IL-KUMMISSJONI EWROPEA

Brussell, 20.7.2021

SWD(2021) 724 final

DOKUMENT TA’ ĦIDMA TAL-PERSUNAL TAL-KUMMISSJONI

Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt


Il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija

Li jakkumpanja l-

KOMUNIKAZZJONI TAL-KUMMISSJONI LILL-PARLAMENT EWROPEW, LILL-KUNSILL, LILL-KUMITAT EKONOMIKU U SOĊJALI EWROPEW U LILL-KUMITAT TAR-REĠJUNI

Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt


Is-sitwazzjoni dwar l-istat tad-dritt fl-Unjoni Ewropea

{COM(2021) 700 final} - {SWD(2021) 701 final} - {SWD(2021) 702 final} - {SWD(2021) 703 final} - {SWD(2021) 704 final} - {SWD(2021) 705 final} - {SWD(2021) 706 final} - {SWD(2021) 707 final} - {SWD(2021) 708 final} - {SWD(2021) 709 final} - {SWD(2021) 710 final} - {SWD(2021) 711 final} - {SWD(2021) 712 final} - {SWD(2021) 713 final} - {SWD(2021) 714 final} - {SWD(2021) 715 final} - {SWD(2021) 716 final} - {SWD(2021) 717 final} - {SWD(2021) 718 final} - {SWD(2021) 719 final} - {SWD(2021) 720 final} - {SWD(2021) 721 final} - {SWD(2021) 722 final} - {SWD(2021) 723 final} - {SWD(2021) 725 final} - {SWD(2021) 726 final} - {SWD(2021) 727 final}

Il-Mekkaniżmu għall-Kooperazzjoni u l-Verifika (MKV) ġie stabbilit għall-adeżjoni fl-Unjoni Ewropea fl-2007 bħala miżura tranżitorja li tiffaċilita l-isforzi kontinwi tar-Rumanija biex tirriforma l-ġudikatura tagħha u biex tintensifika l-ġlieda kontra l-korruzzjoni 1 . F’konformità mad-deċiżjoni li tistabbilixxi l-mekkaniżmu u kif enfasizzat mill-Kunsill, il-MKV jintemm meta l-punti ta’ riferiment kollha li japplikaw għar-Rumanija jintlaħqu b’mod sodisfaċenti. Fir-rapporti tagħha ta’ Jannar 2017, il-Kummissjoni adottat valutazzjoni komprensiva tal-progress tar-Rumanija tul l-għaxar snin tal-MKV. Stabbilixxa wkoll triq lejn il-konklużjoni tal-Mekkaniżmu abbażi ta’ 12-il rakkomandazzjoni ewlenija finali li, jekk ikun hemm konformità magħhom, ikunu biżżejjed biex jintlaħqu l-għanijiet tal-MKV, jekk l-iżviluppi ma jkunux tali li jreġġgħu lura t-triq tal-progress. Ir-rapport ta’ Novembru 2018 ikkonkluda li l-iżviluppi kienu għamlu rigress jew tefgħu dubju fuq l-irriversibbiltà tal-progress, u li kellhom isiru tmien rakkomandazzjonijiet addizzjonali. L-aħħar rapport tal-MKV tal-Kummissjoni, adottat f’Ġunju 2021, ivvaluta l-progress fuq 12-il rakkomandazzjoni ta’ Jannar 2017 u t-tmien rakkomandazzjonijiet addizzjonali ta’ Novembru 2018. Dak ir-rapport ikkonkluda li mill-aħħar rapport tal-MKV fl-2019, is-sitwazzjoni fi ħdan il-parametri tal-parametri referenzjarji tal-MKV rat xejra pożittiva ċara, u wera sodisfazzjon għall-fatt li fl-2021 ingħata impetu ġdid qawwi għar-riforma u t-tiswija tar-rigress tal-perjodu 2017–2019. Ir-riżultat huwa li sar progress fir-rakkomandazzjonijiet tal-MKV kollha li fadal u ħafna jinsabu fit-triq biex jitwettqu jekk il-progress jibqa’ stabbli 2 .

I.Is-Sistema tal-Ġustizzja

Is-sistema ġudizzjarja Rumena hija strutturata f’erba’ istanzi, kemm ċivili kif ukoll militari: il-qrati tal-kontej tal-ewwel istanza, it-tribunali ordinarji u speċjalizzati, il-qrati tal-appell 3 u l-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u l-Ġustizzja. Il-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u l-Ġustizzja tiġġudika l-kawżi kriminali tal-ewwel istanza u l-appelli għal ċerti kategoriji ta’ persuni 4 , kif ukoll kawżi ta’ appell għal ċerti kawżi ċivili u amministrattivi. Rwol fundamentali ta’ din il-qorti huwa li tiżgura l-interpretazzjoni u l-applikazzjoni uniformi tal-liġi mill-qrati l-oħra. Il-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura, inkarigat li jiggarantixxi l-indipendenza ġudizzjarja, huwa maqsum f’żewġ taqsimiet: it-taqsima għall-imħallfin, u t-taqsima għall-prosekuturi. Kull taqsima għandha kompetenza esklużiva għar-reklutaġġ u l-ġestjoni tal-karriera tal-imħallfin u l-prosekuturi rispettivament, u taġixxi bħala qorti dixxiplinarji fi kwistjonijiet dixxiplinarji. Is-servizz tal-prosekuzzjoni huwa mmexxi mill-Prosekutur Ġenerali tal-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku marbut mal-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u l-Ġustizzja. L-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku jinkludi strutturi speċjalizzati b’ġuriżdizzjoni u organizzazzjoni speċjali: id-Direttorat Nazzjonali kontra l-Korruzzjoni (DNA) u d-Direttorat għall-Investigazzjoni u l-Ġlieda kontra l-Kriminalità Organizzata (DIICOT), immexxija mill-kapijiet prosekuturi u, mill-2018 ’l hawn, it-Taqsima tal-Prosekuzzjoni tal-Investigazzjoni tar-Reati fil-Ġudikatura (SIIJ) 5 . Hemm ukoll uffiċċji tal-prosekuzzjoni militari. Il-Prosekutur Ġenerali u Kapijiet Prosekuturi tal-istrutturi speċjalizzati, DNA u DIICOT, jinħatru mill-President tar-Repubblika, wara proposta tal-Ministru tal-Ġustizzja u wara li jkun irċieva opinjoni li ma tkunx vinkolanti mingħand il-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura 6 . Ir-Rumanija tipparteċipa fl-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku Ewropew. L-Unjoni Nazzjonali Rumena tal-Kmamar tal-Avukati hija istituzzjoni privata ta’ interess pubbliku, li tinkludi l-41 kamra tal-avukati kollha tar-Rumanija. Il-Qorti Kostituzzjonali hija responsabbli għall-verifika tal-kostituzzjonalità tal-liġijiet u biex issolvi tilwim ta’ natura kostituzzjonali bejn l-awtoritajiet pubbliċi.

L-indipendenza

Il-perċezzjoni tal-indipendenza ġudizzjarja hija medja, u tjiebet b’mod sinifikanti meta mqabbla mas-snin preċedenti fost il-pubbliku ġenerali. Il-livell ta’ indipendenza ġudizzjarja perċepita fost il-pubbliku ġenerali issa huwa medju (51 %), minn 37 % fl-2020 7 . Fost il-kumpaniji, il-livell ta’ indipendenza ġudizzjarja perċepita huwa medju (45 %), tnaqqis ta’ 8 punti perċentwali meta mqabbel mal-2020 8 . Filwaqt li r-raġuni l-aktar invokata mill-pubbliku ġenerali għan-nuqqas perċepit ta’ indipendenza ġudizzjarja tibqa’ l-indħil jew il-pressjoni mill-Gvern u l-politiċi, l-ewwel sors ta’ tħassib fost il-kumpaniji huwa l-indħil jew il-pressjoni minn interessi ekonomiċi jew interessi speċifiċi oħra 9 .

L-emendi 2017–2019 tal-liġijiet tal-ġustizzja qed jiġu riveduti. Il-liġijiet tal-Ġustizzja, kif emendati bejn l-2017 u l-2019, jiddefinixxu l-istatus tal-maġistrati u jorganizzaw is-sistema ġudizzjarja u l-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura 10 . Dawn il-liġijiet huma ċentrali għall-indipendenza tal-maġistrati u l-funzjonament tajjeb tal-ġudikatura. Ir-rakkomandazzjonijiet għal-liġijiet tal-ġustizzja,li għadhom fis-seħħ, kellhom impatt serju fuq l-indipendenza, il-kwalità u l-effiċjenza tas-sistema ġudizzjarja 11 . Ġew identifikati kwistjonijiet maġġuri b’mod partikolari bil-ħolqien ta’ Taqsima għall-Investigazzjoni tar-Reati fil-Ġudikatura (SIIJ), is-sistema tar-responsabbiltà ċivili tal-imħallfin u l-prosekuturi, skemi ta’ rtirar bikri, dħul fil-professjoni, u l-istatus u l-ħatra ta’ prosekuturi mlaħħqin 12 . Kif imsemmi fir-Rapport dwar l-Istat tad-Dritt tal-2020 u fir-Rapport tal-MKV tal-2021 13 , l-implimentazzjoni tal-liġijiet emendati malajr ikkonfermat it-tħassib, u tfaċċaw kwistjonijiet ġodda fis-snin li għaddew. Bil-liġijiet emendati li għadhom fis-seħħ, jibqa’ t-tħassib relatat mal-impatt negattiv fuq il-funzjonament tas-sistema ġudizzjarja. B’mod partikolari, l-SIIJ għadu operattiv, u għad hemm tħassib serju dwar il-funzjonament tiegħu 14 , għalkemm kien inqas attiv matul l-aħħar sena. Fit-30 ta’ Settembru 2020, il-Ministru tal-Ġustizzja ta’ dak iż-żmien ippreżenta għal konsultazzjoni pubblika ta’ sitt xhur abbozz ta’ testi għal emenda komprensiva tal-liġijiet tal-ġustizzja 15 . Skont il-Ministru tal-Ġustizzja, l-abbozzi tal-liġijiet ġew elaborati wara analiżi tar-rekwiżiti tar-Rapport tal-MKV tal-Kummissjoni Ewropea, ir-rapporti tal-GRECO u l-opinjonijiet tal-Kummissjoni ta’ Venezja. L-objettiv iddikjarat tal-abbozz ta’ liġijiet huwa li jirrimedja l-effetti negattivi tal-emendi tal-2017–2019, u jipproponi soluzzjonijiet għal ħafna kwistjonijiet identifikati fir-rapporti tal-MKV, b’mod partikolari fir-rigward taż-żarmar tal-SIIJ, iż-żieda tal-grad ta’ indipendenza professjonali tal-prosekuturi billi jitħassru d-dispożizzjonijiet leġiżlattivi kif modifikati fl-2018, ir-responsabbiltà ċivili tal-maġistrati, ir-restrizzjonijiet fuq il-libertà tal-espressjoni tal-maġistrati, u l-proċeduri għar-revoka u l-ħatriet tal-prosekuturi f’pożizzjonijiet maniġerjali. F’Jannar 2021, il-Gvern adotta memorandum li jirrifletti l-impenn politiku li jindirizza r-rakkomandazzjonijiet tal-MKV pendenti kollha. Il-pjanijiet stabbiliti fil-memorandum jinkludu abbozz ta’ liġi li jabolixxi t-Taqsima għall-investigazzjoni ta’ reati kriminali fil-ġudikatura (SIIJ) u emendi għal-liġijiet tal-ġustizzja, it-tnejn li huma konnessi direttament mar-rakkomandazzjonijiet tal-MKV. Fi tmiem il-konsultazzjoni pubblika u wara diversi ċikli ta’ dibattiti mal-ġudikatura, fit-29 ta’ Marzu 2021, il-Ministru tal-Ġustizzja attwali bagħat it-tliet abbozzi ta’ liġijiet emendati lill-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura għal opinjoni. Il-Ministru għall-Ġustizzja impenja ruħu li jibgħat l-abbozzi ta’ liġijiet lill-Kummissjoni ta’ Venezja għal opinjoni fl-istess żmien li jintbagħtu lill-Parlament. Huwa importanti li dawn il-bidliet leġiżlattivi jissalvagwardjaw l-indipendenza ġudizzjarja, f’konformità mal-liġi tal-UE u b’kont meħud tar-rakkomandazzjonijiet tal-Kunsill tal-Ewropa. Żvilupp importanti hija s-sentenza tal-QĠUE tat-18 ta’ Mejju 2021, li qieset għadd ta’ dispożizzjonijiet fil-liġijiet tal-ġustizzja fid-dawl tal-Artikolu 2 u tal-Artikolu 19(1) TUE u tad-deċiżjoni tal-MKV, b’mod partikolari fir-rigward tal-SIIJ u tal-ħatriet ad interim fil-pożizzjonijiet tal-maniġment fl-Ispettorat Ġudizzjarju, kif ukoll b’rabta mar-responsabbiltà personali tal-imħallfin b’riżultat ta’ żball ġudizzjarju 16 . Il-QtĠ-UE fakkret ukoll li Stat Membru ma jistax jemenda l-leġiżlazzjoni tiegħu, b’mod partikolari fir-rigward tal-organizzazzjoni tal-ġustizzja, b’tali mod li jwassal għal tnaqqis fil-protezzjoni tal-valur tal-istat tad-dritt 17 .

Fil-Parlament qed jiġi diskuss abbozz ta’ liġi separat bil-għan li tiġi żarmata t-Taqsima tal-prosekuzzjoni għall-Investigazzjoni tar-Reati fil-Ġudikatura (SIIJ). L-abbozz ta’ liġi ġie ppubblikat fuq is-sit web tal-Ministeru tal-Ġustizzja fis-4 ta’ Frar 2021. Fil-11 ta’ Frar 2021, il-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura ħareġ opinjoni negattiva dwar l-abbozz ta’ liġi, fejn argumenta li huma meħtieġa garanziji addizzjonali biex il-maġistrati jiġu protetti minn investigazzjoni ta’ korruzzjoni potenzjalment abbużiva 18 . Il-Gvern adotta l-abbozz ta’ liġi mingħajr tibdil fl-18 ta’ Frar u bagħat l-abbozz lill-Parlament. Fl-24 ta’ Marzu 2021, il-Kamra tad-Deputati adottat l-abbozz ta’ liġi, iżda żiedet dispożizzjonijiet li fil-fehma tagħha huma meħtieġa għall-protezzjoni tal-maġistrati kontra investigazzjonijiet ta’ korruzzjoni abbużivi li jipproponu li talba għall-approvazzjoni biex tintbagħat il-qorti l-ewwel jenħtieġ li tgħaddi mill-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura għal reati relatati mal-korruzzjoni 19 . Din il-proposta ntlaqgħet bi kritika qawwija mis-soċjetà ċivili, parti kbira tal-ġudikatura kif ukoll mill-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura 20 billi tqies li jista’ jkollha l-effett li tillimita r-responsabbiltà tal-maġistrati. L-abbozz ta’ liġi issa jinsab quddiem is-Senat bħala l-kamra deċiżjonali. Fid-29 ta’ Marzu 2021, il-Ministru tal-Ġustizzja talab lill-Kummissjoni ta’ Venezja opinjoni dwar l-abbozz ta’ liġi, u b’mod partikolari dwar il-garanziji addizzjonali, biex tiġi żgurata l-konsistenza mal-istandards tal-Kunsill tal-Ewropa. Fl-opinjoni tagħha tal-5 ta’ Lulju 2021, il-Kummissjoni ta’ Venezja tilqa’ l-intenzjoni tar-Rumanija li żżarma l-SIIJ u terġa’ tistabbilixxi l-kompetenza tal-uffiċċji tal-prosekuturi speċjalizzati bħad-DNA u d-DIICOT, iżda tirrakkomanda li jitneħħew l-emendi tal-Kamra tad-Deputati 21 . Fis-sentenza tagħha tat-18 ta’ Mejju 2021, b’rabta mal-SIIJ, il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat li l-leġiżlazzjoni li toħloq tali taqsima speċjalizzata trid tkun ġustifikata b’rekwiżiti oġġettivi u verifikabbli relatati mal-amministrazzjoni tajba tal-ġustizzja, tiżgura li t-taqsima ma tistax tintuża bħala strument ta’ kontroll politiku fuq il-ħidma tal-imħallfin u tal-prosekuturi, u li t-taqsima teżerċita l-kompetenza tagħha f’konformità mar-rekwiżiti tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea 22 . F’sentenza tal-7 ta’ Ġunju 2021, il-Qorti tal-Appell ta’ Pitești kienet l-ewwel qorti tar-rinviju li applikat id-deċiżjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja, billi ddikjarat li l-eżistenza tal-SIIJ ma hijiex iġġustifikata minn rekwiżiti oġġettivi u verifikabbli relatati mal-amministrazzjoni tajba tal-ġustizzja u li għalhekk mhijiex kompetenti biex tinvestiga kawża mressqa quddiemha 23 . Huwa importanti li r-riforma legali li għaddejja bħalissa fis-sens taż-żarmar tal-SIIJ u r-restawr tal-kompetenza materjali tal-uffiċċji tal-prosekuturi speċjalizzati għall-każijiet li għaddejjin bħalissa titwettaq f’konformità mal-liġi tal-UE, b’mod partikolari mas-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-UE 24 , u b’kunsiderazzjoni tal-istandards Ewropej.

