IL-KUMMISSJONI EWROPEA

Brussell, 20.7.2021

COM(2021) 700 final

KOMUNIKAZZJONI TAL-KUMMISSJONI LILL-PARLAMENT EWROPEW, LILL-KUNSILL, LILL-KUMITAT EKONOMIKU U SOĊJALI EWROPEW U LILL-KUMITAT TAR-REĠJUNI EMPTY

Ir-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt






Is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fl-Unjoni Ewropea

{SWD(2021) 701 final} - {SWD(2021) 702 final} - {SWD(2021) 703 final} - {SWD(2021) 704 final} - {SWD(2021) 705 final} - {SWD(2021) 706 final} - {SWD(2021) 707 final} - {SWD(2021) 708 final} - {SWD(2021) 709 final} - {SWD(2021) 710 final} - {SWD(2021) 711 final} - {SWD(2021) 712 final} - {SWD(2021) 713 final} - {SWD(2021) 714 final} - {SWD(2021) 715 final} - {SWD(2021) 716 final} - {SWD(2021) 717 final} - {SWD(2021) 718 final} - {SWD(2021) 719 final} - {SWD(2021) 720 final} - {SWD(2021) 721 final} - {SWD(2021) 722 final} - {SWD(2021) 723 final} - {SWD(2021) 724 final} - {SWD(2021) 725 final} - {SWD(2021) 726 final} - {SWD(2021) 727 final}

1.INTRODUZZJONI

L-UE hija bbażata fuq sett ta’ valuri komuni inkluż ir-rispett għad-drittijiet fundamentali, id-demokrazija u l-istat tad-dritt 1 . Dawn il-valuri fundamentali jitqiesu mill-Ewropej bħala wħud mill-assi ewlenin tal-UE 2 , u s-salvagwardja tagħhom hija responsabbiltà kondiviża tal-istituzzjonijiet kollha tal-UE u tal-Istati Membri kollha. Filwaqt li l-UE hija rikonoxxuta li għandha standards għoljin ħafna f’dawn l-oqsma, dawn il-valuri qatt ma jenħtieġ li jitqiesu bħala ovvji. Il-promozzjoni u d-difiża tal-istat tad-dritt jirrikjedu viġilanza u titjib kostanti, għaliex dejjem hemm riskju ta’ rigress.

L-Istat tad-dritt mhuwiex biss parti integrali mill-identità demokratika tal-UE u tal-Istati Membri, iżda huwa essenzjali wkoll għall-funzjonament tal-UE, u biex iċ-ċittadini u n-negozji jafdaw l-istituzzjonijiet pubbliċi. Filwaqt li l-Istati Membri għandhom sistemi legali u tradizzjonijiet differenti, it-tifsira ewlenija tal-istat tad-dritt hija l-istess madwar l-UE. Il-prinċipji ewlenin tal-istat tad-dritt huma komuni għall-Istati Membri kollha – il-legalità, iċ-ċertezza legali, il-projbizzjoni tal-eżerċizzju arbitrarju tas-setgħa eżekuttiva, il-protezzjoni ġudizzjarja effettiva minn qrati indipendenti u imparzjali li jirrispettaw bis-sħiħ id-drittijiet fundamentali, is-separazzjoni tas-setgħat, is-soġġettar permanenti tal-awtoritajiet pubbliċi kollha għal liġijiet u proċeduri stabbiliti, u l-ugwaljanza quddiem il-liġi – huma minquxa fil-kostituzzjonijiet nazzjonali u tradotti fil-leġiżlazzjoni 3 .

Il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea (QĠUE) dwar l-istat tad-dritt u l-indipendenza ġudizzjarja tipprovdi sett ċar ta’ rekwiżiti legali li l-Istati Membri jridu jsegwu fir-riformi tagħhom relatati mal-istat tad-dritt 4 . Ir-rispett għall-istat tad-dritt jinvolvi konformità mad-dritt tal-UE u l-prinċipju tas-supremazija tad-dritt tal-UE, li huwa l-pedament tal-UE.

Ir-rapport dwar l-Istat tad-Dritt huwa mfassal fuq din il-bażi komuni u oġġettiva, bħala ċiklu annwali biex jippromwovi l-istat tad-dritt u biex jipprevjeni l-problemi milli jitfaċċaw jew jikbru u biex jindirizzahom, b’ħarsa lejn l-Istati Membri kollha b’mod ugwali. Huwa jfittex li jsaħħaħ l-istat tad-dritt b’rispett sħiħ għat-tradizzjonijiet u l-ispeċifiċitajiet nazzjonali, filwaqt li jistimula dibattitu kostruttiv u jinkoraġġixxi lill-Istati Membri kollha jeżaminaw kif l-isfidi jistgħu jiġu indirizzati u jitgħallmu mill-esperjenzi ta’ xulxin.

L-istat tad-dritt huwa wkoll dimensjoni importanti u prinċipju ta’ gwida għall-azzjoni esterna tal-UE. Il-kredibbiltà tal-politiki esterni tagħna tiddependi fuq l-istat tal-istat tad-dritt fl-UE nnifisha. Qed tiżdied il-pressjoni fuq l-istat tad-dritt madwar id-dinja, u l-UE qed taħdem b’mod attiv biex tipproteġi, tispira u tappoġġa d-demokraziji madwar id-dinja. L-iżviluppi qrib il-fruntieri tagħna, l-aktar reċenti fil-Belarussja, fakkru fil-ħtieġa li nippromwovu l-valuri tagħna fil-viċinat b’determinazzjoni. Barra minn hekk, l-UE se tkompli ssegwi approċċ b’saħħtu u koerenti fl-azzjoni esterna tagħha, u b’mod partikolari tinkorpora l-istat tad-dritt fil-ħidma tagħha dwar it-tkabbir, fil-viċinat u globalment.

Hemm ukoll rabta mill-qrib mal-politiki tal-UE mmirati lejn l-irkupru ekonomiku: sistemi ġudizzjarji b’saħħithom, qafas robust kontra l-korruzzjoni, u sistema ċara u konsistenti tat-tfassil tal-liġijiet, il-protezzjoni tal-interessi finanzjarji tal-UE, u t-tkabbir sostenibbli. Dan huwa mutur ewlieni għall-ħidma tal-istrumenti tal-UE li jippromwovu r-riformi strutturali fl-Istati Membri 5 . Barra minn hekk, il-kwalità tal-amministrazzjoni pubblika u l-kultura tal-istat tad-dritt kif rifless fil-mod kif l-awtoritajiet japplikaw il-liġi u jimplimentaw id-deċiżjonijiet tal-qorti huma kruċjali.

L-approfondiment tal-ħidma dwar l-istat tad-dritt jeħtieġ kooperazzjoni mill-qrib u kontinwa bejn l-istituzzjonijiet tal-UE u l-Istati Membri. Il-Kummissjoni għamlet kuraġġ bir-reazzjoni għar-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt fil-Parlament Ewropew u fil-Kunsill, kif ukoll fil-Parlamenti nazzjonali, u tistenna bil-ħerqa li tkompli ssaħħaħ il-kooperazzjoni interistituzzjonali dwar l-istat tad-dritt.

Ir-rapport huwa wkoll parti minn sforzi usa’ tal-UE biex tippromwovi u tiddefendi l-valuri fundaturi tagħha. Din il-ħidma tinkludi l-Pjan ta’ Azzjoni Ewropew għad-Demokrazija 6 u l-Istrateġija mġedda għall-Implimentazzjoni tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali 7 , kif ukoll strateġiji mmirati biex isir progress lejn “Unjoni ta’ Ugwaljanza” 8 . Aspett relatat ieħor huwa l-monitoraġġ tal-applikazzjoni tad-dritt tal-UE u l-protezzjoni tad-drittijiet fundamentali skont il-Karta, inkluż permezz tal-użu ta’ proċedimenti ta’ ksur 9 .

Ir-rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt ikopri l-istess ambitu bħas-sena l-oħra – is-sistemi ġudizzjarji, il-qafas kontra l-korruzzjoni, il-pluraliżmu tal-midja u l-libertà tal-midja u kontrolli u bilanċi istituzzjonali oħra – li jikkonsolida l-eżerċizzju mibdi mir-rapport tal-2020 filwaqt li jkompli japprofondixxi l-valutazzjoni tal-Kummissjoni. Huwa jkompli wkoll jelabora dwar l-impatt u l-isfidi li ġabet magħha l-pandemija tal-COVID-19. Il-kapitoli tal-pajjiżi, li jiffurmaw parti integrali minn dan ir-rapport, janalizzaw l-iżviluppi l-ġodda sa mill-ewwel rapport u s-segwitu għall-isfidi u l-iżviluppi identifikati fir-Rapport tal-2020.

2.IL-PANDEMIJA TAL-COVID-19 U L-ISTAT TAD-DRITT

Il-pandemija tal-COVID-19 ħolqot sfidi partikolari għall-istat tad-dritt. L-imperattivi tas-saħħa kienu jirrikjedu miżuri straordinarji biex tiġi miġġielda l-pandemija, li ħafna drabi qalbu l-ħajja ta’ kuljum ta’ taħt fuq u b’riżultat ta’ dan naqqsu d-drittijiet fundamentali. L-urġenza li jittieħdu miżuri ta’ emerġenza tista’ tpoġġi pressjoni fuq il-leġittimità demokratika, kif ukoll fuq il-ħidma normali tas-sistemi kostituzzjonali u legali u l-amministrazzjonijiet pubbliċi.

Il-Kummissjoni mmonitorjat l-iżviluppi fl-Istati Membri kollha u analizzat il-miżuri eċċezzjonali meħuda, bl-impatt tagħhom fuq l-istat tad-dritt rifless fil-kapitoli tal-pajjiżi. Mistoqsijiet ewlenin huma jekk il-miżuri relatati mal-COVID-19 kinux limitati fiż-żmien, jekk in-neċessità u l-proporzjonalità tagħhom kinux ġustifikati, il-livell ta’ skrutinju kontinwu mill-parlamenti u l-qrati nazzjonali, u l-pedament legali tal-miżuri. Daqstant kritika kienet il-kapaċità li jinżammu l-kontrolli u l-bilanċi li jiddefendu l-istat tad-dritt. Dan jinkludi r-rwol tal-Parlamenti, il-Qrati Kostituzzjonali u qrati nazzjonali oħra, kif ukoll ta’ ombudspersons u istituzzjonijiet nazzjonali tad-drittijiet tal-bniedem li jirrieżaminaw ir-reġim legali u l-miżuri meħuda. Jikkonċerna wkoll il-punt sa fejn jista’ jinżamm ir-rwol tal-media u tas-soċjetà ċivili fl-eżerċizzju tal-iskrutinju pubbliku, u kif l-awtoritajiet ħadu passi biex itaffu l-impatt tal-pandemija fuq dawn l-atturi. Peress li l-miżuri meħuda biex tiġi indirizzata l-pandemija ħafna drabi kienu jinvolvu r-rilassament tar-regoli u l-kontrolli amministrattivi fl-interess ta’ reazzjoni rapida, il-miżuri meħuda għall-prevenzjoni tal-korruzzjoni u l-kunflitt ta’ interess fl-infiq pubbliku matul il-pandemija huma rilevanti wkoll.

B’mod ġenerali, il-monitoraġġ jindika li s-sistemi nazzjonali wrew reżiljenza konsiderevoli. Madankollu, lil hinn mir-rispons immedjat, hemm bżonn li ssir riflessjoni dwar kif wieħed jista’ jħejji aħjar għall-impatt ta’ sitwazzjonijiet ta’ kriżi fuq l-istat tad-dritt, li jista’ jdum għal perjodi estiżi. Xi Stati Membri diġà kellhom qafas legali mnaqqax fil-kostituzzjoni tagħhom jew fis-saħħa pubblika jew liġijiet oħra għall-użu f’sitwazzjonijiet ta’ kriżi. Dan it-tbassir għen biex tissaħħaħ il-leġittimità tal-miżuri tal-COVID-19, li jistgħu jkunu bbażati fuq qafas preeżistenti. Stati Membri oħra introduċew reġim ġdid ta’ emerġenza speċifikament għal din il-pandemija. Matul il-pandemija, il-biċċa l-kbira tal-Istati Membri mmodifikaw, spiss bosta drabi, ir-reġim legali għat-teħid ta’ miżuri relatati mal-pandemija. Dawn il-bidliet spiss seħħew f’ċirkostanzi politiċi mimlija tensjoni, bl-użu ta’ proċeduri aċċellerati, b’kontrolli kostituzzjonali u dibattiti parlamentari limitati. F’xi Stati Membri, ir-reġim legali li taħtu ġew ristretti d-drittijiet fundamentali ma kienx ġie stabbilit b’mod ċar. Fir-rapport interim tagħha tal-2020, il-Kummissjoni ta’ Venezja indikat l-importanza li jkun hemm reġim legali ċar stabbilit qabel kriżi, sabiex ir-rispett għall-istat tad-dritt, kif ukoll għad-drittijiet fundamentali u r-rekwiżiti kostituzzjonali, jiġi stabbilit mill-bidu nett 10 .

Il-ħtiġijiet urġenti tal-kriżi poġġew pressjoni fuq is-sistemi kostituzzjonali stabbiliti. Xi Stati Membri żammew ir-responsabbiltà tal-Parlament għall-iskrutinju leġiżlattiv fuq il-miżuri kollha relatati mal-pandemija. Oħrajn reġgħu saħħew is-sorveljanza parlamentari wara perjodu inizjali fejn din ġiet limitata. F’termini ta’ skrutinju tal-eżekuttiv, ħafna Parlamenti biddlu wkoll ir-regoli dwar il-preżenza fiżika u l-votazzjoni biex jippermettu l-parteċipazzjoni demokratika. Istituzzjonijiet oħra ewlenin għall-verifiki u l-bilanċi kienu kapaċi wkoll jadattaw, minkejja l-impatt serju tal-pandemija fuq il-kapaċità tagħhom li jaħdmu. F’ħafna Stati Membri, il-qrati u l-Qrati Kostituzzjonali kellhom rwol importanti biex jiżguraw li jinżamm ir-rieżami ġudizzjarju. L-ombudspersons u l-istituzzjonijiet tad-drittijiet tal-bniedem għamlu sforzi partikolari biex ikomplu jaħdmu u laqgħu għadd ta’ sfidi biex jirrieżaminaw il-miżuri ta’ emerġenza. Kien aktar diffiċli li tinżamm il-kapaċità tas-soċjetà kollha kemm hi li tieħu sehem fit-tfassil tal-miżuri, u l-konsultazzjoni pubblika, id-djalogu soċjali istituzzjonalizzat u l-konsultazzjoni mal-partijiet ikkonċernati ġeneralment ġew limitati.

L-azzjoni regolatorja u amministrattiva tal-gvernijiet tpoġġiet ukoll taħt pressjoni, iżda ttieħdu wkoll passi biex jittaffa l-impatt. Pereżempju, livell għoli ta’ diġitalizzazzjoni għen biex jiġi limitat it-tfixkil. L-appoġġ għad-diġitalizzazzjoni tal-amministrazzjoni pubblika u l-ġudikatura u għal tfassil aħjar tal-politika huwa inkluż fil-Pjanijiet għall-Irkupru u r-Reżiljenza ta’ ħafna Stati Membri. Għall-amministrazzjonijiet pubbliċi, ġew introdotti proċeduri eħfef f’oqsma bħall-akkwist pubbliku biex jiġi aċċellerat it-teħid tad-deċiżjonijiet. Dan ħoloq riskji għall-istat tad-dritt u għall-ġlieda kontra l-korruzzjoni, iżda f’xi każijiet ġew mitigati b’salvagwardji inkorporati fir-reġimi ta’ emerġenza.

In-nisġa demokratika li tipproteġi l-istat tad-dritt tiddependi wkoll mill-media u s-soċjetà ċivili. It-tnejn li huma kellhom il-ħidma tagħhom limitata ħafna minn restrizzjonijiet relatati mal-pandemija. Ir-rwol tal-media fl-għoti ta’ informazzjoni affidabbli u fl-ispjegazzjoni tal-azzjonijiet tal-awtoritajiet huwa essenzjali aktar minn qatt qabel fi kriżi. L-aġenziji tal-aħbarijiet kienu kritiċi biex iżommu liċ-ċittadini infurmati u jipprovdu informazzjoni dwar il-pandemija verifikata bil-fatti, iżda fl-istess ħin ħafna ffaċċjaw sfidi ekonomiċi serji. Diversi Stati Membri ħadu azzjoni b’riżultat ta’ dan, b’mod partikolari permezz ta’ skemi li jappoġġaw lill-media u lill-ġurnalisti. It-trasparenza u l-ġustizzja fid-distribuzzjoni ta’ appoġġ bħal dan huma kruċjali. Ix-xogħol tal-ġurnalisti kien imxekkel ukoll minn restrizzjonijiet fuq l-aċċess għall-informazzjoni pubblika u għall-pubbliku inġenerali. It-trasparenza u l-aċċess pubbliku għall-informazzjoni kienu ta’ tħassib ġenerali u s-sors ta’ diversi każijiet ta’ miżuri relatati mal-pandemija li qed jiġu kkontestati fil-qorti mis-soċjetà ċivili u miċ-ċittadini.

B’mod ġenerali, hemm ħafna żviluppi pożittivi u eżempji li għandhom jintużaw sabiex jittejjeb ir-rispons legali u politiku fi żminijiet ta’ kriżi, ħalli jissaħħu l-istat tad-dritt u r-reżiljenza demokratika. L-esperjenza żiedet l-għarfien dwar l-importanza tal-istat tad-dritt u dwar kif l-awtoritajiet tal-Istat jaġixxu fi żminijiet ta’ kriżi. Dan jista’ jkun is-suġġett utli ta’ dibattiti fil-livell tal-UE fil-Parlament Ewropew u fil-Kunsill, kif ukoll fil-livell nazzjonali. Tali dibattitu jista’ jissejjes ukoll fuq analiżi li għaddejja bħalissa f’organizzazzjonijiet internazzjonali bħall-Kunsill tal-Ewropa 11 .

3.ASPETTI EWLENIN TAS-SITWAZZJONI TAL-ISTAT TAD-DRITT FL-ISTATI MEMBRI

Meta wieħed iħares lejn l-erba’ pilastri tar-rapport dwar l-Istat tad-Dritt, l-erba’ taqsimiet li jmiss jenfasizzaw għadd ta’ temi u xejriet komuni sinifikanti, sfidi speċifiċi u żviluppi pożittivi. Jingħataw eżempji ta’ żviluppi fi Stati Membri speċifiċi li jirriflettu dawn ix-xejriet, u li ttieħdu mill-valutazzjoni għas-27 Stat Membru kollha li jinsabu fil-kapitoli tal-pajjiżi.

Gwida għall-qarrej - metodoloġija Il-valutazzjoni inkluża f’din it-taqsima jeħtieġ li tinqara b’rabta mill-qrib mal-27 kapitolu tal-pajjiżi li jippreżentaw il-valutazzjonijiet nazzjonali speċifiċi. Ittieħdu eżempji mill-kapitoli tal-pajjiżi biex jiddeskrivu s-sejbiet ġenerali, iżda l-kuntest dettaljat huwa ppreżentat fil-kapitoli tal-pajjiżi li jipprovdu fehim aktar fil-fond tal-iżviluppi u d-dibattiti li jseħħu fil-livell nazzjonali u Ewropew 12 .  Il-valutazzjoni li tinsab fil-kapitoli tal-pajjiżi tħejjiet f’konformità ma’ kamp ta’ applikazzjoni u metodoloġija diskussi mal-Istati Membri 13 . Il-kapitoli tal-pajjiżi jiddependu minn valutazzjoni kwalitattiva mwettqa b’mod awtonomu mill-Kummissjoni, li tiffoka fuq sinteżi ta’ żviluppi sinifikanti minn Settembru 2020. Din tippreżenta kemm l-isfidi kif ukoll l-aspetti pożittivi u tinkludi prattiki tajbin identifikati fl-Istati Membri. Meta tirreferi għall-evoluzzjoni tas-sitwazzjoni mir-rapport preċedenti, hija teżamina sa liema punt it-tħassib identifikat fl-2020 ġie indirizzat, jekk għadux hemm jew jekk is-sitwazzjoni ddeterjoratx/aggravatx aktar. Il-Kummissjoni tuża approċċ koerenti u ekwivalenti, billi tapplika l-istess metodoloġija u teżamina l-istess firxa ta’ suġġetti fl-Istati Membri kollha, filwaqt li tibqa’ proporzjonata għas-sitwazzjoni. F’kull kapitolu tal-pajjiż, l-analiżi tiffoka b’mod partikolari fuq suġġetti fejn kien hemm żviluppi sinifikanti, jew fejn ġew identifikati sfidi importanti fir-rapport preċedenti li baqgħu jippersistu matul il-perjodu ta’ rapportar. It-termini użati għall-valutazzjonijiet għandhom l-għan li jkunu komparabbli u uniformi fil-kapitoli tal-pajjiżi u li jesprimu l-livell ta’ gravità, filwaqt li jitqies il-kuntest ġenerali speċifiku għall-pajjiż. Il-kapitoli tal-pajjiżi ma għandhomx l-għan li jagħtu deskrizzjoni eżawrjenti tal-kwistjonijiet kollha tal-istat tad-dritt f’kull Stat Membru, iżda li jippreżentaw żviluppi sinifikanti. Il-valutazzjoni tirreferi għar-rekwiżiti tad-dritt tal-Unjoni, inklużi dawk li jirriżultaw mill-ġurisprudenza tal-QĠUE. Barra minn hekk, ir-rakkomandazzjonijiet u l-opinjonijiet tal-Kunsill tal-Ewropa jipprovdu qafas utli ta’ referenza għall-istandards rilevanti u l-aħjar prattiki. Ir-Rapport huwa r-riżultat ta’ kollaborazzjoni mill-qrib mal-Istati Membri u jiddependi minn varjetà ta’ sorsi nazzjonali u sorsi oħra. L-Istati Membri kollha pparteċipaw fil-proċess, billi pprovdew kontributi bil-miktub 14 u ngħaqdu fi żjarat speċifiċi tal-pajjiżi li saru bejn Marzu u Mejju 15 . Konsultazzjoni mmirata mal-partijiet ikkonċernati pprovdiet ukoll kontributi siewja orizzontali u speċifiċi għall-pajjiż. 16 Il-Kunsill tal-Ewropa pprovda wkoll ħarsa ġenerali tal-opinjonijiet u r-rapporti reċenti tiegħu dwar l-Istati Membri tal-UE 17 . Qabel l-adozzjoni ta’ dan ir-rapport, l-Istati Membri ngħataw l-opportunità li jipprovdu aġġornamenti fattwali dwar il-kapitolu tal-pajjiż tagħhom.

