιπτώσεων (13) του Νοεμβρίου 2020. Θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο τακτικής αυτόματης επαναξιολόγησης των κριτηρίων και προσαρμογής της διάρκειας της εμπορικής αποκλειστικότητας υπό ορισμένες προϋποθέσεις που θα καθοριστούν. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης την ενδεχόμενη αναθεώρηση των κριτηρίων, ιδίως του επιπολασμού (λαμβάνοντας υπόψη όλες τις εγκεκριμένες ενδείξεις), όσον αφορά τον χαρακτηρισμό των φαρμάκων ως «ορφανά».

2.6.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει ιδιαίτερα την έκκληση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και πολλών ευρωβουλευτών, για μεγαλύτερη διαφάνεια στον φαρμακευτικό τομέα στο σύνολό του, ιδίως όσον αφορά τις δαπάνες Ε & Α. Ελλείψει βασικών κανόνων, στις περισσότερες περιπτώσεις, για τη διαφάνεια των δαπανών κατά την ανάπτυξη φαρμάκων, η τιμολόγηση των νέων φαρμάκων δεν μπορεί να επαληθευτεί από τις αρμόδιες αρχές τιμολόγησης και επιστροφής εξόδων με βάση το επιχείρημα των υψηλών δαπανών για την έρευνα και, ως εκ τούτου, του εύλογου χαρακτήρα των τιμών που χρεώνονται.

2.6.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η οδηγία 89/105/ΕΟΚ (14) σχετικά με τη διαφάνεια θα μπορούσε να αποτελέσει εν προκειμένω σημαντικό μέσο. Στο άρθρο 6 της εν λόγω οδηγίας προβλέπεται ότι τα κράτη μέλη, τα οποία διαθέτουν κατάλογο εγκεκριμένων φαρμάκων, πρέπει να δημοσιεύουν πλήρη κατάλογο των φαρμακευτικών προϊόντων που καλύπτονται από το ασφαλιστικό σύστημα υγείας και των τιμών που καθορίζουν οι αρμόδιες αρχές τους και να τον κοινοποιούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ωστόσο, οι πράγματι καταβληθείσες τιμές προστατεύονται από εμπιστευτικές συμφωνίες προμήθειας, γεγονός που δυσχεραίνει σημαντικά τις ανταλλαγές πληροφοριών μεταξύ των εθνικών αρχών. Η βάση δεδομένων EURIPID (15) θα μπορούσε να χρησιμεύσει στο πλαίσιο αυτό ως σημείο εκκίνησης, υπό την προϋπόθεση ότι όλα τα κράτη μέλη υποχρεούνται να υποβάλλουν τις πληροφορίες τους για τις τιμές.

2.6.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης καίριας σημασίας τη σημαντική ενίσχυση της διαφάνειας στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και παραγωγής φαρμάκων, με στόχο την αντιμετώπιση των πιθανών ελλείψεων εφοδιασμού και τη βελτίωση της ανθεκτικότητας των συστημάτων υγείας. Εκτός από τη θέσπιση ενός συντονισμένου συστήματος υποβολής εκθέσεων, όπως προβλέπεται ήδη στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας, με την υποχρεωτική συμμετοχή όλων των σχετικών ενδιαφερόμενων μερών, είναι σημαντικό να δημιουργηθεί ένα στρατηγικό απόθεμα φαρμάκων που χαρακτηρίζονται ως απαραίτητα από τον ΠΟΥ.

2.6.3.

Υπό το πρίσμα της τρέχουσας πανδημίας COVID-19, η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την έκκληση που έχουν απευθύνει πολλοί ευρωβουλευτές και σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη για μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά τις αγοραστικές συμφωνίες που συνάπτονται με παρασκευαστές φαρμακευτικών προϊόντων για εμβόλια κατά της νόσου COVID-19. Η διαφάνεια είναι καίριας σημασίας για την καλλιέργεια της εμπιστοσύνης και της αποδοχής στους πολίτες της ΕΕ σε ό,τι αφορά την ανοσοποίηση κατά του ιού. Αυτό δεν θα πρέπει να ισχύει μόνο για τις τρέχουσες συμβάσεις για εμβόλια, αλλά θα πρέπει επίσης να χρησιμεύσει ως νέο πλαίσιο διαφάνειας για όλες τις δράσεις κοινής προμήθειας στο μέλλον.

2.7.

Οι δράσεις για την κοινή προμήθεια νεοεγκριθέντων ακριβών φαρμάκων θα πρέπει να ενισχυθούν και να προωθηθούν σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο όχι μόνο θα ενισχυθεί η ασφάλεια του εφοδιασμού στην Ευρώπη, αλλά και η διαπραγματευτική της ισχύς έναντι των παρασκευαστών φαρμακευτικών προϊόντων, επιτυγχάνοντας σαφή μείωση του κόστους μέσω μεγαλύτερου όγκου αγορών.

2.8.

Όσον αφορά την προώθηση της Ε & Α στον φαρμακευτικό τομέα, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τις επικρίσεις που έχουν εκφράσει πολλοί φορείς και ενδιαφερόμενα μέρη σχετικά με την έλλειψη διαφάνειας, την ανεπαρκή συμμετοχή των δημόσιων φορέων και την ελλιπή πρόσβαση του κοινού στα αποτελέσματα της έρευνας.

2.8.1.

Η ΕΟΚΕ ζητεί, ως εκ τούτου, τη δημοσιοποίηση στο μέλλον της δημόσιας χρηματοδότησης της έρευνας και των δαπανών Ε & Α, προκειμένου να λαμβάνονται υπόψη κατά την τιμολόγηση σε εθνικό επίπεδο και να εξασφαλίζεται πραγματική «δημόσια απόδοση των δημόσιων επενδύσεων». Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο διεξαγωγής τακτικής αξιολόγησης της χρηματοδότησης της έρευνας και η υποβολή έκθεσης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ιδίως σε ευάλωτους τομείς της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, η απλή ευθυγράμμιση της χρηματοδότησης της έρευνας με τα βιομηχανικά συμφέροντα είναι επιζήμια. Συνεπώς, όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς πρέπει να συμμετέχουν στο μέλλον ενεργά στα θεματολόγια για την έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ευθυγραμμίζονται με τις πραγματικές ιατρικές και κοινωνικές ανάγκες.

2.8.2.

Υπό το πρίσμα αυτό, είναι σημαντικό να καθοριστεί ένας κοινός πανευρωπαϊκός ορισμός για τις «μη καλυπτόμενες ιατρικές ανάγκες» για την αποτελεσματική διοχέτευση των φαρμακευτικών δραστηριοτήτων Ε & Α στους τομείς στους οποίους δεν υπάρχει επαρκής ή αποτελεσματική θεραπεία. Τα κριτήρια αυτά θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των ασθενών και των δημοσίων συστημάτων υγείας.

2.9.

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ ζητεί, στο πλαίσιο της Ε & Α στον ιατρικό τομέα και των κλινικών μελετών, την ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ για την καλύτερη συνεκτίμηση των διαφορών μεταξύ των φύλων καθώς και των διαφορετικών επιπτώσεων των φαρμάκων στην καθημερινή ιατρική, βάσει σχετικών δεικτών. Ζητεί επίσης μεγαλύτερη διαφάνεια και, ως εκ τούτου, μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση όλων των φορέων ως προς το θέμα αυτό.

2.10.

Η ΕΟΚΕ κρίνει ιδιαίτερα θετικό το γεγονός ότι η αυξανόμενη απειλή της μικροβιακής αντοχής επισημαίνεται ρητά στη φαρμακευτική στρατηγική. Εκτός από αποτελεσματικά μέτρα για τη μείωση της χρήσης αντιβιοτικών, πρέπει να δοθεί έμφαση σε εναλλακτικά μοντέλα κινήτρων σε όλες τις φάσεις του κύκλου Ε & Α, καθώς και σε νέα συστήματα τιμολόγησης. Μεταξύ άλλων, μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν δοκιμασμένα κίνητρα, όπως οι έγκαιρες ανταλλαγές με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων και οι απαλλαγές από τα τέλη αδειοδότησης. Μελλοντικά, θα είναι σημαντικό να αποσυνδεθεί το κέρδος του παρασκευαστή από τον όγκο των πωλήσεων. Ωστόσο, παράλληλα με την προώθηση νέων αντιβιοτικών, θα μπορούσαν να ληφθούν και άλλα μέτρα, όπως οι συμφωνίες προαγοράς, προκειμένου να διασφαλιστεί η προβλεψιμότητα για τους παρασκευαστές.

2.11.

