19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/1

1.1

Komitet może z przekonaniem poprzeć inicjatywę Komisji tylko pod warunkiem, że uwzględni ona nie tylko problemy dotyczące potrzeb, ale również i przede wszystkim zajmie się optymalizacją oferty w sposób pozwalający na uniknięcie niepowodzeń i biurokracji.

1.2

Komitet jest głęboko przekonany, że promowanie działań na szczeblu lokalnym i regionalnym, jak również zdolność tworzenia sieci współpracy w celu realizacji strategii lizbońskiej, mają podstawowe znaczenie dla wspólnych działań z zakresu badań i rozwoju prowadzących z powodzeniem do tworzenia i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw na całym terytorium Unii Europejskiej, a przede wszystkim dla zapewnienia udziału podmiotów gospodarczych i społecznych działających w terenie w realizacji wspólnych celów w dziedzinie lepszych i liczniejszych miejsc pracy w ramach zrównoważonego i konkurencyjnego rozwoju na szczeblu światowym.

1.3

Komitet ponownie potwierdza znaczenie trójkąta wiedzy (edukacja, badania naukowe i innowacje), który odgrywa podstawową rolę w promowaniu wzrostu i zatrudnienia, oraz stwierdza, że priorytetową sprawą jest przyśpieszenie reform, wspieranie osiągnięć najwyższej klasy w szkolnictwie wyższym i w partnerstwie między uniwersytetami, ośrodkami badawczymi i przedsiębiorstwami oraz zapewnienie, by wszystkie sektory edukacji i kształcenia odgrywały w pełni swoją rolę we wspieraniu kreatywności i innowacji, w szczególności na szczeblu lokalnym i regionalnym. Dotyczy to w szczególności pewnych konkretnych regionów — euroregionów — gdzie w sieć współpracy zaangażowani są sąsiedzi i partnerzy z obszarów wykraczających poza granice państwowe.

1.4

Komitet stwierdza, że kwestie dotyczące konkurencyjności oraz rozwoju gospodarczego, społecznego i zatrudnienia w europejskich regionach powinny być podjęte przez wszystkich uczestników poprzez bardziej proaktywne i skoordynowane działania niż było to do tej pory, co umożliwi optymalizację konkretnych wyników w realizacji celów strategii lizbońskiej.

1.5

Komitet podziela całkowicie diagnozę postawioną przez Komisję na temat luk we wspólnym i skoordynowanym wykorzystaniu instrumentów Wspólnoty, ale wyraża ubolewanie, że po okresie ponad dziesięciu lat ta zasadnicza kwestia jest nadal podejmowana pod kątem analizy bez wskazania sedna problemu w celu rozwinięcia nowych możliwości „inżynierii współbieżnej” ( simultaneous engineering )  (1) między różnymi rodzajami wspólnotowej i europejskiej pomocy.

1.6

Komitet stwierdza, że kierowanie się wyłącznie zapotrzebowaniem przy udzielaniu pomocy jest konieczne, ale niewystarczające. Uważa, że należy wyjść poza deklaracje o konieczności większej uwagi ze strony regionów, i przejść do:

1.7

Zdaniem Komitetu należy zająć się dogłębnie ofertą w celu utworzenia ram zapewniających spójność i dostępność wszystkich proponowanych instrumentów na rzecz konkurencyjnego rozwoju terytoriów europejskich poprzez usunięcie przeszkód prawnych i przeszkód wynikających z różnic w terminach rozpoczęcia i przyznania pomocy finansowej.

1.8

Komitet stwierdza, że konieczne jest opracowanie praktycznego przewodnika europejskiego przedstawiającego w skrócie:

1.9

Ponadto Komitet uważa, że nie można już dłużej odkładać konkretnego i szczegółowego działania wspólnotowego mającego na celu zapewnienie nowych możliwości w ramach „inżynierii współbieżnej” między różnymi rodzajami pomocy oraz zoptymalizowanie i skoncentrowanie środków w terenie.

1.10

W związku z tym — tak jak podkreślał już wcześniej (2) — Komitet jest zdania, że należy w pierwszym rzędzie zaradzić problemom związanym z wielością poziomów zarządzania i rozproszeniem pomocy niezbędnej do ożywienia konkurencyjności europejskich regionów i proponuje nową inicjatywę nosząca nazwę „JASMINE — Joint Assistance Supporting Multiprojects for Innovation Networking in Europe” (Wspólna pomoc dla realizacji wielu projektów dotyczących tworzenia sieci w zakresie innowacji w Europie) w celu wypełnienia istniejących luk instytucjonalnych zarówno w odniesieniu do zapotrzebowania, jak i oferty, oraz znacznego ograniczenia formalności biurokratycznych.

1.11

Inicjatywa JASMINE powinna doprowadzić do lepszego zrozumienia i spójności zachowań różnych podmiotów uczestniczących w procesie decyzyjnym w sieci współpracy w kontekście jednolitych i spójnych ram projektów terytorialnych.

2.1

Europejskie regiony wiedzy muszą sprostać wielu czynnikom zmian, które stanowią zarówno wyzwania, jak i sposobności mające wpływ na możliwość realizacji przez nie celów odnowionej strategii lizbońskiej.

2.2

Wśród czynników zmian możemy wymienić:

—   czynniki zewnętrzne: bardziej intensywny proces globalizacji, pojawienie się stref kontynentalnych charakteryzujących się dynamicznym wzrostem, znaczący wzrost cen energii i surowców, nieoczekiwany rozwój w zakresie nauki i technologii, internacjonalizacja innowacji, problemy związane ze zmianami klimatycznymi, presja migracyjna często niekontrolowana lub wymykająca się spod kontroli;

—   czynniki wewnętrzne: starzenie się ludności, ochrona środowiska naturalnego i zachowanie jakości życia, przestarzałe usługi i aparat produkcyjny, modernizacja sektora publicznego, rosnąca interakcja między nową pojawiającą się wiedzą a dostępnymi zasobami ludzkimi, możliwości rozwoju kultury i kreatywności, rozwój wspólnej infrastruktury terytorialnej, zarówno fizycznej, jak i niematerialnej.

2.3

Komitet miał już wcześniej sposobność wyrazić wielokrotnie swoje stanowisko w sprawie powyższych kwestii zarówno z ogólnego punktu widzenia w ramach wdrażania strategii lizbońskiej oraz polityki wspólnotowej w obszarze badań naukowych i innowacji, środowiska naturalnego, edukacji i kształcenia, jak i w odniesieniu do konkretnych dziedzin.

2.4

Komitet miał w szczególności sposobność zwrócić uwagę na potrzebę „[…] umożliwienia całemu terytorium Wspólnoty dostosowania się do wyzwań gospodarki opartej na wiedzy oraz przyczynienia się w ten sposób do tego, aby wszystkie regiony mogły uwzględnić cele z Lizbony” (3).

2.5

Ponadto Komitet powtórzył, że „nowa konfiguracja modeli konkurencyjnych na rynku globalnym narzuca poważne zmiany. Nowe, zintegrowane platformy i sieci zajmować się muszą zagadnieniami związanymi z badaniami i innowacjami, zarządzaniem nowymi zasobami ludzkimi, promocją, marketingiem, finansowaniem, kredytowaniem, logistyką oraz zarządzaniem obsługą rynku i klienta” (4).

2.6

Komitet powtarza swoją opinię, że wspieranie działań na szczeblu lokalnym i umiejętność ich włączenia do sieci współpracy w celu realizacji strategii lizbońskiej mają podstawowe znaczenie dla wspierania tworzenia innowacyjnych przedsiębiorstw w ramach zrównoważonego i konkurencyjnego rozwoju. Powinny tym zostać objęte w szczególności te regiony (euroregiony) i formy działalności, w których w systemy współpracy w sieci zaangażowani są sąsiedzi i partnerzy z obszarów wychodzących poza granice państwowe.

2.7

W swojej opinii w sprawie zielonej księgi „Europejska Przestrzeń Badawcza: nowe perspektywy” Komitet zalecił „[…] uzupełnienie europejskiej przestrzeni badawczej o europejską przestrzeń wiedzy, tak aby stworzyć europejskie społeczeństwo wiedzy” i wskazał przy tym, „[…] że koordynacja ze strony Komisji jest […] konieczna dla zapewnienia efektywnych struktur kierowniczych i doradczych, a także sprawnej organizacji pracy” (5).

2.8

Komitet zwrócił także uwagę na znaczenie „trójkąta wiedzy”: edukację, badania naukowe i innowacje, który odgrywa podstawową rolę w promowaniu wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Z tego względu należy przyśpieszyć reformy, wspierać osiągnięcia najwyższej klasy w szkolnictwie wyższym i w partnerstwie między uniwersytetami, ośrodkami badawczymi i przedsiębiorstwami oraz zapewnić, aby wszystkie sektory edukacji i kształcenia odgrywały w pełni swoją rolę we wspieraniu kreatywności i innowacji, w szczególności na szczeblu regionalnym i lokalnym.

2.9

Komitet uważa, że kwestie konkurencyjności oraz rozwoju gospodarczego, społecznego i zatrudnienia regionów europejskich powinny być podjęte przez wszystkich uczestników poprzez bardziej proaktywne i skoordynowane działania: Komisja powinna podjąć starania, aby przezwyciężyć ograniczenia nałożone przez różne podstawy prawne i kryteria proceduralne w celu zoptymalizowania konkretnych wyników w realizacji celów strategii lizbońskiej przy pomocy różnych instrumentów budżetu Wspólnoty, oraz odpowiedzieć na potrzeby podatnika, w tym odnośnie do skuteczności wspólnego dostępu, koordynacji, synergii i zgodności czasowej mechanizmów, które mogą być wdrożone na szczeblu wspólnotowym i ogólnoeuropejskim, tak by osiągnąć masę krytyczną konieczną do uzyskania efektu dźwigni.

2.10

Zgodnie z zintegrowanymi wytycznymi dla wzrostu i zatrudnienia w ramach odnowionej agendy lizbońskiej polityka spójności obejmuje trzy strategiczne priorytety (6):

2.11

Jeśli chodzi o ofertę, trudności napotykane w zapewnieniu efektu dźwigni i skoordynowanego wykorzystania dostępnych instrumentów finansowych dla osiągnięcia tych celów wynikają ze specyficznych cech tych instrumentów, a są to mianowicie:

2.12

Jeśli chodzi o zapotrzebowanie, można stwierdzić, że dla regionów charakterystyczne są następujące kwestie:

2.13

Należy podjąć kwestię wspomnianych braków, zapewniając pomoc techniczną i koordynację od chwili rozpoczęcia każdego programu wspólnotowego.

2.14

Wydaje się, że godne uznania inicjatywy w zakresie synergii, widoczne w założeniach różnych programów i pomocy strukturalnej oraz odnoszące się do tego samego okresu 2007–2013, mogą stanowić konieczny, ale niewystarczający warunek dla zoptymalizowania konkretnych wyników.