Il-Qorti tal-Ġustizzja tal-UE ħarġet deċiżjoni preliminari dwar ir-responsabbiltà ċivili tal-imħallfin u l-prosekuturi. Ir-rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt 25 semma tħassib dwar ir-reġim tar-responsabbiltà ċivili introdott fil-liġijiet tal-ġustizzja tal-2017–2019, b’mod partikolari fir-rigward tas-setgħa assenjata lill-Ministeru tal-Finanzi f’dan il-kuntest 26 , billi r-regoli jintitolaw lil dan tal-aħħar jivvaluta jekk żball ġudizzjarju twettaqx in mala fede jew b’negliġenza serja u, sussegwentement, li jibda azzjonijiet ta’ rkupru kontra l-imħallfin għad-dannu kkawżat mis-sentenzi tagħhom. Il-Kunsill tal-Ewropa nnota l-effett disważiv potenzjali li dan ir-reġim jista’ jkollu fuq l-imħallfin u l-prosekuturi, speċjalment flimkien mal-ħolqien tat-Taqsima l-ġdida għall-Investigazzjoni tar-Reati fil-Ġudikatura 27 . Fis-sentenza tagħha tat-18 ta’ Mejju 2021, il-Qorti tal-Ġustizzja tal-UE ddeċidiet dwar ir-reġim tar-responsabbiltà ċivili tal-imħallfin 28 , filwaqt li indikat li għandha tipprovdi b’mod ċar u preċiż il-garanziji meħtieġa li jiżguraw li la l-investigazzjoni u lanqas l-azzjoni għal indennizz ma jistgħu jiġu kkonvertiti fi strument ta’ pressjoni fuq l-attività ġudizzjarja 29 . L-abbozzi l-ġodda tal-liġijiet tal-ġustizzja ta’ Marzu 2021 li dwarhom il-Ministru tal-Ġustizzja talab l-opinjoni tal-KSM jipproponu emendi għad-dispożizzjonijiet dwar ir-responsabbiltà ċivili tal-imħallfin u l-prosekuturi. Huwa importanti li l-emendi proposti jirriflettu kif xieraq is-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-UE, u jqisu l-istandards Ewropej rilevanti 30 .

L-abbozzi tal-liġijiet tal-ġustizzja jinkludu bidliet fir-regoli li jirregolaw il-ħatra u r-responsabbiltà tal-ġestjoni tal-Ispezzjoni Ġudizzjarja. Il-Qorti tal-Ġustizzja eżaminat il-kompatibbiltà mal-Artikoli 2 u 19(1) TUE tas-setgħa tal-Gvern li jwettaq ħatriet interim għal pożizzjonijiet maniġerjali fl-Ispezzjoni Ġudizzjarja responsabbli mit-tmexxija ta’ proċedimenti dixxiplinari kontra l-imħallfin u l-prosekuturi. Fis-sentenza tagħha tat-18 ta’ Mejju 2021, il-Qorti kkonstatat li, billi l-persuni li jokkupaw funzjonijiet maniġerjali fi ħdan l-Ispezzjoni Ġudizzjarja jistgħu jeżerċitaw influwenza determinanti fuq l-attività ta’ din tal-aħħar, ir-regoli li jirregolaw il-ħatra tagħhom għandhom jitfasslu b’tali mod li ma jqajmu ebda dubju leġittimu dwar l-użu tal-prerogattivi u l-funzjonijiet ta’ dan il-korp bħala strument ta’ pressjoni fuq l-attività ġudizzjarja jew ta’ kontroll politiku ta’ din l-attività 31 . F’dawn l-aħħar snin, l-istituzzjonijiet ġudizzjarji, inkluż il-Kunsill Suprem tal-Maġistratura nnifsu, enfasizzaw tħassib dwar in-nuqqas ta’ akkontabbiltà tal-Ispezzjoni Ġudizzjarja, filwaqt li kkwotaw il-proporzjon għoli ta’ kawżi mressqa mill-Ispezzjoni eventwalment miċħuda fil-qorti, il-konċentrazzjoni tat-teħid tad-deċiżjonijiet kollha għand l-Ispettur Prinċipali 32 u l-limiti fuq is-setgħat ta’ sorveljanza tal-Kunsill Suprem tal-Maġistratura 33 . L-abbozzi l-ġodda tal-liġijiet tal-ġustizzja ta’ Marzu 2021 li dwarhom il-Ministru tal-Ġustizzja talab l-opinjoni tal-KSM, jipproponi emendi għad-dispożizzjonijiet dwar il-ħatra tal-Ispetturi Prinċipali u l-Viċi tagħhom, kif ukoll mekkaniżmi ta’ kontroll rigward l-attività tal-Ispezzjoni Ġudizzjarja.

Il-proċedura ta’ tkeċċija tal-prosekuturi ewlenin għandha tiġi emendata wara sentenza mill-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem (QEDB). Fil-5 ta’ Mejju 2020, Il-QEDB kienet tal-fehma li l-eks kap prosekutur ma kinitx kapaċi tikkontesta b’mod effettiv fil-qorti r-raġunijiet għat-tneħħija tagħha mill-pożizzjoni 39 . Fl-abbozz ta’ emendi tal-liġijiet tal-ġustizzja 40 , proċedura ta’ rieżami quddiem qorti amministrattiva ġiet miżjuda mal-proċedura għat-tkeċċija ta’ prosekuturi għolja 41 . Il-Gvern ippreżenta l-pjan ta’ azzjoni tiegħu għall-eżekuzzjoni tas-sentenza fi Frar 2021, u l-Kumitat tal-Ministri tal-Kunsill tal-Ewropa vvaluta l-implimentazzjoni tiegħu f’Ġunju 2021 42 .

Kwalità

Id-defiċit fir-riżorsi umani fis-sistema ġudizzjarja għadu problema. Minn Diċembru tal-2020, kważi 10 % tal-pożizzjonijiet tal-imħallfin u kważi 16 % tal-pożizzjonijiet tal-prosekuturi kienu għadhom battala 43 , u dan għandu wkoll impatt fuq l-effiċjenza tas-sistema ġudizzjarja. Għalkemm l-iskema ta’ rtirar bikri għall-maġistrati introdotta fl-2018, li ppermettiet il-possibbiltà tal-irtirar wara 20 sena ta’ servizz, tħassret mill-Parlament f’Marzu 2021 wara rakkomandazzjonijiet kemm mill-Kummissjoni ta’ Venezja kif ukoll mill-GRECO, kważi 300 maġistrat irtiraw fl-2020 44 u kważi 150 matul l-ewwel kwart tal-2021 45 , u dan id-defiċit kompla jiżdied. Is-sentenza tal-Qorti Kostituzzjonali li ddikjarat bħala antikostituzzjonali d-dispożizzjoni li tirrikjedi li l-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura japprova r-regolament dwar l-organizzazzjoni u t-tmexxija tal-kompetizzjoni għall-ammissjoni fil-ġudikatura 46 ħolqot null legali, li wassal biex ma ġiet organizzata l-ebda kompetizzjoni għar-reklutaġġ ta’ maġistrati ġodda fl-2020. Sabiex jitnaqqas dan id-distakk leġiżlattiv, fit-22 ta’ Ġunju 2020, il-Ministeru tal-Ġustizzja ppreżenta lid-dibattitu pubbliku abbozz ta’ liġi dwar l-ammissjoni fl-Istitut Nazzjonali tal-Maġistratura, li ġie adottat mis-Senat fit-3 ta’ Frar 2021. Madankollu, fuq talba ex ante minn grupp ta’ membri parlamentari, il-Qorti Kostituzzjonali ddikjarat il-liġi inkwistjoni bħala antikostituzzjonali 47 . B’riżultat ta’ dan, il-leġiżlazzjoni fis-seħħ ma ppermettietx l-organizzazzjoni ta’ kompetizzjonijiet għall-ammissjoni fil-ġudikatura, u dan wassal għal aktar dewmien f’reklutaġġi ġodda u għal żieda fl-ammont ta’ kawżi ta’ mħallfin u prosekuturi, li żied il-pressjoni fuq l-imħallfin u l-prosekuturi b’implikazzjonijiet għall-kwalità u l-effiċjenza tal-ġustizzja 48 . Liġi ġdida, adottata mill-Parlament fit-28 ta’ Ġunju 2021, indirizzat in-null legali msemmi hawn fuq u se tippermetti li jsiru kompetizzjonijiet għall-ammissjoni fil-ġudikatura fl-2021 u l-2022. Permezz ta’ Deċiżjoni tal-14 ta’ Lulju 2021, il-Qorti Kostituzzjonali ddikjarat bħala antikostituzzjonali d-dispożizzjonijiet ta’ dik il-liġi li kienu jnaqqsu minn għaxar snin għal seba’ snin l-anzjanità meħtieġa għall-parteċipazzjoni fil-kompetizzjonijiet għall-ħatra tal-prosekuturi tad-DNA u tad-DIICOT.

Il-Ġestjoni Ġudizzjarja Strateġika ma kinitx kapaċi topera b’mod effettiv. Twaqqfet fl-2017 biex tindirizza kwistjonijiet strateġiċi ewlenin fis-sistema ġudizzjarja, li laqqgħet flimkien l-istituzzjonijiet ewlenin b’responsabbiltà għall-funzjonament tas-sistema ġudizzjarja 49 . Ir-rapport tal-MKV tal-2021 ikkonferma sejbiet preċedenti li l-Ġestjoni Ġudizzjarja Strateġika ma kinitx qed topera kif maħsub u li l-pjan ta’ azzjoni baqa’ fil-biċċa l-kbira mhux implimentat 50 . Filwaqt li saru bosta laqgħat tal-Ġestjoni Ġudizzjarja Strateġika lejn l-aħħar tal-2019, u l-kooperazzjoni istituzzjonali professjonali setgħet terġa’ tibda, ma nkisbu l-ebda riżultati tanġibbli. Kmieni fl-2021, il-Ministru tal-Ġustizzja issa beda jsejjaħ mill-ġdid il-laqgħat, u saru l-ewwel diskussjonijiet dwar il-funzjonament tal-Ġestjoni Ġudizzjarja Strateġika u dwar l-istrateġija tar-riżorsi umani għall-2021-2022.

Il-Qorti Kostituzzjonali ddikjarat li s-sentenzi f’materji kriminali għandhom ikunu motivati fil-fatt u fid-dritt fil-mument tal-għoti tagħhom. Id-dispożizzjonijiet tal-Kodiċi ta’ Proċedura Kriminali ppermettew li tali sentenzi jitfasslu mhux aktar tard minn 30 jum wara l-għoti tagħhom, li wassal għal sitwazzjonijiet fejn sentenza finali kellha tiġi eżegwita filwaqt li l-persuna kkundannata kienet għadha ma kinitx konxja tar-raġunijiet għall-piena. Fis-7 ta’ April 2021, il-Qorti Kostituzzjonali ddeċidiet li l-abbozzar ta’ sentenza kriminali wara l-għoti tagħha jċaħħad lill-persuna kkundannata mid-dritt ta’ aċċess għall-ġustizzja u mid-dritt għal proċess ġust 51 . Din id-diskrepanza ta’ żmien bejn id-deċiżjoni u r-raġunament kienet diġà ġiet enfasizzata bħala kwistjoni li ilha teżisti 52 . Fit-12 ta’ Mejju 2021, daħlet fis-seħħ liġi ġdida, li tirrikjedi li l-għoti u l-pubblikazzjoni tar-raġunament ta’ sentenza f’każijiet kriminali jenħtieġ li jseħħu fl-istess ħin fi żmien skadenza partikolari wara t-tmiem tas-seduta.

Id-data turi li, b’mod ġenerali, hemm livell tajjeb ta’ diġitalizzazzjoni tas-sistema ġudizzjarja. Fl-2020, ġie pprovdut ammont kbir ta’ informazzjoni online dwar is-sistema ġudizzjarja għall-pubbliku ġenerali 53 . It-teknoloġija diġitali bħas-sistema elettronika ta’ ġestjoni tal-każijiet, l-allokazzjoni elettronika tal-każijiet u t-teknoloġija tal-komunikazzjoni mill-bogħod, tintuża b’mod wiesa’ mill-qrati 54 . L-arranġamenti għall-produzzjoni ta’ deċiżjonijiet ġudizzjarji li jinqraw minn magna f’kawżi ċivili, kummerċjali u amministrattivi huma wkoll fis-seħħ 55 . Madankollu, il-partijiet ikkonċernati jirrapportaw li għad hemm bżonn ta’ titjib 56 .

Il-pandemija tal-COVID-19 wasslet għal żieda fl-użu tal-għodod diġitali fis-sistema ġudizzjarja. Matul l-2020, l-għadd ta’ sistemi ta’ vidjokonferenzi fil-qrati żdied, li wassal għal għadd akbar ta’ seduti ta’ vidjokonferenzi 57 . Madankollu, il-partijiet ikkonċernati jirrapportaw li s-seduti ta’ smigħ mill-bogħod għadhom limitati, billi l-imħallfin għadhom favur li s-seduti ta’ smigħ jinżammu personalment minflok permezz tal-vidjokonferenzi 58 . F’Settembru 2020, il-Ministeru tal-Ġustizzja ħabbar abbozz ta’ liġi dwar il-ġustizzja remota matul il-pandemija tal-COVID-19 li testendi l-possibbiltà li jsiru seduti ta’ vidjokonferenza 59 . F’materji kriminali, l-abbozz ta’ liġi jipprevedi l-possibbiltà li persuni mċaħħda mil-libertà 60 jinstemgħu permezz ta’ vidjokonferenza fil-post tad-detenzjoni mingħajr il-kunsens tagħhom, jekk il-qorti tqis li dan il-mezz huwa mingħajr preġudizzju għat-tmexxija korretta tal-proċedimenti u għad-drittijiet u l-interessi tal-partijiet. L-abbozz ta’ liġi jipprevedi wkoll il-possibbiltà li persuni, minbarra dawk imċaħħda mil-libertà tagħhom, jinstemgħu permezz ta’ vidjokonferenza, iżda bil-kunsens tagħhom biss. L-abbozz ta’ liġi ġie adottat mill-Parlament fit-28 ta’ April 2021 61 .

L-effiċjenza

L-effiċjenza ġenerali f’kawżi ċivili, amministrattivi u kummerċjali tibqa’ stabbli. Fl-2019, it-tul tal-proċedimenti fil-qrati tal-ewwel istanza fil-kawżi ċivili u kummerċjali naqas ftit meta mqabbel mal-2018 62 , filwaqt li żdied xi ftit għall-kawżi amministrattivi 63 . Ir-rata tal-ikklirjar għar-riżoluzzjoni ta’ kawżi ċivili, kummerċjali, amministrattivi fl-ewwel istanza naqset sa ċertu punt 64 u issa hija ta’ 100 %. It-tul tal-proċedimenti rigward oqsma speċifiċi tad-dritt tal-UE għadu baxx 65 , ħlief għal każijiet ta’ ħasil tal-flus, fejn żdied b’mod konsiderevoli 66 . Madankollu, l-isfidi f’termini ta’ ammont ta’ xogħol huma irregolari fost il-qrati. Pereżempju, il-qrati inferjuri f’materji ċivili rrappurtaw ammont partikolarment għoli ta’ kawżi 67 , u s-sospensjoni tal-attività tal-qrati matul l-istat ta’ emerġenza aggravat is-sitwazzjoni. Ir-Rumanija tibqa’ taħt is-superviżjoni msaħħa tal-Kumitat tal-Ministri tal-Kunsill tal-Ewropa rigward l-eżekuzzjoni ta’ miżuri biex jiġi indirizzat it-tul eċċessiv tal-proċedimenti wara s-sentenzi tal-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem 68 . Il-Kumitat tal-Ministri nnota li r-riforma tal-proċedura ċivili u kriminali, mill-kontijiet kollha, tlestiet b’suċċess, iżda għad trid issir valutazzjoni tal-impatt biex jiġi evalwat l-effett ta’ dawk il-miżuri.

II.Qafas kontra l-korruzzjoni

Il-qafas leġiżlattiv u istituzzjonali kontra l-korruzzjoni ġie ġeneralment stabbilit fir-Rumanija. Strateġija Nazzjonali Kontra l-Korruzzjoni ilha fis-seħħ mill-2016 u l-koordinazzjoni tal-implimentazzjoni tagħha hija żgurata mill-Ministeru tal-Ġustizzja. Il-qafas istituzzjonali kontra l-korruzzjoni baqa’ l-istess. Il-prosekuzzjoni speċjalizzata kontra l-korruzzjoni, d-Direttorat Nazzjonali kontra l-Korruzzjoni (DNA) għandha l-kompetenza li tinvestiga l-każijiet ta’ korruzzjoni fil-livelli għolja u medji filwaqt li l-uffiċċju tal-prosekutur ġenerali jinvestiga l-każijiet l-oħra ta’ korruzzjoni. Id-DNA jinvestiga wkoll reati mwettqa kontra l-interessi finanzjarji tal-UE, kif ukoll ċerti kategoriji ta’ reati serji ta’ kriminalità ekonomika-finanzjarja. Fil-Ministeru għall-Intern (DGA) hemm direttorat kontra l-korruzzjoni speċjalizzat, li għandu l-kompetenza għall-kwistjonijiet ta’ integrità u l-korruzzjoni fost il-persunal impjegat mill-Ministeru, inkluż il-pulizija. L-Aġenzija Nazzjonali għall-Integrità (ANI) twettaq investigazzjonijiet amministrattivi rigward il-kunflitti ta’ interess, l-inkompatibbiltajiet u l-ġid mhux ġustifikat, u hija responsabbli għall-monitoraġġ u l-verifika tad-dikjarazzjonijiet tal-assi, inkluż tal-uffiċjali eletti kollha. L-Aġenzija Nazzjonali għall-Ġestjoni tal-Assi Maqbuda (ANABI) tiżgura l-ġestjoni ta’ assi kriminali maqbuda u konfiskati u tiffaċilita t-traċċar u l-identifikazzjoni tar-rikavati.

Il-perċezzjoni fost l-esperti u l-eżekuttivi tan-negozju hija li l-livell ta’ korruzzjoni fis-settur pubbliku għadu għoli. Fl-Indiċi dwar il-Perċezzjoni tal-Korruzzjoni tal-2020 minn Transparency International, ir-Rumanija ġabet 44/100, u tinsab fid-19-il post fl-Unjoni Ewropea u fid-69 post globalment 69 . Din il-perċezzjoni kienet relattivament stabbli 70 matul l-aħħar ħames snin 71 .