3.1 Is-sistemi tal-ġustizzja

L-indipendenza, il-kwalità u l-effiċjenza huma parametri essenzjali ta’ sistema tal-ġustizzja effettiva, ikun xi jkun il-mudell tas-sistema legali nazzjonali u t-tradizzjoni li hija ankrata fiha. L-indipendenza tal-qrati nazzjonali hija kundizzjoni neċessarja biex tiġi żgurata protezzjoni ġudizzjarja effettiva, obbligu għall-Istati Membri skont it-Trattati. Kif affermat mill-ġdid mill-QĠUE, l-eżistenza ta’ rieżami ġudizzjarju effettiv imfassal biex jiżgura l-konformità mad-dritt tal-UE hija essenzjali għall-istat tad-dritt 18 . Sistemi ġudizzjarji effettivi huma l-bażi għal fiduċja reċiproka, li hija l-pedament tal-ispazju komuni tal-libertà, is-sigurtà u l-ġustizzja. It-temi li ħarġu mill-analiżi fis-27 kapitolu tal-pajjiżi huma parametri ewlenin għall-indipendenza ġudizzjarja: ir-riformi tal-Kunsilli għall-Ġudikatura, tal-proċessi ta’ ħatra ġudizzjarja, u l-indipendenza tas-servizz tal-prosekuzzjoni. Enfasi speċifika f’ħafna Stati Membri kienet ukoll l-integrità u r-responsabbiltà tal-imħallfin u l-prosekuturi, kif ukoll il-progress fid-diġitalizzazzjoni. Il-professjonijiet legali għandhom rwol fundamentali fl-iżgurar tal-protezzjoni tad-drittijiet fundamentali u t-tisħiħ tal-istat tad-dritt. Sistema ġudizzjarja effettiva tirrikjedi li l-avukati jkunu liberi li jwettqu l-attivitajiet tagħhom ta’ konsulenza u rappreżentanza tal-klijenti tagħhom, u l-assoċjazzjonijiet tal-avukati jkollhom rwol importanti biex jgħinu jiggarantixxu l-indipendenza u l-integrità professjonali tal-avukati.

Kważi l-Istati Membri kollha għadhom involuti fir-riformi tal-ġustizzja, u dan juri l-importanza politika kbira tas-suġġett. Il-kapitoli tal-pajjiżi juru li l-objettivi, il-kamp ta’ applikazzjoni, il-forma u l-istat tal-implimentazzjoni ta’ dawn ir-riformi jvarjaw. L-organizzazzjoni tas-sistemi tal-ġustizzja taqa’ taħt il-kompetenza tal-Istati Membri u l-qrati nazzjonali jaġixxu bħala qrati tal-UE meta japplikaw id-dritt tal-Unjoni. Meta jirriformaw is-sistemi tal-ġustizzja tagħhom, l-Istati Membri jridu jirrispettaw ir-rekwiżiti stabbiliti mid-dritt tal-Unjoni u l-ġurisprudenza tal-QĠUE, filwaqt li jiggarantixxu l-effettività tad-drittijiet stabbiliti fil-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-UE. Mill-ewwel Rapport dwar l-Istat tad-Dritt, il-QĠUE affermat mill-ġdid f’diversi sentenzi l-importanza ewlenija ta’ protezzjoni ġudizzjarja effettiva għad-difiża tal-istat tad-dritt u tal-valuri li fuqhom hija msejsa l-UE 19 .

Il-perċezzjoni tal-indipendenza ġudizzjarja madwar l-UE

Skont it-Tabella ta’ Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE, stħarriġiet tal-Ewrobarometru li saru kemm fost il-pubbliku ġenerali kif ukoll fost in-negozji fl-2021 20 juru li, meta mqabbel mal-2020, l-istess Stati Membri għadhom miġmugħin madwar in-naħa ta’ fuq u n-naħa ta’ isfel tal-iskala tal-perċezzjoni tal-indipendenza ġudizzjarja. Fost il-pubbliku ġenerali, fl-Awstrija, fil-Finlandja, fil-Ġermanja, fin-Netherlands u fil-Lussemburgu, il-livell ta’ indipendenza ġudizzjarja perċepita għadu għoli ħafna (’il fuq minn 75 %), filwaqt li fil-Kroazja, fil-Polonja u fis-Slovakkja, il-livell ta’ indipendenza ġudizzjarja perċepita għadu baxx ħafna (inqas minn 30 %). 

Il-Kunsilli għall-Ġudikatura u l-proċeduri għall-ħatra tal-imħallfin bħala salvagwardji ewlenin għall-indipendenza ġudizzjarja

Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt innota li f’għadd ta’ Stati Membri, kienu qed jittieħdu passi biex tissaħħaħ l-indipendenza ġudizzjarja u titnaqqas l-influwenza tas-setgħat leġiżlattivi u eżekuttivi fuq is-sistema tal-ġustizzja. Qed jiġi dejjem aktar rikonoxxut ir-rwol importanti tal-Kunsilli għall-Ġudikatura fis-salvagwardja tal-indipendenza ġudizzjarja 21 . Il-Kunsilli l-ġodda għall-Ġudikatura stabbiliti fl- Irlanda u fil- Finlandja issa huma operattivi. Fil- Lussemburgu , miexja ’l quddiem il-proposta biex jiġi stabbilit Kunsill għall-Ġudikatura indipendenti u qed isiru konsultazzjonijiet li jinkludu kif il-kompożizzjoni tiegħu għandha tiġi allinjata mar-rakkomandazzjonijiet tal-Kunsill tal-Ewropa. Fl- Iżvezja , il-Kummissjoni ta’ Inkjesta dwar “It-tisħiħ tal-protezzjoni tad-demokrazija u l-indipendenza tal-ġudikatura” għadha għaddejja bil-ħidma tagħha u fl-2023 għandha l-għan li tipproponi riformi leġiżlattivi u kostituzzjonali.

Fi Stati Membri oħra, ir-riformi biex jissaħħu l-Kunsilli għall-Ġudikatura eżistenti għadhom għaddejjin jew tlestew. Pereżempju, fis- Slovakkja , ir-riformi introduċew bidliet fil-metodu tal-ħatra u tat-tneħħija tal-membri tal-Kunsill għall-Ġudikatura u estendew is-setgħat tal-Kunsill. Fl- Italja , qegħdin jiġu diskussi fil-Parlament ir-riformi fil-mod kif l-imħallfin jiġu eletti fil-Kunsill Ġudizzjarju Għoli, u li għandhom l-għan li jsaħħu l-indipendenza tiegħu. F’ Ċipru , hemm riformi pendenti biex itejbu r-rappreżentanza tal-membri tal-Kunsill għall-Ġudikatura. Fin- Netherlands , komplew id-deliberazzjonijiet biex tiġi riveduta l-proċedura tal-ħatra għall-membri tal-Kunsill, biex tissaħħaħ l-indipendenza tiegħu mill-eżekuttiv. Fi Franza , riforma prevista biex tissaħħaħ l-indipendenza tal-Kunsill ma mxietx ’il quddiem lejn l-adozzjoni. Fil- Bulgarija riforma tal-Kunsill, li kienet parti minn riforma Kostituzzjonali aktar komprensiva, ma ġietx approvata mill-Parlament. Il-Kunsill tal-Ewropa stabbilixxa standards rigward il-kompożizzjoni u s-setgħat tal-Kunsilli għall-Ġudikatura, u dawn jistgħu jkunu gwida importanti meta jitwettqu r-riformi.

Il-metodu għall-ħatra tal-imħallfin jista’ jkollu impatt ewlieni fuq l-indipendenza ġudizzjarja u l-perċezzjoni pubblika tal-indipendenza. Il-QĠUE ċċarat li skont id-dritt tal-UE, sabiex tiġi ggarantita l-indipendenza ġudizzjarja, il-kundizzjonijiet sostantivi u r-regoli proċedurali li jirregolaw il-ħatriet ġudizzjarji jridu jipprevjenu dubji raġonevoli dwar l-impermeabbiltà tal-imħallfin ikkonċernati għal fatturi esterni u dwar in-newtralità tagħhom bħala mħallfin 22 . Mill-aħħar rapport, ir-riformi biex jissaħħu l-proċeduri tal-ħatra għall-imħallfin komplew f’diversi Stati Membri. Pereżempju, iċ- Ċekja adottat sistema trasparenti u uniformi ġdida ta’ ħatra ta’ mħallfin u presidenti tal-qorti ġodda. Fil- Latvja , proċeduri ġodda ta’ ħatra stabbiliti s-sena l-oħra issa qed jiġu implimentati u applikati. F’ Malta r-riformi komprensivi tal-2020 issa huma stabbiliti u qed jiġu applikati, u kkontribwew għat-tisħiħ tal-indipendenza ġudizzjarja.

Ir-riformi tal-proċeduri tal-ħatra, b’mod partikolari għal pożizzjonijiet ta’ livell għoli fis-sistema ġudizzjarja, qajmu dibattiti importanti fil-livell nazzjonali. Pereżempju, fl- Irlanda , abbozz ta’ liġi għar-riforma tas-sistema għall-ħatriet u l-promozzjonijiet ġudizzjarji qed itaffi t-tħassib preċedenti, iżda r-riforma tkompli tħalli diskrezzjoni wiesgħa lill-Gvern. Fil- Ġermanja , għaddejjin diskussjonijiet dwar il-kriterji tal-għażla għall-presidenti tal-imħallfin fil-Qrati Federali, wara xi kritika. F’ Ċipru , il-Parlament qed ikompli jiddiskuti l-abbozz ta’ leġiżlazzjoni dwar il-proċeduri tal-ħatra għall-imħallfin u l-Presidenti tal-Qorti Kostituzzjonali u tal-Qorti Għolja ġodda proposti. Fl- Awstrija , l-involviment limitat tal-ġudikatura fil-ħatriet tal-presidenti u tal-viċi presidenti tal-qrati fil-qrati amministrattivi għadu qed iqajjem xi tħassib.

It-tisħiħ tal-awtonomija u l-indipendenza tas-servizzi tal-prosekuzzjoni

Filwaqt li ma hemm l-ebda mudell uniku fl-UE għall-istruttura istituzzjonali għas-servizzi ta’ prosekuzzjoni, is-salvagwardji istituzzjonali jistgħu jgħinu biex jiġi żgurat li l-prosekuzzjoni tkun indipendenti biżżejjed u ħielsa minn pressjoni politika żejda. L-indipendenza tal-prosekuzzjoni għandha implikazzjonijiet importanti għall-kapaċità li jiġu miġġielda l-kriminalità u l-korruzzjoni. F’ Ċipru , ir-ristrutturar tal-Uffiċċju Legali qed jiġi implimentat bil-ħolqien ta’ direttorati separati u awtonomi biex is-separazzjoni taż-żewġ funzjonijiet ewlenin tal-Avukat Ġenerali ssir aktar effettiva. Fl- Awstrija , qed titħejja riforma biex jinħoloq Servizz ta’ Prosekuzzjoni Federali indipendenti. Fil- Lussemburgu , tressqu proposti biex tiġi limitata l-possibbiltà li l-eżekuttiv jagħti struzzjonijiet f’kawżi individwali.

Fil- Portugall , ir-reġim ta’ struzzjonijiet ġerarkiċi lill-prosekuturi jinsab taħt rieżami ġudizzjarju, wara tħassib imqajjem mill-prosekuturi dwar l-indħil fl-awtonomija interna tagħhom. Fi Spanja , għad hemm dubji dwar is-sistema tal-ħatra tal-Prosekutur Ġenerali. Ma kien hemm l-ebda bidla fil- Polonja , fejn ir-rwol doppju tal-Ministru tal-Ġustizzja, li huwa wkoll il-Prosekutur Ġenerali, għadu qed iqajjem tħassib. Fl- Ungerija , filwaqt li l-indipendenza tas-servizz tal-prosekuzzjoni hija minquxa fil-liġi, ma kien hemm l-ebda bidla fir-rigward ta’ xi aspetti tas-servizz tal-prosekuzzjoni b’salvagwardji insuffiċjenti kontra l-influwenza politika. 

L-iżgurar tar-responsabbiltà fil-ġudikatura u s-salvagwardja tal-indipendenza ġudizzjarja fi proċeduri dixxiplinari

Għadd ta’ Stati Membri saħħew il-qafas tal-integrità għall-imħallfin u l-prosekuturi. Fil- Belġju , il-qafas tal-integrità ssaħħaħ billi ġew applikati prinċipji etiċi ġenerali għall-kategoriji kollha tal-membri tal-ġudikatura, kif ukoll taħriġ dwar l-etika kemm għall-imħallfin regolari kif ukoll għall-imħallfin onorarji. Fl- Awstrija , qed tiġi implimentata sistema komprensiva ta’ ġestjoni tal-konformità għall-qrati u għas-servizzi tal-prosekuzzjoni, u fil- Latvja , ġie adottat kodiċi tal-etika ġdid għall-imħallfin. Fil- Litwanja u fl- Italja , għaddejjin inizjattivi biex jissaħħu r-regoli tal-integrità, b’miżuri dwar id-dikjarazzjonijiet tal-assi. Inizjattivi bħal dawn jistgħu jikkontribwixxu biex tiżdied il-fiduċja tal-pubbliku fil-ġudikatura. Fil- Portugall , fil- Kroazja , fis- Slovakkja , u fl- Italja , l-awtoritajiet ġudizzjarji, inklużi l-Kunsilli għall-Ġudikatura, ħadu passi sinifikanti biex jindirizzaw allegazzjonijiet ta’ ksur tal-etika ġudizzjarja, imġiba ħażina dixxiplinarja jew korruzzjoni fi ħdan il-ġudikatura.

Ir-riformi biex jissaħħu s-salvagwardji għall-indipendenza ġudizzjarja fi proċedimenti dixxiplinari għadhom għaddejjin f’għadd ta’ Stati Membri. Fi Franza , bdiet riflessjoni dwar riformi possibbli tar-responsabbiltà u l-protezzjoni tal-maġistrati, filwaqt li qed tiġi diskussa riforma usa’ tar-reġim dixxiplinari biex tittejjeb l-indipendenza ġudizzjarja. Fl- Irlanda , għaddejja ħidma biex jiġi stabbilit reġim dixxiplinari għall-imħallfin, għalkemm ir-rwol tal-Parlament fit-tneħħija tal-imħallfin jibqa’ l-istess. Fis- Slovenja , il-ġudikatura bdiet diskussjonijiet dwar it-titjib tal-qafas għal proċedimenti dixxiplinari. Fiċ- Ċekja , fil-Parlament qed jiġi diskuss abbozz ta’ liġi li jintroduċi l-possibbiltà ta’ rieżami fi proċedimenti dixxiplinari. F’ Malta , ir-riforma tal-2020 tal-proċedura għat-tneħħija tal-maġistrati u l-imħallfin tipprevedi garanziji addizzjonali.

L-indipendenza ġudizzjarja tibqa’ qasam ta’ tħassib f’xi Stati Membri

It-tħassib dwar l-indipendenza ġudizzjarja jvarja fl-intensità u l-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu. Jeżisti tħassib strutturali serju f’ċerti Stati Membri li qed ikompli jiżdied, filwaqt li sfidi iżgħar fi Stati Membri oħra jirrikjedu attenzjoni.

F’xi ftit Stati Membri, id-direzzjoni tar-riforma kienet lejn it-tnaqqis tas-salvagwardji għall-indipendenza ġudizzjarja. Dawn il-bidliet wasslu għal tħassib serju, li f’xi każijiet aggrava, peress li wassal għal influwenza dejjem akbar tal-fergħa eżekuttiva u leġiżlattiva fuq il-funzjonament tas-sistema tal-ġustizzja. Ir-riformi tal-proċeduri dixxiplinarji u tar-responsabbiltà tal-imħallfin iqajmu tħassib partikolari. B’reazzjoni għal dawn l-iżviluppi, l-imħallfin nazzjonali rreferew id-deċiżjonijiet preliminari lill-QĠUE. Fil- Polonja , ir-riformi, inklużi żviluppi ġodda, għadhom sors ta’ tħassib serju kif imsemmi fl-2020. B’mod partikolari, l-indipendenza tal-Awla Dixxiplinari tal-Qorti Suprema ma tistax tiġi ggarantita, iżda tkompli tieħu deċiżjonijiet b’impatt dirett fuq l-imħallfin u l-mod kif jeżerċitaw il-funzjoni tagħhom, li joħloq “effett dissważiv” għall-imħallfin 23 . Barra minn hekk, it-tħassib dwar l-indipendenza u l-leġittimità tat-Tribunal Kostituzzjonali għadu ma ġiex solvut, kif ikkonfermat mis-sejba tal-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem li l-kompożizzjoni ta’ formazzjoni tat-Tribunal Kostituzzjonali ma kinitx tissodisfa r-rekwiżit ta’ “tribunal stabbilit bil-liġi” 24 . Fl- Ungerija , id-direzzjoni tal-bidla tkompli tkun lejn it-tnaqqis tas-salvagwardji li kienu jeżistu qabel. Is-sistema ġudizzjarja kienet soġġetta għal żviluppi ġodda, pereżempju fir-rigward tan-nomina tal-President il-ġdid tal-Qorti Suprema (Kúria). Dan iżid mat-tħassib eżistenti dwar l-indipendenza ġudizzjarja, li ġie espress ukoll fil-kuntest tal-proċedura tal-Artikolu 7(1) tat-TUE mibdija mill-Parlament Ewropew.

Min-naħa l-oħra, fir- Rumanija , qed jittieħdu passi biex jiġu indirizzati l-bidliet promulgati fl-2017-2019, li kellhom impatt negattiv fuq l-indipendenza ġudizzjarja u l-ġlieda kontra l-korruzzjoni. Xi wħud minn dawn ir-riformi 25 ġew eżaminati f’deċiżjoni preliminari tal-QĠUE, li stabbiliet il-kriterji li għandhom jiġu rrispettati biex tiġi żgurata l-konformità mad-dritt tal-UE 26 . Jinsabu għaddejjin emendi leġiżlattivi biex jiġu indirizzati dawn il-problemi.

Għad hemm sfidi rigward l-indipendenza ġudizzjarja fi Stati Membri oħra. Fil- Bulgarija , il-kompożizzjoni u l-funzjonament tal-Kunsill Ġudizzjarju Suprem u tal-Ispettorat għall-Kunsill Ġudizzjarju Suprem għadhom qed iqajmu tħassib. Liġi ġdida li għandha l-għan li tindirizza l-kwistjoni li ilha teżisti ta’ responsabbiltà u nuqqas ta’ responsabbiltà kriminali effettiva tal-Prosekutur Ġenerali ġiet iddikjarata bħala mhux kostituzzjonali. Il-kwistjoni għalhekk għadha ma ġietx solvuta, b’implikazzjonijiet għall-influwenza tal-kariga ta’ Prosekutur Ġenerali fuq is-sistema tal-ġustizzja. Fis- Slovakkja , ittieħdu passi importanti biex jissaħħu l-integrità u l-indipendenza tal-ġudikatura, kemm passi leġiżlattivi kif ukoll passi biex tiġi indirizzata l-korruzzjoni fi ħdan il-ġudikatura. Madankollu, għad fadal sfidi importanti, inkluż dwar l-impatti possibbli ta’ ċerti riformi fuq l-indipendenza ġudizzjarja, bħar-riforma tat-tkeċċija tal-membri tal-Kunsill Ġudizzjarju u r-reġim il-ġdid tar-responsabbiltà kriminali għall-imħallfin.

L-attakki politiċi kontra l-ġudikatura u tentattivi ripetuti biex tiġi mminata r-reputazzjoni tal-imħallfin qed ikomplu f’xi Stati Membri. Xi drabi, dawn l-attakki jimmiraw lejn imħallfin u prosekuturi li ħadu pożizzjoni pubblika jew għamlu riferimenti ġudizzjarji kontra r-riformi ġudizzjarji li raw bħala li kellhom implikazzjonijiet negattivi għall-indipendenza ġudizzjarja. Dan jista’ jkollu effett dissważiv fuq l-imħallfin u l-prosekuturi u impatt negattiv fuq il-fiduċja tal-pubbliku fil-ġudikatura.