Όσον αφορά τα ζητήματα της αδειοδότησης και της διάθεσης στην αγορά, η ΕΟΚΕ εκφράζει γενικά την ικανοποίησή της για την ταχεία διάθεση καινοτόμων φαρμάκων, ιδίως σε περιοχές με υψηλές μη καλυπτόμενες ιατρικές ανάγκες. Ωστόσο, οι ταχύτερες εγκρίσεις δεν εγγυώνται αυτόματα την καλύτερη προμήθεια φαρμάκων. Πρωταρχικός στόχος της φαρμακευτικής στρατηγικής πρέπει, ως εκ τούτου, να είναι η ισότιμη πρόσβαση σε ασφαλή, οικονομικά προσιτά και υψηλής ποιότητας φάρμακα για όλους τους ασθενείς.

2.11.1.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι οι τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες με (ιδανικά) σχετικούς δείκτες σύγκρισης και καταληκτικά σημεία πρέπει να συνεχίσουν να αποτελούν τον χρυσό κανόνα για τη χορήγηση άδειας κυκλοφορίας, δεδομένων των ταχέως εξελισσόμενων τεχνολογικών δυνατοτήτων και της επακόλουθης ανάγκης για ευέλικτα σχέδια. Εξαιρέσεις θα πρέπει να γίνονται μόνο σε μεμονωμένες περιπτώσεις και με αιτιολόγηση. Εάν η παραγωγή δεδομένων ξεκινήσει αφότου έχει χορηγηθεί άδεια κυκλοφορίας, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι το σχετικό κόστος δεν μετακυλίεται από τις φαρμακευτικές εταιρείες στον δημόσιο τομέα και ότι η ασφάλεια των ασθενών δεν υπονομεύεται από τις πρόωρες άδειες κυκλοφορίας. Το γεγονός ότι δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα και, ως εκ τούτου, πρέπει να παραχθούν περισσότερα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τη διαμόρφωση των τιμών.

---

(1)  https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_el

(2)  https://ec.europa.eu/health/state/glance_el

(3)  ΕΕ C 269 της 23.7.2016, σ. 31.

(4)  https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-8-2017-0040_EL.pdf

(5)  https://www.oecd.org/health/health-systems/Addressing-Challenges-in-Access-to-Oncology-Medicines-Analytical-Report.pdf

(6)  https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12510-Intellectual-Property-Action-Plan

(7)  https://ec.europa.eu/info/publications/european-pillar-social-rights-booklet_en

(8)  https://pubs.aeaweb.org/doi/pdf/10.1257/jep.27.1.3.

(9)  https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:174:0074:0087:EL:PDF (EE L 174 της 1.7.2011, σ. 74).

(10)  https://www.who.int/bulletin/volumes/97/8/18-229179/en/

(11)  https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02000R0141-20190726&qid=1598193643269&from=EL (EE L 18 της 22.1.2000, σ. 1).

(12)  https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/files/paediatrics/docs/orphan-regulation_study_final-report_en.pdf.

(13)  https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12767-Revision-of-the-EU-legislation-on-medicines-for-children-and-rare-diseases

(14)  ΕΕ L 40 της 12.2.1989, σ. 8.

(15)  Η EURIPID είναι μια εθελοντική βάση δεδομένων των εθνικών αρχών που είναι αρμόδιες για θέματα τιμολόγησης και επιστροφής δαπανών, η οποία περιλαμβάνει, βάσει της οδηγίας για τη διαφάνεια 89/105/ΕΟΚ, επίσημο κατάλογο τιμών των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο στην εξωνοσοκομειακή περίθαλψη· https://www.euripid.eu/about/.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Πλήρης αξιοποίηση του ενωσιακού δυναμικού καινοτομίας — Σχέδιο δράσης για τη διανοητική ιδιοκτησία με σκοπό τη στήριξη της ανάκαμψης και της ανθεκτικότητας της ΕΕ»

[COM(2020) 760 final]

(2021/C 286/11)

Εισηγητής:

ο κ. Rudolf KOLBE

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 14.1.2021
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	31.3.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.4.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	560
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	241/0/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει πλήρως το σχέδιο δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη διανοητική ιδιοκτησία (ΔΙ) ως μια πολύ καλή και ολιστική προσέγγιση για τον εκσυγχρονισμό του συστήματος διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΙ) της ΕΕ.

1.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει σθεναρά ότι η δρομολόγηση του ενιαίου συστήματος ευρεσιτεχνίας πρέπει να αποτελεί κύρια προτεραιότητα και θα ενισχύσει σημαντικά την ανταγωνιστικότητα των εταιρειών της ΕΕ. Δεδομένων των εμφανών δυσκολιών στην εφαρμογή του συστήματος, η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η μεταφορά του ενιαίου συστήματος διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στη νομοθεσία της ΕΕ πρέπει να καταστεί (μακροπρόθεσμος) στόχος.

1.3.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία των μέτρων στήριξης των ΜΜΕ σε όλους τους τομείς της προστασίας των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΔΙ). Παράλληλα με τα οικονομικά μέτρα στήριξης, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση της τεχνογνωσίας σχετικά με τα ΔΔΙ και στις εξατομικευμένες υπηρεσίες παροχής συμβουλών.

1.4.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να δρομολογήσει συζήτηση σχετικά με τρόπους προώθησης της γνώσης σχετικά με τα ΔΔΙ και τη διαχείριση των ΔΔΙ σε όλα τα επίπεδα των εκπαιδευτικών συστημάτων της ΕΕ.

1.5.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημιουργήσει έναν ενιαίο τίτλο συμπληρωματικού πιστοποιητικού προστασίας (ΣΠΠ) και να εξετάσει τη δυνατότητα εφαρμογής του συστήματος ΣΠΠ σε νέους τομείς.

1.6.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η εναρμόνιση του πλαισίου δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και της διαχείρισης δεδομένων που αφορούν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας θα ενίσχυε τη χρήση των ΔΔΙ στον δημιουργικό τομέα.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ζητεί μια διαδικασία κοινωνικού διαλόγου η οποία, σε συνδυασμό με νομικούς κανόνες, διευκρινίζει και ορίζει δίκαια ΔΔΙ μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων με σκοπό να προσφέρει σε δημιουργούς και παραγωγούς κίνητρα με τη μορφή αναγνώρισης των δημιουργιών τους καθώς και δίκαιης οικονομικής αποζημίωσης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί τις γεωγραφικές ενδείξεις (ΓΕ) ένα σημαντικό εργαλείο για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των τοπικών παραγωγών και τονίζει τις δυνατότητες να προστεθεί ένα εναρμονισμένο σύστημα για την προστασία μη-γεωργικών προϊόντων μέσω ΓΕ.

1.9.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει το οικονομικό δυναμικό και το δημόσιο συμφέρον της προώθησης της ροής δεδομένων στην ΕΕ, αλλά υπογραμμίζει τα προβλήματα που προέρχονται από ετεροβαρείς κανονισμούς.

1.10.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει όλα τα μέτρα επιβολής του αγώνα ενάντια στις παραβιάσεις των ΔΔΙ και την ενίσχυση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης στον αγώνα ενάντια στη διαφθορά.

1.11.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την περαιτέρω ενίσχυση εργαλείων άμεσης στήριξης των επιχειρήσεων της ΕΕ που δραστηριοποιούνται σε τρίτες χώρες και της αυστηρής εφαρμογής της νομοθεσίας για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και των διατάξεων των εμπορικών συμφωνιών της ΕΕ για την προστασία των εν λόγω επιχειρήσεων από παραβιάσεις των ΔΔΙ.

1.12.

Η παρούσα κρίση στον τομέα της υγείας έχει καταστήσει εμφανή την ανάγκη πρόσβασης σε συστημικά σημαντική ΔΙ σε κρίσιμες καταστάσεις. Τα ΔΔΙ δεν θα πρέπει να παρεμποδίζουν την προσβασιμότητα και τη διαθεσιμότητα εμβολίων ή θεραπειών πανδημίας: αποτελεσματικά συστήματα υποχρεωτικής αδειοδότησης παρέχουν ένα δίχτυ ασφαλείας στην κοινωνία σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και δίκαιη αποζημίωση στις επιχειρήσεις.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το σχέδιο δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη διανοητική ιδιοκτησία (ΔΙ) ως μια σημαντική προσέγγιση προς τον εκσυγχρονισμό του συστήματος ΔΙ και την ενίσχυση του τεράστιου δυναμικού καινοτομίας των εταιρειών της ΕΕ, ιδιαίτερα των ΜΜΕ και των πολύ μικρών επιχειρήσεων. Καθώς συνεχίζει να αυξάνεται η μεγάλη οικονομική σημασία των προϊόντων διανοητικής ιδιοκτησίας, όπως εφευρέσεις, καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δημιουργίες, μάρκες, λογισμικό, τεχνογνωσία, επιχειρηματικές διαδικασίες και δεδομένα εντός της ΕΕ, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο ένα βελτιστοποιημένο, εύκολα προσβάσιμο, νομικό και πολιτικό πλαίσιο.