L-adozzjoni ta’ Strateġija Nazzjonali ġdida Kontra l-Korruzzjoni għall-2021–2025 hija prijorità għall-Gvern. Il-progress fl-Istrateġija Nazzjonali Kontra l-Korruzzjoni huwa ta’ prijorità nazzjonali ewlenija fuq l-aġenda politika tal-Gvern. L-istrateġija Nazzjonali Kontra l-Korruzzjoni 2016–2020 intemmet fl-2020. Bħalissa għaddejjin evalwazzjoni interna u awditu estern, imwettqa mill-OECD, bil-ħsieb li jintużaw fit-tħejjija tal-Istrateġija Nazzjonali l-ġdida Kontra l-Korruzzjoni (2021-2025). Il-Ministeru tal-Ġustizzja, li jikkoordina l-Istrateġija, jirrapporta li kiseb progress fl-implimentazzjoni tal-istrateġija 2016–2020 f’ħafna mill-amministrazzjonijiet u l-korpi pubbliċi parteċipanti, għalkemm ma kienx uniformi, b’mod partikolari f’oqsma ta’ riskju għoli bħas-saħħa, l-edukazzjoni jew l-akkwist pubbliku. Il-progress inkluda proċeduri mtejba biex jiġu indirizzati kwistjonijiet sensittivi, tnaqqis sinifikanti ta’ inċidenti ta’ integrità, aktar trasparenza u servizz imtejjeb għaċ-ċittadini, inkluż permezz tad-diġitalizzazzjoni. Il-karatteristiċi ewlenin ta’ din l-istrateġija huma kkunsidrati bħala l-aħjar prattika fost l-istituzzjonijiet parteċipanti u se jiġu riportati fl-istrateġija li jmiss, b’mod partikolari l-mekkaniżmu ta’ monitoraġġ tal-evalwazzjoni bejn il-pari ul-proċess parteċipatorju tat-teħid tad-deċiżjonijiet permezz ta’ ħames pjattaformi kontra l-korruzzjoni (raggruppament tal-partijiet ikkonċernati). Madankollu, il-Ministeru tal-Ġustizzja indika li flimkien mal-implimentazzjoni ddedikata, l-effettività tal-istrateġija tiddependi b’mod partikolari fuq ir-rieda politika li tingħata spinta għall-implimentazzjoni tal-miżuri fl-amministrazzjonijiet parteċipanti u fl-istituzzjonijiet pubbliċi kollha, inkluż fil-livell lokali. L-evalwazzjonijiet qed jiġu ffinalizzati, u l-Ministeru tal-Ġustizzja organizza konsultazzjoni pubblika mal-ħames pjattaformi kontra l-korruzzjoni li jirraggruppaw il-partijiet ikkonċernati dwar l-Istrateġija l-ġdida, u jistenna li jipproponi l-adozzjoni tal-Istrateġija nazzjonali l-ġdida Kontra l-Korruzzjoni sa tmiem l-2021. 

L-effettività tal-investigazzjoni u s-sanzjonar ta’ korruzzjoni medja u ta’ livell għoli tjiebet. Il-ħatra ta’ Kap Prosekutur ġdid tad-Direttorat Nazzjonali Kontra l-Korruzzjoni u ta’ aktar persunal f’pożizzjonijiet maniġerjali fl-2020 ġabet impetu ġdid u stabbiltà istituzzjonali. Dan wassal għal titjib fil-kwalità tal-investigazzjonijiet u l-fajls miġjuba quddiem il-qorti. Fl-2020, id-DNA kiseb riżultati aħjar milli fl-2019, b’żieda fl-għadd ta’ akkużi ta’ livell għoli u tnaqqis fl-għadd ta’ każijiet pendenti 72 . Sar ukoll progress fil-livell tal-qrati, b’żieda fid-deċiżjonijiet tal-qorti 73 . Fl-2020, l-għadd ta’ lmenti miċ-ċittadini u lmenti ex officio dwar l-allegati atti ta’ korruzzjoni żdiedu, li mmarkaw bidla mix-xejra ta’ tnaqqis mill-2015. Id-DNA jara dan bħala sinjal ta’ fiduċja mġedda mill-pubbliku f’din l-istituzzjoni u r-rwol, li kienet ġiet affettwata serjament mill-attakki fuq id-DNA fil-perjodu 2017-2019. Il-politika ta’ komunikazzjoni tad-DNA nbidlet ukoll fl-2020, sabiex l-ismijiet tal-persuni suspettati ma jibqgħux jissemmew fl-istqarrijiet għall-istampa meta jinfetħu l-investigazzjonijiet, u b’hekk ġie limitat l-esponiment tas-suspettati għall-pubbliku.

L-emendi tal-2017-2019 għal-liġijiet tal-ġustizzja rrappreżentaw impediment kbir għall-funzjonament tajjeb tad-DNA, li se jkompli sakemm jibqgħu fis-seħħ 74 . Il-problemi ġenerali li tħabbat wiċċha magħhom is-sistema ġudizzjarja kienu partikolarment diffiċli għad-DNA 75 . Id-DNA ħabbtet wiċċha ma’ defiċit fir-riżorsi umani 76 , u dan żied il-pressjoni fuq il-prosekuturi fi żmien meta d-DNA ffaċċjat l-isfida ġdida li tiżviluppa l-kapaċità teknika tagħha stess biex timplimenta l-ordnijiet tal-qorti bl-użu ta’ tekniki ta’ investigazzjoni speċjali 77 . Barra minn hekk, it-trattament effettiv ta’ xi każijiet ta’ korruzzjoni f’livell għoli għadu jiġi affettwat ħażin mis-Sezzjoni għall-Investigazzjoni tar-Reati fil-Ġudikatura (SIIJ), li tkompli tintervjeni f’fajls ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli li għaddejjin bħalissa investigati mid-DNA. Il-prattika problematika tal-irtirar ta’ appelli f’kawżi ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli twaqqfet wara li l-Qorti Kostituzzjonali ddeċidiet f’Lulju 2020 li t-trasferiment tal-appelli lis-SIIJ ma kienx kostituzzjonali 78 . Hemm ukoll riskju akbar ta’ impunità f’fajls ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli li l-SIIJ tittratta, b’mod partikolari minħabba t-trattament kajman tal-każijiet 79 . Il-ġestjoni tas-SIIJ ta’ lmenti kontra prosekuturi minn persuni kkundannati għal korruzzjoni tqieset ukoll li tpoġġi pressjoni fuq il-prosekuturi tad-DNA. L-emendi li għaddejjin bħalissa tal-liġijiet tal-ġustizzja, inkluż l-abolizzjoni tal-SIIJ, ser ikunu passi importanti biex jiġi żgurat li l-funzjonament tajjeb tad-DNA jkun sostenibbli.

L-inċertezza kontinwa fir-rigward tal-emendi għall-kodiċi kriminali u l-kodiċi ta’ proċedura kriminali tibqa’ sfida importanti fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni. Kif enfasizzat fir-Rapport dwar l-Istat tad-Dritt tal-2020 u fir-rapport tal-MKV tal-2021 80 , sfida importanti oħra fil-ġlieda kontra l-korruzzjoni hija n-nuqqas ta’ soluzzjonijiet politiċi u leġiżlattivi għas-suċċessjoni rapida ta’ deċiżjonijiet estensivi tal-Qorti Kostituzzjonali li jannullaw jew jinterpretaw dispożizzjonijiet tal-kodiċi kriminali u l-kodiċi ta’ proċedura kriminali sa mill-2014 81 . L-emendi tal-kodiċijiet kriminali u kodiċi tal-proċedura kriminali għad hemm bżonnhom 82 . Din is-sitwazzjoni wasslet għal aktar ostakli u inċertezza legali rigward l-investigazzjoni, il-prosekuzzjoni u s-sanzjonar ta’ każijiet ta’ korruzzjoni f’livell għoli 83 . Dan wassal għal każijiet li qed ifallu fil-qorti, inċertezza legali dwar l-ammissibbiltà tal-evidenza, kif ukoll għall-bidu mill-ġdid ta’ investigazzjonijiet jew proċessi 84 . L-impatt fuq il-kawżi ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli li għaddejjin bħalissa tas-sentenzi tal-Qorti Kostituzzjonali rigward il-kompożizzjoni tal-bordijiet bi tliet imħallfin għal kawżi ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli u tal-bordijiet b’ħames imħallfin għall-appell finali fil-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u l-Ġustizzja għad irid jiżvolġi 85 . Fis-sentenza reċenti tagħha, il-Qorti tal-Ġustizzja tal-UE ddeċidiet li l-prinċipju tas-supremazija tad-dritt tal-Unjoni jipprekludi leġiżlazzjoni nazzjonali bi status kostituzzjonali, li ċċaħħad qorti inferjuri mid-dritt li ma tapplikax b'inizjattiva proprja dispożizzjoni nazzjonali li taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tal-qafas tal-MKV u li tmur kontra d-dritt tal-UE. Meta jiġi pprovat li t-Trattat UE jew id-Deċiżjoni tal-MKV ġew miksura, il-prinċipju tas-supremazija tad-dritt tal-UE jeżiġi li l-qorti tar-rinviju ma tapplikax id-dispożizzjonijiet inkwistjoni, kemm jekk dawn ikunu ta’ oriġini leġiżlattiva kif ukoll jekk ikunu ta’ oriġini kostituzzjonali 86 . Pass importanti ta’ politika ttieħed fi Frar 2021 meta l-Parlament definittivament irrifjuta emendi problematiċi għall-kodiċijiet imressqa matul l-2018–2019 li nstabu li kienu antikostituzzjonali fl-intier tagħhom mill-Qorti Kostituzzjonali.

Il-Kamra tad-Deputati stabbiliet kriterji biex tiddeċiedi dwar talbiet għat-tneħħija tal-immunitajiet parlamentari iżda s-Senat għadu ma segwiex. F’Ġunju 2019 il-Kamra tad-Deputati emendat ir-regoli ta’ proċedura tagħha u għamlet referenza speċifika għall-kriterji stabbiliti fir-rapport tal-Kummissjoni ta’ Venezja dwar l-għan u t-tneħħija tal-immunità parlamentari 87 . Is-Senat għadu ma adottax dawn ir-regoli.

L-Aġenzija Nazzjonali għall-Integrità (ANI) tkompli tinvestiga l-inkompatibbiltajiet, il-kunflitti ta’ interess u l-ġid mhux ġustifikat 88 . Il-ħidma tal-ANI jenħtieġ li tiġi ffaċilitata wkoll permezz ta’ emenda ta’ Lulju 2020 li tippermetti sottomissjonijiet elettroniċi ta’ assi u divulgazzjonijiet ta’ interess 89 , li saru operattivi f’Mejju 2021. L-ANI tirrapporta li l-baġit tagħha għall-2020 kien biżżejjed biex twettaq il-kompiti tagħha, billi l-baġit inizjalment imnaqqas ġie ssupplimentat aktar tard fis-sena 90 . L-ANI qed tiffaċċja xi inċertezza dwar il-pożizzjonijiet ta’ tmexxija ġo fiha. Il-pożizzjoni ta’ President ilha vakanti minn Diċembru 2019 u l-mandat tal-Viċi President aktar tard din is-sena 91 . Il-proċeduri tal-għażla eventwalment inbdew f’April 2021.

Il-qafas legali dwar l-integrità għadu frammentat. Ir-rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt enfasizza l-isfidi kontinwi għall-qafas legali għall-integrità u l-ħtieġa ta’ stabbiltà, ċarezza u qafas robust. Serje ta’ emendi li jimmodifikaw il-liġijiet dwar l-integrità, b’mod partikolari fl-2017–2019, kellhom l-effett li jdgħajfu l-kapaċità tal-ANI li twettaq ħidmietha, kif ukoll li jaggravaw xenarju legali diġà frammentat. B’mod partikolari, iż-żewġ proposti li daħlu fis-seħħ fl-2019 komplew iżidu l-inċertezza legali fir-rigward tar-reġim tal-integrità applikabbli u l-applikazzjoni tas-sanzjonijiet 92 . Fl-2020 u l-2021, il-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u l-Ġustizzja ċċarat l-interpretazzjoni tal-liġi. Il-Qorti ddeċidiet li s-sanzjoni tapplika, anki jekk l-inkompatibbiltà tikkonċerna mandat preċedenti, u li perjodu ta’ limitazzjoni ta’ tliet snin jenħtieġ li jirreferi għall-ħtieġa li l-ANI tiffinalizza investigazzjoni fi żmien tliet snin mill-fatti li jiddeterminaw l-eżistenza ta’ stat ta’ kunflitt ta’ interess jew inkompatibbiltà (aktar milli s-sanzjoni ma tapplikax wara tliet snin) 93 . L-ANI laqgħet tajjeb dawn id-deċiżjonijiet, li jirrestawraw iċ-ċarezza u ċ-ċertezza fil-possibbiltà li jiġu imposti sanzjonijiet wara deċiżjoni finali tal-qorti. Konsolidazzjoni tal-liġijiet dwar l-integrità, l-inkompatibbiltajiet u l-kunflitti ta’ interess tippermetti li jitqiesu l-każistika u l-politiki ta’ prevenzjoni tal-korruzzjoni u tipprovdi bażi stabbli għall-futur.

Matul l-elezzjonijiet lokali u nazzjonali fl-2020, l-ANI żiedet is-sensibilizzazzjoni tagħha dwar ir-regoli ta’ integrità għall-kandidati u qasmet informazzjoni mal-awtoritajiet rilevanti dwar kandidati li jinsabu taħt interdizzjoni biex ikollhom kariga pubblika. Qabel l-elezzjonijiet lokali tal-20 ta’ Settembru 2020, l-ANI kkuntattja lill-awtoritajiet elettorali ċentrali u lokali biex jinforma dwar kandidati li jistgħu jkunu taħt projbizzjoni li jkollhom kariga pubblika wara sanzjoni għal inkompatibbiltà jew kunflitt ta’ interessi fil-mandat preċedenti 94 . Barra minn hekk, wara l-elezzjonijiet, l-ANI bagħtet lill-Qrati, li għandhom il-kompetenza li jivvalidaw il-mandati tal-uffiċjali li għadhom kif ġew eletti, lista nominali ta’ kandidati taħt l-interdizzjoni biex jokkupaw kariga pubblika għal tliet snin. Filwaqt li għadd ta’ kandidati ma tħallewx joħorġu għall-kariga, u oħrajn ġew imċaħħda mill-kariga, il-qrati ddeċidew f’madwar nofs il-kandidati li kienu taħt interdizzjoni li jitħallew jokkupaw il-kariga eletta 95 . Fir-rigward tal-elezzjonijiet nazzjonali, bħala parti mill-proċess ta’ validazzjoni wara l-elezzjonijiet, il-Kumitat tal-Validazzjoni tas-Senat Rumen talab lill-ANI tikkomunika d-deċiżjonijiet definittivi u irrevokabbli maħruġa mill-qrati rigward l-inkompatibbiltajiet jew il-kunflitt ta’ interessi tas-Senaturi eletti. L-ANI sabet li l-ebda wieħed mis-Senaturi eletti ma kien taħt l-interdizzjoni milli jokkupa uffiċċju. Il-Kamra tad-Deputati talbet il-fehma tal-ANI rigward id-divulgazzjoni li saret minn serje ta’ deputati, fir-rigward tal-inkompatibbiltajiet potenzjali tagħhom 96 .

Is-sistema elettronika PREVENT għall-prevenzjoni tal-kunflitti ta’ interess fl-akkwist pubbliku hija effettiva, billi l-għadd ta’ kunflitti ta’ interess identifikati naqas b’mod sinifikanti. Fl-2020, is-sistema PREVENT analizzat 19 140 proċedura ta’ akkwist, sabiex tidentifika kunflitti ta’ interess possibbli. Fl-2020, l-ispetturi tal-integrità ħarġu għaxar twissijiet ta’ integrità, li jammontaw għal madwar EUR 11.1 miljun. Matul l-Istat ta’ Emerġenza fil-kuntest tal-pandemija tal-COVID-19, l-awtoritajiet pubbliċi u l-entitajiet legali, li fihom l-istat huwa l-azzjonist ewlieni, tħallew jagħmlu xiri dirett ta’ materjali u tagħmir biex jiġġieldu l-pandemija, mingħajr ma ppubblikaw fis-Sistema Elettronika tal-Akkwist Pubbliku) u mingħajr ma qabżu l-limitu tal-valur (li huwa madwar EUR 27,000) għall-pubblikazzjoni fis-sistema elettronika. Dan fisser li dan ix-xiri dirett ma sarx permezz tas-sistema elettronika, u għalhekk ma ġiex skrutinizzat mis-Sistema PREVENT. Biex tindirizza l-kwistjoni tal-iskrutinju tal-proċeduri mwettqa permezz tal-akkwist dirett, l-ANI żviluppat mekkaniżmu maħsub biex janalizza, abbażi tal-informazzjoni disponibbli minn sorsi pubbliċi, settijiet ta’ data dwar dawn il-proċeduri. L-għan ta’ dan il-mekkaniżmu huwa li jiġu identifikati kunflitti ta’ interess ikkunsmati f’dawn il-proċeduri ta’ akkwist li qabżu l-iskrutinju PREVENT. Sal-aħħar ta’ Jannar 2021, bl-għajnuna ta’ matriċi tar-riskju, l-ANI vverifikat 580 proċedura ta’ akkwist dirett imwettqa fl-ewwel semestru tal-2020 u identifikat 64 inċident potenzjali ta’ integrità (11 % tal-proċeduri), li se jiġu analizzati aktar u l-proċedura ex officio tal-evalwazzjoni ta’ dawn il-każijiet tista’ tiġi attivata.

L-Aġenzija Nazzjonali għall-Ġestjoni ta’ Assi Maqbuda (ANABI) għadha kompletament operattiva. Il-missjoni tal-ANABI hija li tiżgura rata effettiva ta’ eżekuzzjoni tal-ordnijiet ta’ konfiska maħruġin f’materji kriminali, permezz ta’ ġestjoni effettiva tal-assi maqbuda li jiġu ddistribwiti lill-Aġenzija mill-prosekuturi u l-imħallfin. Fl-2021, l-ANABI daħlet fil-ħames sena ta’ attività tagħha u qed tkompli tiżviluppa l-attività tagħha. Abbażi tat-tagħlimiet meħuda, l-Aġenzija bl-appoġġ tal-Ministeru tal-Ġustizzja fetħet dibattitu pubbliku biex tippromwovi Strateġija Nazzjonali għat-Tisħiħ tas-Sistema għall-Irkupru tal-Assi. Din l-istrateġija u l-pjan ta’ azzjoni jkopru l-2021–2025 u jinkludu objettivi rigward kapaċitajiet miżjuda għat-traċċar tal-assi kemm nazzjonalment kif ukoll internazzjonalment, mekkaniżmi ta’ kooperazzjoni msaħħa fost il-partijiet interessati kollha involuti, kif ukoll dispożizzjonijiet dwar l-istabbiliment ta’ Fond Nazzjonali għall-Prevenzjoni tal-Kriminalità. Dan il-fond għandu jappoġġa miżuri għall-protezzjoni tal-vittmi, il-prevenzjoni tal-kriminalità u l-edukazzjoni 97 .