It-tensjonijiet marbuta mal-indipendenza ġudizzjarja jidhru wkoll fl-istaġnar, fid-dewmien u f’dibattiti pubbliċi b’rabta mal-ħatriet għal karigi għoljin fil-ġudikatura. Fil- Kroazja l-proċess li għaddej għall-ħatra tal-President il-ġdid tal-Qorti Suprema wassal għal kontroversja, b’dikjarazzjonijiet pubbliċi dispreġġjattivi ripetuti kontra l-imħallfin. Fis- Slovenja , il-ħatriet tal-prosekuturi tal-istat jiddewmu bla ġustifikazzjoni u n-nuqqas li jinħatru Prosekuturi Delegati Ewropej fi żmien debitu jqajjem tħassib. Fi Spanja , il-Kunsill għall-Ġudikatura ilu jeżerċita l-funzjonijiet ad interim tiegħu minn Diċembru 2018, u b’hekk tawwal it-tħassib li jista’ jitqies bħala vulnerabbli għall-politiċizzazzjoni. Fil- Litwanja , il-ħatra ta’ President ġdid tal-Qorti Suprema ilha pendenti minn Settembru 2019, u l-President tas-seduta jibqa’ fil-funzjoni ad interim.

Investiment fil-ġustizzja u d-diġitalizzazzjoni

Il-pandemija tal-COVID-19 affettwat il-funzjonament tas-sistemi tal-ġustizzja nazzjonali u l-attività tal-qrati. B’mod partikolari, fl-ewwel fażi tal-pandemija, kien hemm interruzzjonijiet jew dewmien fit-trattament ta’ kawżi u proċedimenti tal-qorti li wasslu għal dewmien addizzjonali sinifikanti fil-qrati f’għadd ta’ Stati Membri. Minkejja l-passi meħuda mill-Istati Membri u l-awtoritajiet ġudizzjarji biex jgħinu lis-sistemi tal-ġustizzja jadattaw, dan enfasizza l-vulnerabbiltà għal interruzzjoni f’emerġenza. It-trattament ta’ investigazzjonijiet kriminali u proċedimenti kriminali fil-qorti matul il-pandemija kien sfida f’ħafna Stati Membri, b’mod partikolari biex jiġi żgurat li d-drittijiet tal-persuni suspettati u akkużati, kif ukoll id-drittijiet tal-vittmi, jiġu rrispettati bis-sħiħ u x-xhieda kollha jinstemgħu, mingħajr ma jinħoloq dewmien mhux raġonevoli. Ir-restrizzjonijiet li jillimitaw il-libertà tal-moviment u l-aċċess għall-bini kienu sfida addizzjonali għall-ħidma tal-prosekuturi u tal-pulizija.

B’mod ġenerali, f’dawk l-Istati Membri fejn diġà kien hemm livell għoli ta’ diġitalizzazzjoni u regoli u salvagwardji proċedurali xierqa stabbiliti, is-sistemi tal-ġustizzja ħadmu b’mod aktar effettiv u r-riskju ta’ xogħol b’lura kien immitigat. Pereżempju, fl- Estonja , id-diġitalizzazzjoni avvanzata tas-sistema tal-ġustizzja – bħall-iżvilupp ta’ awla tal-qorti virtwali speċifika – kienet fattur determinanti biex tiġi żgurata r-reżiljenza tas-sistema tal-ġustizzja. Fl- Ungerija , il-livell għoli ta’ diġitalizzazzjoni għall-proċedimenti f’kawżi ċivili/kummerċjali u amministrattivi u f’każijiet kriminali ppermetta li s-sistema tal-ġustizzja tadatta għas-sitwazzjoni. Fil- Finlandja , l-Amministrazzjoni tal-Qorti Nazzjonali tat attenzjoni partikolari biex tipprovdi gwida u għajnuna teknika għal għażliet bħal konnessjonijiet remoti waqt il-proċessi.

Il-pandemija tat sens ġdid ta’ urġenza lid-diġitalizzazzjoni tas-sistemi tal-ġustizzja 27 u interess kbir fit-tagħlim mill-aħjar prattika. F’ħafna Stati Membri qed jittieħdu inizjattivi biex tiġi żgurata l-komunikazzjoni elettronika bejn il-qrati u l-utenti tal-qrati. Fil- Belġju , il-programm tal-Gvern Federali jinkludi inizjattivi ambizzjużi biex tittejjeb id-diġitalizzazzjoni tas-sistema ġudizzjarja sal-2025. Fi Franza , qed isir progress fi proġetti komprensivi għad-diġitalizzazzjoni tal-oqsma kollha tal-ġustizzja, inkluż il-ħolqien ta’ uffiċċju kriminali diġitali – punt ta’ aċċess uniku għall-proċedimenti kriminali – u l-possibbiltà li jiġu ppreżentati rikorsi online f’xi oqsma ta’ litigazzjoni, u li tintalab għajnuna legali. Fid- Danimarka , bażi tad-data ġdida se ttejjeb l-aċċess għas-sentenzi online. Il-proġetti li għaddejjin fi Spanja jinkludu l-iżvilupp ta’ għodda tal-IT biex ir-reġistrazzjonijiet tal-proċessi u tas-seduti ta’ smigħ jiġu awtomatikament trasformati f’test. Fin- Netherlands is-servizz ġudizzjarju u tal-prosekuzzjoni qed jiżviluppaw b’mod konġunt pjan diġitali għall-ġustizzja kriminali. It-tisħiħ tar-reżiljenza tas-sistemi tal-ġustizzja permezz tar-riforma strutturali u d-diġitalizzazzjoni huwa prijorità fl-ambitu tal-Faċilità għall-Irkupru u r-Reżiljenza, u għadd ta’ Stati Membri inkludew dan fil-Pjanijiet nazzjonali tagħhom għall-Irkupru u Reżiljenza.

Sistemi tal-ġustizzja effettivi jiddependu minn riżorsi umani u finanzjarji adegwati. Is-sistemi tal-ġustizzja f’ Malta , fil- Belġju , fl- Italja , fil- Greċja , fil- Portugall u f’ Ċipru għadhom qed jiffaċċjaw sfidi sostanzjali ta’ effiċjenza. L-investiment fir-riżorsi umani u finanzjarji u d-diġitalizzazzjoni tas-sistema tal-ġustizzja, kif ukoll l-indirizzar tal-ostakli strutturali, huma indispensabbli biex titjieb b’mod sinifikanti l-effiċjenza tas-sistemi tal-ġustizzja u l-protezzjoni ġudizzjarja effettiva.

3.2 Qafas kontra l-korruzzjoni

Il-ġlieda kontra l-korruzzjoni hija essenzjali biex jinżamm l-istat tad-dritt u tinżamm il-fiduċja taċ-ċittadini fl-istituzzjonijiet pubbliċi. Din it-taqsima tiffoka fuq l-istadji differenti tal-azzjoni nazzjonali essenzjali biex jiġu indirizzati l-korruzzjoni, l-istrateġiji kontra l-korruzzjoni, il-kapaċità tas-sistema tal-ġustizzja kriminali li tiġġieled il-korruzzjoni, u l-miżuri stabbiliti mill-Istati Membri biex jipprevjenu l-korruzzjoni.

Il-perċezzjonijiet tal-korruzzjoni madwar l-UE

L-Indiċi dwar il-Perċezzjoni tal-Korruzzjoni tal-2020 (CPI) 28 juri li l-Istati Membri tal-UE għadhom joffru fost l-aqwa prestazzjonijiet fid-dinja. Għaxar Stati Membri huma fost l-għoxrin pajjiż li jitqiesu bħala l-inqas korrotti fid-dinja 29 . Sitt Stati Membri (id-Danimarka, il-Finlandja, l-Iżvezja, in-Netherlands, il-Ġermanja u l-Lussemburgu) għandhom punteġġ ogħla minn 80/100 fuq l-indiċi, u ħames Stati Membri oħra (l-Awstrija, il-Belġju, l-Estonja, l-Irlanda u Franza) għandhom punteġġ ogħla minn 69/100 30 . Xi Stati Membri, filwaqt li baqgħu taħt il-medja tal-UE (63/100), tejbu l-punteġġi tagħhom matul l-aħħar ħames snin (Spanja, l-Italja u l-Greċja). Xi oħrajn irreġistraw deterjorament sinifikanti fil-livelli perċepiti ta’ korruzzjoni (il-Polonja, Malta u l-Ungerija) 31 .

L-istrateġiji nazzjonali kontra l-korruzzjoni jeħtieġ li jwasslu għal riżultati effettivi

Qafas strateġiku kontra l-korruzzjoni jippermetti li l-impenn politiku jissarraf f’azzjoni konkreta u jgħin biex jiġu indirizzati l-lakuni leġiżlattivi jew istituzzjonali b’mod koerenti, komprensiv u koordinat. Objettivi ċari u li jistgħu jitkejlu, riżorsi baġitarji adegwati, evalwazzjonijiet regolari u responsabbiltajiet definiti sew għal istituzzjonijiet speċjalizzati, kif ukoll involviment qawwi tal-partijiet ikkonċernati rilevanti, huma elementi importanti biex tali strateġiji jiġu implimentati b’mod effettiv u jwasslu għal riżultati tanġibbli.

Sa minn Settembru 2020, il- Finlandja u l- Iżvezja adottaw għall-ewwel darba strateġiji jew pjanijiet ta’ azzjoni nazzjonali kontra l-korruzzjoni, u proposta tal-gvern għal strateġija bħal din qed tistenna l-approvazzjoni mill-Parlament fil- Portugall . Il-Bulgarija , iċ-Ċekja , l-Estonja , il-Litwanja u Malta  rrevedew l-istrateġiji eżistenti u l-pjanijiet ta’ azzjoni li jakkumpanjawhom u fil- Kroazja , il-Ġermanja , il-Greċja u l-Latvja , il-proċess ta’ reviżjoni għadu għaddej. Ir-Rumanija wettqet evalwazzjoni interna u awditu estern u qed tħejji Strateġija Nazzjonali ġdida Kontra l-Korruzzjoni għall-2021-2025.

Fl- Ungerija , il-programm kontra l-korruzzjoni huwa limitat għat-trawwim tal-integrità fis-servizz pubbliku, u jħalli barra oqsma oħra ta’ riskju. Fi Stati Membri oħra, filwaqt li huma fis-seħħ strateġiji, dawn esperjenzaw dewmien fl-implimentazzjoni. Dan huwa l-każ pereżempju fiċ- Ċekja , fejn bosta inizjattivi ewlenin ta’ riforma fil-qasam tal-prevenzjoni tal-korruzzjoni għadhom pendenti.

Riformi biex tissaħħaħ il-kapaċità li tiġi miġġielda l-korruzzjoni

Il-biċċa l-kbira tal-Istati Membri għandhom stabbilita leġiżlazzjoni estensiva li tipprovdi lis-sistema tal-ġustizzja kriminali b’għodod għall-ġlieda kontra l-korruzzjoni fil-forom kollha tagħha. Tkomplew l-isforzi f’diversi Stati Membri biex jimtlew il-lakuni u l-oqfsa eżistenti jinġiebu f’konformità mal-istandards internazzjonali kontra l-korruzzjoni 32 u d-dritt tal-Unjoni 33 . Pereżempju, is- Slovakkja kkomplementat il-qafas legali kriminali tagħha bid-dħul fis-seħħ ta’ liġi ġdida dwar is-sekwestru tal-assi, li tintroduċi wkoll reati kriminali ġodda, bħar-reat li taċċetta jew toffri benefiċċji mhux ġustifikati jew vantaġġi mhux dovuti. L- Italja introduċiet sanzjonijiet aktar stretti fuq il-frodi u wessgħet il-kamp ta’ applikazzjoni personali tal-korruzzjoni internazzjonali. L- Ungerija introduċiet leġiżlazzjoni biex tindirizza t-tixħim barrani u tikkriminalizza l-pagamenti informali fil-kura tas-saħħa. Ir-riformi fil-qasam tal-liġi kriminali sostantiva jew proċedurali qed jiġu diskussi fi Stati Membri oħra. L- Iżvezja , pereżempju, bħalissa qed tirrieżamina l-istatut ta’ limitazzjoni tagħha għar-reati kollha, inklużi reati ta’ korruzzjoni, li jista’ jneħħi l-ostakli għall-aġġudikazzjoni effettiva ta’ każijiet kumplessi ta’ korruzzjoni.

Xi Stati Membri introduċew miżuri biex isaħħu l-kapaċità tal-awtoritajiet biex jiġġieldu l-korruzzjoni u jnaqqsu l-ostakli għal investigazzjoni u prosekuzzjoni effettivi. Il- Litwanja saħħet l-unità speċjali tal-pulizija tagħha li għandha l-kompitu li tinvestiga każijiet ta’ korruzzjoni kif ukoll kompiti analitiċi li jipprovdu appoġġ ta’ politika lill-awtoritajiet. F’ Ċipru , l-uffiċċju tal-Avukat Ġenerali ssaħħaħ b’mod konsiderevoli għall-prosekuzzjoni ta’ reati finanzjarji, inkluża l-korruzzjoni. Id- Danimarka qed tħejji l-istabbiliment ta’ unità nazzjonali investigattiva ġdida għal approċċ aktar effiċjenti fir-rigward tal-kriminalità serja inklużi każijiet kumplessi ta’ korruzzjoni. Fis- Slovenja , emendi leġiżlattivi tejbu l-indipendenza, l-organizzazzjoni u l-funzjonament tal-Kummissjoni għall-Prevenzjoni tal-Korruzzjoni.

F’xi Stati Membri, seħħew jew qed jiġu kkunsidrati bidliet strutturali u organizzattivi. F’ Malta , l-Avukat Ġenerali ħa f’idejh il-prosekuzzjoni ta’ reati serji speċifikati, inkluża l-korruzzjoni f’livell għoli, u twaqqfet task force dwar reati finanzjarji kumplessi. L- Awstrija qed tirrevedi s-sistema tagħha tal-obbligi ta’ rappurtar, meqjusa bħala s-sors ta’ piżijiet u dewmien bla bżonn, b’impatt negattiv fuq l-investigazzjonijiet kontra l-korruzzjoni.

Sfidi marbuta ma’ investigazzjonijiet kriminali, prosekuzzjonijiet u l-applikazzjoni ta’ sanzjonijiet għall-korruzzjoni

F’diversi Stati Membri komplew jitfaċċaw każijiet ta’ korruzzjoni kbar jew kumplessi ħafna, li xi drabi jinvolvu uffiċjali ta’ livell għoli. L-isforzi tas- Slovakkja biex trażżan il-korruzzjoni żdiedu b’mod sinifikanti, u dan irriżulta fl-investigazzjoni u fil-prosekuzzjoni ta’ għadd ta’ każijiet ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli. Fl- Estonja , każ li bħalissa qed jiġi investigat wassal għar-riżenja tal-Gvern preċedenti f’Jannar 2021. Fiċ- Ċekja , l-investigazzjonijiet u l-awditi fil-livell nazzjonali u Ewropew dwar l-użu tal-fondi tal-UE reċentement sabu evidenza ta’ kunflitt ta’ interess fl-ogħla livell eżekuttiv, u ġie aċċettat każ mill-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku Ewropew. Fl- Awstrija , l-investigazzjonijiet dwar il-korruzzjoni politika f’livelli għoljin intensifikaw wara l-iskandli politiċi reċenti. Fir- Rumanija , l-effettività tal-investigazzjoni u s-sanzjonar tal-korruzzjoni f’livell għoli tjiebet, għalkemm l-emendi għall-kodiċi kriminali u l-kodiċi tal-proċedura kriminali kif ukoll il-liġijiet tal-ġustizzja għadhom indispensabbli għal ġlieda effettiva kontra l-korruzzjoni.

F’ħafna Stati Membri, ir-riżorsi allokati għall-investigazzjoni tal-korruzzjoni u tal-awtoritajiet tal-prosekuzzjoni ħolqu diffikultajiet partikolari biex jiġi impjegat jew jinżamm persunal speċjalizzat ħafna. Ġew irrappurtati sfidi fir-riżorsi umani fil- Latvja , li kellhom impatt fuq l-effiċjenza operazzjonali ta’ xi uffiċċji ta’ prosekuzzjoni. Il-Kroazja u l-Lussemburgu għandhom diffikultà biex jirreklutaw kandidati kwalifikati. Fi Spanja , l-awtoritajiet ta’ prosekuzzjoni jinnotaw li n-nuqqas ta’ riżorsi adegwati jaffettwa l-ħeffa tal-investigazzjoni u l-prosekuzzjoni ta’ każijiet ta’ korruzzjoni. Dan jinkludi każijiet ta’ korruzzjoni ta’ livell għoli, , li ħafna minnhom ilhom pendenti fil-fażi ta’ investigazzjoni għal diversi snin. Ġew irrappurtati xi każijiet fis- Slovakkja u fil- Polonja fejn restrizzjonijiet legali għall-aċċess ta’ data finanzjarja ħolqu ostakli fl-investigazzjonijiet.

F’xi Stati Membri, għad hemm tħassib dwar l-effettività tal-investigazzjoni, il-prosekuzzjoni u l-aġġudikazzjoni ta’ każijiet ta’ korruzzjoni f’livell għoli 34 . Fl- Italja qed jiġu kkunsidrati miżuri biex jitħaffu l-akkużi u l-każijiet fil-proċessi. Fil- Kroazja , għadhom għaddejjin il-prosekuzzjoni u l-investigazzjoni ta’ każijiet ta’ korruzzjoni f’livell għoli, iżda minħabba l-proċedimenti mtawla, il-kundanni ta’ spiss jiddewmu. F’ Malta , filwaqt li l-korpi investigattivi u ta’ prosekuzzjoni tejbu l-kapaċità tagħhom li jittrattaw każijiet ta’ korruzzjoni, b’żieda fl-għadd ta’ każijiet miftuħa, l-investigazzjonijiet għadhom twal u għad ma hemmx rekord ta’ kundanni f’każijiet ta’ livell għoli. Fil- Bulgarija , minkejja żieda fl-attività investigattiva u riżorsi msaħħa, il-progress f’każijiet ta’ korruzzjoni ta’ profil għoli għadu kajman u għad irid jiġi stabbilit rekord sod ta’ kundanni finali 35 . Fl- Ungerija , għalkemm ir-rata ta’ akkuża għal każijiet ta’ korruzzjoni hija għolja, u mill-2020 ’l hawn infetħu xi każijiet ġodda ta’ livell għoli li jinvolvu politiċi, ir-rekord ta’ investigazzjonijiet ta’ allegazzjonijiet dwar uffiċjali ta’ livell għoli u ċ-ċirku immedjat tagħhom għadu limitat.

It-tisħiħ tal-qafas ta’ prevenzjoni u integrità tal-korruzzjoni

Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt wera li ħafna Stati Membri kienu ħadu miżuri biex isaħħu l-oqfsa ta’ prevenzjoni u integrità tal-korruzzjoni u ħafna minn dawn l-isforzi komplew.

-Il-prevenzjoni tal-kunflitti ta’ interess u t-trawwim tal-integrità fl-istituzzjonijiet pubbliċi

F’xi Stati Membri, il-qafas tal-integrità ġie kkomplementat b’kodiċijiet ta’ etika għall-membri parlamentari, bħal fi Spanja , jew regoli aktar ċari jew konsolidati dwar rigali, kunflitti ta’ interess u inkompatibbiltajiet għal uffiċjali anzjani u ta’ livell għoli, bħal pereżempju fil- Finlandja , l-Italja  u l-Portugall . Barra minn hekk, xi Stati Membri, bħal fil- Belġju , Ċipru , in- Netherlands , u Malta , introduċew programmi ta’ integrità u ta’ skrinjar jew entitajiet ta’ sorveljanza fil-korpi tal-infurzar tal-liġi, li jikkontribwixxu għat-tisħiħ tal-integrità fil-pulizija. 

-Il-lobbjar u r-revolving doors

Il-lobbjar huwa att leġittimu ta’ parteċipazzjoni politika 36 . Jeħtieġ li jkun akkumpanjat minn rekwiżiti b’saħħithom ta’ trasparenza u integrità biex jiġu żgurati r-responsabbiltà u l-inklużività fit-teħid tad-deċiżjonijiet 37 . Xi Stati Membri rrevedew l-oqfsa tagħhom biex jintroduċu aktar trasparenza u jtejbu l-aċċess għall-informazzjoni dwar il-lobbjar. Il- Ġermanja , pereżempju, adottat liġi ġdida biex tintroduċi reġistru elettroniku tal-lobbjar fil-livell federali. Fil- Litwanja daħlu fis-seħħ regoli ġodda li jipprevedu skema ta’ kontrodikjarazzjoni fejn il-lobbisti, il-politiċi u l-impjegati taċ-ċivil ikollhom jirrapportaw il-laqgħat tagħhom f’reġistru tal-lobbjar. Fi Spanja , għaddejjin diskussjonijiet dwar il-ħolqien ta’ reġistru tat-trasparenza. Fl- Estonja ġew stabbiliti linji gwida mhux vinkolanti dwar il-lobbjar u l-kunflitti ta’ interess. Fiċ- Ċekja , l-adozzjoni ta’ abbozz ġdid ta’ leġiżlazzjoni tal-lobbying għadha pendenti.

Qasam ieħor taħt skrutinju pubbliku f’ħafna Stati Membri huwa r-regolamentazzjoni u l-infurzar tar-regoli dwar ir-“revolving doors” bejn il-funzjonijiet pubbliċi u privati. L-introduzzjoni ta’ restrizzjonijiet aktar stretti ta’ wara l-impjieg, bħal perjodi ta’ preklużjoni, qed jiġu diskussi, pereżempju fil- Finlandja u fl- Italja . Dan l-aħħar Franza emendat il-liġi biex tinkludi revolving doors fil-mandat tal-aġenzija inkarigata mit-trasparenza u l-integrità fil-ħajja pubblika. Filwaqt li regoli ġodda li jistabbilixxu perjodi ta’ preklużjoni relattivament twal u sanzjonijiet dissważivi għan-nuqqas ta’ konformità kienu ġew introdotti dan l-aħħar fil- Portugall , dawn għad iridu jiġu mmonitorjati u infurzati.