2.15

Komitet miał sposobność wyrazić swoje pozytywne stanowisko w sprawie inicjatyw Komisji, takich jak JEREMIE (Wspólne europejskie zasoby dla mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw) i zaproponował utworzenie „centrum koordynacji JEREMIE” pełniącego funkcję jednostki koordynacyjnej i informacyjnej dla różnych działań, kładąc przy tym nacisk na fakt, że „brakuje projektu pozwalającego na koordynację i dopracowanie licznych obecnie dostępnych instrumentów kredytowych” (8).

2.16

Komitet popiera i podziela w całości deklaracje Danuty Hübner, komisarz ds. polityki regionalnej, w sprawie inicjatyw Jasper, JEREMIE i JESSICA (9), „które przyczyniają się do dynamiki i rodzą oczekiwania na nowe inwestycje, wzrost gospodarczy i zatrudnienie w państwach członkowskich i regionach, jak również pośród partnerów społecznych we wszystkich regionach Unii Europejskiej”.

2.17

Komitet wyraża pogląd, że wytyczne przyjęte przez Komitet Badań Naukowo-Technicznych Unii Europejskiej, CREST (10), i opublikowane we wrześniu 2007 r. stanowią ważny instrument ukierunkowujący, nawet jeśli ograniczony do interakcji między wspólnotowym programem ramowym w dziedzinie badań naukowych, rozwoju technologicznego i demonstracji a nowymi funduszami strukturalnymi.

3.1

Propozycja Komisji Europejskiej opisuje potencjalne efekty synergii wynikające z koncepcji instrumentów finansowania strategii europejskich w dziedzinie badań naukowych, innowacji i spójności, które są udostępnione zainteresowanym podmiotom w celu zwiększenia konkurencyjności europejskich regionów zgodnie z ich możliwościami w zakresie wykorzystania tych instrumentów.

3.2

Propozycja wskazuje na następujące główne instrumenty działania: siódmy program ramowy (7PR) w zakresie badań i rozwoju technologicznego, nowy program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP) oraz nowe wytyczne dotyczące funduszy strukturalnych i funduszu spójności.

3.3

Komisja stwierdza, że działała poprzez szereg koordynacyjnych grup doradczych, które wydały następujące zalecenia:

3.4

Komisja wzywa państwa członkowskie do usprawnienia mechanizmów skoordynowanego przygotowania i wykorzystania instrumentów Wspólnoty poprzez wprowadzenie systemów mających na celu informowanie zainteresowanych podmiotów o udostępnionych im możliwościach i zobowiązuje się do opublikowania do końca 2007 roku praktycznego przewodnika po możliwościach finansowania dla ośrodków badawczych określającego również warunki przewidziane przez mechanizmy na szczeblu krajowym i regionalnym w celu ułatwienia skoordynowanego dostępu do finansowania.

4.1

Komitet podpisuje się całkowicie pod diagnozą postawioną przez Komisję w sprawie niedociągnięć w dziedzinie wspólnego i skoordynowanego wykorzystania wskazanych przez nią instrumentów Wspólnoty, ale nie popiera terapii, ponieważ uważa ją za niedostateczną dla realizacji celów wyznaczonych przez strategie wspólnotowe, w szczególności w dziedzinie badań naukowych, innowacji i kształcenia.

4.2

Komitet zgadza się z Komisją (11), że „zasadnicze znaczenie dla realizacji odnowionego Partnerstwa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia mają działania w zakresie wspierania gospodarki opartej na wiedzy, zwłaszcza poprzez badania naukowe, rozwój technologiczny i innowacje”, ale uważa, że partnerstwo powinno opierać się na wspólnej odpowiedzialności wszystkich zainteresowanych podmiotów, przede wszystkim na szczeblu wspólnotowym, a także na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.

4.3

Zdaniem Komitetu należy wyjść poza opracowanie strategii terytorialnej na rzecz badań i rozwoju technologicznego oraz innowacji, wykorzystując w większym zakresie:

4.4

Zdaniem Komitetu należy zająć się dogłębnie ofertą w celu zapewnienia ram pozwalających na łatwy dostęp do wszystkich proponowanych instrumentów na rzecz konkurencyjnego rozwoju terytoriów europejskich zgodnie z celami „terytorium społecznie odpowiedzialnego”, poprzez włączenie partnerów społecznych, izb handlowych, świata akademickiego oraz zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego zgodnie ze strategią europejskiej zrównoważonej polityki przemysłowej (13), zarówno w obszarze zrównoważonej produkcji, jak i konsumpcji.

4.5

Komitet uważa ponadto, że wymienione instrumenty — mające wkład, poprzez badania i innowacje, w szybszy wzrost oraz lepsze i liczniejsze miejsca pracy, a także konkurencyjność regionów europejskich — zostały wskazane tylko częściowo w porównaniu do możliwych wspólnotowych instrumentów pomocy oraz niewystarczająco w odniesieniu do wachlarza możliwości stworzonych dla regionów europejskich oraz do potrzeb koordynacji dostępnych instrumentów ogólnoeuropejskich i międzynarodowych.

4.6

Komunikat nie wspomina — lub robi to w sposób marginesowy (14) — o takich możliwościach pomocy, jakie podane są poniżej:

4.7

Ponadto komunikat nie uwzględnia programów i inicjatyw ogólnoeuropejskich, które nie są wspólnotowe, ale oddziałują na rozwój innowacyjny na terytorium Unii Europejskiej, takich jak:

4.8

Ponadto zdaniem Komitetu w celu wspólnego i skoordynowanego wykorzystania instrumentów, które mogą być użyte na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym (19) przez różne podmioty (z uwzględnieniem rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 art. 54 ust. 5), należałoby dokładniej sprecyzować wspomniane trudności i przeszkody nie tylko w odniesieniu do różnych podstaw prawnych, specjalizacji tematycznej, obszarów geograficznych, warunków wdrożenia, ale także w zakresie odnoszącym się do podstawowych różnic powodujących niekiedy skutek wykluczenia, takich jak:

4.9

Komitet stwierdza, że konieczne jest opracowanie praktycznego przewodnika europejskiego, który w zestawieniu podsumuje rodzaje dostępnej pomocy wspólnotowej i ogólnoeuropejskiej, różne kryteria oceny oraz kompatybilność i uzupełniający się charakter możliwych form pomocy.

4.10

Komitet przypomina o potrzebie skoordynowanego i wspólnego działania w dziedzinie „więzi pomiędzy wspólnotowymi strategiami strukturalnymi a polityką na rzecz badań naukowych i innowacji Unii Europejskiej, o co wielokrotnie się zwracał”, i podkreśla, „że ścisła koordynacja pomiędzy tymi obszarami polityki jest konieczna, aby uzyskać optymalny poziom operacyjny synergii i zapewnić pełne spełnienie potrzeb obywateli, przedsiębiorstwa i społeczeństwa, mając na względzie globalny cel dotyczący zrównoważonego i harmonijnego wzrostu średnio/długoterminowego zgodnie ze zintegrowanym podejściem »problem solving« w dziedzinie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji oraz kluczowego czynnika, jaki »te poziomy synergii« stanowią dla rozwoju niematerialnych inwestycji” (20).

4.11

Komitet kładzie nacisk na wielość strategii wspólnotowych, które wraz z polityką spójności i polityką badawczą wnoszą wkład w realizację celu dotyczącego konkurencyjnego rozwoju regionów europejskich, i potwierdza potrzebę zintegrowanego i skoordynowanego podejścia, biorąc pod uwagę następujące kwestie:

4.12

Zgodnie z powyższym Komitet ponawia wnioski, jakie już wcześniej sformułował (23):

4.12.1

Komitet opowiada się również za uwzględnieniem wspólnotowych programów kształcenia.

4.13

Komitet wyraża ubolewanie, że po upływie dziesięciu lat ta zasadnicza kwestia jest nadal podejmowana pod kątem analizy, bez wskazania sedna problemu, który wymaga udzielenia pomocy wspólnotowej mającej na celu zaoferowanie „nowych możliwości inżynierii współbieżnej ” pomiędzy różnymi rodzajami pomocy — w zakresie technologii, demonstracji, innowacji, rozpowszechniania, kształcenia, środków finansowych — skoncentrowanej na poprawie zatrudnienia i struktury przemysłu różnych jednostek terytorialnych (24).

4.14

Zdaniem Komitetu nie można dalej odraczać konkretnego i szczegółowego działania wspólnotowego, jeśli chce się uniknąć strat pod względem konkurencyjności regionów europejskich i zatrudnienia.

5.1

EKES podkreśla zdecydowanie, że inicjatywa JASMINE powinna stanowić dobrowolny instrument pozwalający uprościć i usunąć przeszkody biurokratyczne, proceduralne i koncepcyjne we wspólnej realizacji programów ogólnoeuropejskich, wspólnotowych, krajowych i regionalnych zgodnie z przyspieszonym rozwojem europejskiej przestrzeni badawczej.

5.2

Komitet wyraża pogląd, że w chwili obecnej sprawą priorytetową jest przeciwdziałanie problemom wynikającym z wielości poziomów zarządzania różnymi mechanizmami stosowanymi do ożywienia konkurencyjności regionów europejskich i proponuje wdrożenie nowej inicjatywy JASMINE (Wspólna pomoc dla realizacji wielu projektów dotyczących tworzenia sieci w zakresie innowacji w Europie — Joint Assistance Supporting Multiprojects for Innovation Networking in Europe) w celu wypełnienia istniejących luk instytucjonalnych zarówno w odniesieniu do zapotrzebowania, jak i oferty w dziedzinie pomocy na rzecz innowacji i badań naukowych w regionach.

5.3

Działanie wspólnotowe powinno opierać się na polityce tworzenia sieci współpracy — policy networking — i powinno doprowadzić do podjęcia konkretnych kroków w następujący sposób:

5.4

Nowe priorytety programów regionalnych, skoncentrowane na innowacji, konkurencyjności i wzajemnym uczeniu się przez całe życie zawodowe, powinny przyczynić się do rozwoju aktywnych strategii mających na celu zwiększenie i wsparcie konkurencyjności regionów dzięki finansowaniu regionalnych i międzyregionalnych działań perspektywicznych, klastrów produkcyjnych i okręgowych sieci współpracy, które gwarantują wspólną wizję strategiczną dla każdego regionu mogącą posłużyć jako podstawa działania związanego z pomocą techniczną na rzecz optymalizacji wspólnego wykorzystania najodpowiedniejszych instrumentów krajowych, wspólnotowych, ogólnoeuropejskich oraz partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP).