Dispożizzjonijiet limitati revolving doors iduru jeżistu għal uffiċjali pubbliċi fil-Liġi 161/200360 u fl-Istrateġiji Nazzjonali suċċessivi Kontra l-Korruzzjoni. L-uffiċjali pubbliċi li, fl-eżerċizzju tal-funzjoni tagħhom, wettqu attivitajiet ta’ monitoraġġ u kontroll fuq l-Intrapriżi tal-Istat (State Owned Enterprises — SOE), ma jistgħux jiġu impjegati jew jipprovdu konsulenza speċjalizzata lil dawn il-kumpaniji għal tliet snin wara li jitilqu mis-servizz pubbliku. Madankollu, ma hemm l-ebda regolament dwar il-perjodi ta’ preklużjoni għal dawk li jieħdu d-deċiżjonijiet ewlenin.

L-infurzar tal-Kodiċi ta’ kondotta u n-nuqqas ta’ regoli dwar il-lobbying għall-membri parlamentari għadhom problema. Fir-rigward tal-kodiċi ta’ kondotta għall-membri tal-Parlament, in-nuqqas ta’ infurzar tar-regoli ġie enfasizzat dan l-aħħar mill-GRECO, kif ukoll in-nuqqas ta’ regoli dwar kif il-membri tal-Parlament jinvolvu ruħhom mal-lobbyists, flimkien ma’ restrizzjonijiet definiti b’mod ċar dwar rigali, ospitalità, favuri u benefiċċji oħra 98 . Sabiex jiġi kkumpensat ir-reġim legali differenti li jikkonċerna r-revolving doors, ġiet żviluppata proċedura mudell, li tista’ tiġi applikata mill-istituzzjonijiet pubbliċi rilevanti kollha, fil-qafas ta’ proġett iffinanzjat mill-UE 99 .

Fir-Rumanija, kien hemm liġi dwar il-protezzjoni tal-informaturi mill-2004, madankollu l-implimentazzjoni tagħha fil-prattika hija relattivament limitata. Fi tmiem l-2020, il-Ministeru tal-Ġustizzja ħabbar li qed jitħejja abbozz ta’ liġi li jittrasponi d-direttiva dwar il-protezzjoni tal-informaturi. Fil-5 ta’ Marzu 2021, l-abbozz ta’ liġi u l-memorandum ta’ spjegazzjoni tiegħu ġew ippreżentati għal dibattitu pubbliku fuq is-sit web tal-Ministeru tal-Ġustizzja.

Minkejja l-pandemija tal-COVID-19, il-prosekuzzjoni tal-korruzzjoni baqgħet effettiva. Is-servizzi tal-prosekuzzjoni ġenerali u d-DNA kienu partikolarment attenti għall-problemi possibbli relatati mal-korruzzjoni fir-rigward tal-akkwist pubbliku matul il-pandemija tal-COVID-19. Ix-xejriet identifikati fid-DNA jikkonċernaw każijiet dwar il-ksur tar-regoli tal-offerti pubbliċi, it-tixħim offrut lill-uffiċjali pubbliċi involuti fi proċeduri tal-offerti, kif ukoll ix-xiri ta’ prodotti ffalsifikati.

III.Il-Pluraliżmu tal-Media u l-Libertà tal-Media

Id-dritt għal-libertà ta’ espressjoni kif ukoll id-dritt għall-aċċess għal kwalunkwe informazzjoni ta’ interess pubbliku huma minquxa fil-Kostituzzjoni. Il-missjoni u l-kompożizzjoni tar-regolatur tal-media huma stabbiliti fil-Liġi Awdjoviżiva. L-awtoritajiet qed jikkunsidraw bidliet f’din il-liġi fil-kuntest tat-traspożizzjoni tad-Direttiva dwar is-Servizzi tal-Media Awdjoviżiva 100 .

Għad hemm tħassib dwar il-funzjonament u l-baġit għall-Kunsill Nazzjonali Awdjoviżiv 101 . Il-Kunsill Nazzjonali Awdjoviżiv (CNA) huwa l-awtorità inkarigata biex tissalvagwardja l-interess pubbliku fil-qasam tal-programmi awdjoviżivi, u huwa stabbilit bil-liġi bħala awtorità pubblika awtonoma taħt kontroll parlamentari. L-attività tas-CNA ġiet interrotta minn Frar 2021, meta skada l-mandati ta’ erbgħa minn ħdax-il membru 102 , sal-11ta’ Mejju, meta l-membri l-ġodda ġew ivvutati mill-Parlament 103 . Jidher li l-kwistjonijiet baġitarji, imsemmija fir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, għadhom jippersistu 104 . Abbozz ta’ liġi li tittrasponi d-Direttiva (UE) 2018/1808 dwar is-Servizzi tal-Medjia Awdjoviżiva, li teħtieġ riżorsi finanzjarji u baġitarji adegwati, ġie ppubblikat għall-konsultazzjoni pubblika f’Marzu 2021. L-abbozz ta’ liġi jipprevedi li l-awtorità jenħtieġ li jkollha l-baġit meħtieġ.

In-nuqqas ta’ salvagwardji speċifiċi għall-indipendenza editorjali u n-normi editorjali jkomplu jqajmu tħassib. F’termini ta’ awtoregolamentazzjoni fis-settur tal-istampa, ma seħħet l-ebda bidla mir-Rapport dwar l-Istat tad-Dritt tal-2020, fejn tqajjem tħassib dwar in-nuqqas ta’ salvagwardji speċifiċi għall-indipendenza editorjali u n-normi professjonali, jew permezz ta’ leġiżlazzjoni jew awtoregolamentazzjoni. Il-pandemija tal-COVID-19 aggravat is-sitwazzjoni ekonomika tal-istampar u tal-istampa lokali 105 li diġà jinsabu f’diffikultà, u għamlet l-infurzar tal-istandards tal-kwalità prijorità baxxa 106 . L-MPM 2021 jindika bħala problema ewlenija li għadha għaddejja “il-prekarjetà u l-kundizzjonijiet ħżiena tax-xogħol tal-ġurnalisti” u jivvaluta l-influwenza kummerċjali u tas-sid fuq il-kontenut editorjali bħala qasam ta’ riskju għoli ħafna 107 .

It-trasparenza tas-sjieda tal-media għadha mhijiex kompluta 108 . Kif imsemmi fir-rapport dwar l-Istat tad-Dritt tal-2020, il-Liġi Awdjoviżiva tipprevedi li l-Kunsill għandu jkun meħtieġ li jiżgura t-trasparenza tal-organizzazzjoni, tal-funzjonament u l-finanzjament tal-mezzi tal-komunikazzjoni tal-massa fis-settur awdjoviżiv. Ma japplikaw l-ebda regoli speċifiċi għall-media għall-istampar u għad-diġitali, li huma soġġetti għar-regoli ġenerali li jirregolaw it-trasparenza tas-sjieda inklużi fil-liġi tal-kumpaniji. L-MPM jirrapporta wkoll l-eżistenza ta’ lakuni 109 . Barra minn hekk, ir-regoli dwar il-protezzjoni tad-data huma invokati biex jiġi evitat li ċerta informazzjoni dwar is-sjieda tal-media li tkun ġiet żvelata preċedentement mis-CNA ssir pubblika 110 . Il-konċentrazzjoni tal-media tal-aħbarijiet fl-MPM 2021 hija rrapportata bħala għolja, speċjalment fis-settur tas-suq tal-istampa tal-aħbarijiet, li huwa żgħir ħafna f’termini kemm tad-domanda kif ukoll tal-għadd ta’ titoli 111 .

Ir-reklamar mill-Istat għadu sors importanti ta’ finanzjament għas-settur tal-media. It-tnaqqis fir-reklamar kummerċjali rriżulta f’telf ta’ dħul għad-djar tal-media, filwaqt li l-kuntratti għar-reklamar tal-istat jidhru li jqajmu tħassib fir-rigward tal-awtonomija editorjali 112 . Il-partijiet ikkonċernati jirrapportaw aktar tħassib dwar l-allokazzjoni tal-fondi, u jsemmu pereżempju kuntratti ta’ reklamar għal avvenimenti matul il-pandemija tal-COVID-19, meta preżumibbilment tali avvenimenti ma setgħux iseħħu 113 . 

Il-fondi tal-kampanji ta’ informazzjoni mill-Istat kienu mezz importanti ta’ appoġġ għall-media matul il-pandemija tal-COVID-19. L-Ordinanza ta’ Emerġenza Nru 63 tas-7 ta’ Mejju 2020 114 allokat madwar EUR 50 miljun għal kampanji governattivi tal-media mmirati lejn il-prevenzjoni tat-tixrid tal-COVID-19. Il-maġġoranza tal-baġit (53 %) kien riżervat bil-liġi għall-kampanji televiżivi. B’kollox 364 applikant ibbenefikaw mill-iskema 115 . L-iskema ġiet ikkritikata minn xi mezzi tal-media u partijiet interessati oħra li qiesu l-kriterji tal-applikazzjoni biex jiffavorixxu media kbira u li jwasslu għal clickbait. Huma indikaw ukoll ir-riskju li tonqos il-fiduċja taċ-ċittadini fil-media kif ukoll ir-riskji ta’ pressjoni politika u awtoċensura 116 .

Għad hemm tħassib dwar l-implimentazzjoni tal-qafas legali għall-aċċess għall-informazzjoni. Il-liġi 117 tiggarantixxi l-aċċess tal-media tal-massa għall-informazzjoni ta’ interess pubbliku, inkluż permezz ta’ konferenzi stampa li jridu jiġu organizzati b’mod regolari mill-awtoritajiet pubbliċi 118 . Madankollu, in-nuqqas ta’ aċċess għall-informazzjoni għadu jiġi indikat bħala sfida importanti għall-ġurnalisti. Il-kwistjonijiet li għadhom qed jiġu rrappurtati, anki fil-kuntest tal-pandemija tal-COVID-19, jinkludu dewmien jew rifjuti li tingħata informazzjoni, nuqqas ta’ konferenzi stampa 119 u l-użu ta’ regoli dwar il-protezzjoni tad-data biex jiġi limitat l-aċċess għall-informazzjoni 120 . Barra minn hekk, meta d-deċiżjonijiet tal-awtoritajiet li jirrifjutaw li jipprovdu informazzjoni jiġu kkontestati fil-qorti, jiġu applikati interpretazzjonijiet diverġenti għal sitwazzjonijiet simili 121 . Minbarra l-istatistika ġenerali, minn Marzu 2021, id-data mhux ipproċessata dwar il-pandemija tal-COVID-19 saret disponibbli 122 u ġiet aġġornata kuljum mill-awtoritajiet. Minkejja dan l-isforz, l-aċċess għall-informazzjoni jidher li sar aktar diffiċli matul il-pandemija tal-COVID-19, u dan wassal għal appelli mis-soċjetà ċivili u l-ġurnalisti għal aktar trasparenza 123 . Il-monitoraġġ regolari mill-awtoritajiet Rumeni jiżvela applikazzjoni diverġenti tal-qafas legali mill-amministrazzjoni, kif ukoll prijoritizzazzjoni insuffiċjenti tal-miżuri ta’ trasparenza mill-korpi pubbliċi, bl-inqas livelli ta’ konformità għall-awtoritajiet lokali 124 . L-MPM tal-2021 jindika bħala fatturi ta’ riskju l-livell ta’ rispons tal-awtoritajiet, li jibqa’ inkonsistenti, u l-fatt li l-aċċess għall-qorti għal rimedju huwa oneruż 125 . F’Awwissu 2020 ġew proposti emendi għar-regoli ta’ implimentazzjoni tal-qafas legali biex jiġu indirizzati xi wħud mill-isfidi. Madankollu, xi wħud mid-dispożizzjonijiet proposti ġew ikkritikati bħala li possibbilment jagħmlu l-aċċess għal ċerta informazzjoni aktar diffiċli 126 . F’Marzu 2021 tnieda proġett għal Strateġija għall-ġestjoni tal-komunikazzjonijiet governattivi 127 .

Kawżi kontra ġurnalisti investigattivi għal malafama għadhom qed jiġu rrappurtati. Żewġ twissijiet reċenti dwar il-Pjattaforma tal-Kunsill tal-Ewropa għall-protezzjoni tal-ġurnaliżmu u s-sikurezza tal-ġurnalisti jikkonċernaw il-fastidju u l-intimidazzjoni tal-ġurnalisti 128 . Kawża oħra għal malafama kontra ġurnalisti investigattivi, dwar artikli dwar l-industrija globali tal-futbol, ġiet miċħuda mill-qorti Rumena rilevanti kmieni fl-2021. F’sentenza reċenti, wara kawża għal malafama ppreżentata mis-sindku ta’ distrett ta’ Bukarest kontra gazzetta maġġuri, il-qorti tal-ewwel istanza ddeċidiet li tneħħi diversi artikli ppubblikati minn dik il-gazzetta 129 . Huwa rrappurtat li s-sindku ressaq ukoll ilment kriminali, investigat mid-Direttorat għall-Investigazzjoni tal-Kriminalità Organizzata u t-Terroriżmu, kontra ġurnalisti minn diversi pubblikazzjonijiet talli jikkostitwixxu grupp kriminali organizzat kif ukoll għall-estorsjoni 130 . Is-soċjetà ċivili rrapportat ukoll każijiet ta’ SLAPP (kawżi strateġiċi kontra l-parteċipazzjoni pubblika) kontra ġurnalisti, media jew is-soċjetà ċivili minn istituzzjonijiet pubbliċi jew negozjanti 131 .

IV.Kwistjonijiet istituzzjonali oħrajn relatati mas-sistema ta’ Ekwilibriju ta’ Setgħat

Ir-Rumanija hija repubblika demokratika rappreżentattiva semipresidenzjali. Il-Parlament Rumen għandu żewġt ikmamar: is-Senat (l-ewwel kamra), u l-Kamra tad-Deputati (it-tieni kamra). Il-Gvern, id-Deputati, is-Senaturi, u gruppi ta’ mhux anqas minn 100 000 ċittadin għandhom id-dritt ta' inizjattiva leġiżlattiva 132 . Il-Qorti Kostituzzjonali hija l-garanti tas-supremazija tal-Kostituzzjoni u hija responsabbli għar-rieżami tal-liġijiet 133 .

Għad hemm tħassib dwar l-istabbiltà u l-prevedibbiltà tal-leġiżlazzjoni. Il-proċess għat-tħejjija u l-promulgazzjoni tal-liġijiet huwa regolat tajjeb, inkluża sistema istituzzjonali estiża ta’ ekwilibriju ta’ setgħat. Madankollu, kif stabbilit fir-Rapport dwar l-Istat tad-Dritt tal-2020 134 il-leġiżlazzjoni tinbidel wisq ta’ spiss, filwaqt li l-għan tal-emendi spiss ma jkunx ċar u l-liġijiet li jirriżultaw jistgħu jkunu kontradittorji. F’bosta oqsma ta’ politika, il-Parlament ta bidu u adotta bosta emendi leġiżlattivi tal-istess liġijiet, inkluż tibdil kontradittorju. Il-Kunsill Leġiżlattiv 135 jirrapporta li emendi ripetuti li m’għandhomx koerenza, flimkien man-nuqqas ta’ kodifikazzjoni tal-liġijiet emendati diversi drabi, għamluha diffiċli li wieħed ikun jaf l-istat tal-liġi pożittiva anki għall-prattikanti legali. Il-kumpaniji jirreferu li n-nuqqas ta’ leġiżlazzjoni stabbli u prevedibbli jikkostitwixxi sfida 136 . Għalhekk, il-Kunsill Leġiżlattiv issa jinsisti fuq l-introduzzjoni tal-obbligu li tiġi ppubblikata verżjoni konsolidata ta’ liġi kull darba li hija emendata. Il-liġi Nru 24 dwar it-teknika leġiżlattiva tippermetti lill-inizjatur ta’ liġi jiddeċiedi dwar il-pubblikazzjoni mill-ġdid tagħha f’forma konsolidata, iżda din il-possibbiltà rari tintuża. Il-Kunsill Leġiżlattiv nieda wkoll proġett dwar il-kodifikazzjoni tal-leġiżlazzjoni 137 . Madankollu, il-proċedura parlamentari li permezz tagħha l-emendi jibqgħu jitressqu sakemm jitneħħew b’mod speċifiku tfisser li diversi emendi u proċeduri li ilhom jeżistu jibqgħu miftuħa quddiem il-Parlament. Iċ-ċaħda definittiva mill-Parlament, fl-ewwel xhur tal-leġiżlatura l-ġdida, ta’ emendi problematiċi f’oqsma ewlenin li baqgħu pendenti mil-leġiżlatura preċedenti tqieset bħala pass pożittiv 138 .

Ma ġew adottati l-ebda Ordinanzi ta’ Emerġenza tal-Gvern mill-aħħar rapport fil-qasam tal-ġustizzja. Fir-referendum konsultattiv li sar f’Mejju 2019, il-biċċa l-kbira taċ-ċittadini vvotaw favur il-projbizzjoni tal-użu ta’ Ordinanzi ta’ Emerġenza tal-Gvern (GEO) fil-qasam tal-ġustizzja 139 . Dan wera t-tħassib dwar l-użu eċċessiv tal-GEOs f’dan il-qasam, li wara Novembru 2019 ftit kien hemm każijiet fejn dawn intużaw 140 . Lil hinn mill-qasam tal-ġustizzja, fl-2020, il-maġġoranza l-kbira tal-GEOs inħarġu fil-kuntest tal-pandemija tal-COVID-19 141 . Fir-rigward tal-proċeduri fil-Parlament, l-għadd ta’ proċeduri ta’ emerġenza li jikkonċernaw kwistjonijiet ewlenin ta’ ġustizzja u ta’ kontra l-korruzzjoni naqas b’mod sinifikanti fl-2020. Fi Frar 2021, il-Parlament irrifjuta proposta biex jeżamina l-abbozz ta’ liġi għall-abolizzjoni tal-SIIJ permezz ta’ proċedura parlamentari ta’ emerġenza.