-Żvelar ta’ assi u ta’ interessi

L-Istati Membri kollha għandhom regoli stabbiliti biex jiżguraw li l-kategoriji ta’ uffiċjali tas-settur pubbliku jkunu soġġetti għal obbligi ta’ żvelar tal-assi u l-interessi. Madankollu, dawn ivarjaw fil-kamp ta’ applikazzjoni, fit-trasparenza u fl-aċċessibbiltà tal-informazzjoni żvelata, jew fis-sistema ta’ verifika u infurzar. Ir-riformi reċenti f’għadd ta’ Stati Membri għandhom l-għan li jtejbu s-sistema. L- Estonja estendiet il-kamp ta’ applikazzjoni tal-persuni obbligati li jippreżentaw dikjarazzjoni tal-interessi finanzjarji biex tinkludi l-konsulenti politiċi tal-ministri, u l- Kroazja għamlet id-dikjarazzjonijiet tal-assi tal-imħallfin u tal-avukati tal-istat disponibbli għall-pubbliku. Il- Portugall introduċa obbligi li jiġu ppubblikati dikjarazzjonijiet tal-assi kompleti u konsolidati online. Fil- Litwanja , issa qed jitħaddem reġistru ġdid li jippermetti li l-informazzjoni fid-dikjarazzjonijiet tal-interessi tkun marbuta ma’ diversi reġistri nazzjonali oħra. Fl-aħħar nett, Stati Membri oħra li kienu introduċew riformi fil-passat qed jistabbilixxu rekord ta’ monitoraġġ u verifika. Fi Franza , l-awtoritajiet kompetenti jwettqu kontrolli sistematiċi u regolari, li xi wħud minnhom jirriżultaw fit-trażmissjoni lis-servizz tal-prosekuzzjoni għal segwitu kriminali possibbli. Fir- Rumanija , is-sottomissjoni elettronika tad-dikjarazzjonijiet tal-assi u tal-interessi saret operazzjonali f’April 2021 u hija mistennija li tkompli tiffaċilita l-ħidma ta’ verifika.

Għad hemm nuqqasijiet f’xi Stati Membri. Fil- Belġju , id-dikjarazzjonijiet ma humiex ippubblikati jew ivverifikati għall-preċiżjoni u huma aċċessibbli biss għall-imħallfin investigattivi fil-qafas tal-investigazzjonijiet kriminali. Fil- Greċja , filwaqt li d-dikjarazzjonijiet tal-assi minn uffiċjali u Membri tal-Parlament isiru pubbliċi, hemm dewmien u d-data disponibbli għall-pubblikazzjoni għadha limitata. Fl- Ungerija , għalkemm hemm rekwiżiti estensivi ta’ żvelar, għad hemm tħassib dwar in-nuqqas ta’ kontrolli sistematiċi u ta’ sorveljanza insuffiċjenti tad-dikjarazzjonijiet tal-assi u tal-interessi, u suspetti ta’ żieda mhux ġustifikata fil-ġid jistgħu jwasslu għal verifika mill-awtoritajiet tat-taxxa biss jekk l-awtoritajiet investigattivi jkunu fetħu wkoll inkjesti kriminali. Fis- Slovenja , filwaqt li l-kategoriji ta’ uffiċjali taħt obbligi ta’ żvelar qed ikomplu jespandu, ir-riżorsi ddedikati għall-monitoraġġ u l-verifiki ma żammewx il-pass. In-nuqqas ta’ riżorsi umani jippersisti wkoll fil-Kummissjoni għar-Riżoluzzjoni tal-Kunflitti ta’ Interess fil- Kroazja .

-Il-protezzjoni tal-informaturi

Fil-kuntest tat-traspożizzjoni tad-Direttiva tal-UE tal-2019 dwar il-protezzjoni tal-informaturi 38 , l-Istati Membri jinsabu fil-proċess li jirrevedu l-leġiżlazzjoni nazzjonali eżistenti jew jintroduċu regoli ġodda. Xi Stati Membri ssimplifikaw il-qafas istituzzjonali għat-trattament tar-rapporti tal-informaturi. Dan kien il-każ fis- Slovakkja , fejn il-Parlament ħatar il-kap ta’ Uffiċċju indipendenti ġdid għall-Protezzjoni tal-Informaturi li jkopri kemm is-settur privat kif ukoll dak pubbliku. Fin- Netherlands , wara evalwazzjoni, l-Att dwar l-Awtorità tal-Informaturi se jiġi emendat biex tiżdied il-protezzjoni legali tal-informaturi.

-Il-finanzjament tal-partiti politiċi

Il-finanzjament tal-partiti politiċi jista’ jintuża bħala mezz għall-korruzzjoni, li jagħmel it-trasparenza u r-rigorożità tar-regolamentazzjoni fattur importanti. Twettqu jew qed jiġu diskussi riformi biex tiżdied it-trasparenza u s-sorveljanza tal-finanzjament tal-partiti politiċi f’diversi Stati Membri. Fil- Lussemburgu , ir-regolament dwar il-finanzjament tal-partiti politiċi ġie rivedut biex iġib aktar trasparenza. Fil- Finlandja , grupp ta’ ħidma parlamentari qed jirrieżamina l-iżvilupp tal-leġiżlazzjoni rilevanti. Fiċ- Ċekja , hija prevista analiżi aktar dettaljata tas-sistema ta’ finanzjament tal-partiti, biex jiġu identifikati lakuni leġiżlattivi u sfidi fil-prattika. Fin- Netherlands , il-leġiżlazzjoni proposta li bħalissa qed tiġi diskussa fil-Parlament għandha l-għan li tipproteġi l-funzjonament u l-organizzazzjoni tal-partiti politiċi kontra l-indħil barrani.

Il-ġlieda kontra l-impatt tal-pandemija fuq il-korruzzjoni

Il-pandemija tal-COVID-19 affettwat il-pass tar-riformi jew l-aġġudikazzjoni ta’ każijiet ta’ korruzzjoni f’xi Stati Membri, peress li l-awtoritajiet u l-qrati kienu qed jiffaċċjaw l-imperattiv li tiġi indirizzata l-emerġenza tas-saħħa. Il-GRECO rrakkomanda s-simplifikazzjoni ta’ miżuri kontra l-korruzzjoni fi proċessi relatati mal-pandemiji bħall-allokazzjoni u l-iżborż ta’ fondi ta’ rkupru, il-leġiżlazzjoni ta’ emerġenza u l-kura medika 39 . Fl-istess ħin, il-Kummissjoni u l-Kunsill indikaw l-importanza kontinwa li tiġi indirizzata l-korruzzjoni 40 . Bl-istess mod, l-OECD wissiet li l-ksur tal-integrità u l-prattiki korrotti jistgħu jimminaw l-irkupru, filwaqt li indikat b’mod partikolari l-ħtieġa li jiġu indirizzati r-riskji immedjati fl-akkwist ta’ emerġenza u li l-valutazzjonijiet tar-riskju kontra l-korruzzjoni jiġu integrati fil-miżuri ta’ rkupru ekonomiku 41 .

Ir-riskji ta’ korruzzjoni jidhru li żdiedu matul il-pandemija, b’mod partikolari bl-użu akbar ta’ proċeduri ta’ akkwist aċċellerati u simplifikati, li jirriżultaw f’għotjiet diretti jew fi proċeduri ta’ akkwist mhux kompetittivi. Dawn iċ-ċirkostanzi eċċezzjonali wasslu lill-awtoritajiet tal-awditjar u tal-kontroll f’diversi Stati Membri, pereżempju f’ Ċipru , il-Portugall , Franza , l-Italja , u l-Litwanja , biex joħorġu linji gwida biex jindirizzaw dawn ir-riskji, jew iwettqu awditi mmirati bħal fl- Awstrija  jew ir- Rumanija . 

3.3 Il-pluraliżmu tal-media u l-libertà tal-media

Il-pluraliżmu tal-media u l-libertà tal-media huma faċilitaturi ewlenin għall-istat tad-dritt, ir-responsabbiltà demokratika u l-ġlieda kontra l-korruzzjoni. L-Istati Membri għandhom obbligu li jiggarantixxu ambjent favorevoli għall-ġurnalisti, jipproteġu s-sikurezza tagħhom u jippromwovu l-libertà tal-media u l-pluraliżmu tal-media. Din it-taqsima tiffoka fuq oqsma fejn id-deċiżjonijiet politiċi u l-politiki jista’ jkollhom impatt qawwi fuq il-kapaċità tal-media li taqdi r-rwol tagħha.

Għodda għall-Monitoraġġ tal-Pluraliżmu tal-Media

L-Għodda għall-Monitoraġġ tal-Pluraliżmu tal-Media 42 tivvaluta r-riskji għal-libertà u l-pluraliżmu tal-media fl-Istati Membri kollha, billi tiffoka fuq erba’ oqsma – il-protezzjoni bażika tal-libertà tal-media, il-pluralità tas-suq, l-indipendenza politika u l-inklużività soċjali tal-media. L-aħħar riżultati tal-Għodda għall-Monitoraġġ (MPM 2021) jindikaw sitwazzjoni li qed tiddeterjora meta mqabbla mal-MPM 2020 fi tliet indikaturi ewlenin: il-libertà tal-espressjoni, il-protezzjoni tad-dritt għall-informazzjoni u l-professjoni ġurnalistika, u l-protezzjoni tal-ġurnalisti. Għal darb’oħra, ir-rispons ta’ diversi gvernijiet għall-pandemija tal-COVID-19 kellu effett fuq dan ir-riżultat. Filwaqt li r-riżultati jikkonfermaw li mhux ir-regolaturi tal-media kollha jistgħu jitqiesu ħielsa mill-influwenza, kemm minħabba l-mod tal-ħatra tal-bordijiet tagħhom kif ukoll meta jimplimentaw il-mandat tagħhom, kien hemm titjib żgħir. It-trasparenza tas-sjieda tal-media għadha tippreżenta bħala medja riskju medju madwar l-Istati Membri, minħabba nuqqas ta’ effettività tad-dispożizzjonijiet legali u l-fatt li l-informazzjoni tingħata biss lill-korpi pubbliċi, iżda mhux lill-pubbliku. Kif stabbilit fil-kapitoli tal-pajjiżi, minħabba għadd ta’ raġunijiet l-indipendenza politika tal-media titqies bħala qasam ta’ riskju kbir fl-istess sitt Stati Membri identifikati fl-MPM 2020 43 .

Riformi li għaddejjin biex tissaħħaħ l-indipendenza tar-regolaturi tal-media

Ir-regolaturi nazzjonali tal-media għandhom rwol ewlieni fid-difiża u l-infurzar tal-pluraliżmu tal-media. Kif enfasizza r-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, fl-implimentazzjoni ta’ regolamentazzjoni speċifika għall-media u fit-teħid ta’ deċiżjonijiet dwar il-politika tal-media, l-indipendenza tagħhom mill-interessi ekonomiċi u politiċi għandha impatt dirett fuq il-pluralità tas-suq u fuq l-indipendenza politika tal-ambjent tal-media. L-Istati Membri kollha għandhom leġiżlazzjoni implimentata li tistabbilixxi l-kompetenzi u l-indipendenza tar-regolaturi tal-media. Id-Direttiva dwar is-Servizzi tal-Media Awdjoviżiva (AVMSD) 44 tinkludi rekwiżiti speċifiċi biex tissaħħaħ l-indipendenza tal-awtoritajiet nazzjonali tal-media. Mill-pubblikazzjoni tal-ewwel rapport, fil-kuntest tat-traspożizzjoni tad-Direttiva, xi Stati Membri, bħall- Belġju , il-Bulgarija , il-Greċja , il-Latvja , il-Lussemburgu u l-Iżvezja , introduċew leġiżlazzjoni ġdida li mistennija tkompli ssaħħaħ l-indipendenza tar-regolaturi tal-midja tagħhom. Stati Membri oħrajn ( iċ-Ċekja , Ċipru , l-Estonja , Franza u l-Polonja ) ħabbru jew qed iħejju tali leġiżlazzjoni.

Għad hemm tħassib fir-rigward tal-indipendenza funzjonali u l-effettività ta’ xi regolaturi. Pereżempju, fir- Rumanija x-xogħol tar-regolatur kien imfixkel mill-fatt li l-ebda membru ġdid ma nħatar meta skadew diversi mandati preċedenti, u minħabba riżorsi insuffiċjenti. Fi Spanja u fis- Slovenja tqajjem ukoll tħassib dwar l-adegwatezza tar-riżorsi tar-regolatur. L-influwenza politika fil-proċess tan-nomina jew in-nuqqas ta’ salvagwardji effettivi kontra l-indħil politiku jibqgħu kwistjoni ta’ tħassib f’xi Stati Membri, minkejja li l-indipendenza formali hija minquxa fil-liġi. Dan huwa l-każ fi Stati Membri bħall- Kroazja , Malta , is-Slovakkja u l- Ungerija .

Titjib u ostakli relatati mat-trasparenza tas-sjieda tal-media

It-trasparenza tas-sjieda tal-media hija prekundizzjoni essenzjali għal kwalunkwe analiżi affidabbli tal-pluralità tas-swieq tal-media u biex il-pubbliku jkun jista’ jevalwa l-informazzjoni u l-opinjonijiet imxerrda mill-media. L-istandards internazzjonali 45 u l-leġiżlazzjoni tal-UE 46 jħeġġu lill-Istati Membri jadottaw miżuri speċifiċi f’dan il-qasam. Mill-aħħar Rapport ’l hawn, fil- Greċja  ġiet adottata leġiżlazzjoni ġdida biex ittejjeb it-trasparenza tas-sjieda tal-media u d-disponibbiltà pubblika tal-informazzjoni dwar is-sjieda tal-media. Fil- Finlandja , leġiżlazzjoni speċifika ġdida tobbliga lill-fornituri tas-servizzi tal-media jagħmlu l-informazzjoni dwar l-istruttura tas-sjieda tagħhom aċċessibbli għall-pubbliku. F’diversi Stati Membri oħra, qed jitħejjew liġijiet li jsaħħu t-trasparenza tas-sjieda tal-media u xi wħud raw li l-aċċessibbiltà tal-informazzjoni tissaħħaħ. Pereżempju, l- Irlanda stabbiliet bażi tad-data li wieħed jista’ jfittex fiha li tkopri l-informazzjoni tas-sjieda tal-media, li tiffaċilita s-sorveljanza pubblika. Il- Litwanja qed tistabbilixxi sistema ta’ informazzjoni aċċessibbli għall-pubbliku biex tiżvela informazzjoni dwar is-sjieda u, b’mod progressiv, dwar l-introjtu li jirriżulta mir-reklamar tal-Istat.

Jeżisti tħassib dwar in-nuqqas ta’ trasparenza tal-istrutturi ta’ sjieda aħħarija f’diversi Stati Membri, b’mod partikolari minħabba problemi prattiċi biex jiġu identifikati s-sidien aħħarin. Is-Slovenja għandha dispożizzjonijiet speċifiċi dwar it-trasparenza, iżda għad hemm tħassib peress li s-sidien benefiċjarji aħħarin mhux dejjem ikunu identifikabbli fir-Reġistru tal-Midja. Iċ- Ċekja adottat leġiżlazzjoni li tiggarantixxi l-aċċess pubbliku permezz ta’ reġistru għal ammont limitat ta’ informazzjoni dwar is-sjieda għall-kumpaniji kollha, inkluż il-media, iżda jibqa’ jeżisti tħassib li s-sistema ma tobbligax lill-kumpaniji tal-media jiżvelaw l-istruttura tas-sjieda sħiħa tagħhom. In-nuqqas ta’ trasparenza tas-sjieda tal-media għadu sors ta’ tħassib fil- Bulgarija , peress li d-data dwar is-sjieda tal-media għadha ma tiġix żvelata b’mod sħiħ lill-pubbliku.

Riskji għat-trasparenza u l-allokazzjoni ġusta tar-reklamar tal-Istat

Regoli trasparenti u kriterji ġusti jnaqqsu r-riskju ta’ favoritiżmu fid-distribuzzjoni tar-reklamar tal-Istat. Nuqqas ta’ regoli bħal dawn iżid ir-riskju li l-flus pubbliċi jiġu allokati għal mezzi tal-media speċifiċi b’mod preġudikat u jistgħu jippermettu influwenza politika indiretta fuq il-media, u b’hekk tiġi mminata l-indipendenza tagħha.

Ir-Rapport tal-2020 innota n-nuqqas ta’ leġiżlazzjoni speċifika dwar din il-kwistjoni f’ħafna Stati Membri. Dan jibqa’ l-każ, minkejja l-fatt li l-awtoritajiet ċentrali jew lokali f’għadd ta’ Stati Membri komplew jidderieġu somom sinifikanti ta’ dħul mir-reklamar lill-media. Fl- Awstrija , ammonti kbar ta’ reklamar tal-Istat lill-media huma akkumpanjati minn tħassib kontinwu dwar it-trasparenza u l-ġustizzja tal-allokazzjoni u attenzjoni insuffiċjenti għall-pluraliżmu tal-media. Fil- Kroazja , għalkemm ir-reklamar tal-Istat huwa parzjalment regolat, il-partijiet ikkonċernati jirrapportaw li dan ta’ spiss idgħajjef l-indipendenza politika tal-mezzi tal-media li huma ekonomikament dipendenti fuq tali finanzjament, b’mod partikolari fil-livell lokali. Fil- Bulgarija , in-nuqqas ta’ salvagwardji regolatorji għall-allokazzjoni ġusta u trasparenti tar-reklamar tal-Istat huwa kombinat ma’ tħassib relatat mat-trasparenza fl-allokazzjoni tal-finanzjament pubbliku lill-mezzi tal-media. Fl- Ungerija , l-allokazzjoni tar-reklamar tal-istat tkompli tippermetti lill-Gvern jeżerċita influwenza politika indiretta fuq il-midja, bl-istat ikun l-akbar reklamatur fil-pajjiż u l-maġġoranza kbira tad-dħul imur għand il-kumpaniji tal-midja li jappoġġaw lill-gvern. Fil- Polonja , ir-reklamar tal-Istat jidher li huwa mmirat l-aktar lejn mezzi tal-media meqjusa bħala li jappoġġaw lill-Gvern.

Pressjoni politika u influwenza fuq il-midja

Il-vulnerabbiltajiet u r-riskji jiżdiedu meta l-indipendenza politika tal-media tkun mhedda, fin-nuqqas ta’ regolamentazzjoni kontra l-indħil politiku jew meta r-regoli jippermettu lill-atturi politiċi jkunu s-sidien tal-media. Mill-pubblikazzjoni tal-aħħar rapport, il-pressjoni politika fuq il-media kienet evidenti f’għadd ta’ każijiet. Fiċ- Ċekja , il-kontroversji politiċi komplew jaffettwaw il-bord superviżorju tat-TV Ċek. F’ Malta , fid-dawl tas-sjieda miż-żewġ partiti politiċi ewlenin tal-istazzjonijiet tat-televiżjoni u tar-radju tagħhom stess, tressqet kawża kostituzzjonali li kkontestat it-taqsima rilevanti tal-Att dwar ix-Xandir Malti, bl-argument kontra l-mod li bih ir-regoli jiġu applikati mir-regolatur tal-media. Fis- Slovenja , il-bidliet possibbli fil-finanzjament tax-xandar tas-servizz pubbliku u l-pressjoni fuq l-aġenzija tal-istampa nazzjonali jitqiesu mill-partijiet ikkonċernati bħala politikament immotivati. Fil- Polonja , l-akkwist potenzjali ta’ grupp kbir tal-istampa bi sjieda privata minn kumpanija taż-żejt ikkontrollata mill-Istat qajjem tħassib dwar it-theddida potenzjali għall-pluraliżmu tas-suq tal-media. Fil- Bulgarija , l-influwenza politika fuq il-midja għadha kwistjoni ta’ tħassib, anke minħabba n-nuqqas ta’ regoli li jipprevjenu lill-politiċi u lill-partiti politiċi milli jkollhom mezzi tal-midja. Fl- Ungerija , il-Kunsill tal-Media adotta għadd ta’ deċiżjonijiet li kellhom l-effett li jwaqqfu x-xandiriet ta’ wieħed mill-aħħar stazzjonijiet tar-radju indipendenti tal-Ungerija 47 .