5.5

Inicjatywa JASMINE mogłaby odgrywać rolę znaku jakości dla różnych organizacji i programów finansowych w celu ułatwienia przyjęcia bezpośrednich projektów uzupełniających lub organizowanych na dalszych etapach dzięki protokołom ustaleń lub umowom o współpracy pomiędzy Komisją Europejską a innymi organizacjami wspólnotowymi lub pozawspólnotowymi czy też za pomocą przepisów administracyjnych Komisji przeznaczonych dla jej różnych służb zajmujących się rozmaitymi programami. Dzięki temu wiele różnych organów dostarczających pomocy finansowej, rozpatrujących pakiet propozycji, przyjmowałoby tylko jedną dokumentację dotyczącą danego projektu.

5.6

Cel wyznaczony przez inicjatywę JASMINE polega na wspieraniu uruchomienia środków finansowych podlegających różnym poziomom zarządzania i różnym szczeblom oraz systemom sprawowania rządów, zarówno publicznych, jak i prywatnych, w celu osiągnięcia optymalnej masy krytycznej zasobów, co umożliwia wzmocnienie globalnego efektu dźwigni dla uzyskania jednolitych ram wieloprojektowych, które odpowiadają wspólnej wizji strategicznej regionu europejskiego na rzecz rozwoju jego mocnych stron w dziedzinie technologii i innowacji.

5.7

JASMINE powinna oprzeć się na doświadczeniach inicjatywy rynków pionierskich, na europejskich platformach technologicznych i na wspólnych inicjatywach technologicznych, a także na wynikach programów ERA-NET i ERA-NET PLUS, inicjatyw „Regiony na rzecz zmian gospodarczych” i „Pro Inno” oraz inicjatyw JEREMIE, JASPERS i JESSICA (28).

5.8

Wreszcie JASMINE mogłaby zoptymalizować starania w zakresie innowacji i badań poczynione przez regiony oraz przedsiębiorstwa, zasoby ludzkie, uniwersytety, ośrodki badawcze i władze w nich działające, między innymi poprzez wspólnoty wiedzy i innowacji (WWI) należące do Europejskiego Instytutu Technologii (EIT), ale należy przypomnieć, że innowacje stanowią głównie działalność gospodarczą, która powinna mieć możliwość rozwoju w jak najlepszych ramach operacyjnych, w szczególności pod względem systemu podatkowego odnoszącego się do działalności badawczej, traktowania i ochrony własności intelektualnej oraz udostępniania placówek nauczania i kształcenia najwyższej klasy, aby móc doprowadzić do stworzenia lepszych i liczniejszych miejsc pracy.

5.9

Inicjatywa JASMINE mogłaby także przyczynić się do wykorzystania mocnych stron charakterystycznych dla danego regionu i wpłynąć na zwiększenie wymiany w zakresie innowacji i badań.

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/9

1.1

Każdego roku w 27 państwach członkowskich w wyniku wypadków drogowych ginie 44 000 osób a 1 700 000 jest rannych. Piesi i rowerzyści (1) stanowią najmniej chronioną kategorię użytkowników dróg — stwierdzono w niej ponad 8 000 ofiar śmiertelnych i 300 000 rannych.

1.2

W 2003 r. w celu zapewnienia użytkownikom dróg lepszej ochrony przyjęto dyrektywę ramową. Przewidywała ona pogłębiony przegląd konstrukcji przedniej części pojazdu, rozłożony na dwie fazy: pierwsza już zrealizowana obejmowała pojazdy, które otrzymały homologację po 1 października 2005 r., natomiast druga faza powinna rozpocząć się we wrześniu 2010 r., po przeprowadzeniu oceny wykonalności zaplanowanej przed końcem 2004 r.

1.3

Jak wykazały analizy licznych niezależnych ekspertów, druga faza okazała się niemożliwa do zrealizowania, przynajmniej na wyznaczonych warunkach: Komisja wnosi więc o poddanie jej przeglądowi i włączenie nowych alternatywnych środków zapewniających, a nawet zwiększających ochronę w stosunku do tego, co przewidywały przepisy już istniejącej dyrektywy.

1.4

W szczególności ekspert Komisji w swoim badaniu (2) zaproponował różnorodne rozwiązania, które zostały ujęte w omawianym wniosku i które obejmują środki ochrony czynnej i biernej, zgodnie z zaleceniami przedstawionymi przez grupę wysokiego szczebla CARS 21 (3) i wnioskiem dotyczącym światowych przepisów technicznych w sprawie ochrony pieszych (Global Technical Regulation — GTR) opracowanym przez Europejską Komisję Gospodarczą Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ) z siedzibą w Genewie.

1.5

EKES uważa, między innymi, że wniosek nie stanowi zagrożenia dla reguł wolnej konkurencji między producentami, jako że nie zmniejsza wachlarza modeli pojazdów samochodowych dostępnych na rynku, lecz dąży do ukierunkowania popytu na modele odpowiadające wyższym wymogom w zakresie ochrony.

1.6

W świetle tego, co zostało powiedziane, EKES w pełni popiera wniosek Komisji. Niemniej jednak może jedynie wyrazić ubolewanie, że trzeba było około trzech lat, aby poddać przeglądowi środki, które okazały się niemożliwe do zrealizowania i sformułować nowe, nawet jeśli po części opóźnienie to jest prawdopodobnie związane z faktem, że teraz dysponujemy danymi i rozwiązaniami technicznymi, których nie mieliśmy w chwili, gdy obecnie obowiązująca dyrektywa została zatwierdzona.

1.7

EKES wyraża życzenie, by nadrobiono to opóźnienie — tym groźniejsze, że w grę wchodzi życie i zdrowie obywateli UE — poprzez szybkie przyjęcie wniosku w jego pełnej formie przez Parlament Europejski i Radę Europejską, co pozwoliłoby na przystąpienie w przewidzianym terminie do drugiej fazy.

1.8

EKES wyraża zadowolenie z większej skuteczności środków technicznych przyjętych dla pojazdów samochodowych, jednak zachęca również instytucje europejskie oraz państwa członkowskie do bardziej zdecydowanego popierania inicjatyw związanych z dwoma pozostałymi aspektami, które mają wpływ na bezpieczeństwo na drodze to znaczy, z jednej strony z poprawianiem stanu i bezpieczeństwa infrastruktury, a z drugiej ze szkoleniami i podnoszeniem świadomości wszystkich użytkowników dróg. Wezwanie to dotyczy również władz regionalnych i lokalnych, których kompetencje decyzyjne w tej dziedzinie są coraz większe.

2.1

Każdego roku w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej w wypadkach drogowych odnotowuje się ok. 8 000 ofiar śmiertelnych i ok. 300 000 rannych wśród pieszych i rowerzystów, którzy są najmniej chronioną kategorią użytkowników dróg.

2.2

Pod koniec 2001 r. producenci samochodów zobowiązali się wobec Komisji Europejskiej do opracowania nowych środków, które przyczyniłyby się do poprawy ochrony pieszych i rowerzystów w zakresie ochrony czynnej (przed zderzeniem), ale także biernej (w chwili zderzenia).

2.3

Wśród wielu środków zaproponowanych wówczas przez producentów znalazło się wyposażenie wszystkich pojazdów w system zapobiegający blokowaniu kół podczas hamowania (ABS), dobrowolny zakaz sprzedaży tzw. sztywnego orurowania, światła dzienne włączone na stałe (DRL) — środek następnie wycofany w wyniku sprzeciwu niektórych państw członkowskich — i wprowadzenie w przyszłości zaawansowanych, opartych na nowej technologii systemów ochrony czynnej, znajdujących się jeszcze w fazie badań.

2.4

Rada i Parlament przyjęły z zadowoleniem zobowiązanie przemysłu samochodowego. Równocześnie zażądały, by ochrona pieszych została uregulowana nie na zasadzie dobrowolnego porozumienia lub zalecenia, lecz na mocy rzeczywistego aktu prawnego w formie odrębnej dyrektywy.

2.5

Kroki te przyczyniły się do przyjęcia dyrektywy ramowej 2003/102/WE (4) odnoszącej się do ochrony pieszych i innych niechronionych użytkowników dróg, a następnie dyrektywy 2005/66/WE (5) w sprawie stosowania przednich układów zabezpieczających w pojazdach silnikowych (zlikwidowanie sztywnego orurowania).

2.6

Dyrektywa ramowa odnosząca się do ochrony pieszych opiera się na badaniach i wartościach dopuszczalnych zawartych w zaleceniach Europejskiego Komitetu ds. Bezpieczeństwa Pojazdów (EEVC) oraz przewiduje wdrożenie ich w dwóch fazach, które skupiają się na środkach ochrony biernej. Pierwsza faza, która przewidywała zmiany dotyczące konstrukcji oraz zmniejszenia ciężaru maski i orurowania dla pojazdów kategorii M1 i N1  (6) o masie nieprzekraczającej 2 500 kg, obowiązuje pojazdy z homologacją wydaną po 1 października 2005 r. Druga faza, która przewidywała bardziej surowe badania i wartości graniczne, będzie miała zastosowanie do samochodów, które otrzymają homologację po 1 września 2010 r.

2.7

Pojawiło się wiele wątpliwości co do wykonalności badań przewidzianych dla drugiej fazy, już na etapie debaty nad wnioskiem w Parlamencie Europejskim, jako że w swej wersji ostatecznej dyrektywa stanowiła, że Komisja przygotuje ocenę wykonalności drugiej fazy na dzień 1 lipca 2004 r. Ocena ta miała na celu zwłaszcza określenie „alternatywnych środków — albo biernych albo połączonych środków czynnych i biernych — które są co najmniej równoważne w zakresie rzeczywistej skuteczności” (7).

2.8

Liczne analizy opracowane przez niezależnych ekspertów, w tym także te zamówione przez Komisję, wykazały, że z technicznego punktu widzenia nie było możliwe spełnienie wymogów drugiej fazy na warunkach i z uwzględnieniem badań, które przewidział Europejski Komitet ds. Bezpieczeństwa Pojazdów. Wobec powyższego nowy wniosek przewiduje w dziedzinie ochrony biernej zmienione parametry, a w dziedzinie ochrony czynnej nowe elementy, które w tym czasie zostały opracowane przez przemysł i które spełniają wymogi zapisane w art. 5 dyrektywy, który mówi o środkach „które są co najmniej równoważne w zakresie rzeczywistej skuteczności”, a nawet wykraczają poza nie.

2.9

Obecnie proponuje się takie same badania jak te przewidziane we wniosku dotyczącym światowych przepisów technicznych w sprawie ochrony pieszych opracowanym przez Europejską Komisję Gospodarczą Narodów Zjednoczonych (EKG-ONZ). Ewentualne ujednolicenie prawodawstwa europejskiego oraz pozawspólnotowego, które nastąpiłoby w wyniku przyjęcia tych przepisów również przyniosłoby oczywiste korzyści, jeśli chodzi o konkurencyjność przemysłu samochodowego.