L-għadd ta’ valutazzjonijiet tal-impatt u konsultazzjonijiet pubbliċi qabel l-adozzjoni tal-leġiżlazzjoni għadu limitat. Minkejja l-isforzi li saru mis-Segretarjat Ġenerali tal-Gvern biex tissaħħaħ il-kapaċità tal-awtoritajiet ċentrali u lokali biex jissostanzjaw id-deċiżjonijiet pubbliċi 142 , l-użu ta’ strumenti bbażati fuq l-evidenza fit-tfassil tal-politika għadu irregolari u ħafna valutazzjonijiet tal-impatt regolatorji huma superfiċjali 143 . Is-soċjetà ċivili rrappurtat li ħafna abbozzi soġġetti għal konsultazzjoni pubblika ma għandhomx impatt baġitarju. Fl-2020, ġew adottati 65 att normattiv fil-livell tas-Segretarjat Ġenerali tal-Gvern, li minnhom 12 biss tħabbru pubblikament. Minn 47 rakkomandazzjoni li waslu, waħda biss ġiet aċċettata. Ħdax minn 12-il att normattiv ippubblikati baqgħu ma nbidlux 144 . Il-parteċipazzjoni tas-settur mhux governattiv u tar-rappreżentanti tal-media fil-proċess tat-tfassil tal-politika hija sporadika 145 , għalkemm l-infrastruttura online tinsab fis-seħħ. L-għadd ta’ utenti tal-pjattaforma ta’ konsultazzjoni online għadu limitat 146 . Is-Segretarjat Ġenerali tal-Gvern qed jaħdem fuq katalgu ta’ NGOs interessati li jipparteċipaw fil-proċess tat-teħid tad-deċiżjonijiet.

Stat ta’ twissija segwa l-istat ta’ emerġenza ddikjarat fil-kuntest tal-pandemija tal-COVID-19, u l-miżuri ta’ emerġenza kienu soġġetti għal rieżami ġudizzjarju. L-istat ta’ emerġenza ddikjarat fil-kuntest tal-pandemija COVID-19 tneħħa fit-14 ta’ Mejju 2020. Wara t-tmiem tal-istat ta’ emerġenza, fit-15 ta’ Mejju ġie ddikjarat stat ta’ twissija 147 u ġie kkonfermat mill-Gvern fit-18 ta’ Mejju 148 , inizjalment għal 30 jum. Imbagħad ġie estiż b’deċiżjonijiet suċċessivi tal-Gvern, kull darba għal tul ta’ żmien ta’ 30 jum. L-Istat ta’ allert jibqa’ fis-seħħ. Wara deċiżjonijiet mill-Qorti Kostituzzjonali li qajmu dubji dwar il-bażi legali tal-istat ta’ emerġenza, il-Parlament approva l-istat ta’ twissija ddikjarat mill-Gvern 149 . Fl-2020 u l-2021, il-Kamra Amministrattiva u Fiskali Kontenzjuża tal-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u l-Ġustizzja ddeċidiet fl-aħħar istanza, permezz ta’ deċiżjoni finali, dwar 12-il każ li jikkonċernaw atti amministrattivi maħruġa abbażi tal-Artikolu 15 mil-Liġi Nru 136/2020 li tistabbilixxi miżuri għas-saħħa pubblika f’sitwazzjonijiet ta’ riskju epidemjoloġiku u bijoloġiku, applikabbli fil-kuntest tal-pandemija tal-COVID-19. F’żewġ każijiet, il-qorti ordnat l-annullament ta’ atti amministrattivi 150 .

Il-miżuri maħsuba biex jindirizzaw il-kwistjoni tal-implimentazzjoni tad-deċiżjonijiet tal-qorti u l-applikazzjoni tal-ġurisprudenza tal-qrati mill-amministrazzjoni pubblika jibqgħu mhux implimentati. Wara li nstabet li kisret l-Artikolu 6(1) tal-Konvenzjoni Ewropea dwar id-Drittijiet tal-Bniedem għall-falliment jew id-dewmien sinifikanti mill-Istat jew minn entitajiet legali taħt ir-responsabbiltà tal-istat biex jimxu mad-deċiżjonijiet finali tal-qrati domestiċi 151 , ir-Rumanija tibqa’ taħt superviżjoni msaħħa mill-Kumitat tal-Ministri tal-Kunsill tal-Ewropa għall-eżekuzzjoni ta’ dinis-sentenza 152 . F’dan il-kuntest, fl-2019, ir-Rumanija pproponiet pjan ta’ azzjoni lill-Kumitat tal-Ministri tal-Kunsill tal-Ewropa u approvat il-lista ta’ miżuri biex jitwettaq il-pjan ta’ azzjoni 153 . Madankollu, dawn il-miżuri ma ġewx implimentati 154 . F’Memorandum tat-27 ta’ Novembru 2020, il-Gvern iddeċieda li jinkariga grupp ta’ ħidma biex jipproponi soluzzjonijiet legali ġodda biex jissodisfa r-rekwiżiti kollha tal-pjan ta’ azzjoni, inkluż fir-rigward tal-implimentazzjoni ta’ sentenzi li jimponu obbligu li jitwettaq att speċifiku (obbligu mhux monetarju) fuq l-Istat jew fuq entitajiet legali taħt ir-responsabbiltà tal-Istat.

Sentenza tal-Qorti Kostituzzjonali tat-8 ta’ Ġunju 2021 tqajjem tħassib serju, billi tqajjem dubji dwar il-prinċipju tas-supremazija tad-dritt tal-UE. F’din is-sentenza 155 , il-Qorti Kostituzzjonali ma aċċettatx il-konklużjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-UE fid-deċiżjoni preliminari tagħha tat-18 ta’ Mejju 2021 u staqsiet, b’mod aktar ġenerali, dwar il-prinċipju tas-supremazija tad-dritt tal-Unjoni 156 . Hija kkonstatat li l-qrati nazzjonali ma għandhomx is-setgħa li jeżaminaw il-konformità mad-dritt tal-Unjoni ta’ dispożizzjonijiet nazzjonali ddikjarati kostituzzjonali mill-Qorti Kostituzzjonali u li l-obbligi li jirriżultaw mid-deċiżjoni tal-MKV ma jaqgħux fuq il-qrati nazzjonali 157 . Dan jista’ jikkostitwixxi ostaklu sinifikanti għall-qrati msejħa biex japplikaw ir-rekwiżiti tad-dritt tal-UE stabbiliti fid-deċiżjoni preliminari msemmija hawn fuq meta jiddeċiedu dwar kawżi, b’mod partikolari dwar is-SIIJ.

L-awtoritajiet indipendenti komplew ikunu attivi matul il-pandemija tal-COVID-19. Fl-2020, l-Ombudsperson 158 qajjem total ta’ 18-il riferiment ta’ antikostituzzjonalità (oġġezzjonijiet u eċċezzjonijiet), li ħdax minnhom ġew ammessi b’kollox jew parzjalment, filwaqt li tnejn ġew irrifjutati u erbgħa għadhom pendenti. Sitt eċċezzjonijiet ta’ antikostituzzjonalità riferuti lill-Qorti Kostituzzjonali kienu jikkonċernaw miżuri meħuda fil-kuntest tal-istat ta’ emerġenza u l-istat ta’ allert. L-Ombudsperson indirizza wkoll total ta’ 65 ittra u rakkomandazzjoni lil diversi ministri rigward id-deċiżjonijiet tagħhom dwar l-istat ta’ emerġenza u l-istat ta’ allert. Fis-16 ta’ Ġunju 2021, wara li ċaħad ir-rapporti ta’ attività tal-Ombudsman għal dawn l-aħħar tliet snin, il-Parlament keċċa lill-Ombudsperson mill-funzjonijiet tiegħu. Fid-29 ta’ Ġunju 2021, il-Qorti Kostituzzjonali ddeċidiet li t-tkeċċija tal-Ombudsman mill-Parlament kienet antikostituzzjonali, billi l-liġi li tirregola t-tkeċċija ma pprovdietx b’ċertezza l-każijiet għal din is-sanzjoni u lanqas dritt ta’ appell quddiem qorti indipendenti u imparzjali. Għaldaqstant, id-deċiżjoni ta’ tkeċċija tħassret u l-Ombudsperson reġa’ nħatar biex jaqdi l-funzjonijiet tiegħu.

Fil-Parlament qed tiġi diskussa proposta biex l-Istitut Rumen għad-Drittijiet tal-Bniedem jiġi amalgamat u l-Kunsill Nazzjonali għall-Ġlieda kontra d-Diskriminazzjoni. Wara l-adozzjoni tal-liġi li temenda l-mandat u l-attribuzzjonijiet tal-Istitut Rumen għad-Drittijiet tal-Bniedem (RIHR) 159 , il-President Rumen qajjem oġġezzjoni rigward l-antikostituzzjonalità. F’dan il-kuntest, il-Qorti Kostituzzjonali ddikjarat li l-liġi kienet antikostituzzjonali fl-intier tagħha. Fis-Senat qed tiġi diskussa proposta leġiżlattiva dwar il-fużjoni tal-RIHR fil-Kunsill Nazzjonali għall-Ġlieda kontra d-Diskriminazzjoni (NCCD). Madankollu, differenzi kbar fl-istatus legali, il-missjoni u l-mandat ta’ dawn iż-żewġ istituzzjonijiet 160   jiġġeneraw inċertezza dwar il-fużjoni proposta 161 .

Emendi ġodda biex jiffaċilitaw l-istabbiliment ta’ assoċjazzjonijiet u fondazzjonijiet daħlu fis-seħħ fl-2020. L-emendi għall-Ordinanza tal-Gvern 26/2000 għandhom l-għan li jiffaċilitaw id-dritt ta’ assoċjazzjoni u li jnaqqsu l-piż burokratiku fuq l-NGOs 162 . B’mod partikolari, id-dispożizzjonijiet il-ġodda jipprivileġġaw l-użu ta’ dokumenti elettroniċi u s-simplifikazzjoni tal-proċeduri u r-regoli ta’ reġistrazzjoni. Filwaqt li dawn il-bidliet tqiesu bħala progress minn diversi organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili, hemm ukoll każijiet ta’ kritika, b’mod partikolari relatati man-nuqqas ta’ koerenza tal-emendi 163 . Il-partijiet ikkonċernati jirrapportaw li l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili ġew affettwati b’mod negattiv mil-limitazzjonijiet għad-dritt għal-libertà ta’ għaqda u ta’ assoċjazzjoni imposti fil-kuntest tal-pandemija tal-COVID-19 164 . L-ispazju tas-soċjetà ċivili għadu jitqies bħala limitat 165 .

Anness I: Lista ta’ sorsi f’ordni alfabetiku*

* Il-lista tal-kontributi riċevuti fil-kuntest tal-konsultazzjoni għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt tinsab hawnhekk https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/rule-law/rule-law-mechanism/2021-rule-law-report-targeted-stakeholder-consultation .

Agerpres, ‘ġurnalist Cătălin Tolontan, mismugħ mid-DIICOT wara lment ippreżentat mis-sindku tas-Settur 4’ (Jurnalistul Cătălin Tolontan, audiat la DIICOT în urma unei plângeri depuse de primarul Sectorului 4) tal-20 ta’ Mejju 2021, ( https://www.agerpres.ro/justitie/2021/05/20/jurnalistul-catalin-tolontan-audiat-la-diicot-in-urma-unei-plangeri-depuse-de-primarul-sectorului-4--716788 ).

Iċ-Ċentru għall-Ġurnaliżmu Indipendenti (2020), Fundamental Rights under Siege 2020.

Iċ-Ċentru għall-Pluraliżmu tal-Media u għal-Libertà tal-Media (2021), Media pluralism monitor tal-2021 – Rapport tal-Pajjiż għar-Rumanija.

Il-Fondazzjoni Bertelsmann, Sustainable Governance Indicators 2020, Romania Report ( https://www.sgi-network.org/docs/2020/country/SGI2020_Romania.pdf ).

Il-Qorti Kostituzzjonali tar-Rumanija, Stqarrija għall-istampa tas-7 ta’ April 2021 ( https://www.ccr.ro/comunicat-de-presa-7-aprilie-2021/ ).

Il-Kunsill tal-Ewropa, il-Pjattaforma għall-promozzjoni tal-protezzjoni tal-ġurnaliżmu u s-sikurezza tal-ġurnalisti – ir-Rumanija ( https://www.coe.int/en/web/media-freedom/romania ).

Direttorat Ġenerali għall-Komunikazzjoni (2019), Flash Eurobarometer 482: l-attitudnijiet tan-negozji lejn il-korruzzjoni fl-UE.

Direttorat Ġenerali għall-Komunikazzjoni (2020), Special Eurobarometer 502: korruzzjoni.

Dumitrita Holdis (2020), ReportIt: When state funding discredits the press – The Romanian media is facing a financial and moral dilemma ( https://www.mappingmediafreedom.org/2020/10/30/reportit-when-state-funding-discredits-the-press-the-romanian-media-is-facing-a-financial-and-moral-dilemma/ ).

Il-Kummissjoni Ewropea (2018), Il-karatteristiċi u l-prestazzjoni tal-amministrazzjonijiet pubbliċi fl-EU28 ( https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=en&pubId=8123&furtherPubs=yes ).

Il-Kummissjoni Ewropea (2020), Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt - Is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fl-Unjoni Ewropea.

Il-Kummissjoni Ewropea, (2021), It-Tabella ta' Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE.

Forum tal-Esperti (2021), Kontribut mill-Expert Forum għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt.

Funky Citizens (2021), Kontribut minn Funky citizens għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt.

Segretarjat Ġenerali tal-Gvern (2020), Ir-Rapport annwali dwar it-trasparenza tad-deċiżjonijiet (1 ta’ Jannar 2020 - 31 ta’ Diċembru 2020), Anness Nru 20 – PS 14/2019 fil-livell tas-Segretarjat Ġenerali tal-Gvern ( http://sgg.gov.ro/1/wp-content/uploads/2021/02/19022021-SGG-Raportul-de-evaluare-a-implementarii-Legii-nr.-52_2003-in-anul-2020-.pdf ).

Segretarjat Ġenerali tal-Gvern (2021), Konferenza tal-ftuħ tal-proġett ‘Strateġija għall-ġestjoni tal-komunikazzjoni governattiva tar-Rumanija’ ( http://sgg.gov.ro/1/conferinta-de-deschidere-a-proiectului-strategia-pentru-managementul-comunicarii-guvernamentale-a-romaniei-cod-sipoca-754/ ).

Holdis, Dumitrita (2020), ReportIt: When state funding discredits the press – The Romanian media is facing a financial and moral dilemma ( https://www.mappingmediafreedom.org/2020/10/30/reportit-when-state-funding-discredits-the-press-the-romanian-media-is-facing-a-financial-and-moral-dilemma/ ).

Libertatea, ‘In the civil trial, the District Court 2 ruled in favour of Mayor Baluta and also decided to delete the articles about Goleac! The decision is not final’ tal-24 ta’ Mejju 2021, 
( https://www.libertatea.ro/stiri/in-procesul-civil-judecatoria-sectorului-2-a-dat-dreptate-primarului-baluta-si-a-decis-si-stergerea-articolelor-despre-goleac-3566580 ).

Liberties (2021), UE 2020: Demanding on Democracy ( https://www.liberties.eu/en/stories/rule-of-law-report-2021-democracy-demanding-on-democracy/43362 )

Id-Direttorat Nazzjonali Kontra l-Korruzzjoni (DNA), 2020 Activity Report ( http://www.pna.ro/obiect2.jsp?id=489 )

Il-Kunsill Awdjoviżiv Nazzjonali (CNA), Sessjoni ta’ informazzjoni għall-istampa dwar il-laqgħat pubbliċi tas-CNA, l-10 ta’ Frar 2021 (https://www.cna.ro/article11090,11090.html)

L-Aġenzija Nazzjonali għall-Integrità (ANI), Nikkomunikaw dwar miżuri ta’ prevenzjoni u ta’ konsenja adottati mill-Aġenzija Nazzjonali għall-Integrità fil-kuntest tal-organizzazzjoni tal-elezzjonijiet lokali tal-2020 ( https://www.integritate.eu/Comunicate.aspx?Action=1&NewsId=3005&currentPage=4&M=NewsV2&PID=20 ).

Reporters mingħajr Fruntieri u Active Watch (2021), Open letter to the Romanian authorities asking for an investigation on how the criminal claim was handled ( https://rsf.org/en/news/romania-open-letter-rsf-and-activewatch-denounce-judicial-pressures-investigative-journalists ).

Reporters Mingħajr Fruntieri – Ir-Rumanija ( https://rsf.org/en/romania ).

Il-Gvern Rumen (2021), Kontribut mir-Rumanija għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt.

Iċ-Ċentru għall-Ġurnaliżmu Indipendenti (2020), Fundamental Rights under Siege 2020, p. 18, ( https://cji.ro/wp-content/uploads/2020/09/Freedom-of-expression-report_final.pdf ).

Anness II: Żjara tal-pajjiż fir-Rumanija

F'April 2021, is-servizzi tal-Kummissjoni kellhom laqgħat virtwali ma’:

·L-Assoċjazzjoni tal-Imħallfin Rumeni

·L-Assoċjazzjoni “Mișcarea pentru apărarea statutului procurorilor”

·Iċ-Ċentru għall-Ġurnaliżmu Indipendenti

·Expertforum

·Freedom House

·Funky citizens

·Il-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u tal-Ġustizzja

·L-Inizjattiva għall-Assoċjazzjoni tal-Ġustizzja

·Il-Kummissjoni legali tal-Kamra tad-Deputati

·Il-Kunsill Leġiżlattiv

·L-Assoċjazzjoni tal-Media – Cluj

·Il-Ministeru tal-Ġustizzja

·L-Aġenzija Nazzjonali għall-Ġestjoni tal-Assi Maqbuda

·Id-Direttorat Nazzjonali Kontra l-Korruzzjoni

·L-Istrateġija Nazzjonali Kontra l-Korruzzjoni

·Il-Kunsill Nazzjonali Awdjo-Viżiv

·L-Aġenzija Nazzjonali għall-Integrità

·L-Unjoni Nazzjonali tal-Imħallfin Rumeni

·L-Ombudsperson

·L-Uffiċċju tal-Prosekutur marbut mal-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u tal-Ġustizzja

·Il-Forum tal-Imħallfin Rumeni

·Segretarjat Ġenerali tal-Gvern

·Il-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura

* Il-Kummissjoni ltaqgħet ukoll mal-organizzazzjonijiet li ġejjin f’għadd ta’ laqgħat orizzontali:

·Amnesty International

·Iċ-Ċentru għad-Drittijiet Riproduttivi

·CIVICUS

·L-Unjoni għal-Libertajiet Ċivili għall-Ewropa

·Is-Soċjetà Ċivili Ewropa

·Il-Konferenza tal-Knejjes Ewropej

·Eurocommerce

·Iċ-Ċentru Ewropew għal-Liġi mhux għall-Profitt

·Iċ-Ċentru Ewropew għal-Libertà tal-Istampa u tal-Media

·Il-Forum Ċiviku Ewropew

·Il-Federazzjoni Ewropea tal-Ġurnalisti

·Il-partnership Ewropew għad-Demokrazija

·Il-Forum Ewropew taż-Żgħażagħ

·Difensuri tal-ewwel linja

·Il-Fondazzjoni Dar id-Drittijiet tal-Bniedem

·Human Rights Watch

·ILGA-Europe

·Il-Kummissjoni Internazzjonali tal-Ġuristi

·Il-Federazzjoni Internazzjonali għad-Drittijiet tal-Bniedem

·In-Network Ewropew tal-Federazzjoni Internazzjonali tal-Ippjanar tal-Familja (IPPF EN)

·L-Istitut Internazzjonali għall-Istampa

·Il-Kumitat Netherlandiż ta’ Ħelsinki

·L-Istitut tal-Politika Ewropea tas-Soċjetà Miftuħa

·Philanthropy Advocacy

·Protezzjoni Internazzjonali

·Reporters Mingħajr Fruntieri

·Transparency International fl-UE

(1)      Il-Mekkaniżmu kien ġie stabbilit permezz tad-Deċiżjoni tal-Kummissjoni tat-13 ta’ Diċembru 2006 (C(2006)928) b’segwitu għall-konklużjonijiet tal-Kunsill tal-Ministri, is-17 ta’ Ottubru 2006 (13339/06).