2.2.

Πολλές εταιρείες, ιδιαίτερα ΜΜΕ, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 99 % όλων των επιχειρήσεων στην ΕΕ, δεν εκμεταλλεύονται (στο έπακρο) τις ευκαιρίες προστασίας της ΔΙ. Η ενίσχυση της χρήσης προστασίας της ΔΙ στις εταιρείες της ΕΕ —με ιδιαίτερη έμφαση στις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις— πρέπει να είναι η κύρια πτυχή του σχεδίου δράσης για τη διανοητική ιδιοκτησία. Τα απαιτούμενα μέτρα είναι πολύπλευρα, από την ανάγκη μείωσης του κόστους, απλοποίησης διαδικασιών, αύξησης της ευαισθητοποίησης και των γνώσεων, την παροχή προσαρμοσμένων συμβουλών και υποστήριξης και τον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος όσον αφορά την τεχνογνωσία σχετικά με τα ΔΔΙ.

2.3.

Η ΔΙ αποτελεί βασικό οικονομικό παράγοντα —με τις βιομηχανίες οι οποίες σχετίζονται με τη ΔΙ να αντιστοιχούν στο σχεδόν 45 % του ΑΕγχΠ της Ευρώπης και στο 30 % των θέσεων εργασίας— αλλά και βασικό παράγοντα για την αντιμετώπιση των σημαντικότερων προκλήσεων για την κοινωνία μας. Η κρίση της COVID-19 κατέδειξε σαφώς την εξάρτηση της ΕΕ από την επαγγελματική αριστεία, σε συνδυασμό με αποτελεσματικούς κανόνες και εργαλεία ΔΙ, για τη διασφάλιση της ταχείας ανάπτυξης κρίσιμης ΔΙ. Η επιτυχία στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής θα εξαρτηθεί επίσης σε μεγάλο βαθμό από την ταχεία ανάπτυξη και υιοθέτηση τεχνολογιών αιχμής και αποτελεσματικών εργαλείων για δίκαιες προσεγγίσεις στην ανταλλαγή κρίσιμων άυλων στοιχείων και δεδομένων.

2.4.

Η τεχνολογική επανάσταση είναι κινητήρια δύναμη για τα ΔΔΙ, αλλά αποτελεί και μια πρόκληση η οποία απαιτεί μια ισορροπημένη προσέγγιση όσον αφορά τα εργαλεία βασισμένα στην καινοτομία. Η ψηφιοποίηση και οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης εγείρουν πολλά ζητήματα ΔΙ που απαιτούν εξέταση, όπως η διαφάνεια, η προέλευση των δεδομένων και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, ο βαθμός ανθρώπινης παρέμβασης, οι ηθικές αρχές κλπ. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως δημιουργοί ή εφευρέτες. Γενικά, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι — με ισορροπημένες τροποποιήσεις και ενημερώσεις — το ευρωπαϊκό πλαίσιο ΔΙ είναι κατάλληλο για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ψηφιοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης. Καθώς η ΕΕ ακόμα υστερεί σε σχέση με άλλες περιοχές όσον αφορά τον αριθμό των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για ψηφιακά προϊόντα και τεχνολογίες, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε μέτρα για τη βελτίωση αυτής της σημαντικής αγοράς.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.   Προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας

3.1.1.

Το ενιαίο σύστημα για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας (ΕΣΔΕ), ως υπηρεσία μιας στάσης για επιχειρήσεις, είναι καθοριστικής σημασίας για τη σημαντική μείωση του κόστους των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, τη διευκόλυνση της αδειοδότησης, τη βελτίωση της διαφάνειας και την υπερκέραση των εμποδίων προσβασιμότητας για τις ΜΜΕ. Η σύσταση του ΕΣΔΕ και η επίτευξη της λειτουργικότητας του Ενιαίου Δικαστηρίου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας (ΕΔΔΕ) θα βελτιώσουν σημαντικά την προστασία της ΔΙ και πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα του σχεδίου δράσης. Η διευκόλυνση των διαδικασιών θα επιταχύνει επίσης τη συνολική διαδικασία και έτσι θα αυξήσει την ανταγωνιστικότητα των κατόχων ευρωπαϊκών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Η συμφωνία ΕΔΔΕ παρέχει μια σημαντική βάση για ένα αποτελεσματικό, εξειδικευμένο και τεχνικά ικανό σύστημα επιλύσεως διαφορών σε θέματα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, το οποίο θα είναι ικανό να βελτιώσει την ασφάλεια δικαίου, την απλότητα και την αποτελεσματικότητα. Ωστόσο, όπως δείχνουν οι δυσκολίες στην εφαρμογή, ο στόχος πρέπει να είναι η μεταφορά του συστήματος στο νομοθετικό σύστημα της ΕΕ. Εν τω μεταξύ, πρέπει να αντιμετωπιστούν επειγόντως περαιτέρω καθυστερήσεις που προκαλούνται από διαδικασίες στα κράτη μέλη ή/και την απόσυρση του Ηνωμένου Βασιλείου από τη συμφωνία. Το γεγονός ότι το ποσοστό παγκοσμίων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας της ΕΕ μειώθηκε δραματικά από 17,4 % το 2009 σε 11,3 % το 2019 δείχνει επίσης καθαρά ότι απαιτείται περαιτέρω δράση.

3.1.2.

Ένα συμπληρωματικό πιστοποιητικό προστασίας (ΣΠΠ) μπορεί να επεκτείνει την προστασία που παρέχει ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για φαρμακευτικό προϊόν ή φυτοπροστατευτικό προϊόν το οποίο αφορά η άδεια κυκλοφορίας. Αποτελεί επομένως ένα σημαντικό εργαλείο για την αντιστάθμιση της απώλειας αποτελεσματικής προστασίας των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας λόγω της απαιτούμενης διάρκειας των δοκιμών, των κλινικών/επιτόπιων δοκιμών και των κανονιστικών διαδικασιών. Η ΕΟΚΕ θεωρεί το ΣΠΠ απαραίτητο για την αποτελεσματική προώθηση της καινοτομίας στις νέες δραστικές ουσίες και για την προσέλκυση κέντρων Ε&Α στην ΕΕ, ενώ ισόρροπες εξαιρέσεις από τα δικαιώματα ΣΠΠ πρέπει να διασφαλίζουν οικονομική προσιτότητα και επαρκή προμήθεια φαρμάκων. Ενώ το σύστημα ΣΠΠ είναι ένα απλό σύστημα το οποίο τονώνει την καινοτομία, χαρακτηρίζεται ακόμα από κατακερματισμό και απαιτεί τη συμπλήρωση μιας αίτησης ΣΠΠ σε κάθε κράτος μέλος της ΕΕ στο οποίο ζητείται η προστασία ΣΠΠ. Η καθιέρωση, μέσω ενός νέου ξεχωριστού κανονισμού της ΕΕ, ενός συστήματος τίτλου ΣΠΠ και μιας μόνο αρχής ως υπηρεσία μιας στάσης για τη χορήγηση ενιαίου ΣΠΠ θα καθιστούσε το ΣΠΠ πιο ελκυστικό για τους κατόχους διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, θα προσέφερε καλύτερη προστασία στις καινοτόμες επιχειρήσεις και θα δημιουργούσε νομική βεβαιότητα για τρίτους. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης την προσέγγιση της εξέτασης της δυνατότητας εφαρμογής ενός βελτιστοποιημένου συστήματος ΣΠΠ σε νέους τομείς για τους οποίους τα προϊόντα είναι πιθανό να απαιτούν άδεια κυκλοφορίας.

3.1.3.

Με βάση την εμπειρία από την αναθεώρηση της νομοθεσίας της ΕΕ περί εμπορικών σημάτων, η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ενημέρωση της νομοθεσίας της ΕΕ για την προστασία των σχεδίων θα εφαρμοστεί με επιτυχία. Η θετική εμπειρία της ρύθμισης αυτών των ζητημάτων μέσω της νομοθεσίας της ΕΕ πρέπει να αποτελέσει κίνητρο για την Επιτροπή να υποβάλει πρόταση για έναν νέο, ξεχωριστό κανονισμό ενιαίου ΣΠΠ και, μακροπρόθεσμα, να ενσωματώσει το ΕΣΔΕ στο νομικό σύστημα της ΕΕ.