3.1

Nowy wniosek, tym razem już nie dyrektywy, lecz rozporządzenia, przewiduje przede wszystkim połączenie wymogów dyrektywy w sprawie stosowania przednich układów zabezpieczających z przepisami dyrektywy odnoszącej się do ochrony pieszych. Ta ostatnia dyrektywa zostanie zmieniona w taki sposób, aby zapewnić jej stosowalność. W konsekwencji, jeśli badane rozporządzenie zostanie zatwierdzone, obie wyżej wymienione dyrektywy zostaną uchylone.

3.2

Zgodnie z wnioskiem rozporządzenia homologacja pojazdów samochodowych polega na przeprowadzeniu następujących badań:

3.2.1

Uderzenie modelu głowy dziecka lub niskiego dorosłego w przednią część maski, uderzenie modelu głowy dorosłego w tylną część maski oraz uderzenie modelu nogi i górnej części modelu nogi w zderzak, przy czym należy zauważyć, że parametry zostały częściowo zmienione w stosunku do fazy drugiej obowiązującej dyrektywy. W celach już nie homologacji, lecz monitorowania i biorąc pod uwagę przyszły rozwój technologiczny, wymagane są również badania uderzenia miednicy w krawędź czołową maski oraz uderzenie modelu głowy dorosłego w szybę przednią.

3.2.2

W odniesieniu do przednich układów zabezpieczających (patrz dyrektywa 2005/66/WE) potwierdzono wymóg przeprowadzenia badań uderzenia nogi lub górnej części nogi oraz modelu głowy dziecka lub niskiego dorosłego w ten układ w celu wydania świadectwa homologacji. Przewidziano również inne badania w ramach monitorowania oraz wymogi wiążące w zakresie produkcji i instalowania tych układów.

3.3

Poza środkami ochrony biernej dodano również między innymi wyposażenie w system ochrony czynnej w celu zapewnienia poziomu ochrony przewidzianego przez obie wcześniejsze dyrektywy. Chodzi o system wspomagania hamulców (BAS — brake assist system), który pomaga kierowcy próbującemu gwałtownie zahamować w sytuacji awaryjnej, lecz który nie dysponuje wystarczającą siłą. Połączenie systemu BAS z ABS-em zapewnia maksymalny nacisk na hamulec i optymalizuje czas redukcji prędkości, co znacznie zmniejsza prędkość uderzenia w pieszego.

3.4

W końcu, biorąc pod uwagę rosnącą liczbę pojazdów cięższych przemieszczających się po sieci dróg miejskich (zwłaszcza samochodów typu SUV, czyli samochodów sportowo-użytkowych), we wniosku zawarto zalecenie, by po okresie przejściowym przewidziane przepisy miały zastosowanie nie tylko do samochodów kategorii M1 i N1, których masa nie przekracza 2 500 kg, jak stanowi obecnie obowiązujące prawodawstwo, lecz również do pojazdów cięższych, których masa nie przekracza 3 500 kg, co jest równoznaczne z maksymalną granicą obu rozważanych kategorii.

4.1

Przede wszystkim EKES wyraża zadowolenie z decyzji Komisji, by połączyć obie wcześniejsze dyrektywy w proponowanym rozporządzeniu. Wybór ten pozwoli na uproszczenie oraz jasne przedstawienie prawodawstwa w tej dziedzinie, co w przeszłości sugerował EKES w swojej opinii dotyczącej wniosku dyrektywy w sprawie stosowania przednich układów zabezpieczających (8).

4.2

W tym kontekście EKES również wyraża swoje zadowolenie z wybranego instrumentu prawnego, tj. rozporządzenia, które zapewnia określone terminy i sposoby stosowania we wszystkich państwach członkowskich. Jest to bardzo istotny aspekt, biorąc pod uwagę fakt, iż chodzi o prawo dotyczące kwestii w wysokim stopniu technicznych.

4.3

EKES wyraża natomiast żal, że badania przewidziane przez Europejski Komitet ds. Bezpieczeństwa Pojazdów w ramach fazy drugiej okazały się niemożliwe do zastosowania, ponieważ ich wykonalność nie została sprawdzona na czas (do dnia 1 lipca 2004 r.), co prowadzi do opóźnienia o przeszło trzy lata.

4.4

EKES jednak wyraża swoją aprobatę dla rozwiązania zaproponowanego w wyniku długiego, lecz „poprawnego” postępowania, w trakcie którego zastosowano zalecenia sformułowane przez grupę wysokiego szczebla CARS 21 odnośnie do zintegrowanego podejścia, i które umożliwiło zharmonizowanie prawodawstwa europejskiego i pozawspólnotowego. EKES wyraża zadowolenie szczególnie z faktu, iż wszystkie elementy zostały poparte dokładną oceną wpływu; była to pierwsza ocena przeprowadzona i zatwierdzona przez niedawno ustanowioną przez Komisję Europejską radę ds. oceny wpływu (Impact Assessment Board).

4.5

Zgodnie z przewidywaniami Komisji i jej ekspertów wybrane rozwiązanie, które zakłada również przyjęcie środków ochrony czynnej, przyczyni się do zmniejszenia liczby ofiar śmiertelnych i przypadków osób ciężko rannych odpowiednio o 80 % i o 40 % w stosunku do wyników, jakie moglibyśmy otrzymać po wdrożeniu początkowo przewidywanej, lecz niemożliwej do zastosowania fazy drugiej (9). Zmniejszenie tej liczby pozwoli uratować 1 100 istnień ludzkich i ograniczyć przypadki osób rannych o ponad 46 000. Ponadto wdrożenie nowych środków pociąga za sobą niewielkie koszty, a zatem ich wpływ na ceny pojazdów samochodowych będzie nieznaczny.

4.6

W świetle tego, co zostało powiedziane powyżej, EKES nalega, by Parlament Europejski i Rada Europejska szybko przyjęły wniosek Komisji w jego pełnej formie, co pomoże uniknąć dodatkowych opóźnień obok innego opóźnienia wynikającego z okresu potrzebnego na wdrożenie (lead time) (10) w przemyśle samochodowym.

4.7

EKES wyraża skądinąd życzenie, by nowe przepisy zostały również szybko zastosowane do pojazdów cięższych, w tym pojazdów sportowo-użytkowych, których liczba w ruchu miejskim rośnie. W tym celu byłoby słuszne wyznaczenie już teraz okresu przejściowego przewidywanego we wniosku.

4.8

Nie możemy wreszcie zapominać, że rzecz jasna powyższe środki ochrony nie obejmują samochodów starszych, które dziś stanowią jedno z większych zagrożeń dla niechronionych użytkowników dróg. Wystarczy przypomnieć, że mimo iż system ABS skutecznie połączony z BAS-em jest rozprowadzany na zasadzie dobrowolnej od 2004 r., to stanie się on obowiązkowy dopiero wraz z nowym prawodawstwem.

4.9

EKES przypomina w końcu, że w przypadku omawianych zderzeń wyróżniamy dwie kategorie uszkodzeń ciała: te, które powstają w wyniku „pierwotnego” uderzenia pieszego lub rowerzysty w przednią część pojazdu i te powstałe w wyniku „wtórnego” uderzenia o nawierzchnię drogi, na którą pieszy jest często odrzucany. Należy w każdym razie podkreślić, że nadzieja na ochronienie pieszego przy uderzeniu pierwotnym, do którego dochodzi przy prędkości przekraczającej 40 km/h jest złudna.

4.10

Powyższe rozważania mają na celu podkreślenie jeszcze raz, że aby rozwiązać nie tylko ten problem, lecz również wiele innych zagadnień związanych z bezpieczeństwem użytkowników dróg, należy przyjąć podejście zintegrowane, które, poza poprawą technologiczną pojazdów samochodowych, powinno obejmować dwa ważne aspekty: zachowanie użytkowników dróg i infrastrukturę — w sprawie których tak instytucje europejskie, jak i państwa członkowskie powinny odgrywać decydującą rolę.

4.11

EKES zauważa w tym miejscu, że Komisja prowadziła i nadal prowadzi liczne działania, takie jak inicjatywy legislacyjne i polityczne, finansowanie udostępniane za pośrednictwem europejskich ramowych programów badań i programu subwencji na rzecz bezpieczeństwa na drogach, a szczególnie inicjatywa na rzecz Europejskiej Karty Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego.

4.12

Natomiast inne instytucje i państwa członkowskie, acz traktujące poważnie to zagadnienie, nie zawsze wspierają odpowiednio inicjatywy Komisji. Najświeższym tego przykładem jest wniosek Komisji mający na celu podniesienie standardów bezpieczeństwa infrastruktury drogowej (11). Wniosek ten, zdaniem EKES-u niezbędny, by ograniczyć liczbę ofiar na drogach został oceniony przez Parlament Europejski jako zbyt nakazowy, w związku z czym — w imię zasady pomocniczości — usunięto zeń najdalej idące postanowienia wiążące. Również w tym wypadku — z zastrzeżeniem mało prawdopodobnych zmian w czasie głosowania na sesji plenarnej — Parlament pozostawia sprawę do decyzji państw członkowskich.

4.13

Jeśli chodzi o pierwszy wspomniany wyżej aspekt, czyli o zachowanie użytkowników dróg, to wypada zaznaczyć, że o ile wypadki często przypisuje się nieostrożności kierowców, to równie często piesi i rowerzyści zachowują się w niewłaściwy sposób, to znaczy nie przestrzegają podstawowych zasad kodeksu drogowego, a czasem zwykłego zdrowego rozsądku. Edukacja i informacja w tej dziedzinie powinny być szerzone na poziomie szkół podstawowych, lecz również poprzez regularnie organizowane kampanie podnoszące świadomość, których celem byłoby, by wszyscy użytkownicy dróg zachowywali się właściwie. Równie ważne jest przewidzenie surowych kar za niebezpieczne zachowanie dla wszystkich użytkowników dróg.

4.14

Kolejnym istotnym aspektem bezpieczeństwa drogowego jest infrastruktura, w szczególności w miastach, gdzie odnotowujemy 80 % wszystkich śmiertelnych wypadków pieszych i rowerzystów. Fizyczne oddzielenie użytkowników dróg, za każdym razem, gdy jest to możliwe, jest najskuteczniejszym sposobem unikania kontaktu między pojazdami samochodowymi, pieszymi i rowerzystami. W tym kontekście prace mające na celu wykonanie chronionych przejść dla pieszych, kładek, ścieżek rowerowych, oświetlenia oraz odpowiedniej nawierzchni, wyraźnej i w miarę możliwości jednakowej we wszystkich państwach członkowskich sygnalizacji itd. przyczynią się do zmniejszenia liczby wypadków, lecz również do stworzenia bardziej przyjaznego dla osób niepełnosprawnych środowiska miejskiego.