L-aċċess għall-informazzjoni huwa għodda ewlenija għall-media, is-soċjetà ċivili u l-fiduċja tal-pubbliku

Id-dritt ta’ aċċess għall-informazzjoni miżmuma mill-awtoritajiet pubbliċi huwa prekundizzjoni fundamentali għall-media, kif ukoll għas-soċjetà ċivili u ċ-ċittadini b’mod ġenerali, biex ikunu jistgħu jaqdu r-rwol tagħhom fid-dibattitu demokratiku u l-iskrutinju tal-istituzzjonijiet pubbliċi. Fl-2020, f’ Ċipru daħlet fis-seħħ leġiżlazzjoni ġdida li tistabbilixxi l-qafas u l-kundizzjonijiet għall-aċċess għall-informazzjoni pubblika, u diversi Stati Membri oħra qed jippjanaw li jintroduċu leġiżlazzjoni komprensiva dwar l-aċċess għall-informazzjoni (l- Awstrija ) jew li jintroduċu mekkaniżmi għall-medjazzjoni dwar l-ilmenti (in- Netherlands ). Filwaqt li l-aċċess għall-informazzjoni huwa garantit mil-liġi fl-Istati Membri kollha, għad hemm ostakli prattiċi f’ħafna każijiet. Fir- Rumanija , monitoraġġ regolari mill-awtoritajiet nazzjonali jiżvela implimentazzjoni differenti fl-amministrazzjoni, kif ukoll prijoritizzazzjoni insuffiċjenti ta’ miżuri ta’ trasparenza mill-korpi pubbliċi, bl-awtoritajiet lokali jkollhom l-inqas livelli ta’ konformità. Fil- Kroazja , ġew enfasizzati nuqqasijiet dwar l-infurzar tad-deċiżjonijiet tal-Kummissarju tal-Informazzjoni. Fil- Lussemburgu , għad hemm tħassib dwar il-proċeduri twal għall-aċċess għad-dokumenti uffiċjali. Fid- Danimarka , qed jiġu diskussi r-restrizzjonijiet eżistenti għad-dritt ta’ aċċess għall-fajls pubbliċi.

Il-protezzjoni tal-ġurnalisti kontra t-theddid u l-attakki

Il-ħtieġa li tiġi indirizzata s-sikurezza tal-ġurnalisti madwar l-UE ġiet enfasizzata minn każijiet reċenti li bħalissa qed jiġu investigati, bħall-qtil tal-ġurnalist Grieg Giorgios Karaivaz f’April 2021 u l-qtil tal-ġurnalist Netherlandiż Peter R. de Vries f’Lulju 2021. Ħafna ġurnalisti għadhom soġġetti għal theddid u attakki, b’mod partikolari meta jkunu qed jinvestigaw il-kriminalità u l-korruzzjoni. Fis- Slovakkja , għadd ta’ individwi involuti fil-qtil tal-ġurnalist investigattiv Ján Kuciak u tal-għarusa tiegħu fl-2018 ġew ikkundannati, u l-proċess tal-allegat moħħ wara l-qtil għadu għaddej. F’ Malta , l-inkjesta pubblika dwar il-qtil tal-ġurnalista investigattiva Daphne Caruana Galizia fl-2017 issa temmet xogħolha. Kien hemm għadd ta’ żviluppi fil-proċedimenti kriminali relatati mal-qtil tagħha.

Fl-2020, il-Pjattaforma tal-Kunsill tal-Ewropa għall-Promozzjoni tal-Protezzjoni tal-Ġurnaliżmu u s-Sikurezza tal-Ġurnalisti rreġistrat l-akbar għadd ta’ twissijiet li qatt kellha, żieda ta’ 40 % meta mqabbla mal-2019 48 . Fl-2020, il-Pjattaforma tal-Immappjar tal-Libertà tal-Media 49 mmonitorjat ukoll 280 każ ta’ ksur tal-libertà tal-media, li affettwaw total ta’ 908 persuna jew entità tal-media fi 23 Stat Membru. Dan il-ksur kien jinkludi fastidju jew abbuż psikoloġiku, theddid legali, attakki fiżiċi, attakki fuq il-proprjetà, diskors ta’ mibegħda, kampanji ta’ tfigħ ta’ tajn u ċensura. L-attakki fiżiċi ġew irrappurtati b’mod partikolari fil-kuntest ta’ protesti pubbliċi, u l-ġurnalisti fi Franza , il- Ġermanja , il- Greċja u l- Polonja kienu soġġetti għal aggressjoni minn dimostranti, iżda wkoll f’xi każijiet mill-forzi tal-pulizija. It-theddid online qed jiżdied madwar l-UE, b’ġurnalisti nisa u ġurnalisti ta’ sfond minoritarju partikolarment f’riskju. Din is-sitwazzjoni hija partikolarment inkwetanti meta politiċi jew personalitajiet pubbliċi b’saħħithom ikunu qed jibdew attakki bħal dawn. Fis- Slovenja , pereżempju, għadd ta’ każijiet prominenti kienu jikkonċernaw fastidju online u theddid kontra ġurnalisti minn politiċi. Fil- Portugall , qed jiġi investigat każ ta’ sorveljanza tal-pulizija, li jfittex li jidentifika s-sorsi tal-ġurnalisti u li jitwettaq mingħajr mandat ġudizzjarju. Fl- Italja , twissija reċenti tikkonċerna l-allegata interċettazzjoni telefonika ta’ diversi ġurnalisti li jaħdmu fuq kwistjonijiet ta’ migrazzjoni bħala parti minn investigazzjoni tal-prosekuturi pubbliċi dwar ir-relazzjonijiet bejn l-NGOs u t-traffikanti tal-bnedmin.

F’diversi Stati Membri jeżistu mekkaniżmi li jipprovdu appoġġ prattiku lill-ġurnalisti li jeħtieġu l-għajnuna. Fin- Netherlands , fl-2021 sar rieżami tal-proġett “PersVeilig” li għandu l-għan li jnaqqas it-theddid, il-vjolenza u l-aggressjoni kontra l-ġurnalisti, fejn saru proposti għal titjib. Fl- Italja , Ċentru ta’ Koordinazzjoni stabbilit fl-2017 li jittratta atti kontra l-ġurnalisti għadu jiġi kkunsidrat bħala l-aħjar prattika fil-livell tal-UE. Stati Membri oħra qed jikkunsidraw li jintroduċu salvagwardji leġiżlattivi ġodda għall-protezzjoni tal-ġurnalisti. Fil- Finlandja , il-gvern qed jippjana bidliet fil-Kodiċi Kriminali biex jiffaċilita l-prosekuzzjoni ta’ theddid illegali u tal-immirar ta’ vittmi vulnerabbli, bħal ġurnalisti freelance, biex iżid il-piena għal reati relatati mal-ġeneru u jindirizza diskors ta’ mibegħda dirett lejn ġurnalisti nisa. L- Iżvezja wkoll qed tieħu passi biex ittejjeb il-protezzjoni tal-ġurnalisti, bħala parti mir-rieżami li għaddej tal-protezzjoni mil-liġi kriminali ta’ ċerti funzjonijiet vitali fis-soċjetà.

Kawżi strateġiċi kontra l-parteċipazzjoni pubblika (SLAPPs), forma partikolari ta’ fastidju użata kontra ġurnalisti u oħrajn involuti fil-protezzjoni tal-interess pubbliku, spiss ikkombinati ma’ theddid għas-sikurezza fiżika, huma ta’ tħassib serju f’diversi Stati Membri. Pereżempju, fil- Kroazja , l-użu estensiv ta’ SLAPPs kellu impatt qawwi fuq il-mezzi tal-media, b’mod partikolari dawk iżgħar jew lokali, kif ukoll fuq ġurnalisti freelance. F’pajjiżi oħra, bħall- Polonja , il-komunità tal-aġenziji tal-aħbarijiet osservat żieda fil-kawżi kontra ġurnalisti b’effetti intimidanti, marbuta ma’ ittri ta’ twissija indirizzati lill-ġurnalisti u l-kmamar tal-aħbarijiet biex iwaqqfu r-rappurtar kritiku dwar kumpaniji jew istituzzjonijiet pubbliċi. Dan jidher li jaffettwa b’mod partikolari lill-mezzi iżgħar tax-xandir tal-aħbarijiet u lill-freelancers, b’riskju kbir ta’ awtoċensura.

L-impatt tal-pandemija fuq il-libertà tal-media u l-pluraliżmu tal-media

L-aġenziji tal-aħbarijiet tal-Ewropa kienu kritiċi biex iċ-ċittadini jinżammu infurmati matul il-pandemija tal-COVID-19. Id-domanda għal informazzjoni u aħbarijiet ivverifikati bil-fatti żdiedet b’mod sostanzjali, kif innutat fil-Pjan ta’ Azzjoni Medjatiku u Awdjoviżiv tal-Kummissjoni 50 . Fl-istess ħin, il-pandemija wasslet għal sfidi ekonomiċi serji għas-settur tal-media, kif ukoll għal ġurnalisti individwali u ħaddiema tal-media.

Diversi kapitoli tal-pajjiżi jindikaw telf bla preċedent ta’ dħul u kwistjonijiet ta’ likwidità finanzjarja, jew saħansitra falliment u għeluq għall-kumpaniji tal-media. Il-mezzi tax-xandir reġjonali u lokali jidhru li ntlaqtu l-agħar, bir-riżultat li xi Stati Membri issa għandhom żoni kbar mingħajr stabbilimenti lokali tal-aħbarijiet. Ġurnalisti individwali ffaċċjaw kundizzjonijiet ekonomiċi u tax-xogħol li qed jiddeterjoraw f’diversi Stati Membri. Il-qgħad żdied fis-settur, u ħafna professjonisti tal-media u ġurnalisti, b’mod partikolari dawk li huma soġġetti għal kundizzjonijiet ta’ impjieg prekarji jew li huma freelancers, sabu ruħhom mingħajr introjtu. Dan kollu żied il-vulnerabbiltà tagħhom għall-pressjoni.

Biex jiġġieldu u jtaffu l-impatt tal-pandemija, madwar nofs l-Istati Membri kollha stabbilew skemi speċifiċi ta’ appoġġ għall-media, li primarjament jipprovdu fondi jew għotjiet lis-setturi kollha tal-media jew lil xi wħud minnhom. Il-media lokali ġiet inkluża b’mod espliċitu fi skemi bħal dawn fi Stati Membri bħall- Estonja , l- Iżvezja , il- Finlandja , id- Danimarka , in- Netherlands ,  Franza u l- Italja . Diversi Stati Membri, bħal Ċipru , il- Litwanja , il- Portugall u r- Rumanija , appoġġaw kemm il-media kif ukoll l-informazzjoni pubblika permezz ta’ reklamar pubbliku għal kampanji ta’ sensibilizzazzjoni relatati mal-COVID-19. F’xi pajjiżi, il-ġurnalisti setgħu jibbenefikaw minn appoġġ ġeneralizzat għall-qgħad (l- Irlanda ), filwaqt li f’xi Stati Membri s-sitwazzjoni spiss irriżultat diffiċli għall-ġurnalisti freelance. Il-maġġoranza ta’ dawn il-miżuri ntlaqgħu tajjeb mill-partijiet ikkonċernati tal-media, għalkemm kien hemm dubji dwar ċerti aspetti, bħal pereżempju t-trasparenza tagħhom ( Malta ), kemm kienu ġusti l-kriterji ta’ distribuzzjoni (l- Awstrija ) jew l-impatt possibbli fuq il-fiduċja taċ-ċittadini fil-media (ir- Rumanija ).

Madankollu, l-impatt tal-pandemija fuq il-media u l-miżuri meħuda biex itaffuh ma humiex limitati għall-aspetti ekonomiċi. Sensiela ta’ restrizzjonijiet stabbiliti għall-ġlieda kontra l-pandemija għamlu x-xogħol tal-ġurnalisti aktar diffiċli u xi drabi affettwaw l-aċċess tagħhom għall-informazzjoni pubblika. Filwaqt li t-tfixkil jew id-derogi mir-regoli ġenerali dwar l-aċċess għall-informazzjoni kienu ġeneralment limitati għall-istadji bikrin ħafna tal-pandemija (eż. Spanja , l-Italja ), fi Stati Membri bħall- Ungerija l-aċċess għall-informazzjoni pubblika ġie ssikkat permezz ta’ miżuri ta’ emerġenza introdotti matul il-pandemija, u b’hekk l-aċċess f’waqtu għal tali informazzjoni sar aktar diffiċli għal mezzi tal-midja indipendenti. Il-ġurnalisti komplew ukoll jiffaċċjaw ostakli fir-rigward tal-aċċess għal postijiet jew aċċess selettiv għal konferenzi stampa online jew fiżiċi f’xi Stati Membri. Fil- Polonja , l-eżerċitar tad-dritt ta’ aċċess għall-informazzjoni pubblika jirriskja li jkompli jiġi limitat b’riżultat ta’ sfida kostituzzjonali li tinsab għaddejja u l-pandemija wasslet għas-sospensjoni tal-iskadenzi stipulati mil-liġi amministrattiva, u b’hekk ġie limitat jew ittardjat l-aċċess għall-informazzjoni pubblika. Fir- Rumanija , il-pandemija tqieset li kienet qed tintuża biex tiġġustifika dewmien jew rifjuti li tiġi pprovduta informazzjoni, u ntużaw regoli dwar il-protezzjoni tad-data biex jiġi limitat l-aċċess. B’kuntrast ma’ dan, xi Stati Membri inklużi l- Litwanja u n- Netherlands eżentaw lill-ġurnalisti mill-projbizzjonijiet tal-ivvjaġġar minħabba l-COVID-19, sabiex ikunu jistgħu jkomplu jsegwu l-avvenimenti u jirrappurtaw b’mod dirett.

3.4 Kwistjonijiet istituzzjonali oħra marbuta mal-kontrolli u l-bilanċi

L-istat tad-dritt f’demokrazija huwa bbażat fuq kontrolli u bilanċi istituzzjonali bejn il-korpi tal-Istat, li jiggarantixxu l-funzjonament, il-kooperazzjoni u l-kontroll reċiproku tagħhom sabiex is-setgħa tiġi eżerċitata minn awtorità statali waħda taħt l-iskrutinju ta’ oħrajn, f’konformità mat-tradizzjoni politika u legali ta’ kull Stat Membru. Is-soċjetà ċivili għandha wkoll rwol ewlieni fis-sistema ta’ kontrolli u bilanċi.

Din it-taqsima teżamina l-iżviluppi sinifikanti relatati ma’ tali kontrolli u bilanċi. Dan jinkludi l-proċess għat-tħejjija, il-promulgazzjoni u r-rieżami tal-liġijiet u r-rwol tal-awtoritajiet indipendenti fis-salvagwardja tal-istat tad-dritt. Tema sottostanti f’dan ir-rigward hija l-kwalità tal-amministrazzjoni pubblika, u kif l-awtoritajiet japplikaw id-dritt u jimplimentaw id-deċiżjonijiet tal-qorti. Qafas ta’ abilitazzjoni għas-soċjetà ċivili jippermetti dibattitu u skrutinju ta’ dawk fil-poter; u meta l-ispazju tagħhom biex joperaw jiċkien, huwa sinjal li l-istat tad-dritt jinsab f’riskju. Din it-taqsima tippreżenta wkoll l-iżviluppi dwar ir-reġim legali skont liema ttieħdu l-miżuri tal-COVID-19, u r-rwoli tal-Parlamenti, il-Qrati Kostituzzjonali, il-qrati u l-ombudspersons.

Riformi kostituzzjonali u dibattiti biex jissaħħu l-kontrolli u l-bilanċi istituzzjonali

Il-proċessi ta’ riforma kostituzzjonali biex jissaħħu s-salvagwardji u l-kontrolli u l-bilanċi msemmija s-sena li għaddiet komplew mexjin ’il quddiem. F’ Ċipru , il-ħolqien ta’ Qorti Kostituzzjonali separata li tieħu f’idejha r-rieżami tal-kostituzzjonalità tal-liġijiet mill-Qorti Suprema issa huwa pendenti fil-Parlament. F’ Malta , ir-riforma Kostituzzjonali dwar il-ħatriet għal ċerti kummissjonijiet indipendenti ġiet iffinalizzata, iżda il-progress fuq il-Konvenzjoni Kostituzzjonali biex jiġi indirizzat it-tisħiħ tar-rwol tal-Parlament kien kajman. Fil- Lussemburgu , ir-riforma kostituzzjonali li tħabbret qabel ma hijiex se titkompla: l-approċċ issa huwa li jiġu introdotti rieżamijiet immirati dwar suġġetti speċifiċi, pereżempju dwar il-Kunsill għall-Ġudikatura. Qed isiru dibattiti estensivi dwar il-funzjonament xieraq tal-kontrolli u l-bilanċi fin- Netherlands , wara investigazzjoni parlamentari dwar l-implimentazzjoni tas-sistema ta’ allowances għall-indukrar tat-tfal.

Biex jgħinu fl-iżvilupp ta’ sistema bbilanċjata, għadd ta’ Stati Membri qed jużaw fehmiet u għarfien espert differenti, inklużi korpi esperti internazzjonali bħall-Kummissjoni ta’ Venezja. Il-Kummissjoni tqis li dan huwa approċċ kostruttiv.

L-inklużività, il-kwalità u t-trasparenza tat-tfassil tal-liġijiet għadhom sfida

Għadd ta’ Stati Membri qed jieħdu passi biex ikomplu jtejbu l-proċessi biex jinbnew politiki bbażati fuq l-evidenza, għall-konsultazzjonijiet u l-involviment tal-partijiet ikkonċernati, sabiex jiġi żgurat li l-liġijiet ikunu r-riżultat ta’ diskussjoni wiesgħa fis-soċjetà. Il-proġett innovattiv tal-Konvenzjoni taċ-Ċittadini għall-Klima fi Franza  ġibed attenzjoni u interess sostanzjali minn Stati Membri oħra. Fil- Portugall , il-Parlament mexxa ’l quddiem miżuri biex itejjeb it-trasparenza tat-tfassil tal-liġijiet u l-kwalità tal-leġiżlazzjoni. Fil- Greċja , bħalissa għaddej qafas ġdid biex jiġu eżaminati l-impatt u l-kwalità tal-abbozzi tal-liġijiet, u l-partijiet ikkonċernati jirrappurtaw titjib fil-kwalità u tnaqqis sinifikanti f’emendi tal-aħħar minuta mhux relatati fil-Parlament. Fl- Estonja , il- Latvja u l- Awstrija , qed jittieħdu passi biex jittejjeb l-involviment taċ-ċittadini u tal-partijiet ikkonċernati fit-tfassil tal-politika. Fi Spanja , ġie approvat ir-Raba’ Pjan ġdid ta’ Gvern Miftuħ (2020-2024) biex jissaħħu r-rabtiet bejn iċ-ċittadini u l-awtoritajiet pubbliċi, kif ukoll biex jiżdied l-involviment taċ-ċittadini fl-iżvilupp tal-politiki pubbliċi.

Id-djalogu mal-partijiet ikkonċernati indika sfidi f’għadd ta’ Stati Membri biex jiġi żgurat li r-regoli għall-inklużività, it-trasparenza u l-kwalità tal-politiki tat-tfassil tal-liġijiet jiġu applikati b’mod sistematiku fil-prattika. Fis- Slovakkja , il-partijiet ikkonċernati qajmu tħassib dwar in-nuqqas ta’ dibattitu estensiv u infurmat dwar il-karatteristiċi ewlenin tar-riforma kostituzzjonali reċenti, u esprimew dispjaċir għall-fatt li l-awtoritajiet ma fittxewx l-opinjoni tal-Kummissjoni ta’ Venezja dwar ir-riforma ġudizzjarja u kostituzzjonali tagħha. Fiċ- Ċekja , ġew irrapportati għadd kbir ta’ proċeduri ta’ urġenza, u l-partijiet ikkonċernati qajmu tħassib li dawn il-proċeduri ntużaw ukoll għal atti li ma kinux relatati mal-indirizzar tal-pandemija. Fi Franza ,l-għadd ta’ proċeduri aċċellerati u rapidi fil-Parlament żdied b’mod sinifikanti, b’konsegwenzi għall-konsultazzjoni tal-partijiet ikkonċernati kif ukoll għall-ħidma parlamentari. Fil- Belġju , il-Kunsill tal-Istat jesperjenza sfidi fl-għoti ta’ opinjonijiet dwar abbozzi ta’ leġiżlazzjoni minħabba riżorsi insuffiċjenti u skadenzi spiss qosra għall-konsultazzjoni.

F’xi Stati Membri, il-proċess leġiżlattiv qajjem tħassib dwar l-istat tad-dritt. Fl- Ungerija , bidliet frekwenti u f’daqqa tal-leġiżlazzjoni jkomplu jdgħajfu l-prevedibbiltà tal-ambjent regolatorju, u f’xi każijiet il-pass tal-leġiżlazzjoni l-ġdida kompla jaċċellera. Fil- Polonja , l-adozzjoni rapida tal-leġiżlazzjoni għadha qed tintuża, inkluż għal riformi strutturali sinifikanti tal-ġudikatura, bħall-emendi reċenti għal-liġi dwar il-Qorti Suprema. Fil- Bulgarija , il-prattika tal-introduzzjoni ta’ emendi leġiżlattivi importanti permezz ta’ emendi għal atti legali oħrajn mhux relatati, li jevitaw ir-rekwiżiti ta’ konsultazzjoni pubblika u ta’ valutazzjoni tal-impatt, qed tkompli tqajjem tħassib. Fir- Rumanija , għad hemm tħassib dwar l-istabbiltà u l-prevedibbiltà tal-leġiżlazzjoni, peress li l-leġiżlazzjoni tinbidel ta’ spiss u l-liġijiet li jirriżultaw jistgħu jkunu kontradittorji, għalkemm ingħataw sinjali inkoraġġanti mill-Parlament matul din il-leġiżlatura.