(2)      Ir-Rapport tal-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill Dwar il-Progress fir-Rumanija taħt il-Mekkaniżmu għall-Kooperazzjoni u l-Verifika, COM(2021) 370 final.

(3)      Il-Qrati tal-Appell jiġġudikaw kemm fl-ewwel istanza (kawżi aktar kumplessi) u fit-tieni istanza, f’appelli kontra sentenzi li jkunu nqatgħu fil-qrati inferjuri.

(4)      Bħala qorti tal-ewwel istanza, it-Taqsima Kriminali tal-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u tal-Ġustizzja tisma’ kawżi li jinvolvu reati mwettqa minn senaturi, deputati, u membri Rumeni tal-Parlament Ewropew, minn membri tal-Gvern, minn imħallfin tal-Qorti Kostituzzjonali, minn membri tal-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura, minn imħallfin tal-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u tal-Ġustizzja u minn prosekuturi tal-Uffiċċju tal-Prosekutur assoċjat mal-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u tal-Ġustizzja.

(5)      L-uffiċċji tal-prosekuturi assoċjati mal-qrati tal-appell huma mmexxija minn prosekuturi ġenerali, u dawk assoċjati mat-tribunali u l-qrati tal-kontej huma mmexxija mill-ewwel prosekuturi.

(6)      Il-kap prosekutur tat-taqsima tal-investigazzjoni tar-reati fil-ġudikatura jinħatar permezz ta' proċedura speċjali li tinvolvi biss lill-membri tal-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura.

(7)      Il-Figura 48, Tabella ta' Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE 2021. Il-livell tal-indipendenza ġudizzjarja perċepita huwa kkategorizzat kif ġej: baxx ħafna (anqas minn 30 % tar-rispondenti jipperċepixxu l-indipendenza ġudizzjarja bħala pjuttost tajba u tajba ħafna); baxx (bejn 30-39 %), medju (bejn 40-59 %), għoli (bejn 60-75 %), għoli ħafna (’il fuq minn 75 %).

(8)      Il-Figura 50, Tabella ta' Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE 2021.

(9)      Il-Figuri 49 u 51, Tabella ta' Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE 2021.

(10)      Il-liġi Nru 303/2004 dwar l-istatus tal-imħallfin u l-prosekuturi, il-Liġi Nru 304/2004 dwar l-organizzazzjoni ġudizzjarja, u l-Liġi Nru 317/2004 dwar il-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura.

(11)      Ir-Rapport tal-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill Dwar il-Progress fir-Rumanija taħt il-Mekkaniżmu għall-Kooperazzjoni u l-Verifika, COM(2021) 370 final; ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija, p. 3 innota li l-implimentazzjoni mtawla tal-liġijiet tal-ġustizzja 2018–2019 toħloq inċertezza akbar u dejjiema għall-funzjonament tas-sistema ġudizzjarja kollha kemm hi, u għall-maġistrati individwali fir-rigward tal-indipendenza, l-istatut u l-karriera tagħhom b’mod partikolari.

(12)      ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija, p. 5. Ir-Rapport tal-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill Dwar il-Progress fir-Rumanija taħt il-Mekkaniżmu għall-Kooperazzjoni u l-Verifika, COM(2021) 370 final.

(13)      Ibid., p. 3.

(14)      B’mod partikolari fir-rigward tal-effett dissważiv fuq l-imħallfin u l-prosekuturi (Sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-18 ta’ Mejju 2021, Asociaţia ‘Forumul Judecătorilor Din România’ U Oħrajn, fil-kawżi konġunti C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-294/19, C-355/19 u C-379/19, para. 219).

(15)      Ara n-nota f’qiegħ il-paġna 10.

(16)      Is-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-18 ta’ Mejju 2021, Asocial-IFRS ia “Forumul Judecătorilor Din România” u Oħrajn, fil-kawżi konġunti C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-294/19, C-355/19 u C-379/19, il-paragrafi 179–241.

(17)      Ibid., para. 162. Ara wkoll is-Sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-20 ta’ April 2021, Repubblika vs Il-Prim Ministru, Kawża C-896/19, para. 64.

(18)      Il-KSM jgħid li s-soluzzjoni proposta mhijiex akkumpanjata minn garanziji li jingħata effett lill-prinċipju tal-indipendenza ġudizzjarja, bl-iżgurar ta’ protezzjoni adegwata tal-imħallfin u tal-prosekuturi kontra l-pressjoni, u jinnota l-obbligu ġenerali tal-leġiżlatur li jipprovdi garanziji xierqa biex jiżgura indipendenza ġudizzjarja attwali meta jilleġisla dwar il-ġudikatura.

(19)      Skont l-emenda proposta, il-maġistrati jistgħu jiġu akkużati biss għal reati kontra l-amministrazzjoni tal-ġustizzja, reati ta’ korruzzjoni, abbuż mill-kariga jew reati assimilati mal-korruzzjoni bl-approvazzjoni minn qabel tat-Taqsima għall-Imħallfin jew is-Sezzjoni għall-Prosekuturi tal-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura.

(20)      Hemm opinjonijiet diverġenti fil-KSM dwar l-abolizzjoni tal-SIIJ, dwar il-ħtieġa ta’ garanziji u dwar jekk il-garanziji proposti mill-Kamra tad-Deputati humiex xierqa.

(21)      Il-Kummissjoni ta’ Venezja tirrimarka li dan is-sett ta’ emendi “jintroduċi tip ġdid ta’ invjolabbiltà għall-imħallfin u l-prosekuturi fil-qafas ta’ qasam sensittiv ħafna (il-prosekuzzjoni kriminali) li jmur ferm lil hinn mill-immunità funzjonali” u li “proċedimenti [k]riminali li jaqgħu barra mill-mandat tal-immunità funzjonali jenħtieġ li ma jaqgħux taħt il-kompetenza tal-SCM u jenħtieġ li jitressqu direttament quddiem il-qrati tal-ġustizzja mingħajr l-iskrinjar minn qabel tal-SCM”. L-Opinjoni tal-Kummissjoni ta’ Venezja (CDL-AD(2021)019), p. 14.

(22)      Il-Qorti żiedet li eżempji prattiċi meħuda mill-attivitajiet tal-SIIJ jikkonfermaw il-materjalizzazzjoni tar-riskju li dik it-taqsima hija simili għal strument ta’ pressjoni politika u teżerċita s-setgħat tagħha li tbiddel l-iżvolġiment ta’ ċerti investigazzjonijiet kriminali jew proċedimenti ġudizzjarji li jikkonċernaw, fost l-oħrajn, atti ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli b’mod li jqajjem dubji dwar l-oġġettività tagħha (Sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-18 ta’ Mejju 2021, Asociaţia ‘Forumul Judecătorilor Din România’ u Oħrajn, fil-kawżi konġunti C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-294/19, C-355/19 u C-379/19 , para. 219 u 223).

(23)      Fit-23 ta’ Ġunju 2021, l-Ispezzjoni Ġudizzjarja bdiet investigazzjoni dixxiplinari kontra l-imħallef tal-Qorti tal-Appell ta’ Pitești li ta s-sentenza msemmija hawn fuq, fuq il-bażi li huwa wettaq mala fede jew negliġenza serja fl-eżerċizzju tad-dmirijiet tiegħu billi bbaża ruħu fuq is-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-UE biex jivvaluta l-kompetenza tat-taqsima tal-prosekuzzjoni.

(24)      Ibid.

(25)      Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija, p. 3.

(26)      Ara wkoll l-opinjoni tal-Kummissjoni ta’ Venezja (CDL-AD(2018)017); Rapport Ad hoc tal-GRECO dwar ir-Rumanija (Artikolu 34) AdHocRep (2018)2); CCJE, Opinjoni tal-Bureau tas-CCJE wara talba mill-Assoċjazzjoni tal-Forum tal-Imħallfin tar-Rumanija fir-rigward tas-sitwazzjoni dwar l-indipendenza tal-ġudikatura fir-Rumanija; CCPE, Opinjoni tal-Bureau tas-CCPE wara talba mill-Moviment Rumen għad-Difiża tal-Istatus tal-Prosekuturi fir-rigward tas-sitwazzjoni dwar l-indipendenza tal-prosekuturi fir-Rumanija.

(27)      L-Opinjoni tal-Kummissjoni ta’ Venezja (CDL-AD(2018)017), il-paragrafi 117 u 164.

(28)      Is-Sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-18 ta’ Mejju 2021, Asocial-IFRS ia “Forumul Judecătorilor Din România” u Oħrajn, fil-Kawżi Magħquda C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-294/19, C-355/19 u C-379/19.

(29)      Il-Qorti żiedet li d-drittijiet tad-difiża tal-imħallfin jenħtieġ li jkunu rispettati bis-sħiħ u li qorti għandha tiddeċiedi dwar ir-responsabbiltà personali tal-imħallfin (is-Sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tat-18 ta’ Mejju 2021, Asociaţia ‘Forumul Judecătorilor Din România’ u Oħrajn, fil-Kawżi Magħquda C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-294/19, C-355/19 u C-379/19, il-paragrafu 241).

(30)      Ir-Rakkomandazzjoni CM/Rec(2010)12 tal-Kumitat tal-Ministri tal-Kunsill tal-Ewropa, il-paragrafi 66-71.

(31)      Il-Qorti sostniet ukoll li dik il-leġiżlazzjoni nazzjonali x’aktarx li tagħti lok għal dubji bħal dawn fejn, anki temporanjament, ikollha l-effett li tippermetti lill-gvern tal-Istat Membru kkonċernat jagħmel ħatriet għall-pożizzjonijiet maniġerjali tal-korp responsabbli għat-twettiq ta’ investigazzjonijiet dixxiplinari u biex jiftaħ proċedimenti dixxiplinari kontra l-imħallfin u l-prosekuturi, billi jinjora l-proċedura ta’ ħatra ordinarja stabbilita mil-liġi nazzjonali (Sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-18 ta’ Mejju 2021, Asociaţia ‘Forumul Judecătorilor Din România’ u Oħrajn, fil-kawżi konġunti C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-294/19, C-355/19 u C-379/19, il-paragrafu 207).

(32)      L-Ispettur Ewlieni jista’ jkun soġġett biss għal awditu estern li jiġi ordnat mill-Ispezzjoni nnifisha, u mbagħad ir-rapport tal-awditjar jiġi eżaminat biss minn għadd żgħir magħżul ta’ membri fil-Kunsill.

(33)      Sal-2018, skont il-liġi 317/2004, kemm l-Ispettur Prinċipali kif ukoll il-Viċi Kap Spettur intgħażlu mill-Plenum tal-KSM permezz ta’ kompetizzjoni li tinkludi test bil-miktub, intervista u l-preżentazzjoni tal-proġett tal-maniġment. Skont il-liġi attwalim l-Ispettur Prinċipali qed jinħatar mill-KSM, wara intervista quddiem kummissjoni magħmula minn tliet imħallfin, prosekutur wieħed u membru mis-soċjetà ċivili. Il-plenum tal-KSM jaħtar formalment il-kandidat iżda jista’ joġġezzjona biss fuq il-bażi li r-regoli ma ġewx irrispettati. Il-Viċi Spettur Prinċipali u d-Diretturi tat-Taqsimiet rispettivi jintgħażlu mill-Ispettur Prinċipali, li s-setgħat tiegħu li jorganizza l-ispezzjoni żdiedu wkoll.

(34)      Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija, p. 5.

(35)      Ir-Rapport tal-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill Dwar il-Progress fir-Rumanija taħt il-Mekkaniżmu għall-Kooperazzjoni u l-Verifika, COM(2021) 370 final. Ir-rapporti tal-MKV jirrakkomandaw li jerġa’ jiġi varat proċess biex jinħatar Kap Prosekutur u biex jiġu rrispettati l-opinjonijiet negattivi mill-Kunsill Superjuri dwar il-ħatriet jew is-sensji ta’ prosekuturi f’pożizzjonijiet maniġerjali, sa ma jkun hemm qafas leġiżlattiv ġdid f’konformità mar-rakkomandazzjoni 1 ta’ Jannar 2017.

(36)      B’mod partikolari, il-Kummissjoni ta’ Venezja rrakkomandat “li tiġi żviluppata skema ta’ ħatra, li tagħti lit-Taqsima tal-Prosekuturi tal-KSM rwol ewlieni u proattiv fil-proċess tal-ħatra tal-kandidati għal kwalunkwe pożizzjoni għolja fis-sistema ta’ prosekuzzjoni’. L-Opinjoni tal-Kummissjoni ta’ Venezja (CDL-AD(2019)014-e), il-paragrafu 38.

(37)      Wieħed minn dawn kien il-Prosekutur Kap tad-Direttorat għall-investigazzjoni tal-kriminalità organizzata u t-terroriżmu (DIICOT). Wara r-riżenja tagħha f’Settembru 2020, din l-istituzzjoni għandha kap ad interim.

(38)      L-Opinjoni tal-Kummissjoni ta’ Venezja (CDL-AD(2018)017), il-paragrafu 52.

(39)      Sentenza tal-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem tal-5 ta’ Mejju 2020, Kövesi v. ir-Rumanija, 3594/19, il-paragrafu 157. Instab li r-Rumanija kisret l-Artikoli 6(1) (“Dritt ta' proċess ġust”) u 10 (“Libertà ta' espressjoni”) tal-Karta Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem fil-kuntest tas-sensja tal-eks kap prosekutur tad-Direttorat Kontra l-Korruzzjoni. Il-QEDB ġibdet l-attenzjoni lejn l-importanza dejjem ikbar li qed tingħata lill-intervent ta’ awtorità li tkun indipendenti mill-eżekuttiv u mil-leġiżlatura fir-rigward ta’ deċiżjonijiet li jaffettwaw il-ħatra u s-sensja tal-prosekuturi. Fir-rigward tal-libertà tal-espressjoni, il-QEDB issottolinjat ukoll li s-sensja seta’ jkollha effett dissważiv, li jiskoraġġixxi lil prosekuturi u mħallfin oħrajn milli jipparteċipaw fid-dibattitu pubbliku dwar ir-riformi leġiżlattivi li jaffettwaw lill-ġudikatura, u b’mod aktar ġenerali dwar kwistjonijiet li jikkonċernaw l-indipendenza tal-ġudikatura.

(40)      Ara n-nota ta’ qiegħ il-paġna 36.

(41)      Ir-Rapport tal-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill Dwar il-Progress fir-Rumanija taħt il-Mekkaniżmu għall-Kooperazzjoni u l-Verifika, COM(2021) 370 final, p. 9.

(42)      Fid-deċiżjoni tiegħu tat-9 ta’ Ġunju 2021, il-Kumitat tal-Ministri tal-Kunsill tal-Ewropa stieden lill-awtoritajiet Rumeni biex iżommu lill-Kumitat debitament infurmat dwar l-iżviluppi fil-proċess leġiżlattiv u kwalunkwe tibdil li jista’ jsir fl-abbozz tad-dispożizzjonijiet rilevanti, b’mod partikolari dawk li jistabbilixxu l-proċedura għat-tneħħija ta’ prosekuturi ta’ livell għoli u s-salvagwardji li jattendu (CM/Del/Dec (2021) 1406/H46–21).

(43)      Tnaqqis żgħir meta mqabbel mal-2019 (Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija, p. 7).

(44)      Fl-2020, is-sezzjoni għall-imħallfin tal-KSM laqgħet 168 talba għall-irtirar, filwaqt li t-taqsima għall-prosekuturi laqgħet 126 talba bħal din. Ara old.csm1909.ro/csm/index.php?cmd=0301&tc=s .

(45)      Matul l-ewwel tliet xhur tal-2021, b’kollox irtiraw 145 maġistrat, inklużi 106 imħallfin u 39 prosekutur, li juru xejra axxendenti.

(46)      Id-Deċiżjoni nru 121/2020 tad-9 ta’ Ġunju 2020 rigward l-eċċezzjoni tan-nuqqas ta' kostituzzjonalità tad-dispożizzjoni tal-Artikolu 106 lit. a) u d) tal-Liġi nru 303/2004 dwar l-istatus tal-imħallfin u l-prosekuturi.

(47)      Deċiżjoni tal-Qorti Kostituzzjonali tal-17 ta’ Marzu 2021.

(48)      Ir-Rakkomandazzjoni CM/Rec(2010)12 tal-Kumitat tal-Ministri tal-Kunsill tal-Ewropa, il-paragrafu 35: ‘[a] jenħtieġ li jkun allokat lill-qrati numru suffiċjenti ta' mħallfin u persunal ta' appoġġ kwalifikati kif xieraq’.

(49)      Hija magħmula mill-Ministru għall-Ġustizzja, il-President tal-Kunsill Superjuri tal-Maġistratura, il-President tal-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u l-Ġustizzja u l-Prosekutur Ġenerali tal-Uffiċċju tal-Prosekuzzjoni affiljat mal-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u tal-Ġustizzja.