4.15

Rozwój inicjatyw tego typu poprawi bezpieczeństwo i jakość życia w miastach. Elementy te zasługują więc na przypominanie ich we wszystkich wnioskach Komisji, także w tych, które — jak badany wniosek — dotyczą jedynie technicznych aspektów pojazdów samochodowych.

M1

=

pojazd samochodowy, który może przewozić 8 pasażerów i kierowcę oraz którego masa nie przekracza 3 500 kg.

N1

=

pojazdy dostawcze pochodne M1 i których masa nie przekracza 3 500 kg.

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/12

1.1

Zwiększenie zapotrzebowania na mobilność, wzrost udziału pojazdów prywatnych w ruchu drogowym, problemy związane z natężeniem ruchu przede wszystkim, ale nie wyłącznie, na obszarach miejskich — to wszystko spowodowało, że ruch drogowy jest jednym z sektorów będących przedmiotem szczególnej uwagi pod względem oceny wpływu na środowisko naturalne. W taką perspektywę wpisuje się również wniosek Komisji mający na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących z pojazdów ciężarowych o dużej ładowności.

1.2

EKES popiera wniosek i ocenia, że jest on odpowiedni, jeżeli chodzi zarówno o oczekiwane skutki, jak i o harmonogram wdrażania, biorąc pod uwagę wymogi związane z ochroną środowiska i czas potrzebny na dostosowanie się przez branżę przemysłową.

1.3

EKES zgadza się ze stwierdzeniem Komisji, że rozporządzenie będące przedmiotem niniejszej opinii stanowi znaczny krok naprzód w kierunku stopniowej harmonizacji poziomu emisji w skali światowej.

1.4

Komitet uznaje, że wybrano odpowiedni i szczególnie wskazany instrument prawny, tzn. rozporządzenie, gdyż gwarantuje ono określone terminy i sposoby wykonania we wszystkich państwach członkowskich, co jest szczególnie istotne dla prawodawstwa zawierającego dużo danych technicznych.

1.5

Komitet popiera w pełni prawo niezależnych podmiotów do swobodnego dostępu do informacji w sprawie naprawy pojazdów. Wyraża natomiast, ze względów przedstawionych niżej, wątpliwości co do decyzji o zastosowaniu przewidzianego dla samochodów osobowych standardu OASIS również w odniesieniu do samochodów ciężarowych o dużej ładowności.

1.6

EKES wyraża nadzieję, że w celu rozwiania tych wątpliwości Komisja przeprowadzi dalsze analizy w poszukiwaniu alternatywnych rozwiązań, które mogłyby przynieść przypuszczalnie takie same korzyści jak system OASIS, ale których wdrożenie byłoby prostsze i mniej kosztowne dla użytkowników.

1.7

EKES pragnie raz jeszcze podkreślić, że w ramach polityki Komisji na rzecz ograniczenia emisji zanieczyszczeń celowe byłoby wsparcie wprowadzania pojazdów na paliwa alternatywne, które emitują mniej tlenku azotu i stałych cząstek, i że należałoby zapewnić, iż w tekście przyszłego rozporządzenia zawarte zostanie pojęcie jakości paliw.

1.8

Na koniec Komitet uznaje za niecelowe wprowadzenie obowiązku pomiaru emisji CO2 w przepisach, które powinny dotyczyć tylko emisji zanieczyszczeń. EKES obawia się bowiem, że złożoność i specyfika problemu, który oddziałuje w dużym stopniu na konkurencyjność, może wywołać dyskusję, która zakłóci harmonogram procedury legislacyjnej i opóźni oczekiwane skutki rozporządzenia. EKES sugeruje zatem, by zagadnienie emisji CO2 zostało podjęte w rozporządzeniu ad hoc, kiedy dostępne będą dane bardziej wiarygodne od tych, którymi dysponujemy obecnie.

2.1

Chociaż w ostatnim dziesięcioleciu jakość powietrza się poprawiła, to jest ona wciąż poważnym problemem dla całej Unii Europejskiej, przede wszystkim na obszarach miejskich i w gęsto zaludnionych regionach.

2.2

W 2020 r. Unia Europejska będzie nadal daleka od osiągnięcia celów szóstego programu działań w zakresie środowiska naturalnego. Spośród różnych form zanieczyszczenia cząstki stałe są dla środowiska naukowego coraz bardziej niepokojące: wniosek dotyczący rozporządzenia będący przedmiotem niniejszej opinii ma na celu poprawienie jakości powietrza, bez wywierania negatywnego wpływu na konkurencyjność przemysłu i swobodny przepływ towarów.

2.3

Nowa norma Euro 6 — tak jak stwierdził wiceprzewodniczący Verheugen — będzie również stanowić krok w kierunku całościowej harmonizacji przepisów w zakresie emisji, gdyż przewiduje ona wartości graniczne podobne do przewidzianych przez kraje pozaeuropejskie, na przykład Stany Zjednoczone.

2.4

Pył, z którego składają się cząstki stałe, będący częściowo pochodzenia naturalnego, a częściowo powstający w wyniku działalności ludzkiej, szczególnie w trakcie procesów spalania, ma złożony i różnorodny skład zarówno z chemicznego punktu widzenia, jak i z punktu widzenia wielkości.

2.5

Należy przypomnieć, że chociaż przypadki intensywnego zanieczyszczenia pyłami drobnocząsteczkowymi są często związane z wpływem człowieka, to zdarzają się one również daleko od gęsto zaludnionych obszarów w wyniku zjawisk naturalnych, których wystąpieniu sprzyjają szczególne warunki meteorologiczne oraz topografia danego obszaru. Co więcej, wpływ procentowy różnych źródeł emisji może się znacznie różnić w zależności od obszaru: Europejska Agencja Ochrony Środowiska (EEA) ocenia, że w UE-15 26 % całkowitych emisji związanych z działalnością ludzką spowodowanych jest transportem drogowym.

2.6

Fakt ten potwierdza ponownie, że problem związany z emisjami i substancjami zanieczyszczającymi powinien być zawsze oceniany z całościowego punktu widzenia i w ramach zintegrowanego podejścia.

2.7

Patrząc z tej perspektywy, Komitet docenia fakt, że Komisja sporządziła swój wniosek w kontekście programu „Czyste powietrze dla Europy” (CAFE (1)), który dostarczył podstawy technicznej do opracowania strategii tematycznej w zakresie zanieczyszczenia powietrza.

2.8

Komitet docenia również podejście dwustopniowe („split-level approach”) przyjęte przez Komisję w celu zajęcia się tym zagadnieniem. Zaproponowane rozporządzenie ustanawia w istocie podstawowe zasady nowych przepisów, które zostaną przyjęte zgodnie z procedurą współdecyzji. Wymogi techniczne dotyczące wprowadzenia w życie tych postanowień zostaną przedstawione w innym rozporządzeniu, które zostanie przyjęte przez Komisję we współpracy z komitetem regulacyjnym w celu dostosowania do postępu technicznego, zgodnie z procedurą komitologii.

3.1

Komisja zamierzała wyznaczyć środki potrzebne do osiągnięcia pożądanego poziomu jakości powietrza. Norma Euro 6 jest istotnym narzędziem zmniejszenia emisji gazowych (takich jak tlenki azotu-NOx i węglowodory-HC) oraz cząstek stałych.

3.2

Zaproponowane rozporządzenie dotyczy pojazdów kategorii M1, M2, N1 i N2 określonych w załączniku II do dyrektywy 2007/46/WE, o masie odniesienia przekraczającej 2 610 kg, i wszystkich pojazdów silnikowych kategorii M3 i N3, określonych w tym załączniku. Na wniosek producenta nie stosuje się ono natomiast do pojazdów kategorii M1, M2, N1 i N2 o masie odniesienia poniżej lub równej 2 840 kg, homologowanych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 715/2007 (2).

3.3

W porównaniu z Euro 5 (obowiązującym w wypadku nowych rejestracji od 1 października 2008 r.), nowe zaproponowane wartości graniczne emisji spalin z rury wydechowej (Euro 6) wiążą się z ograniczeniem o 80 % emisji tlenków azotu i o 66 % cząstek stałych. Dopuszczalny poziom emisji będzie zatem dostosowany do poziomu przewidzianego w tym samym okresie w USA. Rozporządzenie przewiduje ponadto wprowadzenie wartości granicznej w odniesieniu do liczby emitowanych cząstek stałych, kiedy opracowana zostanie odpowiednia metoda pomiaru.

3.4

Zaproponowane rozporządzenie ustanawia wartości graniczne na podstawie obecnych cykli badań, lecz przewiduje wprowadzenie ogólnoświatowych, zharmonizowanych cykli (WHDC), kiedy możliwe będzie skorelowanie emisji mierzonych przy pomocy obecnych cykli z emisjami mierzonymi przy pomocy zharmonizowanych cykli.

3.5

W stosunku do obecnie obowiązujących przepisów, rozporządzenie przedłuża okres eksploatacji pojazdów zgodnie z trwałością urządzeń kontrolujących emisję zanieczyszczeń oraz zgodnością eksploatacji.

3.6

W związku z tym definicje okresu eksploatacji dla różnych kategorii pojazdów zostaną poszerzone w następujący sposób:

3.7

Omawiane rozporządzenie przewiduje, że Komisja wyda dodatkowe rozporządzenie wykonawcze, którego postanowienia będą obejmować:

3.8

Rozporządzenie przewiduje ponadto, że niezależnym podmiotom zostaje przyznany nieograniczony i znormalizowany dostęp do informacji dotyczących pokładowej instalacji diagnostycznej (OBD) oraz do informacji dotyczących naprawy i obsługi technicznej pojazdów (3). Powołując się na inne, bardziej szczegółowe rozporządzenie, przewiduje się ponadto wymóg udostępniania na stronach internetowych informacji dotyczących diagnostyki pokładowej oraz naprawy i obsługi technicznej pojazdów, w standardowym formacie opracowanym przez komitet techniczny zainteresowanych stron (tzw. „standard OASIS” (4)).

3.9

Wartości graniczne normy Euro 6 przewidziane przez rozporządzenie zostaną wprowadzone w terminie:

4.1

Pomimo znacznego nasilenia się ruchu samochodowego w ostatnim dziesięcioleciu jakość powietrza się polepszyła. Niemniej jednak cała UE jest jeszcze daleka od rozwiązania problemu zanieczyszczenia powietrza, przede wszystkim na obszarach miejskich i w gęsto zaludnionych regionach. Komitet przyjmuje zatem z zadowoleniem propozycję Komisji, by ustanowić zharmonizowane normy produkcji pojazdów silnikowych w celu zagwarantowania sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego i jednocześnie wysokiego stopnia ochrony środowiska naturalnego.