3.1.4.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι οι γεωγραφικές ενδείξεις (ΓΕ) αντιπροσωπεύουν έναν μοναδικό και πολύτιμο πόρο για τους παραγωγούς της ΕΕ σε μια ολοένα και πιο φιλελεύθερη και ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά. Το σύστημα προστασίας των ΓΕ της ΕΕ έχει κύρια οικονομική αξία στον τομέα της γεωργίας. Γενικά, το σύστημα λειτουργεί πολύ καλά, αλλά η προστασία των ΓΕ δεν έχει ακόμη επιβληθεί, για παράδειγμα μέσω ενός εναρμονισμένου συστήματος ελέγχου των αρχών και ενός κοινού ορισμού της απάτης σχετικά με τα τρόφιμα. Οι εμπορικές συμφωνίες πρέπει επίσης να επικεντρώνονται σε τέτοια ειδικά μέτρα προστασίας. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη δυνατότητα προσθήκης ενός εναρμονισμένου συστήματος για την προστασία των ΓΕ μη γεωργικών προϊόντων, τα οποία αποτελούν σημαντικό μέρος της τοπικής ταυτότητας. Αυτό θα βοηθούσε τους τοπικούς παραγωγούς να παρουσιάσουν τα ποιοτικά προϊόντα τους με μεγαλύτερη επιτυχία και να έχουν επιπλέον θετικό αντίκτυπο σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές. Επιπλέον, η απλοποίηση της διαδικασίας καταχώρισης θα ωφελήσει τους παραγωγούς.

3.1.5.

Το σύστημα κοινοτικών δικαιωμάτων επί φυτικών ποικιλιών είναι ένα άλλο θετικό παράδειγμα μιας εναρμονισμένης προσέγγισης στην προστασία ΔΙ με βάση έναν κανονισμό της ΕΕ. Μπορεί επίσης να παρέχει μια ασφαλή βάση για μικρούς και μεσαίους κτηνοτρόφους και περιέχει σημαντικές εξαιρέσεις για τη γεωργία και τους κτηνοτρόφους. Όσον αφορά τους δηλωμένους στόχους του, το σύστημα αποτελεί μια καλή βάση με την οποία οι κτηνοτρόφοι μπορούν να συνεισφέρουν αποτελεσματικά στους στόχους της πράσινης μετάβασης.

3.1.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, του σχεδίου και των συγγενικών δικαιωμάτων είναι απαραίτητη για τα πολιτιστικά και δημιουργικά επαγγέλματα, τα οποία δημιουργούν σημαντικό οικονομικό πλούτο και συμβάλλουν σημαντικά στην ευρωπαϊκή ταυτότητα, τον πολιτισμό και τις αξίες — όπως τα αρχιτεκτονικά και άλλα πολιτιστικά έργα — αλλά συχνά δεν έχουν επαρκή τεχνογνωσία ή χρηματοοικονομικά μέσα για την προστασία της ΔΙ και τη μετατροπή των καινοτομιών σε προϊόντα. Η εναρμόνιση του πλαισίου δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και της διαχείρισης δεδομένων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι σημαντική και πρέπει να συνοδεύεται από πρόσθετα μέτρα υποστήριξης.

3.1.7.

Οι εργαζόμενοι που εκτελούν δημιουργική εργασία, και ειδικότερα εφευρέσεις, είναι πιθανοί κάτοχοι δικαιωμάτων. Είναι ζωτικής σημασίας να καθιερωθεί μια διαδικασία κοινωνικού διαλόγου σε ευρωπαϊκό, εθνικό, τομεακό ή εταιρικό επίπεδο η οποία, πέραν των νομικών κανόνων, αποσαφηνίζει και καθορίζει δίκαια ΔΔΙ μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων, προκειμένου να προσφέρει κίνητρα στους δημιουργούς και τους παραγωγούς με τη μορφή αναγνώρισης των δημιουργιών τους καθώς και δίκαιη οικονομική αποζημίωση. Συμφωνίες για την εκχώρηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν θα πρέπει να θεωρούνται ως υποχρέωση μεταβίβασης όλης της ΔΙ στον εργοδότη χωρίς κατάλληλη αποζημίωση.

3.1.8.

Η οδηγία για την έννομη προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων προσφέρει ένα σημαντικό πλαίσιο για τη νομική προστασία των βιοτεχνολογικών εφευρέσεων. Ασχολείται με πολιτικά και ηθικά ευαίσθητα θέματα και ως εκ τούτου είναι το αποτέλεσμα μιας προσεκτικής στάθμισης πολύ αμφιλεγόμενων συμφερόντων. Ωστόσο, η ραγδαία ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας είναι εξίσου απαραίτητη στους τομείς της υγείας και της αντιμετώπισης σοβαρών επιδημιών και της πείνας στον κόσμο. Είναι, συνεπώς, σημαντική η προώθηση σε μεγάλο βαθμό της έρευνας και της καινοτομίας σε αυτούς τους τομείς, αλλά και η διάδοση και η αποτελεσματική χορήγηση αδειών.

3.1.9.

Τα εμπορικά μυστικά είναι άυλα περιουσιακά στοιχεία που συμπληρώνουν τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (ΔΔΙ). Χρησιμοποιούνται ευρέως στη δημιουργική διαδικασία που οδηγεί στην καινοτομία και στη δημιουργία δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και επομένως η διασφάλιση της αποτελεσματικής προστασίας τους είναι εξαιρετικά σημαντική. Η ΕΟΚΕ θεωρεί συνεπώς ότι η αποσαφήνιση της βάσης που τέθηκε στην οδηγία (ΕΕ) 2016/943 (1) αποτελεί σημαντικό στόχο.

3.2.   Χρήση και εφαρμογή της ΔΙ — με ιδιαίτερη έμφαση στις ΜΜΕ

3.2.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αύξηση της χρήσης των δυνατοτήτων που προσφέρει η προστασία διανοητικής ιδιοκτησίας από τις ΜΜΕ αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους του σχεδίου δράσης, το οποίο επηρεάζει όλα τα διαφορετικά συστήματα προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας. Ενώ υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες καινοτομίας για τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις στην ΕΕ, η πλειοψηφία τους δεν μπορούν να δώσουν πρόσθετη αξία στα άυλα στοιχεία του ενεργητικού τους.

3.2.2.

Ο παράγοντας κόστος είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους μόνο το 9 % των ΜΜΕ στην ΕΕ έχουν καταχωρισμένα δικαιώματα ΔΙ. Το κόστος απόκτησης ενός διπλώματος ευρεσιτεχνίας στην ΕΕ είναι σήμερα σημαντικά υψηλότερο από ότι στις ΗΠΑ ή στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, και αντιπροσωπεύει ένα τεράστιο οικονομικό βάρος για τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Επομένως, προκειμένου να βελτιωθεί η πρόσβαση των ΜΜΕ στην προστασία ΔΙ το κόστος πρέπει να μειωθεί. Η ταχεία εφαρμογή του ΕΣΔΕ, η οποία θα μειώσει σημαντικά το κόστος καταχώρισης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, θα επιφέρει καθοριστικές αλλαγές για τις καινοτόμες ΜΜΕ και πολύ μικρές επιχειρήσεις όπως οι τεχνικές εταιρείες ελεύθερων επαγγελματιών. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης τη σημασία όλων των διαφορετικών προσεγγίσεων στη χρηματοοικονομική υποστήριξη και την τεχνογνωσία των ΜΜΕ, τα δελτία ΔΙ του EUIPO, την προσέγγιση της παροχής βοήθειας στις ΜΜΕ, προκειμένου να επωφεληθούν από την ΔΙ τους έτσι ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση, και το πρόγραμμα IPA4SME, το οποίο προσφέρει έως 15 000 ευρώ για τη συγχρηματοδότηση διαγνωστικών διαδικασιών ΔΙ και μέτρων προστασίας κ.λπ. Σημειώνει επίσης τον σημαντικό ρόλο των δικηγόρων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στο σύστημα στήριξης.

3.2.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ένα μείζον πρόβλημα είναι η τεράστια έλλειψη γνώσεων των εταιρειών της ΕΕ σχετικά με τις στρατηγικές διαχείρισης των ΔΔΙ, ιδίως, αλλά όχι αποκλειστικά, για τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Η παροχή εύκολα προσβάσιμων γενικών και προσαρμοσμένων πληροφοριών, υποστήριξης και συμβουλών στις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις, όπως παρέχεται μέσω ποικίλων προγραμμάτων και πρωτοβουλιών, όπως το Ευρωπαϊκό Γραφείο Υποστήριξης της Διανοητικής Ιδιοκτησίας («EU IP Helpdesk») και μέσω διαφόρων διαύλων και δικτύων, είναι επομένως μεγάλης σημασίας για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης και πρέπει να επεκταθεί περαιτέρω. Η ευαισθητοποίηση σχετικά με το δυναμικό των ΔΔΙ για τους επιχειρηματίες πρέπει να αυξηθεί και να συνδυαστεί με διάφορα προγράμματα κατάρτισης χωρίς αποκλεισμούς. Η ΕΟΚΕ προτείνει την εξέταση τρόπων για να αυξηθεί ο αριθμός των καταρτισμένων διαχειριστών ΔΔΙ στις εταιρείες στην ΕΕ.