(50)      Ir-Rapport tal-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill Dwar il-Progress fir-Rumanija taħt il-Mekkaniżmu għall-Kooperazzjoni u l-Verifika, COM(2021) 370 final, p. 13-14.

(51)      Ara l-Qorti Kostituzzjonali tar-Rumanija, id-Deċiżjoni nru 233 tas-7 ta’ April 2021. L-Unjoni Nazzjonali tal-Avukati qajmet id-dewmien fil-motivazzjonijiet bħala kwistjoni ewlenija.

(52)      COM(2017) 33 u r-Rrapport tal-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill dwar il-Progress tar-Rumanija taħt il-Mekkaniżmu dwar il-Kooperazzjoni u Verifika (DĦP(2017) 25), p.20 “Iż-żmien tad-diskrepanza bejn id-deċiżjoni u l-motivazzjoni jista’ wkoll ikollu impatt negattiv fuq il-koerenza u l-kwalità tad-deċiżjonijiet, u jista’ jagħti l-ħabel għal spekulazzjonijiet dwar ir-raġunijiet wara d-deċiżjoni u nuqqas ta’ fiduċja jew kritika għall-istituzzjonijiet ġudizzjarji.” Rakkomandazzjoni rimanenti tal-MKV tirrakkomanda li l-Ġestjoni Strateġika ġudizzjarja ssib soluzzjonijiet għad-dewmien fil-motivazzjoni tas-sentenzi; Ir-Rapport tal-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill Dwar il-Progress fir-Rumanija taħt il-Mekkaniżmu għall-Kooperazzjoni u l-Verifika, COM(2021) 370 final, p. 13.

(53)      Il-Figura 38, Tabella ta' Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE 2021.

(54)      Il-Figura 40, Tabella ta' Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE 2021.

(55)      Il-Figura 46, Tabella ta' Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE 2021.

(56)      Kontribut minn Funky Citizens għar-Rapport dwar l-Istat tad-Dritt tal-2021, p.13; Kontribut mill-Expert Forum għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt, p. 2.

(57)      Kontribut mir-Rumanija għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt, p. 19.

(58)      Kontribut mill-APADOR - Kumitat ta’ Ħelsinki għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt, p. 9.

(59)      Ara l-Ministeru tal-Ġustizzja, Abbozz ta’ liġi dwar xi miżuri fil-qasam tal-ġustizzja fil-kuntest tal-pandemija tal-COVID-19.

(60)      Detenzjoni ta’ qabel il-proċess, li tiskonta sentenza ta’ kustodja jew miżura edukattiva ta’ ċaħda tal-libertà.

(61)      Il-Liġi Nru 114/2021 dwar miżuri fil-qasam tal-ġustizzja fil-kuntest tal-pandemija tal-COVID-19.

(62)      Il-Figura 6, Tabella ta' Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE 2021.

(63)      Il-Figura 8, Tabella ta' Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE 2021.

(64)      Il-Figura 10, Tabella ta' Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE 2021.

(65)      Il-Figuri 16, 17, 18, 19 u 20, Tabella ta’ Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE 2021.

(66)      Il-Figura 21, Tabella ta' Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE 2021.

(67)      Informazzjoni li waslet fil-kuntest taż-żjara tal-pajjiż fir-Rumanija.

(68)      Pereżempju fir-rigward tal-eżekuzzjoni tas-sentenza tas-26 ta’ Novembru 2013, Vlad v. Romania (applikazzjoni Nru 40756/06), każ ewlieni rigward it-tul eċċessiv tal-proċedimenti ċivili u kriminali u n-nuqqas ta’ rimedju effettiv.

(69)      L-Indiċi dwar il-Perċezzjoni tal-Korruzzjoni, Transparency International 2020, pp. 2-3. Il-livell tal-korruzzjoni perċepita huwa kkategorizzat kif ġej: baxx (il-perċezzjoni fost l-esperti u l-eżekuttivi tan-negozju tal-korruzzjoni fis-settur pubbliku hija ogħla minn 79); relattivament baxx (punteġġi bejn 79 u 60), relattivament għoli (punteġġi bejn 59 u 50), għoli (punteġġi taħt 50).

(70)      Fl-2015 il-punteġġ kien ta’ 46, filwaqt li fl-2020, il-punteġġ kien ta’ 44. Il-punteġġ jiżdied/jonqos b’mod sinifikanti meta jinbidel b’aktar minn ħames punti; ittejjeb/iddeterjora (bidliet bejn 4 u 5 punti); huwa relattivament stabbli (bidliet minn 1 sa 3 punti) f’dawn l-aħħar ħames snin.

(71)      Id-data tal-Ewrobarometru dwar il-perċezzjoni u l-esperjenza tal-korruzzjoni taċ-ċittadini u n-negozji kif irrappurtata s-sena l-oħra tiġi aġġornata kull sentejn. L-aħħar sett ta’ data huwa l-Ewrobarometru Speċjali 502 (2020) u l-Ewrobarometru Flash 482 (2019).

(72)      Id-Direttorat Nazzjonali Kontra l-Korruzzjoni (DNA), Rapport ta’ Attività 2020. Fl-2020, il-fajls prinċipalment trattaw l-akkwist pubbliku, it-tixħim, il-frodi tal-fondi tal-UE. Id-DNA rreġistra wkoll 105 fajl ta’ korruzzjoni b’rabta mal-ġlieda kontra l-pandemija tal-COVID-19.

(73)      Iż-żieda tirrifletti r-riżultati tal-qrati kollha li jittrattaw kawżi tad-DNA. Għall-2020, il-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u l-Ġustizzja tirrapporta li ġew solvuti inqas każijiet, li għadd ta’ każijiet huma sospiżi, u li ġew irreġistrati inqas każijiet. Id-DNA jirrapporta wkoll proporzjon aktar baxx ta’ liberazzjonijiet fl-2020, għalkemm l-għadd fl-2019 kien minfuħ minħabba d-dekriminalizzazzjoni tar-reati.

(74)      Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija, pp. 10-11.

(75)      Kwistjonijiet ġenerali rigward ir-riżorsi umani għall-ġudikatura li jaffettwaw ukoll id-DNA jinkludu restrizzjonijiet fuq id-delegazzjonijiet, għadd importanti ta’ rtirar. Kwistjonijiet speċifiċi għad-DNA jinkludu li r-rekwiżiti ta’ anzjanità għall-ħidma fid-DNA nbidlu f’daqqa għal 10 snin, u li l-eżami orali għal karigi mhux maniġerjali quddiem il-KSM jiġi mxandar (għall-kuntrarju ta’ dipartimenti oħra tal-prosekuzzjoni), u dawn jaġixxu ta’ deterrent għall-kandidati. Ir-rekwiżit tal-anzjanità għall-kapijiet tat-taqsima huwa ta’ 15-il sena.

(76)      F’Marzu 2021, id-DNA rrapporta li 75 % biss tal-karigi kienu okkupati (131 nominat u 14-il delegat minn 145 post), u li żewġ pożizzjonijiet ta’ tmexxija kienu vakanti. Fid-9 ta’ Ġunju 2021, tnediet sejħa għal applikazzjonijiet għal 42 kariga ta’ prosekuturi kemm fl-uffiċċju ċentrali kif ukoll f’dawk territorjali mid-DNA.

(77)      Deċiżjoni tal-Gvern issupplimentat lid-DNA b’ 90 uffiċjal tal-pulizija.

(78)      Deċiżjoni tal-Qorti Kostituzzjonali tas-7 ta’ Lulju 2020.

(79)      Ir-Rapport tal-Attivitajiet tal-SIIJ: L-effiċjenza tal-SIIJ hija tħassib ieħor, b’6 600 kawża pendenti u bi ftit kawżi li ġew finalizzati fl-2020 (500 magħluqa u tnejn mibgħuta lill-qorti). L-effiċjenza baxxa hija fattur ta’ riskju addizzjonali ta’ impunità f’kawżi ta’ korruzzjoni fil-livelli għolja.

(80)      Ir-Rapport tal-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill Dwar il-Progress fir-Rumanija taħt il-Mekkaniżmu għall-Kooperazzjoni u l-Verifika, (COM(2021) 370 final).

(81)      Ibid.

(82)      Ibid., p. 10.

(83)      Id-DNA tistma li fl-2020, mill-inqas 45 suspettat inħelsu bħala konsegwenza tad-deċiżjonijiet tal-Qorti Kostituzzjonali.

(84)      Deċiżjoni reċenti tas-CCR tas-6 ta’ April 2021 għandha impatt ulterjuri fuq mill-inqas 67 investigazzjoni tad-DNA li għaddejjin, billi jeħtieġ li jerġgħu jinbdew l-investigazzjonijiet.

(85)      Għalkemm id-deċiżjonijiet tal-Qorti Kostituzzjonali ma japplikawx għal kawżi fil-passat fejn tkun ingħatat sentenza finali, jista’ jkollhom konsegwenzi għal kawżi li jkunu għaddejjin. Id-Deċiżjoni tal-bord b’ħames imħallfin ippermettiet appelli straordinarji ta’ kawżi finali f’ċerti kundizzjonijiet, filwaqt li d-deċiżjoni tal-bord bi tliet imħallfin tista’ tinvolvi l-bidu mill-ġdid ta’ proċess quddiem bord maħtur ġdid. Id-DNA tirrapporta li tmien kawżi li jinvolvu 41 imputat bħalissa huma sospiżi fil-Qorti Għolja tal-Kassazzjoni u l-Ġustizzja, li 10 kawżi li jinvolvu 107 imputat reġgħu bdew fl-ewwel istanza, u ħames kawżi b’90 imputat reġgħu nbdew mill-awla preliminari. It-talbiet għal deċiżjoni preliminari huma pendenti quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja.

(86)      Is-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tat-18 ta’ Mejju 2021, Asociaţia ‘Forumul Judecătorilor Din România’ u Oħrajn, fil-Kawżi Magħquda C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-294/19, C-355/19 u C-379/19, il-paragrafi 251-252.

(87)      L-opinjoni tal-Kummissjoni ta’ Venezja (CDL-AD(2014)011). Dan isegwi r-rakkomandazzjonijiet tal-MKV u tal-GRECO. Fir-rapport tiegħu ta’ Marzu 2021, GRECO jinnota li rekwiżit informali għall-korpi tal-prosekuzzjoni biex jissottomettu l-fajl kollu meta jkunu qed imexxu l-prosekuzzjoni ta’ ministru jew eks-Ministru li huwa wkoll Membru tal-Parlament apparentement tneħħa. Ir-Raba’ Round ta’ Evalwazzjoni tal-GRECO – It-tieni rapport interim dwar il-konformità inkluż Segwitu għar-Rapport ad hoc (l-Artikolu 34).

(88)      Fl-2020, l-Aġenzija Nazzjonali għall-Integrità ffinalizzat 1 143 każ u 175 każ baqgħu definittivi u irrevokabbli. Fl-istess sena, ġew applikati 204 multa amministrattiva, għal nuqqas ta’ preżentazzjoni ta’ dikjarazzjonijiet dwar l-assi u l-interessi f’termini legali, għal sanzjonijiet mhux dixxiplinari applikati wara l-att ta’ aċċertament li baqgħu finali, u għal nuqqas ta’ konformità mad-dispożizzjonijiet legali.

(89)      Emenda fil-Liġi Nru 176/2010 dwar l-integrità fl-eżerċitar tal-uffiċċji u d-dinjitajiet pubbliċi. Mill-2022 ’l hemm, il-preżentazzjoni elettronika se tkun obbligatorja.

(90)      Il-baġit inizjali kien ta’ RON 34 802 000, filwaqt li l-baġit finali kien ta’ RON 37 432 000.

(91)      Ma ġiet organizzata l-ebda kompetizzjoni fl-2020 billi l-Kunsill Nazzjonali għall-Integrità (CNI), il-korp li jissorvelja l-attività tal-ANI u għandu l-kompetenza li jorganizza l-kompetizzjoni għall-għażla tal-president u l-viċi president, ma setax jilħaq kworum billi s-Senat ma kienx innomina membri ġodda mill-2018. Eventwalment, f’Marzu 2020, is-Senat innomina 10 membri tas-CNI u l-ewwel laqgħa saret immedjatament.

(92)      L-ewwel emenda stabbiliet skadenza ta’ preskrizzjoni ta’ tliet snin mill-fatti li jiddeterminaw l-eżistenza ta’ stat ta’ kunflitt ta’ interess jew inkompatibbiltà, u rriżultat fl-għeluq ta’ għadd kbir ta’ każijiet li kienu għaddejjin u dubji dwar il-possibbiltà li jiġu imposti sanzjonijiet. It-tieni emenda introduċiet reġim ta’ sanzjonijiet aktar baxx rigward il-kunflitt ta’ interessi għall-uffiċjali lokali eletti, li l-ANI qieset li ma jippermettix sanzjonijiet dissważivi.

(93)      Id-deċiżjonijiet 74/2020 tas-16 ta’ Novembru 2020 u d-Deċiżjoni 1/2021 tal-HCCJ tat-18 ta’ Jannar 2021.

(94)      Aktar minn 500 persuna kienu mħassba b’interdizzjoni; L-Aġenzija Nazzjonali għall-Integrità (ANI), Nikkomunikaw dwar miżuri ta’ prevenzjoni u ta’ konsenja adottati mill-Aġenzija Nazzjonali għall-Integrità fil-kuntest tal-organizzazzjoni tal-elezzjonijiet lokali tal-2020.

(95)      Mit-total ta’ 103 kandidat għall-elezzjonijiet lokali taħt interdizzjoni: ġew eletti 65 kandidat, skont l-informazzjoni disponibbli minn sorsi uffiċjali: 15-il uffiċjal elett ġew miċħuda milli jokkupaw il-kariga eletta, filwaqt li 49 uffiċjal elett tħallew jokkupaw il-kariga eletta.

(96)      L-Istatut tad-Deputati u tas-Senaturi jistipula li Membru tal-Parlament għandu terminu ta’ 15-il jum biex jiżvela l-istat ta’ inkompatibbiltà tiegħu u 30 jum ieħor biex jirriżenja minn wieħed mill-uffiċċji li ġġeneraw l-inkompatibbiltà.

(97)      Dispożizzjonijiet simili kienu fis-seħħ qabel Diċembru 2018 iżda tħassru permezz tal-Ordinanza ta’ Emerġenza Nru 114/2018. Il-pjan ta’ azzjoni mehmuż mal-istrateġija jinkludi miżuri leġiżlattivi għall-espansjoni tal-mandat tal-Aġenzija kif ukoll dispożizzjonijiet għal għodod ġodda meħtieġa għall-pulizija u l-prosekuturi sabiex iwettqu investigazzjonijiet finanzjarji aħjar. Dawn il-miżuri huma appoġġati minn pjan ta’ investiment għal kapaċitajiet ġodda ta’ ħżin għall-ġudikatura u l-ANABI kif ukoll programmi ta’ taħriġ u miżuri ta’ trasparenza. Il-pakkett leġiżlattiv għall-implimentazzjoni tad-dispożizzjonijiet ewlenin tal-Istrateġija huwa mistenni li jiġi ppreżentat pubblikament fit-tieni nofs tal-2021.

(98)      Ir-Raba’ Round ta’ Evalwazzjoni tal-GRECO – It-tieni rapport interim dwar il-konformità inkluż Segwitu għar-Rapport ad hoc (regola 34).

(99)      Dan il-mudell ittella’ fuq is-sit web tal-Istrateġija Nazzjonali Kontra l-Korruzzjoni fit-18 ta’ Marzu 2021. L-implimentazzjoni ta’ dan il-mudell mill-istituzzjonijiet pubbliċi se tiġi vvalutata fl-2022.

(100)      Ir-Rumanija tinsab fit-tmienja u erbgħin post fid-dinja kollha fl-Indiċi Dinji tal-Libertà tal-Istampa u fil-wieġed u għoxron post fl-UE. Matul l-aħħar snin, is-sitwazzjoni għadha relattivament l-istess, bil-klassifika tagħha tvarja bejn l-erbgħa u erbgħin u d-disgħa u erbgħin post mill-2016.

(101)      Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija, p. 13.

(102)      F’dikjarazzjoni pubblika tal-10 ta’ Frar 2021 tħabbar li s-séances pubbliċi tal-Kunsill se jitkomplew wara n-nomina ta’ membri mill-Parlament għall-erba’ mandati vakanti; ara l-Kunsill Awdjoviżiv Nazzjonali (CNA), Sessjoni ta’ informazzjoni għall-istampa dwar il-laqgħat pubbliċi tas-CNA, l-10 ta’ Frar 2021.

(103)      Pagna tal-media, “Uffiċjali. Il-Parlament ivvota għal membri ġodda tas-CNA: Mircea Toma, waħda minnhom”, il-11 ta’ Mejju 2021.

(104)      Informazzjoni li waslet fil-kuntest taż-żjara tal-pajjiż fir-Rumanija. Media Pluralism Monitor tal-2021, ir-rapport tal-pajjiż għar-Rumanija, p. 13, jinnota wkoll li s-CNA għandha finanzjament limitat.

(105)      Iċ-Ċentru għall-Ġurnaliżmu Indipendenti (2020), Fundamental Rights under Siege 2020, p. 18.

(106)      Informazzjoni li waslet fil-kuntest taż-żjara tal-pajjiż fir-Rumanija.

(107)      Media Pluralism Monitor tal-2021, Rapport tal-Pajjiż għar-Rumanija, p. 15; ara wkoll Reporters Mingħajr Fruntieri – ir-Rumanija.

(108)      Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija, p. 14.

(109)      Media Pluralism Monitor tal-2021, rapport tal-pajjiż għar-Rumanija, p. 14, semma bħala eżempju li “kumpanija tal-media diġitali tista’ tkun proprjetà ta’ kumpanija oħra li min-naħa tagħha hija proprjetà ta’ entità barra mill-pajjiż ma’ sidien mhux żvelati)”.

(110)      Reporters Mingħajr Fruntieri – Ir-Rumanija.