4.2

Wartości graniczne normy Euro 4 dla pojazdów ciężarowych i autobusów obowiązują od 9 listopada 2006 r., a wartości graniczne normy Euro 5 w odniesieniu do nowych homologacji stosowane będą od 1 października 2008 r. Komitet uważa zatem, że zaproponowane terminy wykonania nowego rozporządzenia są odpowiednie.

4.3

Ze względu na to, że wniosek nie dotyczy kwestii leżących wyłącznie w kompetencji Wspólnoty, Komitet popiera zastosowanie zasady pomocniczości. Zgadza się on niemniej z punktem widzenia Komisji, która dbając o uniknięcie barier dla jednolitego rynku i mając świadomość transgranicznych następstw zanieczyszczenia powietrza, uważa, że celów wniosku nie można osiągnąć z inicjatywy samych państw członkowskich, lecz że konieczne są wiążące środki uzgodnione na szczeblu europejskim.

4.4

Komitet popiera ponadto wybór rozporządzenia jako instrumentu prawnego, gdyż gwarantuje ono określone terminy i sposoby wykonania we wszystkich państwach członkowskich, co jest szczególnie istotne dla prawodawstwa zawierającego dużo danych technicznych.

4.5

Komitet zgadza się ze stwierdzeniami zawartymi w punkcie 5 wprowadzenia do wniosku dotyczącego rozporządzenia, który mówi: „Osiągnięcie europejskich celów w zakresie jakości powietrza wymaga nieustannych wysiłków na rzecz redukcji emisji zanieczyszczeń z pojazdów. Z tego względu przemysł musi otrzymać jasne informacje na temat przyszłych wartości granicznych emisji zanieczyszczeń”; oraz z uwagą zawartą w następnym punkcie 6: „Ustalenie na wczesnym etapie wartości granicznych emisji tlenków azotu powinno zapewnić producentom pojazdów długoterminowe bezpieczeństwo planistyczne w całej Europie”.

4.6

Komitet zgadza się ponadto z Komisją co do tego, że przy ustalaniu norm emisji zanieczyszczeń należy uwzględnić konsekwencje dla konkurencyjności rynków i producentów, bezpośrednie i pośrednie koszty ponoszone przez przedsiębiorców oraz rosnące korzyści z innowacyjnych rozwiązań, poprawy jakości powietrza, zmniejszenia kosztów ochrony zdrowia i rosnącej średniej długości życia.

4.7

Komitet popiera w pełni prawo niezależnych podmiotów do swobodnego dostępu do informacji w sprawie naprawy pojazdów. Wyraża natomiast wątpliwości co do decyzji o zastosowaniu standardu OASIS przewidzianego dla samochodów osobowych również w odniesieniu do samochodów ciężarowych o dużej ładowności.

4.7.1

Pojazdy z bardzo dużych serii nie są bowiem objęte rozporządzeniem, które stosowane jest do pojazdów użytkowych o masie przekraczającej 2 610 kg. Pojazdy użytkowe produkowane są w dużej liczbie wersji i wariantów, co utrudnia próby wprowadzenia standardów w zakresie informacji i zwiększa ich koszt w stosunku do realnych korzyści, jakie można by osiągnąć. Trzeba również uwzględnić fakt, że niewiele przedsiębiorstw przeprowadza naprawę samochodów ciężarowych i że specjalizują się one w określonych markach. Zastosowanie systemu OASIS do przedsiębiorstw przeprowadzających naprawę samochodów ciężarowych o dużej ładowności, z których prawie wszystkie to MŚP, oznaczałoby obarczenie ich znacznymi obciążeniami finansowymi i organizacyjnymi w celu zainstalowania nowego systemu i zarządzania nim: obciążenia te byłyby niewspółmierne do spodziewanych korzyści dla użytkowników tegoż systemu.

4.7.2

W świetle powyższych uwag Komitet proponuje zatem Komisji przeprowadzenie oceny oddziaływania, która analizowałaby koszty i korzyści wynikające z zastosowania OASIS w porównaniu z innymi możliwymi rozwiązaniami, prostszymi i mniej kosztownymi.

4.8

Komitet powtarza ponownie — tak jak podkreślał już w przeszłości w odniesieniu do innych wniosków Komisji — że stosowne byłoby wsparcie wprowadzania pojazdów na paliwa alternatywne, które emitują mniej tlenku azotu i stałych cząstek. Zgadza się zatem co do potrzeby wprowadzenia wartości granicznych emisji węglowodorów, węglowodorów niemetanowych i metanu.

4.9

Komitet ma nadzieję, że dla potrzeb procedury badawczej, która stanowi podstawę rozporządzenia w sprawie homologacji typu WE w odniesieniu do emisji zanieczyszczeń, Komisja przyjmie możliwie najszybciej ogólnoświatowe, zharmonizowane cykle jezdne.

4.10

Rozporządzenie przewiduje również pomiar zużycia paliwa i emisji dwutlenku węgla, a zatem w tym względzie odchodzi w pewnym stopniu od swego zadeklarowanego celu, którym jest ograniczenie zanieczyszczeń powietrza.

4.10.1

Dane wykorzystywane przy takich pomiarach pochodziłyby z badań silnika na hamowni, które w istocie nie są jednakże reprezentatywne dla pomiarów dotyczących pojazdu. Jak wiadomo, efektywność energetyczna pojazdu zależy od różnych aspektów, a silnik jest jedynie jednym z istotnych elementów (napęd, aerodynamika, opór toczenia, części pomocnicze itp.). Ten sam rodzaj silnika może znaleźć zastosowanie w pojazdach o bardzo różniących się cechach i przeznaczeniu (samochody ciężarowe, pojazdy budowlane, autobusy miejskie itp.).

4.10.2

Nie przez przypadek zatem — Komitet pragnie tutaj przypomnieć — w komunikacie w sprawie strategii na rzecz zmniejszenia emisji CO2 (COM(2007) 19 wersja ostateczna) Komisja przewidziała również uwzględnienie pojazdów użytkowych N1, następnie jednak porzuciła ten pomysł w trakcie sporządzania odnośnego rozporządzenia (COM(2007) 856 wersja ostateczna), zważywszy na specyfikę tematu i niewystarczalność dostępnych danych.

4.10.3

Komitet przypomina ponadto, że na rynku istnieje silne zapotrzebowanie na ograniczenie zużycia paliwa przez samochody użytkowe (z proporcjonalnym ograniczeniem emisji CO2), gdyż w wielu wypadkach paliwo stanowi największą pozycję w kosztach operacyjnych transportu. To konkurencja skłania więc producentów pojazdów do opracowywania najbardziej zaawansowanych rozwiązań pod względem zużycia, a zatem również emisji dwutlenku węgla.

4.10.4

Co się tyczy pomiaru emisji CO2, Komitet podkreśla inny istotny fakt: jeżeli dane dotyczące zużycia paliwa i CO2 pochodzące jedynie z badań silnika, zostałyby wykorzystane do stworzenia ewentualnych zachęt lub podatków, to mogłoby to wywołać irracjonalne zakłócenia rynku.

4.10.5

W związku z powyższym EKES potwierdza swoją zgodę co do tego, że należy jak najszybciej opracować przepisy również w zakresie emisji CO2 pochodzących z pojazdów ciężarowych o dużej ładowności, uważa jednak, że stosowniej byłoby podjąć i dogłębnie zbadać to zagadnienie w ramach osobnego, konkretnego wniosku, m.in. dlatego, by uniknąć ryzyka konfliktowej debaty, która mogłaby opóźnić przyjęcie omawianego rozporządzenia.

4.11

Mając na względzie niechęć rynku do nabywania bardziej ekologicznych pojazdów z uwagi na ich nieuchronnie wyższą cenę, Komitet jest przychylnie nastawiony do możliwości stworzenia zachęt finansowych do ich nabywania i opowiada się za tym, żeby państwa członkowskie mogły za pomocą różnych systemów zachęt przyspieszyć wprowadzanie na rynek pojazdów, które odpowiadają wymogom ustalonym na szczeblu wspólnotowym.

4.12

Komitet popiera oczywiście propozycję, by państwa członkowskie ustanawiały normy dotyczące kar za nieprzestrzeganie omawianego rozporządzenia i by takie kary były skuteczne, proporcjonalne i odstraszające.

4.13

Komitet uważa, że terminy wykonania rozporządzenia zaproponowane przez Komisję (1 kwietnia 2013 r. dla nowych homologacji i 1 października 2014 r. dla nowych rejestracji) są odpowiednie. Pięcioletni okres stabilności między jednym poziomem emisji a następnym jest wystarczający, by umożliwić przedsiębiorstwom uzyskanie zwrotu od dokonanych inwestycji w celu wprowadzenia na rynek nowych rozwiązań.

4.14

Komitet zgadza się z propozycją Komisji, by na wniosek producenta nie stosować nowego rozporządzenia do pojazdów kategorii M1, M2, N1 i N2 o masie odniesienia poniżej lub równej 2 840 kg, homologowanych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 715/2007. Innymi słowy Komitet popiera fakt, że w wypadku pojazdów o masie bliskiej wyznaczonej granicy dopuszcza się pewien stopień elastyczności w zakresie homologacji, tak by móc bardziej skutecznie odpowiedzieć na różne potrzeby klientów również w odniesieniu do „kompromisu” między zużyciem, przebiegiem a emisją zanieczyszczeń.

5.1

Komitet zgadza się z zaproponowanymi wartościami granicznymi emisji. Wartości te zostały ujęte w scanariuszu A (5) rozważanym przez Komisję i przyjętym z zadowoleniem przez większość zainteresowanych stron zaangażowanych w proces konsultacji.

5.2

Niemniej jednak Komitet uważa, że powinien ponownie poruszyć problem odwrotnego stosunku między emisją NOx a CO2. Ze względu na to, że ograniczenie obu jest istotnym celem ekologicznym, zasadnicze znaczenie ma zrównoważenie wartości granicznej tlenków azotu, tak by nie przyczyniać się do wzrostu emisji dwutlenku węgla. Oczekiwane ograniczenie emisji NOx spowoduje bowiem wzrost CO2 od 2 % do 3 %. Komisja twierdzi, na podstawie badań zrealizowanych w USA w 2001 r., że w momencie zastosowania rozporządzenia przewidywany obecnie wzrost nie wystąpi dzięki rozwojowi technologii silników. EKES pozwala sobie jednak zasugerować, że potrzebna byłaby aktualizacja tych badań, tak by dysponować bardziej sprawdzonymi danymi na temat wpływu proponowanych ograniczeń emisji NOx zużycie paliwa i na wynikającą z niego emisję CO2.

5.3

Jak wspomniano, Komitet popiera równoległe „podejście dwustopniowe”, które ogranicza proces współdecyzji do elementów o większym znaczeniu politycznym, a środki wykonawcze i szczegóły techniczne powierza komitologii.