3.2.4.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί επίσης να ξεκινήσει συζήτηση σχετικά με την ενίσχυση της γνώσης των ΔΔΙ και της διαχείρισης των ΔΔΙ στο εκπαιδευτικό σύστημα της ΕΕ: Βασικές γνώσεις και ευαισθητοποίηση για τη διαχείριση των ΔΔΙ θα πρέπει να ενσωματωθούν στην δευτεροβάθμια και ανώτατη εκπαίδευση, με εμπεριστατωμένη γνώση των μελετών για τα ΔΔΙ, από εμπορικές και τεχνικές μελέτες έως πολλές άλλες μελέτες στο πρόγραμμα σπουδών. Η διαχείριση των ΔΔΙ θα πρέπει επίσης να προσφέρεται ως ξεχωριστό μάθημα στην ανώτατη εκπαίδευση. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ενίσχυση της διαθέσιμης τεχνογνωσίας μπορεί να αυξήσει τη χρήση της προστασίας της ΔΔΙ.

3.2.5.

Η σημασία της μετατροπής των αποτελεσμάτων της έρευνας σε καινοτομία είναι προφανής και, ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τις δραστηριότητες που προωθούν τη μεταφορά γνώσεων και την καλύτερη διαχείριση της ΔΙ στην κοινότητα Ε&Α. Οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις είναι συχνά μικροί εταίροι σε κοινοπραξίες έργου και έχοντας αυτόν τον ρόλο χρειάζονται καλύτερη υποστήριξη για να μετατρέψουν τα ΔΔΙ σε προϊόντα και να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους εντός τέτοιων κοινοπραξιών. Αυτό πρέπει να είναι το επίκεντρο των προγραμμάτων στήριξης τα οποία παρέχουν προσαρμοσμένες συμβουλές και υποστήριξη.

3.3.   Πρόσβαση και διάδοση στοιχείων ενεργητικού προστατευμένων ως ΔΙ

3.3.1.

Η παρούσα κρίση στον τομέα της υγείας έχει καταστήσει προφανή την ανάγκη πρόσβασης σε συστημικά σημαντική ΔΙ σε κρίσιμες καταστάσεις. Τα ΔΔΙ δεν πρέπει να εμποδίζουν την προσβασιμότητα και τη διαθεσιμότητα των εμβολίων ή θεραπειών κατά της πανδημίας. Ο αντίκτυπος της έρευνας που διεξάγεται με ευρωπαϊκούς δημόσιους πόρους θα πρέπει να μεγιστοποιηθεί διασφαλίζοντας ότι οι προκύπτουσες γνώσεις και η ΔΙ διαδίδονται. Από την άλλη πλευρά, αποτελεσματικά συστήματα για την έκδοση υποχρεωτικών αδειών αποτελούν δίχτυ ασφαλείας για την κοινωνία σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Οι διαδικασίες τους πρέπει να βασίζονται σε προσεκτική στάθμιση των διαφόρων συμφερόντων, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι είναι ταχείες και συντονισμένες σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προκειμένου να ικανοποιηθούν όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερα οι απαιτήσεις δημόσιας υγείας. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ θα ήθελε επίσης να τονίσει τη σημασία του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 816/2006 για τη χορήγηση υποχρεωτικών αδειών εκμετάλλευσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που σχετίζονται με την παρασκευή φαρμακευτικών προϊόντων για εξαγωγή σε χώρες με προβλήματα δημόσιας υγείας (2).

3.3.2.

Η ενίσχυση της διαφάνειας της κατοχής και διαχείρισης ΔΙ αποτελεί προϋπόθεση για τη διευκόλυνση της αδειοδότησης και διανομής ΔΙ. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ θα ήθελε επίσης να υπογραμμίσει την ανάγκη ταχείας εφαρμογής του ΕΣΔΕ και τη σημασία της βελτίωσης της υποδομής δικαιωμάτων δημιουργού όσον αφορά πληροφορίες σχετικά με κατόχους δικαιωμάτων, όρους και προϋποθέσεις και επιλογές αδειοδότησης, μεταξύ άλλων και σχετικά με την τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών (blockchain).

3.3.3.

Καθώς η τυποποίηση είναι μια διαδικασία με πολλά διαφορετικά συμφέροντα για τα ενδιαφερόμενα μέρη, τα πρότυπα διπλώματα ευρεσιτεχνίας (SEP) απαιτούν ένα ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο κανόνων διαφάνειας και δίκαιης αδειοδότησης. Η ΕΟΚΕ συνεπώς στηρίζει προσεγγίσεις για ένα ανεξάρτητο σύστημα βασικών ελέγχων τρίτων μερών και μέτρα για τη μείωση παραβάσεων και σημείων τριβής.

3.3.4.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει το οικονομικό δυναμικό της προώθησης της ανταλλαγής δεδομένων και της ροής δεδομένων στην ΕΕ σε όλους τους τομείς, αλλά τονίζει ότι η ενεργοποίηση της ροής και η ευρεία χρήση δεδομένων πρέπει να βασίζεται σε μια ισορροπημένη προσέγγιση που να διασφαλίζει την προστασία της ιδιωτικής ζωής, της ασφάλειας, των ηθικών προτύπων και των νόμιμων συμφερόντων προστασίας ΔΙ. Αυτό θα πρέπει να διασφαλιστεί στην αναθεώρηση της οδηγίας για τις βάσεις δεδομένων το 2021 (3).

3.4.   Παραβιάσεις ΔΔΙ

3.4.1.

Η αποτελεσματική επιβολή και η δικαστική προσφυγή είναι τα κύρια κριτήρια για ένα επιτυχημένο σύστημα προστασίας ΔΙ και, ως εκ τούτου, αυτά πρέπει να ενισχυθούν ουσιαστικά. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η εφαρμογή του ΕΔΔΕ για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας θα δώσει τεράστια ώθηση στην επιβολή των δικαιωμάτων σχετικά με τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και ότι η επιβολή των ΔΔΙ σε άλλα συστήματα ΔΔΙ (π.χ. ασφάλιση) πρέπει επίσης να ενισχυθεί σημαντικά μέσω πρακτικών ή/και νομικών μέτρων. Συγκεκριμένα, οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις συχνά δεν διαθέτουν τα μέσα για την επιβολή των ΔΔΙ τους.

3.4.2.

Η ψηφιοποίηση οδήγησε σε νέες μορφές παραβάσεων της ΔΙ, όπως η κυβερνοκλοπή εμπορικών μυστικών, η παράνομη ροή δεδομένων κλπ. Η ΕΟΚΕ επικροτεί δεσμευτικούς κανονισμούς, όπως ο νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες (4), διασφαλίζοντας ένα καλύτερο νομικό πλαίσιο.

3.4.3.

Η παραχάραξη και η πειρατεία προκαλούν τεράστιες απώλειες στις πωλήσεις της ΕΕ, αλλά αποτελούν επίσης απειλές για την υγεία, την ασφάλεια και την προστασία των καταναλωτών. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη συνεργασία όλων των ενδιαφερομένων, τη δημιουργία εργαλειοθήκης της ΕΕ και την ενίσχυση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης στην καταπολέμηση της παραχάραξης.

3.5.   Θεμιτός ανταγωνισμός σε παγκόσμιο επίπεδο

3.5.1.

Η ΕΕ δεν είναι ηγέτης στον παγκόσμιο ανταγωνισμό για τα ΔΔΙ. Στις αιτήσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, η Ασία αύξησε το μερίδιό της σε 65 % των παγκόσμιων αιτήσεων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας το 2019, ενώ το μερίδιο της ΕΕ μειώθηκε δραματικά από 17,4 % (2009) σε 11,3 %. Επομένως είναι εξαιρετικά σημαντικό να ενισχυθεί η θέση της ΕΕ.

3.5.2.

Η προστασία και η επιβολή των ΔΔΙ αποτελούν πρόσθετη πρόκληση για τις επιχειρήσεις της ΕΕ που δραστηριοποιούνται σε χώρες εκτός ΕΕ. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει όλα τα μέτρα της Επιτροπής για τη βελτίωση αυτής της κατάστασης. Η διαπραγμάτευση των κεφαλαίων σχετικά με την ΔΙ με υψηλό επίπεδο προστασίας σε συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου και διαλόγους για τη ΔΙ με εμπορικούς εταίρους είναι σημαντικές μακροπρόθεσμες προσεγγίσεις, καθώς και η συνεργασία σε παγκόσμιους οργανισμούς όπως ο ΠΟΔΙ και ο ΠΟΕ και η συμμετοχή σε παγκόσμιες συμφωνίες ΔΙ.