(111)      Media Pluralism Monitor tal-2021, ir-rapport tal-pajjiż għar-Rumanija, p. 14, jinnota li s-suq tal-istampa tal-aħbarijiet huwa żgħir ħafna fil-qarrejja u fit-titli, u li huwa kkaratterizzat minn “konċentrazzjoni ta’ kważi 100 % tal-ogħla erba’ titoli”. Barra minn hekk, dan jindika li “s-suq tal-aħbarijiet diġitali huwa frammentat ħafna (konċentrazzjoni ta’ 37 %), filwaqt li l-konċentrazzjoni hija aktar moderata fit-televiżjoni u r-radju, fejn l-ogħla erba’ sidien jikkmandaw 65 % u 59 % tal-udjenza rispettivament”. L-MPM iwissi li n-nuqqas ta’ data għadu ostaklu għall-valutazzjoni tal-ishma tas-suq fl-ambjent online, filwaqt li jinnota madankollu li l-biċċa l-kbira tar-Rumeni għadhom jużaw it-televiżjoni bħala s-sors ewlieni ta’ aħbarijiet tagħhom.

(112)      Iċ-Ċentru għall-Ġurnaliżmu Indipendenti (2020), Fundamental Rights under Siege, pp. 17-18.

(113)      Ibid., p. 19.

(114)      L-Ordinanza ta’ Emerġenza għall-organizzazzjoni u t-twettiq ta’ kampanji ta’ informazzjoni pubblika fil-kuntest tas-sitwazzjoni epidemjoloġika kkawżata mit-tixrid tal-COVID-19, Nru 63 tas-7 ta’ Mejju 2020.

(115)      Informazzjoni ppubblikata mis-Segretarjat Ġenerali tal-Gvern fis-6 ta’ Lulju 2020 ( https://sgg.gov.ro/new/06-07-2020-anunt/ ).

(116)    Iċ-Ċentru għall-Ġurnaliżmu Indipendenti (2020), Fundamental Rights under Siege, p. 21; Kontribut minn Funky Citizens għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt u l-Kontribut mill-Forum ta’ Esperti għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt; Dumitrita Holdis (2020), ReportIt: Meta l-finanzjament mill-istat jiskredita l-istampa – Il-media Rumena qed tiffaċċja dilemma finanzjarja u morali.

(117)      Il-liġi dwar l-Aċċess għall-informazzjoni, Nru 544/2001, l-Artikolu 17.

(118)      Id-digriet li jistabbilixxi l-istat ta’ emerġenza fit-territorju tar-Rumanija, Nru 195 tas-16 ta’ Marzu 2020.

(119)      Iċ-Ċentru għall-Ġurnaliżmu Indipendenti (2020), Fundamental Rights under Siege, p. 10; Liberties (2021) UE 2020: Demanding on Democracy; Kontribut minn Funky Citizens għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt; diffikultajiet biex tinkiseb informazzjoni dwar il-kelliema fejn issemmew ukoll matul iż-żjarat fil-pajjiżi.

(120)      Liberties (2021), UE 2020: Eżiġenti fuq id-Demokrazija, pp. 157-158; Kontribut minn Funky Citizens għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt.

(121)      Skont il-kontribut mill-Assoċjazzjoni tal-Forum ta’ Esperti għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt, l-azzjonijiet fil-qorti kontra 42 kontea tal-pulizija li jikkonċernaw data dwar multi u sanzjonijiet applikabbli matul il-pandemija tal-COVID-19 irċevew ġudizzji diverġenti fil-prim’istanza (fejn 21 instabu għall-applikant u 20 għall-pulizija) u fl-appell.

(122)      Il-Ministeru tas-Saħħa, it-Trasparenza tal-COVID-19, https://data.gov.ro/dataset/transparenta-covid.

(123)      Kontribut minn Funky Citizens għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt; ara wkoll Reporters Mingħajr Fruntieri – ir-Rumanija.

(124)      Informazzjoni li waslet fil-kuntest taż-żjara tal-pajjiż fir-Rumanija.

(125)      Media Pluralism Monitor tal-2021, Rapport tal-Pajjiż għar-Rumanija, p. 12

(126)      Kontribut minn Funky Citizens għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt.

(127)      Segretarjat Ġenerali tal-Gvern, it-22 ta’ Marzu 2021, Konferenza tal-ftuħ tal-proġett “Strateġija għall-ġestjoni tal-komunikazzjoni governattiva tar-Rumanija”.

(128)      L-ewwel twissija tikkonċerna kawża mressqa f’Novembru 2020, li titlob danni ta’ aktar minn EUR 488 000 minn ġurnalisti investigattivi, fir-rigward ta’ artiklu dwar il-bejgħ ta’ maskri meqjus difettuż. It-tieni twissija tikkonċerna kawża mressqa f’Marzu 2021 kontra ġurnalisti u stabbilimenti tal-media, wara artikli li jallegaw abbużi sesswali u stupru fi skola sekondarja Kristjana Ortodossa. It-tweġiba tal-awtoritajiet Rumeni għal dan l-aħħar każ, disponibbli wkoll fuq il-pjattaforma Kunsill tal-Ewropa – ir-Rumanija, tispeċifika li l-każ imsemmi bħalissa qed jistenna proċess skont il-Kodiċi Ċivili u li ġie introdott mill-attur fil-kapaċità personali tiegħu.

(129)      Libertatea, ‘In the civil trial, the District Court 2 ruled in favour of Mayor Baluta and also decided to delete the articles about Goleac! The decision is not final’ tal-24 ta’ Mejju 2021.

(130)      Agerpres, ‘Journalist Cătălin Tolontan, heard by DIICOT following a complaint filed by the mayor of Sector 4’ tal-20 ta’ Mejju 2021; Reporters Mingħajr Fruntieri u Active Watch bagħtu ittra miftuħa lill-awtoritajiet Rumeni fejn talbu investigazzjoni dwar kif ġiet ittrattata t-talba kriminali u jirrapportaw li “infetħet investigazzjoni interna mid-Direzzjoni tal-Investigazzjoni tal-Kriminalità Organizzata u d-Delitti Terroristiċi (DIICOT) fir-Rumanija”.

(131)      Informazzjoni li waslet fil-kuntest taż-żjara tal-pajjiż fir-Rumanija. Ġew irrappurtati wkoll mill-inqas ħames każijiet fejn intużaw flus pubbliċi biex ikopru l-ispejjeż tal-kawżi. L-MPM jinnota li hemm “każijiet okkażjonali li jistgħu jitqiesu bħala eżempji ta’ dan il-fenomenu [jiġifieri SLAPP]”.

(132)      Il-Kostituzzjoni tar-Rumanija, l-Artikolu 74. Iċ-ċittadini li jeżerċitaw id-dritt tagħhom għal inizjattiva leġiżlattiva jridu jkunu jappartjenu għal mill-inqas kwart tal-kontej tal-pajjiż, filwaqt li f’kull waħda minn dawn il-kontej jew fil-Belt ta' Bucharest, jenħtieġ li jkunu ġew irreġistrati mill-inqas 5 000 firma b’appoġġ għal tali inizjattiva.

(133)      Il-Kostituzzjoni tar-Rumanija, l-Artikolu 142.

(134)      Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija, p. 16-17.

(135)      Il-Kunsill Leġiżlattiv huwa korp konsultattiv ta’ esperti tal-Parlament li jipprovdi opinjoni dwar l-abbozzi leġiżlattivi ġodda kollha u jiżgura l-unifikazzjoni u koordinazzjoni sistematika tal-korp kollu tal-liġijiet.

(136)      Kontribut mill-Kamra Ekonomika Federali tal-Awstrija għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt, p. 24. In-nuqqas ta’ ċertezza tad-dritt ġie sottolinjat ukoll fil-kuntest tas-Semestru Ewropew; Ir-Rapport tal-Pajjiż tas-Semestru Ewropew tar-Rumanija 2020, SWD(2020) 522 final. Ir-Rumanija tinsab taħt il-medja tal-UE fir-rigward tal-istabbiltà u l-aċċessibbiltà tal-leġiżlazzjoni, u l-partijiet ikkonċernati jirrapportaw li l-inċertezza dwar id-deċiżjonijiet politiċi u leġiżlattivi wasslet għall-perċezzjoni ġenerali tal-imprevedibbiltà.

(137)      Informazzjoni li waslet fil-kuntest taż-żjara tal-pajjiż fir-Rumanija.

(138)      Ir-Rapport tal-Kummissjoni lill-Parlament Ewropew u lill-Kunsill Dwar il-Progress fir-Rumanija taħt il-Mekkaniżmu għall-Kooperazzjoni u l-Verifika, COM(2021) 370 final.

(139)      Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija, p. 16.

(140)      L-eċċezzjonijiet jinkludu (i) miżuri meħuda biex ikun żgurat il-funzjonament tas-sistema tal-ġustizzja waqt il-pandemija tal-COVID-19; (ii) att ta’ Frar 2020 dwar l-akkwisti pubbliċi u li introduċa proċedura dixxiplinari potenzjali ġdida għall-imħallfin, u li ġie ddikjarat antikostituzzjonali; (iii) il-GEO tat-30 ta’ Diċembru 2020 li pposponiet id-dħul fis-seħħ tad-dispożizzjonijiet li jżidu l-għadd ta’ mħallfin meħtieġa f’ċerti bordijiet tal-qorti, li huma mistennija jiġu aboliti bħala parti mir-reviżjoni li għaddejja tal-liġijiet tal-ġustizzja.

(141)      Inħarġu 159 GEOSs fil-kuntest tal-pandemija tal-COVID-19, u t-68 li jifdal ġew adottati għar-regolamentazzjoni ta’ miżuri oħra.

(142)      Il-liġi 24/2000 dwar l-abbozzar ta’ atti legali tistabbilixxi obbligu inizjali li jiġu identifikati l-impatti tal-abbozzi ta’ regolamenti, u r-rekwiżiti għall-valutazzjonijiet tal-impatt regolatorji ġew irfinati aktar fid-Deċiżjoni tal-Gvern Nru 1361 maħruġa fl-2006. Skont dawn id-dispożizzjonijiet, ir-regolamenti kollha huma meħtieġa li jkunu akkumpanjati minn nota ta’ spjegazzjoni, li tiddeskrivi r-raġunament u tivvaluta l-impatti tal-abbozz ta’ proposta.

(143)      Ara l-Indikaturi tal-Governanza Sostenibbli 2020, Rapport tar-Rumanija, pp. 28–29.

(144)      Rapport annwali dwar it-trasparenza tad-deċiżjonijiet (1 ta’ Jannar 2020 - 31 ta’ Diċembru 2020), Anness nru 20 – PS 14/2019 fil-livell tas-Segretarjat Ġenerali tal-Gvern (Anness I).

(145)      Il-Kummissjoni Ewropea, Il-karatteristiċi u l-prestazzjoni tal-amministrazzjonijiet pubbliċi fl-EU28, April 2018.

(146)      Kien hemm 202 utenti tal-pjattaforma Consultare.gov.ro fl-2020.

(147)      Id-Deċiżjoni nru. 24 tal-Kumitat Nazzjonali għas-Sitwazzjonijiet ta’ Emerġenza li tapprova l-istabbiliment ta’ stat nazzjonali ta’ twissija u miżuri ta’ prevenzjoni u kontroll tal-infezzjonijiet fil-kuntest tas-sitwazzjoni epidemjoloġika li tirriżulta mill-virus SARS-CoV-2.

(148)      Id-Deċiżjoni tal-Gvern Nru 394 tat-18 ta’ Mejju 2020 dwar id-dikjarazzjoni tal-istat ta’ allert u dwar miżuri li japplikaw għat-tul ta’ żmien tagħha għall-prevenzjoni u l-ġlieda kontra l-effetti tal-pandemija tal-COVID-19.

(149)      Il-Liġi Nru 55/2020 tal-15 ta’ Mejju 2020 dwar l-applikazzjoni ta’ miżuri għall-prevenzjoni u l-ġlieda kontra l-effetti tal-pandemija tal-COVID-19.

(150)      Kontribut mir-Rumanija għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt, pp. 44-45.

(151)      Is-Sentenza tal-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem tas-6 ta’ Settembru 2005, Săcăleanu Group v. ir-Rumanija (Applikazzjoni Nru 73970/01).

(152)      Id-Dipartiment għall-Eżekuzzjoni ta’ Sentenzi tal-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem, Id-deċiżjoni CM/Del/Dec (2021) 1398/H46–23 tal-11 ta’ Marzu 2021.

(153)      Dawn il-miżuri inkludew emendi għall-qafas legali biex tiġi garantita eżekuzzjoni f’waqtha u mekkaniżmu ta’ superviżjoni u li jipprevjeni eżekuzzjoni tardiva tas-sentenzi li għalihom l-Istat huwa debitur, biex jiġu stabbiliti taħt l-awspiċi tal-Ministeru tal-Ġustizzja.

(154)      Il-Kumitat tal-Ministri tal-Kunsill tal-Ewropa “appella mill-ġdid lill-awtoritajiet biex jipprovdu, sa mhux aktar tard mill-15 ta’ Ġunju 2021, l-analiżi tagħhom rigward kunflitt possibbli bejn it-toroq esplorati biex tiġi żgurata l-implimentazzjoni ta’ għotjiet ta’ flus meta d-debitur ikun kumpannija kkontrollata mill-Istat u l-obbligi internazzjonali l-oħra tal-Istat u talabhom ukoll biex jinfurmaw lill-Kumitat dwar kwalunkwe progress ulterjuri fil-kunsiderazzjoni tagħhom tal-miżuri meħtieġa f’dan il-qasam” u “esprima tħassib serju dwar in-nuqqas imtawwal ta’ progress tanġibbli u ħeġġeġ lill-awtoritajiet biex jirduppjaw l-isforzi tagħhom biex jiżguraw li dan il-proċess jitlesta malajr”. Ara CM/Del/Dec(2021)1398/H46-23, il-paragrafi 6-7.

(155)      Id-Deċiżjoni Nru 390 tal-Qorti Kostituzzjonali tat-8 ta’ Ġunju 2021 dwar l-eċċezzjoni ta’ antikostituzzjonalità tad-dispożizzjonijiet tal-Artikoli 881-889 tal-Liġi Nru 304/2004 dwar l-organizzazzjoni ġudizzjarja u l-Ordinanza ta’ Emerġenza tal-Gvern Nru 90/2018 dwar ċerti miżuri għall-operat tat-Taqsima għall-Investigazzjoni ta’ Reati fil-Ġudikatura.

(156)      Fil-paragrafi 251 u 252 tas-Sentenza tagħha tal-18 ta’ Mejju 2021, Asociamentati ia “Forumul Judecătorilor Din România” et, fil-Kawżi Magħquda C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-294/19, C-355/19 u C-379/19, il-Qorti tal-Ġustizzja tal-UE fakkret li “l-prinċipju tas-supremazija tad-dritt tal-Unjoni [jeħtieġ] li l-qorti tar-rinviju ma tapplikax id-dispożizzjonijiet inkwistjoni, kemm jekk ikunu ta’ oriġini leġislattiva jew kostituzzjonali”, u li “għandha tiġi interpretata fis-sens li tipprekludi leġiżlazzjoni ta’ Stat Membru li għandha l-istatus kostituzzjonali tagħha, kif interpretata mill-Qorti Kostituzzjonali ta’ dak l-Istat Membru, li skotha qorti inferjuri ma tkunx f’pożizzjoni li ma tapplikax b'inizjattiva proprja dispożizzjoni nazzjonali li taqa’ fi ħdan l-ambitu tad-Deċiżjoni 2006/928, li hi tqisha, fid-dawl tas-Sentenza tal-Qorti, li tmur kontra dik id-deċiżjoni jew kontra t-tieni subparagrafu tal-Artikolu 19(1) TUE”.

(157)      Fis-sentenza tagħha tat-18 ta’ Mejju 2021, il-Qorti tal-Ġustizzja tal-UE għamlitha ċara li r-Rumanija għandha tieħu l-miżuri xierqa għall-finijiet li tissodisfa l-punti ta’ riferiment tal-MKV, “b’kont debitu meħud, skont il-prinċipju ta’ kooperazzjoni leali stabbilit fl-Artikolu 4(3) TUE, tar-rapporti mfassla mill-Kummissjoni abbażi ta’ dik id-deċiżjoni, u b’mod partikolari r-rakkomandazzjonijiet magħmula f’dawk ir-rapporti”, b’tali obbligu jkun dovut “minn kull organu tal-Istat Membru kkonċernat”. Ibid., il-paragrafi 176-178.

(158)      It-talba għall-akkreditazzjoni tal-Ombudsman ippreżentata lin-Network Ewropew tal-Istituzzjonijiet Nazzjonali tad-Drittijiet tal-Bniedem (ENNHR) fl-2020 għadha qed tiġi eżaminata.

(159)      Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, il-Kapitolu tal-Pajjiż dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fir-Rumanija, p. 17.

(160)      Ir-RIHR għandu l-istatus ta’ korp indipendenti b’personalità ġuridika, filwaqt li l-NCCD ġie stabbilit bħala awtorità statali b’personalità ġuridika; Il-missjoni tal-RIHR hija li jiżgura għarfien aħjar mill-korpi pubbliċi, l-NGOs u ċ-ċittadini Rumeni, dwar kwistjonijiet tad-drittijiet tal-bniedem, filwaqt li l-missjoni tal-NCCD hija li timplimenta l-prinċipju tal-ugwaljanza bejn iċ-ċittadini, previst mill-Kostituzzjoni Rumena, fil-leġiżlazzjoni nazzjonali u internazzjonali; fl-aħħar nett, ir-RIHR għandu mandat ġenerali biex jipprovdi attivitajiet ta’ riċerka, informazzjoni, taħriġ u edukazzjoni fil-qasam tad-drittijiet tal-bniedem; L-NCCD teżerċita mandat limitat għall-qasam tal-implimentazzjoni tal-prinċipji tal-ugwaljanza u n-nondiskriminazzjoni.

(161)      Il-Kontribut tan-Network Ewropew tal-Istituzzjonijiet Nazzjonali għad-Drittijiet tal-Bniedem għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt, p. 272-273.

(162)      Kontribut mill-Aġenzija tad-Drittijiet Fundamentali għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt, p. 7; Kontribut mill-APADOR - Kumitat ta’ Ħelsinki għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt, p. 20.

(163)      Kontribut minn Funky Citizens għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt, p. 30, u informazzjoni riċevuta fil-kuntest taż-żjara tal-pajjiż fir-Rumanija.

(164)      Kontribut mill-APADOR - Kumitat ta’ Ħelsinki għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt, p. 20.

(165)      Klassifikazzjonijiet mogħtija minn CIVICUS; il-klassifikazzjonijiet huma fuq skala ta’ ħames kategoriji ddefiniti bħala: miftuħ, ristrett, ostakolat, ripress u magħluq.