5.4

Jednakże Komitet podkreśla, że wiele środków powierzonych komitetowi regulacyjnemu (pokładowa instalacja diagnostyczna, liczba cząstek stałych, systemy perswazji wobec kierowców w wypadku zastosowania odczynnika itp.) jest ogromnie złożonych i wywiera duży wpływ na technologię pojazdów. Komitet zaleca zatem, by wszystkie te aspekty zostały wprowadzone na tym samym etapie wraz z wartościami granicznymi Euro 6 i by — analogicznie do tego, co stwierdzono w odniesieniu do omawianego rozporządzenia — zapewniono odpowiedni okres czasu między wejściem w życie a wykonaniem w celu zagwarantowania przedsiębiorstwom czasu na rozwój.

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/17

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/17

1.1

Kwestia dostaw energii, dywersyfikacji źródeł energii i rozwoju odnawialnych źródeł energii będzie miała zasadnicze znaczenie dla przyszłości Europy i równowagi na świecie i dla wysiłków na rzecz ograniczenia zmian klimatu.

1.2

EKES uważa, że Unia Europejska stwarza odpowiednie ramy do wywierania nacisku w światowej konfrontacji wynikającej z wyścigu po zasoby energetyczne i do ograniczania zmian klimatu ze względu na niezbędną masę krytyczną pozwalającą osiągnąć realne wpływy polityczne w negocjacjach międzynarodowych.

1.3

Komitet z zadowoleniem zapoznał się z wprowadzeniem do poświęconego energii tytułu XXVI traktatu lizbońskiego, który wzmocni podstawy prawne działania Unii Europejskiej w tej dziedzinie.

1.4

EKES podkreśla zasadnicze znaczenie badań i rozwoju w obszarze zrównoważonej energetyki i ochrony środowiska oraz prawidłowego przydziału środków. Należy z rozwagą przeanalizować wspieranie źródeł energii oraz technologii zmniejszania zużycia energii i ograniczania emisji, w przypadku których — jak można się spodziewać — niemożliwie będzie osiągnięcie równowagi ekonomicznej, tak aby nie marnować środków publicznych poprzez dotowanie technologii bez przyszłości. Warto natomiast przekazywać środki na badania dotyczące technik uznanych przez środowisko naukowe za obiecujące. Należą do nich techniki umożliwiające na przykład ograniczanie emisji lub wychwytywanie gazów cieplarnianych, dotyczące efektywności energetycznej, czystego węgla, napędu elektrycznego i innych alternatywnych rodzajów napędu pojazdów, ogniw paliwowych, energii słonecznej, efektywności energetycznej odzysku odpadów, syntezy jądrowej, utylizacji odpadów jądrowych itp.

1.5

Komitet kładzie również nacisk na znaczenie efektywności energetycznej urządzeń i budynków.

1.6

Uważa, że należy ustanowić prawdziwą politykę zakupu energii na szczeblu europejskim, aby stawiać czoła naciskom producentów, którzy bywają w wysokim stopniu zorganizowani, i zaleca europejską koordynację polityki energetycznej i stanowisk w organizacjach międzynarodowych, takich jak WTO, ONZ, NATO i OECD.

1.7

Podkreśla znaczenie dywersyfikacji źródeł dostaw i zaleca konstruktywne, choć ostrożne podejście do partnerstwa z Rosją oraz republikami kaukaskimi i środkowoazjatyckimi.

1.8

Komitet podkreśla, że stosowne byłoby rozważenie możliwości ponownego uruchomienia programów energii jądrowej w krajach, w których istnieje konsens w tej sprawie, a także zintensyfikowanie badań w dziedzinie przetwarzania odpadów. Zachęca także do rozwijania badań nad syntezą jądrową w ramach 7. programu ramowego badań Euratomu oraz poprzez inicjatywę ITER.

1.9

W jego opinii konieczne jest zwiększenie współpracy i koordynacji w dziedzinie polityki energetycznej, reprezentacji i działalności w organizacjach międzynarodowych, rozwijanie polityki sąsiedztwa w dziedzinie energii oraz docelowe przewidzenie ewentualnego ustanowienia wspólnej polityki energetycznej, w razie potrzeby w oparciu o własne instytucje. Jest zdania, że szybki rozwój rynku energii ze źródeł odnawialnych we wszystkich państwach członkowskich świadczy o zainteresowaniu nią wśród obywateli. Zważywszy, że sytuacja ta zbiega się w czasie z nową wspólną polityką wprowadzoną traktatem z Lizbony, może to mieć strategiczne znaczenie dla przyjęcia i rozwoju wspomnianej polityki.

2.1.1

Międzynarodowa Agencja Energii przewiduje, że do 2030 r. światowy popyt na energię wzrośnie o 55 %.

2.1.2

Unia Europejska jest w dużej mierze uzależniona od kopalnych paliw stałych, produktów naftowych i gazu ziemnego, a w najbliższych latach zależność ta najprawdopodobniej jeszcze wzrośnie. Zważywszy, że 80 % jej zużycia stanowią paliwa kopalne, do 2030 r. spodziewany jest wzrost przywozu energii w Unii z 50 % do 70 %.

2.1.3

Stwierdzone złoża ropy powinny zmniejszać się od 2050 r., jednakże inne nieeksploatowane obecnie zasoby staną się w przyszłości zdatne do eksploatacji z ekonomicznego punktu widzenia ze względu na rosnący popyt i postęp techniczny.

2.1.4

Wykorzystywanie innych źródeł energii jest nieuniknione, niemniej taka transformacja będzie trudna do realizacji. Jednak tego rodzaju zmiany występowały już kiedyś wcześniej, w szczególności w XIX wieku, kiedy paliwa pochodzące z biomasy (przede wszystkim drewno) zostały zastąpione węglem, a następnie ropą. Należy jednak pamiętać, że dzisiaj nie dysponujemy jeszcze środkami pozwalającymi wykorzystywać energię odnawialną w dostatecznej ilości, aby zaistniał proces podobny do tego, który wystąpił w XIX wieku.

2.1.5

Trudności wynikają z wielu czynników: gęstości energetycznej, powierzchni niezbędnych do produkcji biopaliw (kosztem innego rodzaju działalności, w szczególności rolnictwa), braku ciągłości i przewidywalności przepływów (wiatru, energii słonecznej, pływów morskich), które wymagają skrupulatnego planowania zdolności magazynowania, oraz geograficznego rozmieszczenia odnawialnych źródeł energii. W odniesieniu do energii jądrowej światowy przemysł jądrowy nie będzie w stanie pokryć zapotrzebowania nawet przy założeniu, że będziemy prowadzić bardzo ambitną politykę renowacji i budowy elektrowni jądrowych.

2.1.6

Europa znajduje się w sytuacji dużej zależności energetycznej. Obecnie import pokrywa 50 % zapotrzebowania na energię, a w 2030 r. proporcja ta powinna wzrosnąć do 70 %. Zależność Europy wynosić więc będzie 90 % w przypadku ropy i 70 % w przypadku gazu.

2.1.7

W marcu 2006 r. Rada Europejska przedstawiła niepokojący stan rzeczy, charakteryzujący się:

W odpowiedzi na tę niepokojącą sytuację wysunięte zostały propozycje zawarte w nowym pakiecie energetycznym, będącym niejako reakcją na pojawiające się wyzwania.

2.1.8

Przywódcy europejscy muszą zmierzyć się z podwójnym problemem: po pierwsze ograniczonej dostępności tradycyjnych surowców pierwotnych, a po drugie problematycznej lokalizacji geograficznej zasobów, ponieważ większość z nich znajduje się w krajach o niestabilnej sytuacji politycznej, które mogą je wykorzystać jako środek nacisku na kraje zależne, co miało już miejsce.

2.2.1

Problem dotyczy każdego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, lecz bez wątpienia rozproszone działania indywidualne osłabiają ich pozycję wobec producentów, którzy często są dobrze zorganizowani.

2.2.2

Państwa członkowskie powinny być zatem zainteresowane wspólnym działaniem i wykorzystaniem Unii Europejskiej jako skutecznego instrumentu do budowania wspólnej polityki energetycznej, której podstawą i celem byłyby lepiej kontrolowane zużycie i dywersyfikacja źródeł dostaw.

2.2.3

Unia Europejska posiada odpowiednią wymiar i dysponuje instrumentami instytucjonalnymi. Jest w stanie opracować politykę transnarodową, koordynować politykę krajową państw członkowskich w tej dziedzinie, narzucić większą spójność europejską w dziedzinie energii i wreszcie prowadzić politykę energetyczną wobec krajów trzecich.

2.2.4

Na koniec należy dodać, że po odrzuceniu projektu Traktatu ustanawiającego konstytucję dla Europy i w perspektywie traktatu lizbońskiego, europejska polityka energetyczna mogłaby jednocześnie stworzyć nową dynamikę unifikacji i stanowić konkretny dowód użyteczności Unii Europejskiej.

2.3.1

Obecnie Unia Europejska nie posiada kompetencji własnych w dziedzinie energii. Nadanie jej takich uprawnień to jedna z ważnych innowacji projektu traktatu lizbońskiego.

2.3.2

To prawda, że w momencie powstawania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Euratom i EWWiS zajmowały się wieloma ówczesnymi kwestiami energetycznymi.

2.3.3

Czy można jednak powiedzieć, że Unia Europejska nie podejmowała żadnych działań w dziedzinie energii?

2.3.4

Z pewnością nie. Po pierwsze opracowała rzeczywistą politykę energetyczną na podstawie art. 308 traktatu WE, a po drugie stworzyła politykę transeuropejskich sieci energetycznych na podstawie art. 154 traktatu WE (zob. decyzja nr 1364/2006/WE). Wreszcie należy pamiętać, że reguły rynku wewnętrznego i konkurencji były stosowane w odniesieniu do rynku energii (dyrektywa 2003/55/WE w sprawie otwarcia rynku gazu, dyrektywa 2003/54/WE w sprawie energii elektrycznej, dyrektywa 90/377/EWG zmieniona dyrektywą 93/87/EWG w sprawie przejrzystości cen gazu i energii elektrycznej). Pierwsze efekty otwarcia rynków i kresu monopoli publicznych wywoływały niekiedy niepokój o poziom cen energii, lecz w rzeczywistości stwierdzony gdzieniegdzie wzrost cen wynikał przede wszystkim ze wzrostu światowego popytu na ograniczone, a czasami zanikające zasoby.

2.3.5

Należy również wspomnieć o dokumentach Komisji, które nie były propozycjami legislacyjnymi w dosłownym znaczeniu, lecz swego rodzaju zaleceniami: zielonej księdze w sprawie europejskiej strategii bezpieczeństwa dostaw (z 28 listopada 2000 r.); komunikacie zatytułowanym „Ku europejskiej strategii bezpieczeństwa dostaw energiifg” (z 26 czerwca 2002 r.); zielonej księdze w sprawie racjonalizacji zużycia energii, czyli jak uzyskać więcej mniejszym nakładem środków z planem działania na lata 2007–2012 (z 19 października 2006 r.) oraz komunikacie w sprawie Globalnego Funduszu Efektywności Energetycznej oraz Energii Odnawialnej (z 6 października 2006 r.).