3.5.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία των εργαλείων άμεσης στήριξης που παρέχουν πληροφορίες σε επιχειρήσεις της ΕΕ οι οποίες δραστηριοποιούνται σε χώρες εκτός ΕΕ, όπως ο έλεγχος ξένων επενδύσεων, το παρατηρητήριο πειρατείας και παραποίησης/απομίμησης και η έκθεση τρίτων χωρών. Μέτρα όπως γραφεία υποστήριξης ΜΜΕ σχετικά με τη ΔΙ για τη στήριξη των ΜΜΕ και των πολύ μικρών επιχειρήσεων είναι εξαιρετικά σημαντικά και θα πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω.

---

(1)  ΕΕ L 157 της 15.6.2016, σ. 1.

(2)  ΕΕ L 157 της 9.6.2006, σ. 1.

(3)  ΕΕ L 77 της 27.3 1996, σ. 20.

(4)  COM(2020) 825 final.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με διεκδικήσιμες και δίκαιες αγορές στον ψηφιακό τομέα (πράξη για τις ψηφιακές αγορές)»

[COM(2020) 842 final — 2020/374 (COD)]

(2021/C 286/12)

Εισηγήτρια:

η κ. Emilie PROUZET

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 10.2.2021 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 8.2.2021
Νομική βάση	Άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	31.3.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.4.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	560
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	179/9/16

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις υψηλού επιπέδου

1.1.

Κατά την τελευταία δεκαετία, τέθηκαν ζητήματα και ανάγκες όσον αφορά τόσο τον ανταγωνισμό όσο και τους κανόνες της εσωτερικής αγοράς, τα οποία ασφαλώς ενισχύθηκαν κατά την περίοδο της πανδημίας COVID-19. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση κανονισμού σχετικά με την πράξη για τις ψηφιακές αγορές, σκοπός της οποίας είναι να αποτρέψει τους ρυθμιστές της πρόσβασης (gatekeepers) από την επιβολή αθέμιτων όρων στις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές και να διασφαλίσει την προσβασιμότητα σημαντικών ψηφιακών υπηρεσιών.

1.2.

Οι επιγραμμικές πλατφόρμες είναι ένα πανταχού παρόν φαινόμενο που θέτει προκλήσεις για τις επιχειρήσεις που κατέχουν κυρίαρχη θέση στην αγορά αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε και παρέχουμε προϊόντα και υπηρεσίες, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε και απασχολούμε ανθρώπους. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επικροτεί την ολιστική προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά την αντιμετώπιση όλων των πτυχών αυτού του οικοσυστήματος. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ θα επαγρυπνεί ιδιαίτερα όσον αφορά τη φορολογία, τη διακυβέρνηση των δεδομένων και τις συνθήκες εργασίας. Ως προς το τελευταίο σημείο, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη διαβούλευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε πλατφόρμες και προσβλέπει στη νομοθετική πρωτοβουλία που προβλέπεται για το τέλος του έτους.

1.3.

Πρωταρχικός στόχος παραμένει η επίτευξη ισότιμων όρων ανταγωνισμού για τους διάφορους φορείς εκμετάλλευσης στις ψηφιακές αγορές. Η Ευρώπη χρειάζεται ένα δίκαιο και διεκδικήσιμο περιβάλλον επιγραμμικών πλατφορμών, προκειμένου να επιτύχει καλύτερη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η πράξη για τις ψηφιακές αγορές και η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (1) θα αποτελέσουν από κοινού τον ακρογωνιαίο λίθο ενός πλαισίου που θα τελειοποιηθεί με την πάροδο των ετών και θα εφαρμοστεί σύμφωνα με άλλες βασικές ψηφιακές πολιτικές, όπως ο κανονισμός για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, ο ΓΚΠΔ, ο κανονισμός P2B και η ευθυγράμμιση των κανόνων ανταγωνισμού με την ψηφιακή εποχή.

1.4.

Η διασφάλιση ενός δίκαιου και φιλικού προς την καινοτομία επιχειρηματικού περιβάλλοντος —και παράλληλα προστατευτικού για τους τελικούς χρήστες— παραμένει θεμελιώδους σημασίας. Το σχέδιο της πράξης για τις ψηφιακές αγορές αποτελεί απάντηση στην ταχέως εξελισσόμενη ψηφιακή εποχή, προβλέποντας σύντομες προθεσμίες και διαδικασίες που μπορούν γρήγορα να επικαιροποιηθούν, ενώ παράλληλα διασφαλίζει την ασφάλεια δικαίου και το δικαίωμα υπεράσπισης. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι το άρθρο 16 σχετικά με την έρευνα αγοράς για τη μη συμμόρφωση πρέπει να ενισχυθεί τόσο όσον αφορά τη χρονική καθυστέρηση (η αναμονή τριών πράξεων για μη συμμόρφωση σε διάστημα πέντε ετών θα προκαλούσε υπερβολικές ζημίες) όσο και τις κυρώσεις.

1.5.

Εστιάζοντας σε συγκεκριμένες υπηρεσίες, ανεξάρτητα από το μέρος όπου είναι εγκατεστημένος ο πάροχος της υπηρεσίας ή από το εφαρμοστέο δίκαιο στην παροχή της υπηρεσίας, η Επιτροπή αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το ζήτημα των ίσων όρων ανταγωνισμού για τους ευρωπαϊκούς και τους παγκόσμιους διαδικτυακούς φορείς. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η στόχευση στην υπηρεσία αντί στον φορέα είναι μια καλή λύση για την αντιμετώπιση των δυσχερειών που προκύπτουν κατά την προσπάθεια εποπτείας τόσο ποικίλων ψηφιακών φορέων.

1.6.

Αντίθετα με την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες, η πράξη για τις ψηφιακές αγορές δεν απαιτεί ευθέως από τους ρυθμιστές της πρόσβασης που έχουν οριστεί για τις πλατφόρμες να ορίσουν νόμιμο εκπρόσωπο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, οι διαδικασίες αξιολόγησης και διερεύνησης που περιγράφονται στη συνέχεια απαιτούν διάλογο και συντονισμό μεταξύ των πλατφορμών βασικών υπηρεσιών και της Επιτροπής. Η ΕΟΚΕ συνιστά να συμπεριληφθεί αναφορά στα άρθρα 10 και 11 της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες, ώστε να εξασφαλιστεί ότι όλοι οι ρυθμιστές της πρόσβασης ορίζουν νόμιμο εκπρόσωπο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

1.7.

Επιπλέον, κορυφαία προτεραιότητα για την ΕΟΚΕ είναι να αποτραπεί ο ακόμα μεγαλύτερος κατακερματισμός της εσωτερικής αγοράς από τον πολλαπλασιασμό της εθνικής νομοθεσίας. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ είναι υψίστης σημασίας και υποστηρίζει πλήρως το άρθρο 1 παράγραφοι 5 και 7.

1.8.

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με όσα θεσπίζονται στην πράξη για τις ψηφιακές αγορές ότι τα κράτη μέλη πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να ενεργούν σε στενή συνεργασία με την Επιτροπή (μέσω απόφασης που λαμβάνεται δυνάμει του άρθρου 3 παράγραφος 6, του άρθρου 33 ή, παράλληλα, βάσει των κανόνων ανταγωνισμού).

1.9.

Προκειμένου να καλυφθούν περιπτώσεις όπου προκύπτει ευθύνη ταυτόχρονα από παραβίαση της πράξης για τις ψηφιακές αγορές και από παραβίαση των κανόνων με βάση τα άρθρα 101 και 102 της ΣΛΕΕ, εννοείται ότι αυτά τα δύο σύνολα κανόνων μπορούν να εφαρμοστούν ταυτόχρονα. Η πράξη για τις ψηφιακές αγορές θα πρέπει, ως εκ τούτου, να αποσαφηνίσει τις διαδικασίες εφαρμογής και συντονισμού, έχοντας ως στόχο την ασφάλεια δικαίου και την αποτελεσματικότητα (άρθρο 1 παράγραφος 6)

1.10.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι απαραίτητο να διεξαχθεί αναλυτική συζήτηση σχετικά με τους λόγους και τον αντίκτυπο της διαφορετικής προσέγγισης στη θέσπιση νέων υποχρεώσεων σύμφωνα με το άρθρο 10 και στην επέκταση των πρακτικών σύμφωνα με το άρθρο 17. Συγχρόνως, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να καθοριστούν οι συγκεκριμένες εξαιρετικές περιστάσεις σε σχέση με τις έξι παραμέτρους που χρησιμοποιούνται για τον ορισμό των ρυθμιστών της πρόσβασης (άρθρο 3 παράγραφος 6).

1.11.

Συνεπώς, ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι ορισμοί των «βασικών υπηρεσιών», των «τελικών χρηστών» και των «επιχειρηματικών χρηστών» θα πρέπει να είναι πολύ πιο συγκεκριμένοι.