Żviluppi sinifikanti dwar il-Qrati Supremi u Kostituzzjonali fil-kontrolli u l-bilanċi

Il-Qrati Supremi u l-Qrati Kostituzzjonali għandhom rwol ewlieni fis-sistema ta’ kontrolli u bilanċi. Madankollu, l-iżviluppi f’xi Stati Membri jqajmu tħassib. Fis- Slovakkja , ir-riforma Kostituzzjonali ta’ Diċembru 2020 teskludi b’mod espliċitu l-kompetenza tal-Qorti Kostituzzjonali li tirrieżamina l-liġijiet Kostituzzjonali. Din ir-riforma speċifika issa qed tiġi rrieżaminata mill-Qorti Kostituzzjonali. Fl- Ungerija , ġie espress tħassib dwar ir-rwol tal-Qorti Kostituzzjonali fir-rieżami tad-deċiżjonijiet finali tal-qrati, li taġixxi bħala livell ieħor ta’ appell, li tiddeċiedi dwar il-merti tal-każ bl-istess mod bħall-qrati tal-appell ordinarji għalkemm mhijiex parti mis-sistema tal-qorti, li jqajjem mistoqsijiet fir-rigward taċ-ċertezza legali.

Għadd ta’ żviluppi reċenti qajmu wkoll tħassib fir-rigward tal-prinċipju tas-supremazija tad-dritt tal-Unjoni. Ir-rispett għall-istat tad-dritt u l-ugwaljanza tal-Istati Membri fl-UE jirrikjedi li d-dritt tal-Unjoni jkollu s-supremazija fuq id-dritt nazzjonali u d-deċiżjonijiet tal-QĠUE jkunu vinkolanti fuq l-awtoritajiet tal-Istati Membri kollha, inklużi l-qrati nazzjonali. Fid-9 ta’ Ġunju 2021, il-Kummissjoni ddeċidiet li tibda proċedimenti ta’ ksur kontra l- Ġermanja għal ksur tal-prinċipju tas-supremazija tal-liġi tal-UE fir-rigward tas-sentenza tal-Qorti Kostituzzjonali Ġermaniża tal-5 ta’ Mejju 2020 51 . Fil- Polonja , din id-deċiżjoni ġiet invokata biex tikkontesta l-kompetenza tal-QĠUE li tittratta każijiet relatati mal-indipendenza ġudizzjarja, u l-Gvern talab lill-Qorti Kostituzzjonali Pollakka tiddikjara l-preċedenza tal-Kostituzzjoni Pollakka fuq id-dritt tal-Unjoni. Fl-14 ta’ Lulju 2021, it-Tribunal Kostituzzjonali ddeċieda li l-ordnijiet interim maħruġa mill-QĠUE li jaffettwaw l-organizzazzjoni tal-qrati Pollakki mhumiex kompatibbli mal-Kostituzzjoni Pollakka 52 u fis-16 ta’ Lulju 2021 l-Ewwel President tal-Qorti Suprema Pollakka ħassar digriet li jimplimenta ordni preċedenti tal-QĠUE biex tissospendi l-attivitajiet tal-Awla Dixxiplinari tal-Qorti Suprema f’kawżi dixxiplinari kontra l-imħallfin 53 . Fi Franza , deċiżjoni tal-Kunsill tal-Istat dwar iż-żamma tad-data qajmet tħassib fir-rigward tal-interazzjoni tagħha mal-ordni ġuridiku tal-UE. 54 . Fir- Rumanija , deċiżjoni tal-Qorti Kostituzzjonali ma aċċettatx is-sejbiet ta’ deċiżjoni preliminari tal-QĠUE u qajmet dubji dwar il-prinċipju tas-supremazija tad-dritt tal-UE,  li jista’ jikkostitwixxi ostaklu sinifikanti għall-qrati msejħa biex japplikaw ir-rekwiżiti tad-dritt tal-UE stabbiliti fid-deċiżjoni preliminari meta jiddeċiedu l-kawżi.

Ir-rwol ewlieni tal-Ombudsperson u tal-Istituzzjonijiet Nazzjonali tad-Drittijiet tal-Bniedem

L-Ombudsperson u l-Istituzzjonijiet Nazzjonali tad-Drittijiet tal-Bniedem għandhom rwol importanti biex jipprovdu kontrolli u bilanċi, jiddefendu d-dritt għal amministrazzjoni tajba u trattament ġust, u jindikaw ksur tad-drittijiet fundamentali. Fin- Netherlands , l-Ombudsman kien wieħed minn tal-ewwel li wissa lill-amministrazzjoni dwar trattament inġust fir-rigward tar-rimborżi tas-sussidji għat-tfal, u kkritika n-nuqqas ta’ segwitu mill-gvern. Fil- Greċja , ġew imsaħħa s-setgħat tal-Istituzzjoni tal-Ombudsperson, b’mod partikolari fl-investigazzjoni ta’ inċidenti ta’ arbitrarjetà mill-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi, u hija intervjeniet f’każijiet ta’ ksur tad-drittijiet fundamentali 55 . F’ Malta , riforma Kostituzzjonali saħħet il-ħatra, is-sospensjoni u t-tkeċċija tal-Ombudsperson, u r-regoli l-ġodda se jiġu applikati għall-ewwel darba mal-ħatra ta’ Ombudsperson ġdid, li għadha pendenti.

F’ċerti Stati Membri, il-ħatra u t-tkeċċija tal-Ombudsperson kienu punt ta’ tilwim politiku u legali. Fil- Polonja , l-Ombudsman kompla jkollu rwol ewlieni bħala salvagwardja tal-istat tad-dritt. Il-mandat tal-aħħar okkupant tal-kariga ntemm fl-2020, iżda baqa’ fil-pożizzjoni tiegħu peress li ma setax jintlaħaq qbil politiku dwar sostitut. It-tkomplija tal-eżerċizzju tas-setgħat mill-Ombudsperson li wasal biex jispiċċa l-mandat tiegħu intemmet f’Lulju 2021 wara deċiżjoni tat-Tribunal Kostituzzjonali u l-proċedimenti parlamentari issa jindikaw ħatra b’appoġġ bejn il-partiti 56 . Fir- Rumanija , il-Qorti Kostituzzjonali sabet bħala antikostituzzjonali d-deċiżjoni tal-Parlament li jkeċċi l-ombudsperson maħtur taħt mandat parlamentari preċedenti, u reġgħet iddaħħlet fil-funzjonijiet tagħha.

L-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili bħala atturi essenzjali għall-istat tad-dritt

Fil-maġġoranza tal-Istati Membri, hemm ambjent favorevoli u ta’ appoġġ għas-soċjetà ċivili, u l-ispazju tas-soċjetà ċivili għadu kkunsidrat miftuħ 57 . Minbarra dan, f’xi Stati Membri, l-awtoritajiet ipprovdew appoġġ finanzjarju addizzjonali sabiex jappoġġaw l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili. Fl- Estonja , ġie stabbilit programm ġdid tal-gvern għall-2021-2024 biex tkompli tinbena sħubija strateġika bejn l-Organizzazzjonijiet tas-Soċjetà Ċivili u l-istituzzjonijiet pubbliċi. F’diversi Stati Membri, is-soċjetà ċivili qed tinvesti aktar fil-ħidma fil-livell taċ-ċittadini dwar l-istat tad-dritt.

Madankollu, f’xi Stati Membri, l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili qed jiffaċċjaw sfidi serji. Eżempji jinkludu theddid intenzjonat, inkluż permezz ta’ restrizzjonijiet jew kontrolli finanzjarji, mill-awtoritajiet, jew protezzjoni inadegwata kontra attakki fiżiċi jew verbali, kontra deċiżjonijiet arbitrarji, kontra SLAPPs, jew meta jitbaxxa l-livell ta’ protezzjoni tad-drittijiet fundamentali li jiggarantixxi l-ħidma tas-soċjetà ċivili. Pereżempju, fl- Ungerija , għad hemm pressjoni fuq l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili li jikkritikaw lill-gvern, u filwaqt li l-liġi dwar it-trasparenza tal-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili ffinanzjati minn barra tħassret wara s-sentenza tal-QĠUE, ġew introdotti miżuri ġodda. Fil- Polonja , l-NGOs li jikkritikaw il-politiki tal-Gvern huma soġġetti għal fastidju u intimidazzjoni mill-awtoritajiet u l-uffiċjali pubbliċi. Fil- Greċja , il-proċess ta’ reġistrazzjoni tal-NGOs attivi fil-qasam tal-ażil, il-migrazzjoni u l-inklużjoni soċjali jkompli jqajjem dubji. Filwaqt li sar xi progress, l-isfidi rigward ir-reġistrazzjoni huma wkoll ta’ tħassib f’ Ċipru . F’ Malta , l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili esprimew tħassib dwar regoli ġodda għall-ġbir ta’ fondi, li jagħmluha aktar diffiċli għall-assoċjazzjonijiet biex iwettqu l-attivitajiet tagħhom. Fis- Slovakkja , attakki verbali minn awtoritajiet pubbliċi u politiċi fuq attivisti u organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili, kif ukoll tnaqqis ta’ fondi pubbliċi għal organizzazzjonijiet li jippromwovu l-ugwaljanza bejn il-ġeneri, iqajmu tħassib dwar ir-rispett għar-rwol demokratiku tas-soċjetà ċivili. Fi Franza u Spanja , hemm tħassib dwar l-impatt tal-leġiżlazzjoni tas-sigurtà pubblika fuq il-ħidma tal-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili, minħabba l-limitazzjonijiet imposti fuq il-libertajiet tal-espressjoni u tal-informazzjoni u d-dritt ta’ protesta. 

L-impatt tal-pandemija tal-COVID-19 fuq il-kontrolli u l-bilanċi u d-dibattiti pubbliċi

Kien hemm reġimi legali differenti li taħthom ġew adottati miżuri tal-COVID-19, li jinkludu restrizzjonijiet fuq id-drittijiet fundamentali: reġim ta’ emerġenza kostituzzjonali, reġim ta’ emerġenza ġdid speċifiku għall-pandemija, liġijiet tas-saħħa pubblika, jew l-ebda reġim speċjali. Dawn ir-reġimi legali spiss ġew modifikati maż-żmien. Pereżempju, fin- Netherlands u fl- Iżvezja , ir-reġimi ġew imsaħħa biex jiġi żgurat li l-miżuri restrittivi jkunu bbażati fuq bażi legali robusta. Fil- Belġju , ġiet adottata “liġi tal-pandemija” li tipprovdi bażi legali ġdida għall-miżuri ta’ emerġenza. F’għadd ta’ Stati Membri, il-kostituzzjonalità tar-reġimi ta’ emerġenza u l-liġijiet tas-saħħa pubblika kienu soġġetti għal rieżami. Fis- Slovakkja , il-Qorti Kostituzzjonali rrieżaminat il-kostituzzjonalità tar-reġim ta’ emerġenza, fil-bidu u meta ġie estiż, u kkonfermat il-konformità tiegħu mal-Kostituzzjoni. Fil-biċċa l-kbira tal-Istati Membri, ir-reġimi speċjali għandhom data tat-tmiem, u ħafna minnhom diġà spiċċaw fir-rebbiegħa tal-2021 jew waslu biex jintemmu.

Is-sorveljanza demokratika kontinwa mill-Parlamenti ntweriet permezz ta’ dibattiti regolari dwar l-estensjoni tar-reġimi ta’ emerġenza. Is-sorveljanza tal-Parlament tal-miżuri individwali tal-COVID-19 kienet varjata. Fl- Italja , l-ordnijiet amministrattivi kollha meħuda mill-gvern f’każ ta’ urġenza għandhom effett immedjat iżda jeħtieġ li jinbidlu f’liġi mill-Parlament fi żmien 60 jum. Fil- Finlandja , il-miżuri ta’ emerġenza kollha huma soġġetti għall-approvazzjoni mill-Parlament u għal rieżami tal-kostituzzjonalità mill-Kanċillier tal-Ġustizzja u l-Kumitat tal-Liġi Kostituzzjonali. Fil- Portugall , inħoloq kumitat parlamentari ad hoc biex jimmonitorja l-miżuri adottati bħala rispons għall-pandemija, bil-Gvern ikun meħtieġ jirrapporta dwar kull perjodu tal-istat ta’ emerġenza, u b’hekk il-Parlament ikun jista’ jeżerċita wkoll kontroll ex post.

F’għadd ta’ Stati Membri, is-sorveljanza parlamentari tal-miżuri tal-COVID-19 issaħħet maż-żmien. Fil- Ġermanja , il-kontroll parlamentari ssaħħaħ bl-introduzzjoni ta’ lista standard ta’ miżuri li jistgħu jittieħdu permezz ta’ ordinanza. L- Awstrija talbet li ordinanzi aktar restrittivi jenħtieġ li jiġu vvalidati mill-Parlament qabel ma jidħlu fis-seħħ, u jkunu limitati fiż-żmien, u saħħet ukoll l-obbligi ta’ konsultazzjoni. Il-Parlament fil- Kroazja talab rapport tliet darbiet fis-sena dwar il-miżuri tal-COVID-19. Fid- Danimarka , fi Frar 2021, ġiet adottata leġiżlazzjoni ġdida b’kontroll parlamentari msaħħaħ, u b’mod partikolari twaqqaf kumitat parlamentari speċjali biex jirrieżamina l-ordnijiet eżekuttivi.

Fir-rigward tal-Parlamenti nfushom, il-funzjonament tagħhom kien affettwat ukoll mill-pandemija, iżda ħafna minnhom adattaw ir-regoli ta’ proċedura tagħhom biex jiżguraw il-kontinwità tad-dibattiti, il-votazzjoni u rappreżentanza adegwata, anki meta r-regoli kienu jirrikjedu numru mnaqqas ta’ persuni preżenti u meta l-Membri tal-Parlament kellhom joqogħdu f’awtoiżolament. Xi Stati Membri diġà kienu żviluppaw sew pjattaformi tal-IT li ppermettew tranżizzjoni aħjar, kif kien il-każ fil- Latvja .

L-iskrutinju tal-legalità, il-ġustifikazzjoni u l-proporzjonalità tal-miżuri tal-COVID-19 mill-qrati kien kontrapiż essenzjali għas-setgħat tal-Gvern li jieħu deċiżjonijiet li jistgħu jaffettwaw b’mod sproporzjonat id-drittijiet fundamentali taċ-ċittadini. Fl- Estonja , l-ordnijiet kollha tal-Gvern relatati mal-COVID-19 fihom informazzjoni dwar kif dawn jistgħu jiġu kkontestati legalment, u ċ-ċittadini rreferew għall-qrati amministrattivi f’għadd ta’ każijiet. Fil- Ġermanja , il-miżuri kienu soġġetti għal rieżami ġudizzjarju komprensiv, primarjament mill-qrati amministrattivi superjuri u l-qrati kostituzzjonali tal-Länder, b’aktar minn 6000 kawża rreġistrata sa tmiem l-2020. Fi Franza , il-Kunsill tal-Istat iddeċieda f’ħafna proċedimenti urġenti li jikkontestaw il-ġestjoni tal-pandemija mill-Gvern u ordna għadd ta’ miżuri jew sospensjonijiet ta’ atti, relatati b’mod partikolari mad-drittijiet fundamentali. Fil- Polonja , il-qrati jqisu li ċerti miżuri huma illegali, peress li l-kostituzzjoni Pollakka tipprevedi b’mod espliċitu li kwalunkwe tnaqqis tad-drittijiet u l-libertajiet fundamentali jista’ jiġi impost biss taħt stat ta’ emerġenza (li ma kienx ġie ddikjarat).

L-awtoritajiet indipendenti kellhom rwol attiv matul il-pandemija, billi vvalutaw l-impatt tal-miżuri speċifiċi fuq id-drittijiet fundamentali u wissew lill-awtoritajiet. Fi Franza , il-Kummissjoni Nazzjonali għad-Drittijiet tal-Bniedem skrutinizzat il-miżuri tal-COVID-19 u ppubblikat diversi opinjonijiet. Fil- Litwanja , l-Ombudspersons parlamentari vvalutaw il-konformità mad-drittijiet fundamentali u l-libertajiet tal-miżuri ta’ emerġenza. Fl- Irlanda , il-Kummissjoni Irlandiża għad-Drittijiet tal-Bniedem u l-Ugwaljanza rrakkomandat estensjonijiet iqsar tal-miżuri tal-COVID-19 u li t-tul massimu ta’ kwalunkwe estensjoni jenħtieġ li jiġi speċifikat fil-liġi.

L-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili ntlaqtu mill-pandemija, mhux biss minħabba l-limiti fuq il-libertà ta’ moviment u ta’ għaqda, iżda wkoll f’termini ta’ finanzjament. L-involviment tas-soċjetà ċivili fit-tfassil u l-implimentazzjoni tal-miżuri tal-COVID-19 kien ġeneralment limitat ħafna. Fl- Awstrija , il-Gvern għamel sforzi biex ikompli jiżviluppa d-djalogu mas-soċjetà ċivili, b’mod partikolari billi kkonsultahom dwar l-appoġġ allokat matul il-pandemija.

F’xi Stati Membri, l-esperjenza diġà tat bidu għal riflessjonijiet għal bidliet (kostituzzjonali), biex ikunu mħejjija aħjar għal kriżijiet futuri. Fil- Finlandja , il-Kumitat tal-Liġi Kostituzzjonali talab rieżami bir-reqqa tar-regolamentazzjoni tal-istat ta’ emerġenza wara li tintemm il-pandemija. Fl- Iżvezja , se jitwaqqaf kumitat ta’ inkjesta biex jeżamina l-ħtieġa li mal-Kostituzzjoni jiżdiedu dispożizzjonijiet dwar stat ta’ emerġenza matul iż-żmien ta’ paċi. Fl- Italja , is-Senat ippropona li titwaqqaf Kummissjoni konsultattiva bikamerali speċjali biex jiġi żgurat rwol ċentrali għall-Parlament matul l-emerġenzi. Fl- Ungerija , bidla kostituzzjonali se tillimita s-setgħat tal-gvern fir-rigward ta’ reġimi ta’ ordni legali speċjali minn Lulju 2023. Ir-reġim ta’ emerġenza kostituzzjonali attwali, li jagħti setgħat estensivi lill-Gvern, għadu stabbilit u se jibqa’ stabbilit sakemm il-Gvern jiddeċiedi li jtemmu.

4.ŻVILUPPI U AZZJONIJIET FIL-LIVELL TAL-UE DWAR L-ISTAT TAD-DRITT

Matul is-sena li għaddiet, l-istat tad-dritt baqa’ fuq quddiem nett tal-aġenda tal-UE. Il-pubblikazzjoni tal-ewwel Rapport annwali dwar l-Istat tad-Dritt f’Settembru 2020 kienet segwita minn dibattiti importanti fil-Parlament Ewropew u fil-Kunsill. Sar ukoll kuntatt mas-soċjetà ċivili u l-Istati Membri, inkluż mal-parlamenti nazzjonali. Dawn l-iżviluppi fil-livell tal-UE jistgħu jitqiesu bħala konsolidazzjoni gradwali tal-proċess tal-istat tad-dritt tul diversi assi: djalogu interistituzzjonali, djalogu mal-Istati Membri u bejniethom, djalogu mal-partijiet ikkonċernati, u kooperazzjoni internazzjonali. B’mod parallel, il-ħidma fuq l-infurzar tal-istat tad-dritt kompliet fil-QĠUE, bil-Kummissjoni tissodisfa r-rwol tagħha bħala gwardjan tat-Trattati, permezz ta’ proċeduri ta’ ksur. Is-sett ta’ għodod għall-istat tad-dritt ġie żviluppat ulterjorment ukoll wara li ntlaħaq qbil dwar reġim ta’ kundizzjonalità ġenerali biex jiġi protett il-baġit tal-UE.

It-tisħiħ tar-rispons interistituzzjonali

Objettiv ewlieni tar-Rapport dwar l-Istat tad-Dritt kien li titqajjem kuxjenza u tiġi promossa diskussjoni miftuħa fost l-Istati Membri dwar kwistjonijiet relatati mal-istat tad-dritt. Kif innotat fir-Rapport tal-2020 58 , rieżami tad-djalogu annwali tal-Kunsill stess dwar l-istat tad-dritt fl-2019 irriżulta f’kunsens wiesa’ dwar it-tisħiħ ta’ dan id-djalogu, abbażi tar-rapport tal-Kummissjoni. B’riżultat ta’ dan, fil-ħarifa tal-2020, il-Presidenza organizzat proċess f’żewġ stadji, b’diskussjoni orizzontali dwar l-iżviluppi ġenerali tal-istat tad-dritt kif ukoll diskussjoni separata speċifika għall-pajjiżi, li tħares lejn ħames Stati Membri 59 , abbażi tar-Rapport dwar l-Istat tad-Dritt. Id-djalogu speċifiku għall-pajjiżi kompla fir-rebbiegħa tal-2021, u kopra ħames Stati Membri addizzjonali 60 . Dan jistabbilixxi ċiklu annwali għad-diskussjoni fil-Kunsill għall-Affarijiet Ġenerali. Il-Presidenza attwali ħabbret li se tkompli dan l-approċċ fit-tieni nofs tal-2021. Id-diskussjonijiet fil-Kunsill s’issa wrew interess ċar mill-Istati Membri li jikkondividu l-iżviluppi u l-aħjar prattiki u li jikkontribwixxu għall-prevenzjoni tal-problemi b’mod inklużiv u kostruttiv. B’mod parallel, saru wkoll skambji tematiċi f’formazzjonijiet differenti tal-Kunsill dwar kwistjonijiet relatati mal-istat tad-dritt, inkluż biex jiġu kondiviżi prattika tajba.

Il-Parlament Ewropew kellu rwol dejjem aktar importanti fl-istabbiliment tad-dibattitu dwar l-istat tad-dritt, xejra li kompliet matul is-sena li għaddiet. F’Ottubru 2020, il-Parlament adotta riżoluzzjoni li tistieden lill-Kummissjoni u lill-Kunsill jidħlu f’negozjati dwar ftehim interistituzzjonali dwar it-Tisħiħ tal-Valuri tal-Unjoni 61 . Il-Kummissjoni laqgħet ir-riżoluzzjoni u taqbel bis-sħiħ mal-Parlament Ewropew dwar l-importanza li tissaħħaħ il-kapaċità tal-UE li timmonitorja u tiddefendi l-valuri komuni tal-UE. Ir-Rapport annwali dwar l-Istat tad-Dritt għandu rwol importanti f’dan ir-rigward, u jkopri kwistjonijiet b’rilevanza diretta wkoll għal valuri oħra tal-Unjoni bħad-demokrazija u d-drittijiet fundamentali, li jorbot ukoll mal-ħidma dwar il-Pjan ta’ Azzjoni għad-Demokrazija Ewropea, dwar l-appoġġ għall-Karta tad-Drittijiet Fundamentali, u dwar il-promozzjoni ta’ Unjoni ta’ Ugwaljanza. Id-djalogu li qed jevolvi bejn l-istituzzjonijiet dwar l-istat tad-dritt jenħtieġ li jitqies f’dan il-kuntest usa’ u se jkompli jiżviluppa fis-snin li ġejjin. The European Parliament adopted a Resolution welcoming the 2020 Rule of Law Report, while reiterating its previous calls for improvements, notably on the inclusion of country-specific recommendations 62 . Il-Kummissjoni tilqa’ r-riżoluzzjoni, u se tirrifletti bir-reqqa dwarha fit-tħejjija ta’ Rapporti futuri. Il-Kummissjoni tibqa’ impenjata li tapprofondixxi d-djalogu mal-Parlament Ewropew.

Fir-rigward tas-sitwazzjoni fi Stati Membri speċifiċi, il-Parlament Ewropew f’din l-aħħar sena adotta riżoluzzjonijiet dwar is-sitwazzjoni tal-istat tad-dritt fil-Bulgarija, f’Malta u fil-Polonja 63 . Il-Grupp ta’ Monitoraġġ tad-Demokrazija, l-Istat tad-Dritt u d-Drittijiet Fundamentali 64 tal-Kumitat tal-Parlament Ewropew għal-Libertajiet Ċivili, il-Ġustizzja u l-Intern (LIBE) kellu rwol importanti fl-approfondiment tad-dibattitu dwar l-istat tad-dritt fil-Parlament Ewropew. Il-Grupp ta’ Monitoraġġ kellu skambji ta’ fehmiet dwar is-sitwazzjoni fil-Bulgarija, f’Malta, fil-Polonja, fis-Slovakkja u fis-Slovenja, dwar każ speċifiku fil-Belġju, u dwar l-ispazju għas-soċjetà ċivili fl-UE. Il-Grupp ta’ Monitoraġġ segwa wkoll b’mod attiv is-sitwazzjoni fl-Unjoni fir-rigward tal-miżuri relatati mal-COVID-19 65 .

Fl-aħħar nett, il-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew, permezz tal-Grupp Ad Hoc tiegħu dwar id-Drittijiet Fundamentali u l-Istat tad-Dritt 66 , u l-Kumitat tar-Reġjuni, permezz tal-Kummissjoni tiegħu għaċ-Ċittadinanza, il-Governanza u l-Affarijiet Istituzzjonali u Esterni (CIVEX) 67 , ikkontribwew ukoll għad-djalogu dwar l-istat tad-dritt fil-livell tal-UE.

It-tisħiħ tad-djalogu mal-Istati Membri

Wara l-pubblikazzjoni tar-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, sar sforz partikolari biex jintlaħqu l-Istati Membri. Fil-livell politiku, il-parlamenti nazzjonali għandhom rwol ewlieni fid-difiża tal-istat tad-dritt, kemm bħala leġiżlaturi kif ukoll biex l-eżekuttiv jinżamm responsabbli. Matul is-sena li għaddiet, il-Kummissjoni 68 żaret il-biċċa l-kbira tal-Parlamenti nazzjonali sabiex tippreżenta u tiddiskuti l-metodoloġija u s-sejbiet speċifiċi għall-pajjiż tar-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt.

Il-Kummissjoni mexxiet ukoll laqgħat bilaterali, li kienu jinkludu kemm djalogu fil-livell politiku kif ukoll laqgħat tekniċi biex tiġbor informazzjoni dwar is-sitwazzjoni attwali tar-riformi ewlenin bħala segwitu għas-sejbiet tar-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt. Kuntatti bħal dawn kienu limitati għal ftit Stati Membri din l-ewwel sena iżda jistgħu jsiru fattur aktar prominenti fil-futur.

In-network tal-punti ta’ kuntatt tal-istat tad-dritt kompla jiltaqa’ regolarment, u ġabar rappreżentanti mill-Istati Membri kollha. Dan il-forum kien iffokat fuq l-għajnuna fit-twaqqif tal-mekkaniżmu u l-metodoloġija tiegħu, issa qed jaġixxi dejjem aktar bħala mezz ta’ komunikazzjoni kontinwa mal-Istati Membri u bejniethom għat-tħejjija tar-Rapport dwar l-Istat tad-Dritt. Huwa previst ukoll li dawn il-laqgħat jistgħu jservu dejjem aktar bħala pjattaforma għall-kondiviżjoni tal-aħjar prattiki u l-iskambju ta’ informazzjoni bejn l-Istati Membri fil-livell tekniku dwar riformi ppjanati relatati mal-istat tad-dritt.

It-tisħiħ tad-djalogu mal-partijiet ikkonċernati fil-livell nazzjonali u tal-UE

Is-soċjetà ċivili hija sieħeb ewlieni għall-UE fil-ħidma tagħha biex tippromwovi kultura Ewropea aktar b’saħħitha tal-istat tad-dritt. Hija u tħejji r-rapport, il-Kummissjoni organizzat laqgħat biex tiddiskuti l-iżviluppi tal-istat tad-dritt ma’ partijiet ikkonċernati bħal networks Ewropej, organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili nazzjonali u Ewropej u organizzazzjonijiet professjonali 69 . L-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili għamlu wkoll għadd kbir ta’ kontributi bil-miktub bħala kontribut għar-Rapport 70 .

F’Mejju 2021, ġiet organizzata l-ewwel Konferenza ta’ Livell Għoli dwar l-Istat tad-Dritt f’Coimbra mill-Presidenza Portugiża f’kooperazzjoni mal-Kummissjoni Ewropea dwar it-tema tal-istat tad-dritt fl-Ewropa, li laqqgħet flimkien lil dawk li jfasslu l-politika, organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili, networks ġudizzjarji Ewropej, akkademiċi u ġurnalisti. Il-Konferenza qieset l-isforzi għad-difiża tal-istat tad-dritt fl-Ewropa u ffokat fuq ir-rwol tas-soċjetà ċivili, l-isfidi marbuta mal-komunikazzjoni tal-kwistjonijiet tal-istat tad-dritt, u l-istat tad-dritt fil-kuntest tal-pandemija u l-irkupru ekonomiku.

Il-parteċipazzjoni qawwija tas-soċjetà ċivili fit-tħejjija ta’ dan it-tieni rapport tat rikonoxximent lill-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili fil-livell nazzjonali u kompliet tħeġġeġ rabtiet u netwerks lil hinn mill-fruntieri nazzjonali. Il-Kummissjoni se tkompli tirrifletti dwar il-modi biex timmobilizza s-soċjetà ċivili, in-networks professjonali u partijiet ikkonċernati oħra fid-dibattitu dwar l-istat tad-dritt fil-livell nazzjonali u Ewropew.

It-tisħiħ tal-kooperazzjoni internazzjonali

L-istat tad-dritt huwa wkoll prinċipju gwida għall-UE lil hinn mill-fruntieri tagħha. L-UE, iggwidata mill-valuri u l-prinċipji universali inkorporati fil-Karta tan-NU u d-dritt internazzjonali, inkluż id-dritt umanitarju internazzjonali, hija difensur qawwi tad-drittijiet tal-bniedem, tad-demokrazija u tal-istat tad-dritt madwar id-dinja, kif jixhed il-Pjan ta’ Azzjoni l-ġdid tal-UE dwar id-Drittijiet tal-Bniedem u d-Demokrazija 2020-2024 71 , u f’konformità mal-Għanijiet ta’ Żvilupp Sostenibbli 72 . L-UE se tkompli ssegwi approċċ koerenti fil-kooperazzjoni tagħha mal-pajjiżi kandidati u kandidati potenzjali, pajjiżi fil-viċinat kif ukoll fl-azzjoni esterna kollha tagħha, fil-livell bilaterali, reġjonali u multilaterali. L-UE tindirizza kwistjonijiet dwar l-istat tad-dritt b’mod regolari fid-djalogi dwar id-drittijiet tal-bniedem ma’ pajjiżi sħab u fil-livell multilaterali, b’mod partikolari n-Nazzjonijiet Uniti.

Id-difiża tal-istat tad-dritt fil-livell globali tinkludi t-tisħiħ tal-kooperazzjoni dwar kwistjonijiet tal-istat tad-dritt ma’ organizzazzjonijiet internazzjonali u reġjonali 73 . Il-valutazzjonijiet ta’ korpi internazzjonali speċjalizzati pprovdew kontribut importanti għall-analiżi tal-Kummissjoni, u kooperazzjoni u skambju aktar mill-qrib għenu biex il-Kummissjoni tifhem aktar is-sitwazzjonijiet fl-Istati Membri. Fil-livell tekniku, il-kuntatti bejn is-servizzi tal-Kummissjoni u l-korpi differenti tal-Kunsill tal-Ewropa saru element regolari fit-tħejjija tar-rapport 74 .

Il-Kummissjoni għandha l-għan li ssaħħaħ aktar dan l-element ewlieni fil-ħidma tagħha dwar l-istat tad-dritt, filwaqt li tibni fuq ir-relazzjonijiet mill-qrib tagħha mal-Kunsill tal-Ewropa u korpi internazzjonali oħra. Fis-26 ta’ Jannar 2021, il-Kummissjoni ppreżentat ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt quddiem l-Assemblea Parlamentari tal-Kunsill tal-Ewropa. Il-Kummissjoni ħadet sehem ukoll f’avvenimenti organizzati mill-Organizzazzjoni għall-Kooperazzjoni u l-Iżvilupp Ekonomiċi (OECD) fejn ġew ippreżentati u diskussi s-suġġetti koperti mill-mekkaniżmu tal-istat tad-dritt.

Żviluppi istituzzjonali oħra relatati mal-istat tad-dritt

Il-QĠUE kompliet tiżviluppa l-ġurisprudenza tagħha dwar l-istat tad-dritt, b’mod partikolari fir-rigward tar-rekwiżit tat-Trattat li l-Istati Membri għandhom jipprovdu rimedji suffiċjenti biex jiżguraw protezzjoni legali effettiva fl-oqsma koperti mid-dritt tal-Unjoni 75 , fejn il-QĠUE ċċarat aktar il-garanziji ta’ indipendenza ġudizzjarja skont id-dritt tal-Unjoni. Permezz tal-mekkaniżmu ta’ deċiżjoni preliminari, il-qrati nazzjonali komplew iressqu domandi rilevanti dwar l-istat tad-dritt għall-attenzjoni tal-QĠUE. Hija ddeċidiet dwar talbiet għal deċiżjonijiet preliminari dwar kwistjonijiet relatati mal-istat tad-dritt mill-qrati ta’ Malta, il-Polonja, in-Netherlands u r-Rumanija. Dawn id-deċiżjonijiet kienu relatati b’mod partikolari mal-proċeduri ta’ ħatra ġudizzjarja, l-eżekuzzjoni ta’ mandati ta’ Arrest Ewropew f’każ ta’ nuqqasijiet persistenti fir-rigward tal-indipendenza ġudizzjarja fi Stat Membru, ir-reġim dixxiplinari għall-imħallfin, ir-responsabbiltà personali tal-imħallfin, il-ħolqien ta’ taqsima speċjali ta’ prosekuzzjoni li tittratta l-imħallfin, u l-prinċipju tas-supremazija tad-dritt tal-Unjoni 76 .

Il-Kummissjoni kompliet ukoll teżerċita r-rwol tagħha bħala gwardjan tat-Trattati tal-UE billi nediet proċeduri ta’ ksur. F’xi każijiet speċifiċi, il-Kummissjoni talbet lill-QĠUE tordna miżuri interim biex tipprevjeni ħsara irrimedjabbli 77 .

Minbarra proċedimenti ta’ ksur, li għandhom l-għan li jindirizzaw ksur speċifiku tad-dritt tal-Unjoni, l-Artikolu 7 tat-Trattat dwar l-Unjoni Ewropea jipprevedi l-proċedura aktar ġenerali għad-difiża tal-valuri komuni tal-Unjoni, inkluż l-istat tad-dritt. Il-Kunsill għadu responsabbli f’żewġ proċeduri, imressqa mill-Kummissjoni kontra l-Polonja fl-2017 u mill-Parlament Ewropew kontra l-Ungerija fl-2018, bil-ħsieb li jiġi ddeterminat li hemm riskju ċar ta’ ksur serju tal-valuri tal-Unjoni. F’Settembru 2020, il-Kummissjoni aġġornat lill-Kunsill dwar l-aħħar żviluppi fl-oqsma koperti mill-proposti motivati. F’Ġunju 2021, il-Kunsill organizza seduti ta’ smigħ kemm għall-Ungerija kif ukoll għall-Polonja.

L-istat tad-dritt huwa prekundizzjoni għall-ġestjoni xierqa tal-fondi tal-UE u f’Mejju 2018 il-Kummissjoni pproponiet li takkumpanja l-proposti tagħha għall-qafas baġitarju l-ġdid bi proposta leġiżlattiva għal mekkaniżmu ddedikat biex jipproteġi l-fondi tal-UE kontra riskji li jirriżultaw minn ksur tal-istat tad-dritt fi Stati Membri individwali. Ir-Regolament li rriżulta ġie adottat f’Diċembru 2020 78 . Il-Kummissjoni hija impenjata bis-sħiħ li tinforza r-Regolament u qed taħdem b’mod attiv fuq l-applikazzjoni konkreta tiegħu. Il-Kummissjoni bħalissa qed tikkonsulta lill-Parlament Ewropew u lill-Istati Membri dwar linji gwida, li se jistabbilixxu f’aktar dettall kif il-Kummissjoni tipprevedi li tapplika r-Regolament fil-prattika. Fl-istess ħin, il-Kummissjoni bdiet tissorvelja l-każijiet possibbli. Ir-Regolament japplika mill-1 ta’ Jannar 2021, u se jkopri kwalunkwe ksur li jkun seħħ minn dak il-jum ’il quddiem.

L-1 ta’ Ġunju 2021 kienet id-data tal-bidu operazzjonali tal-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku Ewropew (UPPE), li huwa kompetenti għall-investigazzjoni, il-prosekuzzjoni u t-tressiq quddiem il-ġustizzja ta’ frodi u reati kriminali oħra relatati mal-baġit tal-UE 79 , filwaqt li jikkomplementa r-rwol tal-Uffiċċju Ewropew Kontra l-Frodi (OLAF) 80 . L-UPPE jwettaq investigazzjonijiet kriminali, iwettaq atti ta’ prosekuzzjoni, u jeżerċita l-funzjonijiet ta’ prosekutur fil-qrati kompetenti tal-Istati Membri parteċipanti, sakemm jingħalqu l-kawżi b’mod finali. L-effettività tas-sistemi tal-ġustizzja nazzjonali analizzati f’dan ir-rapport se tkun fattur ewlieni biex jiġi żgurat li l-kawżi jiġu konklużi u japplikaw sanzjonijiet effettivi.

L-istat tad-dritt huwa wkoll prominenti fl-implimentazzjoni tal-Faċilità għall-Irkupru u r-Reżiljenza. Il-Pjanijiet għall-Irkupru u Reżiljenza tal-Istati Membri jinkludu prijoritajiet importanti ta’ riforma bħat-titjib tal-ambjent tan-negozju permezz ta’ amministrazzjoni pubblika u sistemi tal-ġustizzja effettivi. Il-Kummissjoni Ewropea qed tipprovdi wkoll appoġġ tekniku lill-Istati Membri, b’mod partikolari pprovdut permezz tal-Istrument ta’ Appoġġ Tekniku, biex itejbu l-effiċjenza, il-kwalità u l-indipendenza tal-amministrazzjoni pubblika u tas-sistemi tal-ġustizzja. 

5.KONKLUŻJONIJIET U L-PASSI LI JMISS

Il-pandemija tal-COVID-19 kompliet tissottolinja l-importanza tal-istat tad-dritt għad-demokraziji tagħna, id-drittijiet fundamentali tagħna u għall-ħajja ta’ kuljum tal-Ewropej. Kien ukoll test tal-istress għall-istat tad-dritt. L-esperjenza tal-pandemija wriet ir-reżiljenza qawwija fis-sistemi nazzjonali b’mod ġenerali, filwaqt li esponiet ukoll għadd ta’ oqsma speċifiċi fejn l-istat tad-dritt kien taħt pressjoni. L-istat tad-dritt huwa komponent importanti fit-tħejjija għal żminijiet ta’ kriżi.

Dan ir-Rapport kien kapaċi juri ħafna żviluppi pożittivi tal-istat tad-dritt fl-Istati Membri, fejn l-isfidi identifikati qabel qed jiġu indirizzati. Juri wkoll fejn baqgħu jew intensifikaw l-isfidi u t-tħassib, xi drabi serji. Il-Kummissjoni tilqa’ l-parteċipazzjoni tal-Istati Membri kollha, b’impenn u kooperazzjoni fuq bażi kontinwa u rieda li jidħlu fi djalogu dwar kwistjonijiet sensittivi.

L-adozzjoni tar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt timmarka l-bidu ta’ ċiklu ġdid ta’ djalogu u monitoraġġ. Il-Kummissjoni tistieden lill-Kunsill u lill-Parlament Ewropew ikollhom dibattiti ġenerali u speċifiċi għall-pajjiżi abbażi ta’ dan ir-rapport, u tistieden ukoll lill-parlamenti nazzjonali u lill-atturi ewlenin oħra biex jintensifikaw id-dibattiti nazzjonali. Il-Kummissjoni tistieden lill-Istati Membri jindirizzaw b’mod effettiv l-isfidi identifikati fir-Rapport u tinsab lesta biex tassisti lill-Istati Membri f’dawn l-isforzi. Huwa impenn komuni tal-Istati Membri u tal-UE li jipproteġu, jippromwovu u jsaħħu l-istat tad-dritt u jagħmluh element vibranti tal-kultura politika tagħna.

Il-Kummissjoni tistenna bil-ħerqa li tkompli d-djalogu mal-atturi ewlenin għall-istat tad-dritt. Ir-rispett għall-istat tad-dritt, kif ukoll għad-demokrazija u għad-drittijiet tal-bniedem, jitqiesu mill-Ewropej bħala fost l-assi ewlenin tal-UE. Dan jagħti sens ta’ responsabbiltà u direzzjoni lill-Istati Membri kollha u lill-istituzzjonijiet tal-UE biex jagħtu sehemhom.

(1)

     L-Artikolu 2 tat-Trattat dwar l-Unjoni Ewropea.

(2)

     Ewrobarometru Speċjali 500 dwar il-Futur tal-Ewropa.

(3)

     Ara r-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt COM/2020/580 final, p. 1 u 7.

(4)

     Pereżempju, li jiġi ddikjarat li l-konformità mal-istat tad-dritt hija prekundizzjoni għall-adeżjoni mal-UE u l-Istati Membri ma jistgħux sussegwentement jemendaw il-leġiżlazzjoni tagħhom b’tali mod li jwassal għal tnaqqis fil-protezzjoni tal-valur tal-istat tad-dritt. Ara s-sentenza tal-20 ta’ Marzu 2021, Repubblika vs Il-Prim Ministru, C-896/19, ECLI:EU:C:2021:311.

(5)

     Bħat-Tabella ta’ Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE, il-Faċilità għall-Irkupru u r-Reżiljenza, il-Fondi Strutturali u l-Istrument ta’ Appoġġ Tekniku.

(6)

     COM(2020) 790 final.

(7)

     COM(2020) 711 final.

(8)

     Ara l-Istrateġija ta’ Ugwaljanza Bejn is-Sessi għall-2020-2025, COM(2020) 152; il-Pjan ta’ Azzjoni tal-UE għall-ġlieda kontra r-razziżmu 2020–2025, COM(2020) 565; il-Qafas Strateġiku tal-UE għar-Rom għall-ugwaljanza, għall-inklużjoni u għall-parteċipazzjoni, COM(2020) 620, l-Istrateġija dwar l-Ugwaljanza tal-LGBTIQ 2020-2025, COM(2020) 698; Strateġija dwar id-drittijiet tat-tfal, COM(2021) 142; l-Istrateġija dwar id-Drittijiet tal-Persuni b’Diżabilità 2021-2030, COM(2021) 101; il-Pjan ta’ Azzjoni tal-Pilastru Ewropew tad-Drittijiet Soċjali, COM(2021) 102.

(9)

     Il-Kummissjoni tniedi proċeduri ta’ ksur biex tiddefendi dawn id-drittijiet. L-eżempji l-aktar reċenti jinkludu każijiet kontra l-Ungerija u l-Polonja għal ksur tad-drittijiet fundamentali ta’ persuni LGBTIQ. Fil-każ tal-Ungerija, dan jikkonċerna liġi adottata reċentement li tipprojbixxi kontenut LGBTIQ u deċiżjoni li timponi dikjarazzjoni ta’ ċaħda ta’ responsabbiltà fuq kotba tat-tfal b’kontenut LGBTIQ. Fil-każ tal-Polonja, il-ksur huwa relatat maż-“żoni ħielsa mill-ideoloġija LGBT”.