1.12.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι πρακτικές που αναφέρονται στα άρθρα 5 και 6 συνιστούν «μαύρες πρακτικές». Ωστόσο, το άρθρο 6 σχετικά με τις πρακτικές πρέπει να εφαρμόζεται ειδικά κατά τη διάρκεια του τακτικού διαλόγου μεταξύ της Επιτροπής και των ρυθμιστών της πρόσβασης.

2.   Παρατηρήσεις σχετικά με το πεδίο εφαρμογής και τον ορισμό

2.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το πεδίο εφαρμογής των υπηρεσιών είναι πολύ ευρύ, παρότι καίριας σημασίας. Στην πραγματικότητα, μόνο οι πρακτικές που σχετίζονται άμεσα με αυτές τις βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής και υπόκεινται σε υποχρεώσεις. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ασφάλεια δικαίου που παρέχεται με την αναθεώρηση του κανονισμού με οποιαδήποτε αλλαγή στο πεδίο εφαρμογής των υπηρεσιών.

2.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι ανησυχίες σχετικά με τη λειτουργία της αγοράς βασικών υπηρεσιών δεν αφορούν όλες τους τελικούς χρήστες [βλέπε υπηρεσίες στ), ζ) και η)] και αναρωτιέται εάν έχει αξιολογηθεί επαρκώς ο αντίκτυπος της διαδικασίας της πράξης για τις ψηφιακές αγορές στις βασικές υπηρεσίες μεταξύ επιχειρήσεων (Β2Β), ειδικά στο οικοσύστημα της διαφήμισης (διαφημιστική αγορά).

2.3.

Όταν προτείνεται μια βασική υπηρεσία, είναι δυνατό να αξιολογηθεί εάν οποιοσδήποτε πάροχος αυτής διαθέτει χαρακτηριστικά που πληρούν σωρευτικά τα κριτήρια για να θεωρηθεί ρυθμιστής της πρόσβασης για τη συγκεκριμένη υπηρεσία. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει αυτήν τη σωρευτική προσέγγιση.

2.4.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με την ποσοτική αξιολόγηση — εικαζόμενοι ρυθμιστές της πρόσβασης

2.4.1.

Όσον αφορά το πρώτο ποσοτικό όριο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το όριο αναφέρεται στον συνολικό κύκλο εργασιών της εταιρείας που κατέχει την πλατφόρμα, συμπεριλαμβανομένων τυχόν επιχειρηματικών τομέων που δεν είναι επιχειρηματικά μοντέλα πλατφόρμας ούτε επιγραμμικές δραστηριότητες, και όχι στον κύκλο εργασιών της υπηρεσίας.

2.4.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το όριο των οικονομικών δεδομένων, ειδικά τον τρόπο που καλύπτει τα στοιχεία χρηματιστηριακής αξίας, ώστε να αντικατοπτρίζεται η ικανότητα της πλατφόρμας να αποτιμά χρηματικά τους χρήστες της και την οικονομική τους δυνατότητα (συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας να αξιοποιεί την πρόσβαση στη χρηματοπιστωτική αγορά).

2.4.3.

Όσον αφορά το δεύτερο ποσοτικό όριο, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη συνάφεια των κριτηρίων που αφορούν τον αριθμό των χρηστών (για τη συγκεκριμένη βασική υπηρεσία πλατφόρμας που αναλύεται).

2.4.4.

Στο σχέδιο κανονισμού, ο ορισμός του τελικού χρήστη (άρθρο 2 παράγραφος 16) είναι κοντά στον ορισμό του καταναλωτή, και, όπως συνηθίζεται, αντιπαρατίθεται με τον επαγγελματία χρήστη. Το άρθρο 3 παράγραφος 2 στοιχείο β) καθορίζει την έννοια των τελικών χρηστών όσον αφορά τη διάρκεια (μήνες) και τη συνάφεια (ενεργοί χρήστες). Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ο ορισμός των τελικών χρηστών θα πρέπει να είναι ακριβής (δηλαδή χρήστες που είναι περαστικοί, που επισκέπτονται τον ιστότοπο, που τον χρησιμοποιούν μια φορά τον μήνα). Το ίδιο ερώτημα ισχύει και για τους επιχειρηματικούς χρήστες. Για λόγους ασφάλειας δικαίου, η ΕΟΚΕ συνιστά να διευκρινιστούν οι έννοιες των «τελικών χρηστών» και των «επιχειρηματικών χρηστών» ή τουλάχιστον να οριστούν στην πρόταση κανονισμού.

2.5.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με την ποιοτική αξιολόγηση — αξιολογημένοι ρυθμιστές της πρόσβασης

2.5.1.

Αν δεν επιτυγχάνονται όλα τα όρια σωρευτικά, η Επιτροπή μπορεί να διενεργήσει έρευνα αγοράς. Αυτή μπορεί να ζητηθεί από ένα κράτος μέλος (άρθρο 15) και να χρησιμοποιηθούν άλλες έξι παράμετροι για να καθοριστεί εάν η πλατφόρμα πληροί τα τρία κριτήρια προσδιορισμού (άρθρο 3 παράγραφος 6).

2.5.2.

Η ποιοτική αξιολόγηση της εσωτερικής αγοράς που εισάγεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή επαναλαμβάνει πολλές παραμέτρους που είναι συναφείς στο δίκαιο ανταγωνισμού και στα οικονομικά. Ωστόσο, δεδομένης της έλλειψης προηγουμένων (δεν είναι αναγκαίο να καθοριστεί μια σχετική αγορά ή να αποδειχθεί η δεσπόζουσα θέση για να τεκμηριωθεί η ιδιότητα του ρυθμιστή της πρόσβασης), δεν είναι σαφές ούτε δοκιμασμένο πόσα πολλά και πόσο ισχυρά θα είναι αυτά τα χαρακτηριστικά και οι παράμετροι.

2.5.3.

Εάν η στοχοθέτηση επικεντρώνεται σε καταστάσεις συγκρίσιμες με αυτές που προσδιορίζονται στην ποσοτική αξιολόγηση, αλλά στις οποίες τα όρια δεν έχουν επιτευχθεί, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ο μηχανισμός αξιολόγησης είναι πολύ περιορισμένος όσον αφορά τις λεπτομέρειες. Εκ πρώτης όψεως, τίποτα δεν εμποδίζει την ευρύτερη ερμηνεία αυτών των παραμέτρων ώστε να εφαρμοστούν σε μεγαλύτερο αριθμό φορέων, καθώς γνωρίζουμε ότι πολλά επιχειρηματικά μοντέλα σε όλους τους τομείς της οικονομίας εξελίσσονται και πειραματίζονται μέσω ψηφιακού μετασχηματισμού και νέων επιχειρηματικών μοντέλων.

2.5.4.

Καθώς αυτές οι έξι παράμετροι καθιστούν δυνατό να οριστούν οι ρυθμιστές της πρόσβασης, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να καθοριστούν οι συγκεκριμένες εξαιρετικές περιστάσεις τους.

3.   Παρατηρήσεις σχετικά με τις απαριθμούμενες πρακτικές

3.1.

Για να γίνουν κατανοητοί οι κατάλογοι πρακτικών που παρατίθενται στο σχέδιο της πράξης για τις ψηφιακές αγορές, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι σημαντικό να ανατρέξουμε στο έργο της Επιτροπής: οι πρακτικές που προσδιορίστηκαν τα τελευταία χρόνια, αυτές που ήδη καλύπτονται από τον νέο κανονισμό P2B και αυτές που θα μπορούσαν να καλυφθούν από την προσαρμογή του δικαίου ανταγωνισμού στο ψηφιακό οικοσύστημα.

3.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να διευκρινιστεί το πεδίο εφαρμογής αυτών των πρακτικών, ιδίως εάν η Επιτροπή μπορεί να το επεκτείνει. Ως εκ τούτου, φαίνεται ότι πολλές από τις πρακτικές που αναφέρονται στο άρθρο 5 αποτελούν μέρος της βασικής υπηρεσίας της πλατφόρμας, ενώ το άρθρο 6 αναφέρεται στη χρήση αυτών των βασικών υπηρεσιών πλατφόρμας για αξιοποίηση και επίδραση στα αποτελέσματα της αγοράς.

3.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να αναπτυχθεί ένα ισχυρό σύστημα πιστοποίησης βασισμένο σε διαδικασίες δοκιμής που επιτρέπουν στις εταιρείες να επιβεβαιώνουν την αξιοπιστία και την ασφάλεια των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης τους. Η διαφάνεια, ειδικά των συστημάτων αξιολόγησης, η ιχνηλασιμότητα και η δυνατότητα επεξήγησης των αλγοριθμικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων αποτελούν τεχνική πρόκληση που απαιτεί την παροχή υποστήριξης από μέσα της ΕΕ, όπως το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» (2).