(10)

     Il-Kummissjoni ta’ Venezja, Opinjoni Nru 995/2020 - Rapport Interim dwar il-miżuri li ttieħdu fl-Istati Membri tal-UE b’riżultat tal-kriżi tal-COVID-19 u l-impatt tagħhom fuq id-demokrazija, l-istat tad-dritt u d-drittijiet fundamentali.

(11)

     Il-Kummissjoni ta’ Venezja qed timmonitorja l-iżviluppi fl-Istati Membri kollha u se toħroġ rapport fl-2022.

(12)

Għal dan il-għan ġew ipprovduti iperlinks għall-kapitoli tal-pajjiżi.

(13)

      https://ec.europa.eu/info/files/2021-rule-law-report-methodology

(14)

      https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/rule-law/rule-law-mechanism/2021-rule-law-report-input-member-states

(15)

     Informazzjoni aktar dettaljata dwar iż-żjarat tal-pajjiżi tista’ tinstab fil-kapitoli tal-pajjiżi. Matul dawn iż-żjarat fil-pajjiżi, il-Kummissjoni ddiskutiet l-iżviluppi tal-istat tad-dritt mal-awtoritajiet nazzjonali tal-Istati Membri, inklużi l-awtoritajiet ġudizzjarji u indipendenti, l-awtoritajiet tal-infurzar tal-liġi, kif ukoll mal-partijiet ikkonċernati, bħall-assoċjazzjonijiet tal-ġurnalisti u s-soċjetà ċivili.

(16)

      https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/rule-law/rule-law-mechanism/2021-rule-law-report-targeted-stakeholder-consultation

(17)

      https://ec.europa.eu/info/files/2021-rule-law-report-stakeholder-contribution-council-europe

(18)

     Għal referenzi għall-ġurisprudenza rilevanti ara r-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-dritt COM(2020) 580.

(19)

     Referenza għas-sentenzi ewlenin mill-aħħar rapport tista’ tinstab fit-Taqsima 4.

(20)

     L-illustrazzjonijiet 48 u 50, it-Tabella ta’ Valutazzjoni tal-Ġustizzja tal-UE għall-2021.

(21)

     Il-QĠUE rrikonoxxiet li Kunsill għall-Ġudikatura jista’ jikkostitwixxi salvagwardja għall-indipendenza ġudizzjarja dment li tali korp ikun indipendenti biżżejjed mis-setgħat eżekuttivi u leġiżlattivi u mill-korp li lilu jkun qed jissottometti opinjoni. Ara pereżempju l-Kawża C-824/18 A.B. et vs Krajowa Rada Sądownictwa, il-punti 123-125, u l-ġurisprudenza ċċitata.

(22)

     Ara l-Kawża C-824/18 A.B. et vs Krajowa Rada Sądownictwa, il-paragrafi 117, 119, 123 u l-ġurisprudenza ċċitata.

(23)

     Fil-15 ta’ Lulju 2021, il-Qorti tal-Ġustizzja ħarġet deċiżjoni finali li sabet li s-sistema dixxiplinari għall-imħallfin fil-Polonja mhijiex kompatibbli mad-dritt tal-UE (Sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-15 ta’ Lulju 2021, Il-Kummissjoni vs Il-Polonja, C-791/19 ECLI:EU:C:2021:596).

(24)

Is-Sentenza tal-7 ta’ Mejju 2021 Xero Flor w Polsce sp. z o.o. v. il-Polonja (rikors nru. 4907/18). 

(25)

     It-Taqsima tal-prosekuzzjoni speċjali għall-investigazzjoni ta’ reati mwettqa minn imħallfin u prosekuturi u reġim għar-responsabbiltà ċivili introdott fl-2018, kif ukoll il-ħatra interim tal-ġestjoni tal-Ispezzjoni Ġudizzjarja,

(26)

     Sentenza tat-18 ta’ Mejju 2021, Asociaţia “Forumul Judecătorilor din România” et vs Inspecţia Judiciară et, C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-291/19, C-397/19, ECLI:EU:C:2021:393.

(27)

     Fil-Komunikazzjoni tagħha dwar id-diġitalizzazzjoni tal-ġustizzja fl-UE, il-Kummissjoni pproponiet sett ta’ għodod għad-diġitalizzazzjoni tal-ġustizzja sabiex is-settur tal-ġustizzja jimxi ’l quddiem fil-qasam diġitali, fil-livell nazzjonali u tal-UE. COM(2020) 710 u SWD(2020) 540 li jakkumpanjaha, 2 ta’ Diċembru 2020.

(28)

     Transparency International, Corruption Perception Index 2020: https://www.transparency.org/en/news/cpi-2020-western-europe-eu . Dan l-indiċi jinkludi l-perċezzjonijiet tal-esperti u tan-negozji tal-livell ta’ korruzzjoni f’pajjiż partikolari. Dan ikopri varjetà ta’ prattiki korrotti, inklużi t-tixħim, id-devjazzjoni tal-fondi pubbliċi, l-użu ħażin tal-uffiċċju pubbliku għal gwadann privat, regolamenti u infurzar adegwati għall-prevenzjoni tal-korruzzjoni, inkluż dwar id-divulgazzjoni finanzjarja u l-kunflitt ta’ interess, kif ukoll prosekuzzjoni kriminali effettiva tal-korruzzjoni li tinvolvi uffiċjal pubbliku. Id-data tal-Ewrobarometru dwar il-perċezzjoni u l-esperjenza tal-korruzzjoni taċ-ċittadini u tan-negozji kif irrappurtata s-sena l-oħra tiġi aġġornata kull sentejn. L-aħħar settijiet ta’ data huma l-Ewrobarometru Speċjali 502 (2020) u l-Ewrobarometru Flash 482 (2019).

(29)

Skont il-punteġġi tagħhom, dawn l-Istati Membri huma kif ġej: id-Danimarka, il-Finlandja, l-Iżvezja, in-Netherlands, il-Ġermanja, Il-Lussemburgu, l-Awstrija, il-Belġju, l-Estonja u l-Irlanda.

(30)

     Fil-kapitoli tal-pajjiżi, il-livell ta’ korruzzjoni perċepita huwa kategorizzat kif ġej: baxxa (il-perċezzjoni fost l-esperti u d-diriġenti tan-negozju tal-korruzzjoni fis-settur pubbliku hija ogħla minn 79); relattivament baxxa (punteġġi bejn 79 u 60), relattivament għolja (punteġġi bejn 59 u 50), għolja (taħt il-50).

(31)

Bidla hija sinifikanti meta l-punteġġ ikun inbidel b’aktar minn ħames punti fl-aħħar ħames snin.

(32)

     Primarjament il-Konvenzjoni tal-Liġi Kriminali tal-Kunsill tal-Ewropa dwar il-Korruzzjoni u l-Konvenzjoni tal-Liġi Ċivili tiegħu dwar il-Korruzzjoni; il-Konvenzjoni tal-OECD dwar il-Ġlieda Kontra t-Tixħim tal-Uffiċjali Pubbliċi Barranin fit-Tranżazzjonijiet Kummerċjali Internazzjonali; u l-Konvenzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti kontra l-Korruzzjoni.

(33)

     Matul dawn l-aħħar ftit snin, ġiet adottata leġiżlazzjoni tal-UE biex tissaħħaħ il-ġlieda kontra l-korruzzjoni, inklużi standards għall-protezzjoni tal-informaturi kontra l-forom kollha ta’ ritaljazzjoni. Ir-regoli riveduti kontra l-ħasil tal-flus, b’mod partikolari billi jistabbilixxu reġistri tas-sjieda benefiċjarja tal-kumpaniji, u passi ulterjuri biex jgħinu fl-iskambju ta’ informazzjoni finanzjarja u biex iħaffu l-investigazzjonijiet finanzjarji għandhom ukoll impatt importanti fuq l-iffaċilitar tal-ġlieda kontra l-korruzzjoni.

(34)

     Kif innotat fir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, in-nuqqas ta’ statistika uniformi, aġġornata u konsolidata madwar l-Istati Membri jagħmilha diffiċli li jiġi traċċat is-suċċess komparattiv tal-investigazzjoni u l-prosekuzzjoni ta’ reati ta’ korruzzjoni.

(35)

     F’Ġunju 2021, l-Istati Uniti ħarġu sanzjonijiet fil-konfront ta’ ċerti ċittadini Bulgari (inkluż ex-membru tal-Parlament) għal atti ta’ korruzzjoni, f’konformità mal-Att Globali Magnitsky tal-Istati Uniti.

(36)

     OECD (2021) Lobbying in the 21st century

(37)

     OECD (2010), Recommendation of the Council on Principles for Transparency and Integrity in Lobbying; Council of Europe standards on lobbying transparency, Recommendation CM/Rec(2017)2.

(38)

     Id-Direttiva (UE) 2019/1937 dwar il-protezzjoni ta’ persuni li jirrapportaw dwar ksur tal-liġi tal-Unjoni. L-iskadenza għat-traspożizzjoni hija s-17 ta’ Diċembru 2021.

(39)

     GRECO (2020) Corruption risks and useful legal references in the context of COVID-19.

(40)

     Ir-Rakkomandazzjonijiet Speċifiċi għall-Pajjiżi tal-2020 enfasizzaw għal diversi Stati Membri li l-isforzi kontinwi biex jissaħħaħ il-qafas għall-prevenzjoni u s-sanzjoni tal-korruzzjoni huma kruċjali biex jiġi żgurat l-irkupru wara l-kriżi tal-COVID-19 u jinkisbu allokazzjoni u distribuzzjoni effiċjenti, responsabbli u trasparenti tal-fondi u tar-riżorsi.

(41)

   OECD (2020) Policy measures to avoid corruption and bribery in the COVID-19 response and recovery.

(42)

     L-Għodda għall-Monitoraġġ tal-Pluraliżmu tal-Media tal-2021 kienet sors importanti għar-Rapport tal-2021 dwar l-Istat tad-Dritt. L-Għodda għall-Monitoraġġ tal-Pluraliżmu tal-Media hija għodda xjentifika u olistika li tiddokumenta s-saħħa tal-ekosistemi tal-media, filwaqt li tagħti dettalji dwar it-theddid għall-pluraliżmu u l-libertà tal-media fl-Istati Membri u f’xi pajjiżi kandidati. Hija kofinanzjata mill-Unjoni Ewropea u ilha tiġi implimentata, b’mod indipendenti u fuq bażi regolari, miċ-Ċentru għall-Pluraliżmu tal-Media u l-Libertà tal-Media, mill-2013/2014. Il-Kummissjoni użat sorsi oħra, bħall-Indiċi Dinji tal-Libertà tal-Istampa tar-Reporters mingħajr fruntieri, kif imsemmi fil-kapitoli tal-pajjiżi.

(43)

     Il-Bulgarija, l-Ungerija, Malta, il-Polonja, ir-Rumanija, is-Slovenja.

(44)

     Id-Direttiva (UE) 2018/1808 tal-14 ta’ Novembru 2018.

(45)

     Recommendation CM/Rec(2018)11 of the Committee of Ministers to member States on media pluralism and transparency of media ownership.

(46)

     Id-Direttiva (UE) 2018/1808 tal-14 ta’ Novembru 2018, l-Artikolu 5(2). L-obbligi ġenerali (mhux settorjali) tat-trasparenza tas-sjieda benefiċjarja jeżistu wkoll fid-Direttivi dwar il-Ġlieda Kontra l-Ħasil tal-Flus (id-Direttiva (UE) 2018/843 tat-30 ta’ Mejju 2018 u d-Direttiva (UE) 2015/849 tal-20 ta’ Mejju 2015).

(47)

     F’Ġunju 2021, il-Kummissjoni nediet proċedura ta’ ksur kontra l-Ungerija wara d-deċiżjonijiet tal-Kunsill tal-Midja li tirrifjuta l-applikazzjoni ta’ Klubrádió dwar l-użu tal-ispettru tar-radju. 

(48)

   https://rm.coe.int/final-version-annual-report-2021-en-wanted-real-action-for-media-freed/1680a2440e .

(49)

      www.mappingmediafreedom.org

(50)

     COM (2020) 784 final 

(51)

     Is-sentenza tal-Qorti Kostituzzjonali Federali tal-5 ta’ Mejju 2020, 2 BvR 859/15.

(52)

     Il-kawża P 7/20, imressqa mill-Awla Dixxiplinari tal-Qorti Suprema.

(53)

      https://www.sn.pl/en/actualities/SitePages/Actualities.aspx?ItemSID=31-0d89abd2-8bba-4029-999a-feb44dcfa88b&ListName=current_events .

(54)

     F’din l-aħħar sentenza, b’referenza għan-natura vinkolanti tas-sentenzi tal-QĠUE, il-Kunsill tal-Istat madankollu ċaħad it-talba tal-Gvern li jikkunsidra jekk deċiżjoni tal-QĠUE setgħetx tikser il-prinċipju tal-għoti u t-tqassim tal-kompetenzi bejn l-Unjoni u l-Istati Membri tagħha.; talba bħal din fiha nnifisha hija problematika.

(55)

B’mod partikolari, hija investigat l-għadd dejjem akbar ta’ allegazzjonijiet dwar inċidenti ta’ pushbacks tal-migranti fil-fruntieri esterni.

(56)

     Skont il-Kostituzzjoni tal-Polonja, l-Ombudsman jinħatar mill-Parlament għal ħames snin. It-Tribunal Kostituzzjonali kkunsidra li hu kontra l-Kostituzzjoni li l-Ombudsman ikompli jaqdi l-funzjoni tiegħu lil hinn mill-perjodu ta’ ħames snin preskritt mill-Kostituzzjoni.

(57)

   Skont l-evalwazzjoni li saret mill-organizzazzjoni mhux governattiva CIVICUS. Il-klassifikazzjonijiet huma fuq skala ta’ ħames kategoriji definiti bħala: miftuħ, nieqes, ostakolat, imrażżan u magħluq.

(58)

Ir-Rapport tal-2020 dwar l-Istat tad-Dritt, p. 25.

(59)

Il-Belġju, il-Bulgarija, ir-Repubblika Ċeka, id-Danimarka u l-Estonja.

(60)

   Il-Ġermanja, il-Greċja, Spanja, Franza u l-Irlanda. B’mod ġenerali, l-għażla tal-pajjiżi ssegwi l-ordni tal-protokoll, ħlief li l-Ġermanja ġiet sostitwita mill-Estonja matul il-presidenza tagħha.

(61)

     Ir-riżoluzzjoni tal-Parlament Ewropew tas-7 ta’ Ottubru 2020 dwar l-istabbiliment ta’ Mekkaniżmu tal-UE għad-Demokrazija, l-Istat tad-Dritt u d-Drittijiet Fundamentali.

(62)

     Ir-riżoluzzjoni tal-Parlament Ewropew tal-24 ta’ Ġunju 2021 dwar ir-Rapport tal-2020 tal-Kummissjoni dwar l-Istat tad-Dritt (2021/2025(INI)).

(63)

     Ir-riżoluzzjonijiet tal-Parlament Ewropew tat-8 ta’ Ottubru 2020 dwar il-Bulgarija, P9_TA(2020)0264; tad-29 ta’ April 2021 dwar l-assassinju ta’ Daphne Caruana Galizia u l-istat tad-dritt f’Malta, P9_TA(2021)0148; u tas-17 ta’ Settembru 2020 dwar il-Polonja, P9_TA(2020)0225.

(64)

     Il-Grupp ta’ Monitoraġġ huwa ffokat fuq it-theddid għad-demokrazija, għall-istat tad-dritt u għad-drittijiet fundamentali, kif ukoll fuq il-ġlieda kontra l-korruzzjoni fl-Istati Membri kollha. Jista’ tirrakkomanda azzjonijiet speċifiċi lil-Kumitat LIBE bħal laqgħat mal-partijiet ikkonċernati, seduti u missjonijiet, kif ukoll tagħmel proposti għal riżoluzzjonijiet u rapporti.

(65)

     Activity report of the Democracy, Rule of Law and Fundamental Rights Monitoring Group, 16 ta’ Ġunju 2021.

(66)

     Il-Grupp Ad Hoc dwar id-Drittijiet Fundamentali u l-Istat tad-Dritt (FRRL) huwa korp orizzontali fi ħdan il-KESE inkarigat li jipprovdi forum għall-organizzazzjonijiet Ewropej tas-soċjetà ċivili biex jiltaqgħu u jaqsmu l-valutazzjoni tagħhom dwar l-istat tad-drittijiet fundamentali, id-demokrazija u l-istat tad-dritt fl-Istati Membri.

(67)

     Il-mandat tal-Kummissjoni CIVEX jinkludi l-Affarijiet Kostituzzjonali, u l-Governanza, it-Tfassil Aħjar tal-Liġijiet, is-Sussidjarjetà u l-Proporzjonalità.

(68)

     Il-Viċi President Jourová jew il-Kummissarju Reynolders irrappreżentaw lill-Kummissjoni f’dawn il-laqgħat.

(69)

     Dawn jinkludu n-Network dwar id-Drittijiet tal-Bniedem u d-Demokrazija, l-Aġenzija għad-Drittijiet Fundamentali, il-Eurocommerce, l-ENNHRI, Civil Society Europe, Transparency International.

(70)

      https://ec.europa.eu/info/files/2021-rule-law-report-stakeholder-contributions

(71)

     https://www.consilium.europa.eu/media/46838/st12848-en20.pdf.

(72)

      https://www.un.org/sustainabledevelopment/ .

(73)

     Bħan-Nazzjonijiet Uniti, il-Kunsill tal-Ewropa, l-Organizzazzjoni għall-Kooperazzjoni u l-Iżvilupp Ekonomiċi (OECD) u l-Organizzazzjoni għas-Sigurtà u l-Kooperazzjoni fl-Ewropa (OSKE)    

(74)

     Bħall-Kummissjoni ta’ Venezja, il-Grupp ta’ Stati kontra l-Korruzzjoni, id-Dipartiment tal-eżekuzzjoni tas-sentenzi u d-Dipartiment tal-media. Sabiex isaħħaħ il-kooperazzjoni, il-Kunsill tal-Ewropa ħatar persuna ta’ kuntatt biex tikkoordina x-xogħol.

(75)

     It-tieni subparagrafu tal-Artikolu 19(1) tat-TUE.

(76)

     Sentenzi ewlenin mill-aħħar rapport jinkludu s-sentenzi tas-6 ta’ Ottubru 2020, Il-Kummissjoni Ewropea vs L-Ungerija, C-66/18, ECLI:EU:C:2020:792; tal-24 ta’ Novembru 2020, AZ (falsifikazzjoni ta’ dokumenti), C‑510/19, EU:C:2020:953; tas-17 ta’ Diċembru 2020, Openbaar Ministerie, C-354/20 PPU u C-412/20 PPU, ECLI:EU:C:2020:1033; tat-2 ta’ Marzu 2021, A.B. et, C-824/18, ECLI:EU:C:2021:153; tal-20 ta’ Marzu 2021, Repubblika vs Il-Prim Ministru, C-896/19, ECLI:EU:C:2021:311; tat-18 ta’ Mejju 2021, Asociaţia “Forumul Judecătorilor din România” et vs Inspecţia Judiciară et, C-83/19, C-127/19, C-195/19, C-291/19, C-397/19, ECLI:EU:C:2021:393; tal-15 ta’ Lulju 2021, il-Kummissjoni vs il-Polonja, C-791/19 ECLI:EU:C:2021:596.

(77)

     Ara, b’mod partikolari, l-istqarrija għall-istampa tal-Kummissjoni tal-31 ta’ Marzu 2021, IP/21/1524. Kawża rreġistrata bħala C-204/21. Il-QĠUE ordnat miżuri interim f’dik il-kawża (digriet tal-Viċi President tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-14 ta’ Lulju 2021, il-Kummissjoni vs il-Polonja, C-204/21 R, ECLI:EU:C:2021:593).

(78)

     Ir-Regolament (UE, Euratom) 2020/2092 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tas-16 ta’ Diċembru 2020 dwar reġim ġenerali ta’ kondizzjonalità għall-protezzjoni tal-baġit tal-Unjoni, ĠU L 433I, 22.12.2020, p. 1. L-Ungerija u l-Polonja sfidaw il-validità tar-Regolament quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea, ara, rispettivament, il-Kawżi C-156/21 u C-157/21.

(79)

     Dan jinkludi n-nefqa u d-dħul tal-UE, il-VAT (aktar minn EUR 10 miljun u transfruntiera), il-ħasil tal-flus, il-korruzzjoni attiva u passiva, il-miżapproprjazzjoni ta’ fondi jew assi tal-UE minn uffiċjal pubbliku u kriminalità organizzata marbuta mal-baġit tal-UE. L-Istati Membri li qed jipparteċipaw bħalissa huma l-Awstrija, il-Belġju, il-Bulgarija, il-Kroazja, Ċipru, ir-Repubblika Ċeka, l-Estonja, il-Finlandja, Franza, il-Ġermanja, Il-Greċja, l-Italja, il-Latvja, il-Litwanja, il-Lussemburgu, Malta, in-Netherlands, il-Portugall, ir-Rumanija, is-Slovakkja, Spanja u s-Slovenja.

(80)

     Fl-202,1 daħlu fis-seħħ regoli ġodda (ir-Regolament (UE, Euratom) 2020/2223 (ĠU L 437, 28.12.2020, p. 49-73)) li jsaħħu r-rwol tal-OLAF u jiżguraw kollaborazzjoni bla xkiel mal-UPPE.