3.4.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τις αθέμιτες πρακτικές που βασίζονται στα δεδομένα

3.4.1.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ανάγκη για περαιτέρω βελτίωση της εφαρμογής του γενικού κανονισμού για την προστασία των δεδομένων (ΓΚΠΔ) με τη θέσπιση της πρακτικής που περιγράφεται στο άρθρο 5 στοιχείο α). Επίσης, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να επανεξετάζει τακτικά τον ΓΚΠΔ και τους συναφείς κανονισμούς υπό το φως των τεχνολογικών εξελίξεων (3).

3.4.2.

Όσον αφορά την αποτελεσματική φορητότητα των δεδομένων [άρθρο 6 στοιχείο η)], η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, δυνάμει του κανονισμού για την ελεύθερη ροή δεδομένων, ο κλάδος του υπολογιστικού νέφους αναπτύσσει έναν κώδικα δεοντολογίας για να εξασφαλίσει διαφάνεια στους συμβατικούς και τεχνικούς όρους για την καταγγελία των συμβάσεων και τη μεταφορά δεδομένων μεταξύ παρόχων υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους ή την αποθήκευση στις εγκαταστάσεις τους. Η αποτελεσματικότητα του κώδικα όσον αφορά την προώθηση της φορητότητας στην αγορά υπολογιστικού νέφους πρόκειται να αξιολογηθεί σύντομα.

3.5.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με την αθέμιτη αυτοπροτίμηση

3.5.1.

Η πράξη για τις ψηφιακές αγορές προβλέπει την υποχρέωση του ρυθμιστή της πρόσβασης να μην εφαρμόζει πιο ευνοϊκή μεταχείριση ακόμα και ως προς «οποιονδήποτε τρίτο που ανήκει στην ίδια επιχείρηση». Ωστόσο, αυτή η περαιτέρω διευκρίνιση δεν επαναλαμβάνεται σε άλλες διατάξεις, παρότι ένας ρυθμιστής της πρόσβασης μπορεί να αποφύγει τον περιορισμό που ορίζεται σε αυτές τις διατάξεις παρέχοντας σχετικά δεδομένα σε έναν τρίτο. Παραδείγματος χάριν, μπορούμε να αναφερθούμε στο άρθρο 5 στοιχείο α) ή στο άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο α), όπου η μεταφορά δεδομένων σε τρίτο (είτε ανήκει είτε όχι στην ίδια επιχείρηση) δεν απαγορεύεται. Αν και το άρθρο 11 προσφέρει κάποια λύση, δεν τη θεωρούμε επαρκή.

3.5.2.

Ρήτρα ισοτιμίας άρθρο 5 στοιχείο β): οι ρυθμιστές της πρόσβασης απαγορεύεται να εμποδίζουν τους επιχειρηματικούς χρήστες να προσφέρουν τα ίδια προϊόντα και υπηρεσίες στους καταναλωτές υπό διαφορετικούς όρους, μέσω άλλων επιγραμμικών υπηρεσιών διαμεσολάβησης τρίτων ή μηχανών αναζήτησης πέραν της πλατφόρμας τους. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η φράση «…σε τιμές ή υπό όρους διαφορετικούς…» είναι ευρεία και μπορεί να περιλαμβάνει άλλα κριτήρια εκτός της τιμής, που ίσως θα πρέπει να προσδιοριστούν.

3.6.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τους αθέμιτους όρους πρόσβασης

3.6.1.

Όσον αφορά την πρακτική που αναφέρεται στο άρθρο 5 στοιχείο δ), η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι ο κανονισμός P2B ήδη περιέχει διατάξεις σχετικά με την εξασφάλιση πρόσβασης για τους επιχειρηματικούς χρήστες προκειμένου να υποβάλλουν καταγγελίες, και σχετικά με τη διαφάνεια στη διεκπεραίωση καταγγελιών, και αμφισβητεί τη συνάφεια αυτής της πρακτικής. Η ΕΟΚΕ διερωτάται γιατί δεν καλύπτονται οι τελικοί χρήστες.

4.   Παρατηρήσεις σχετικά με τις εξουσίες έρευνας, επιβολής και παρακολούθησης

4.1.

Για τους σκοπούς του άρθρου 3 παράγραφος 6, θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη συμμετοχή των αρχών των ενδιαφερομένων κρατών μελών στη λήψη αποφάσεων. Πιστεύουμε ότι οι αρχές ενός κράτους μέλους θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να υποβάλλουν στην Επιτροπή αίτημα έκδοσης απόφασης βάσει της παραγράφου 6, και η Επιτροπή θα πρέπει να έχει την αντίστοιχη υποχρέωση να συζητά το αίτημα και, κατά περίπτωση, να επιτρέπει στο οικείο κράτος μέλος να θεσπίζει προκαταρκτικά μέτρα εν αναμονή της απόφασης της Επιτροπής. Για τους σκοπούς της απόφασης, η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να ζητεί γνωμοδότηση από όλα τα κράτη μέλη όπου δραστηριοποιείται ο πιθανός ρυθμιστής της πρόσβασης.

4.2.

Η πρόταση κανονισμού συνδυάζει την αυτοαξιολόγηση από τις πλατφόρμες και την αξιολόγηση από την αρμόδια αρχή, δηλαδή την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ωστόσο, αυτή η αξιολόγηση διενεργείται καταρχάς από την πλατφόρμα βασικής υπηρεσίας, που πρέπει να ενημερώνει εντός τριών μηνών την Επιτροπή ότι αυτά τα όρια έχουν επιτευχθεί (άρθρο 3 παράγραφος 3). Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει και υποστηρίζει το γεγονός ότι η διαδικασία της πράξης για τις ψηφιακές αγορές καθιστά τις πλατφόρμες υπόλογες. Επισημαίνει επίσης ότι η υπό εξέταση πρόταση σέβεται τα δικαιώματα υπεράσπισης και προσφυγής και τον ρυθμό των ψηφιακών επιχειρήσεων.

4.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τα μέτρα της πράξης για τις ψηφιακές αγορές που δίνουν δυνατότητα στην Επιτροπή να αξιολογεί και να παρακολουθεί την ανάπτυξη των πλατφορμών ρυθμιστών της πρόσβασης, όπως οι συγκεντρώσεις εκτός των ορίων του κανονισμού (ΕK) αριθ. 139/2004 (4).

4.4.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την αξιολόγηση στην οποία προβαίνει η Επιτροπή σχετικά με το κατά πόσον το ισχύον καθεστώς της ΕΕ επιτρέπει την επαρκή κάλυψη σημαντικών εξαγορών στόχων χαμηλού κύκλου εργασιών που ενδέχεται να έχουν αντίκτυπο στον ανταγωνισμό στην εσωτερική αγορά της ΕΕ (5). Η πρόταση της επιτρόπου κ. Vestager να ξεκινήσουν να γίνονται δεκτές παραπομπές από εθνικές αρχές ανταγωνισμού σχετικά με συγκεντρώσεις, ανεξάρτητα από το εάν οι εν λόγω αρχές έχουν την εξουσία να εξετάζουν την εκάστοτε υπόθεση, θα μπορούσε να αποτελέσει μια επιλογή (6).

4.5.

Παράλληλα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πρέπει να επίσης να συσταθεί η προγραμματισμένη συμβουλευτική επιτροπή για τις ψηφιακές αγορές για την επίτευξη μέγιστης δυνατής αποτελεσματικότητας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί το άρθρο 32 πολύ ασαφές από αυτή τη σκοπιά και πιστεύει ότι θα πρέπει να ανατεθεί στην επιτροπή η συνεχής εποπτεία και παρακολούθηση. Η ΕΟΚΕ προτείνει επίσης να εξεταστεί κατά πόσον η επιτροπή θα μπορούσε να δέχεται καταγγελίες από ενώσεις καταναλωτών και κοινωνικούς εταίρους.

4.6.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι οργανώσεις που ασχολούνται με τα συμφέροντα των επιχειρήσεων, την προστασία των καταναλωτών και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις θα πρέπει να εισακούονται και να λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις τους, όπως για παράδειγμα σε υποθέσεις ανταγωνισμού. Το άρθρο 20 της πράξης για τις ψηφιακές αγορές εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να διεξάγει συνεντεύξεις και να λαμβάνει δηλώσεις. Η ΕΟΚΕ συνιστά η συμμετοχή και το δικαίωμα ακρόασης αυτών των οργανώσεων να αναφέρονται ρητώς στο εν λόγω άρθρο.

---

(1)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες» (βλέπε σελίδα 64 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

(2)  ΕΕ C 47 της 11.2.2020, σ. 64.

(3)  ΕΕ C 47 της 11.2.2020, σ. 64.

(4)  EE L 24 της 29.1.2004, σ. 1.

(5)  https://one.oecd.org/document/DAF/COMP/WD(2020)24/en/pdf

(6)  https://ec.europa.eu/commission/commissioners/2019-2024/vestager/announcements/future-eu-merger-control_en