2.3.6

Unia Europejska niejednokrotnie rozważała zatem kwestie energetyczne, lecz jej działanie opierało się na niezbyt pewnej podstawie prawnej, jaką był art. 308 Traktatu WE zwany klauzulą elastyczności, który stanowi: „Jeżeli działanie Wspólnoty okaże się niezbędne do osiągnięcia, w ramach funkcjonowania wspólnego rynku, jednego z celów Wspólnoty, a niniejszy Traktat nie przewidział kompetencji do działania wymaganego w tym celu, Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, podejmuje właściwe działania”. Unia zajęła się tym problemem także pośrednio, przede wszystkim poprzez stosowanie zasad rynku wewnętrznego, konkurencji i ochrony środowiska naturalnego. Działanie to, przynajmniej z pozoru, miało charakter bardziej techniczny i prawny niż polityczny.

2.3.7

To właśnie dlatego, wobec zasadniczego znaczenia kwestii energetycznej dla życia codziennego Europejczyków oraz życia gospodarczego czy też stabilności na świecie, projekt traktatu lizbońskiego zawiera art. 176 poświęcony energii, który określa cele Unii w tej dziedzinie „z uwzględnieniem potrzeby zachowania i poprawy środowiska naturalnego” i „w duchu solidarności między państwami członkowskimi”.

2.3.8

Zgodnie z przyszłym traktatem europejska polityka energetyczna ma na celu:

2.3.9

Polityka energetyczna będzie leżała w kompetencjach dzielonych, z zasadą większości kwalifikowanej oprócz kwestii podatkowych, które nadal regulowane będą zgodnie z zasadą jednomyślności. Jednakże zgodnie z art. 176a ust. 2 akapit drugi środki przyjmowane do osiągnięcia celów, o których mowa w ust. 1 nowego artykułu, nie naruszają „prawa Państwa Członkowskiego do określania warunków wykorzystania jego zasobów energetycznych, wyboru między różnymi źródłami energii i ogólnej struktury jego zaopatrzenia w energię”.

2.3.10

Unia Europejska będzie zatem posiadać kompetencje, które stanowią podstawowe narzędzie niezbędne do podejmowania bardziej zdecydowanych i konkretnych działań. Czy będzie to narzędzie wystarczające, czy też konieczne będą dalsze kroki na płaszczyźnie instytucjonalnej? Zanim jednak powstanie to narzędzie, należy określić politykę w dziedzinie energii, która może ewoluować pod wpływem ograniczeń zewnętrznych oraz zmian w sektorze usług i postępu technicznego.

3.1

Dotychczas podstawą europejskiej polityki energetycznej były wymogi ekonomiczne lub rozwój zrównoważony: chęć liberalizacji rynku energii przy pomocy dyrektyw i polityki dotyczącej przemysłu sieciowego, polityka wspierania efektywności energetycznej, polityka wspierania i rozwoju odnawialnych źródeł energii, zwalczanie emisji CO2 itp.

3.2

W pewnym względzie Unia Europejska, która dotychczas nie posiadała kompetencji własnych w dziedzinie energii, zajmowała się tą kwestią w sposób pośredni przy użyciu reguł funkcjonowania rynku wewnętrznego, konkurencji i ekologii. Było to, przynajmniej pozornie, podejście bardziej techniczne i prawne niż polityczne.

3.3

Nie stanowiło to jednak przeszkody do prowadzenia dość szeroko zakrojonej działalności legislacyjnej i doktrynalnej w dziedzinie energii. Zresztą niedawno (19 września 2007 r.) opublikowany został pakiet propozycji legislacyjnych zmieniających obowiązujące dokumenty (zmiana rozporządzenia w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej, rozporządzenie ustanawiające Agencję ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki, zmiana rozporządzenia w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego, zmiana dyrektyw dotyczących wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu i energii elektrycznej).

3.4

Jeżeli traktat lizboński zostanie ratyfikowany w obecnym brzmieniu, Unia Europejska będzie mogła zmierzyć się z tą kwestią polityczną o pierwszorzędnym znaczeniu w sposób bardziej precyzyjny i bardziej bezpośredni. Niemniej kompetencje prawne nie usuwają wszystkich trudności politycznych, gospodarczych i społecznych. Jak powszechnie wiadomo, na szczeblu krajowym istnieją bardzo różne rozwiązania, zwłaszcza w kwestii energii jądrowej. W następstwie nieformalnego szczytu europejskiego w Hampton Court, Rada Europejska określiła podstawy rzeczywistej europejskiej polityki energetycznej, której wyrazem jest nowy pakiet energetyczny opracowany przez DG ds. Energii i DG ds. Środowiska.

3.5

Jak widzieliśmy, Unia Europejska chciała najpierw wykorzystać mechanizmy rynkowe, aby stworzyć konkurencyjny rynek, który byłby skuteczniejszy, i dzięki transeuropejskim sieciom energetycznym doprowadzić do powstania wzajemnie powiązanego rynku.

3.6

Chciała również wspierać efektywność energetyczną, zwłaszcza w sektorach najbardziej energochłonnych: ogrzewanie i klimatyzacja budynków, przemysł wytwórczy i transport.

3.7

Wiadomo, że plan działania na lata 2007-2012 (z października 2006 r.) zawiera ambitny cel osiągnięcia oszczędności w rocznym zużyciu energii na poziomie 20 % do 2020 r., co oznacza oszczędności w zakresie energochłonności rzędu 1,5 % rocznie przez cały ten okres.

3.8

Unia kładła również duży nacisk na konieczność rozwijania odnawialnych źródeł energii. Również w tym przypadku cel Unii Europejskiej jest bardzo ambitny, ponieważ do 2020 r. ma zostać osiągnięty poziom 20 % łącznego zużycia energii, a ponadto wytyczony ma zostać minimalny cel obowiązkowy 10 % zużycia biopaliw (mapa drogowa dotycząca odnawialnych źródeł energii z dnia 10 stycznia 2007 r.).

3.9

Tymczasem wymienione rodzaje energii jak dotąd miały wiele wad w porównaniu z kopalnymi źródłami energii: mają mniejszą gęstość energetyczną, zajmują więcej miejsca (na przykład pola ogniw fotowoltaicznych) oraz charakteryzują się niestabilnością produkcji, a przede wszystkim wysokimi kosztami technologicznymi. A zatem, choć różnica kosztów na niekorzyść takich źródeł energii stale maleje, oznacza to, że przestawienie się na tego rodzaju technologie prawdopodobnie będzie procesem stopniowym i długotrwałym, o ile nie zapewni się im znacznie większego wsparcia politycznego i finansowego, oraz że wszystkie nowe źródła energii wymagają rzetelnych analiz oddziaływania (por. OECD Observer nr 258/259 z grudnia 2006 r., „21st century energy: some sobering thoughts” Vaclava Smila).

3.10

W dziedzinie energii wykorzystywanej w transporcie Komisja interesowała się w szczególności promowaniem biopaliw oraz ogniwami paliwowymi i technologiami wodorowymi. Jednakże skala planowanej ekspansji biopaliw staje się coraz bardziej problematyczna. Ogniwa paliwowe są natomiast urządzeniami przetwarzania energii o wysokiej sprawności, dzięki którym można znacząco ograniczyć emisję gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń. Niemniej jest mało prawdopodobne, aby odpowiednie rozwiązania technologiczne były szybko dostępne w zastosowaniach komercyjnych.

3.11

Z tego powodu, w ramach 7. ramowego programu badań i wspólnej inicjatywy technicznej zmierzającej do utworzenia partnerstw publiczno-prywatnych, Komisja zaproponowała rozporządzenie w sprawie wspólnego przedsięwzięcia na rzecz ogniw paliwowych i technologii wodorowych (COM(2007)571 wersja ostateczna) w celu wdrożenia programu badań, rozwoju technologicznego i demonstracji w dziedzinie ogniw paliwowych i technologii wodorowych.

3.12

Aby umożliwić rozwój rynku pojazdów silnikowych napędzanych wodorem, Komisja zaproponowała również rozporządzenie w sprawie homologacji tego rodzaju pojazdów (COM(2007) 593 wersja ostateczna), którego celem jest ujednolicenie norm w państwach członkowskich, aby rozbieżności pomiędzy nimi nie stanowiły przeszkodę dla rozpowszechniania tej technologii.

4.1

Popyt na energię pochodzenia kopalnego będzie utrzymywał się na wysokim poziomie i nadal będzie miał zasadnicze znaczenie. Dlatego też należy bez wątpienia uwzględnić ten niezaprzeczalny fakt w rozważaniach i zachować realistyczny punkt widzenia w dziedzinie odnawialnych źródeł energii.

4.2

Z tego względu państwa członkowskie Unii Europejskiej powinny stworzyć skoordynowaną politykę wobec krajów będących producentami paliw kopalnych opartą na „duchu solidarności”, o którym mowa w traktacie lizbońskim. Polityka zakupu byłaby również pożądana, ale dziedziną tą zajmują się głównie międzynarodowe korporacje sektora naftowego.

4.3

Organizacją rynku ropy zajmuje się oficjalnie OPEC. W tych warunkach 27 państw członkowskich razem miałoby większe wpływy niż każde z nich z osobna, tym bardziej że należą do najbardziej rozwiniętych krajów uprzemysłowionych, a zatem największych konsumentów energii. Trzeba pamiętać, że Unia Europejska jest zintegrowanym rynkiem obejmującym prawie pół miliarda konsumentów.

4.4

Taka struktura może posiadać autentyczną siłę polityczną wobec kartelu producentów ropy. W przypadku gazu sytuacja jest inna, gdyż nie występuje tam zjawisko kartelizacji.

4.5

W odniesieniu do bezpieczeństwa dostaw dywersyfikacja jawi się jako konieczność. W tym względzie Rosję, która jest wielkim narodem europejskim, należy traktować co najmniej tak samo dobrze jak OPEC. Podobnie należałoby rozważyć ustanowienie polityki dostaw w odniesieniu do republik kaukaskich i środkowoazjatyckich.

4.6

Odnośnie do kopalnych źródeł energii wysoce pożądane jest utworzenie alternatywnych sektorów, w szczególności wykorzystujących węgiel. W badaniach nad „czystym węglem” odnotowane zostały znaczące postępy, które powinny jeszcze ulec przyspieszeniu, aby zwiększone wykorzystywanie węgla nie przyczyniło się do wzrostu globalnego ocieplenia. Powinien powstać wielki europejski plan badań i rozwoju w tej dziedzinie, tym bardziej że w Europie występują liczne złoża węgla, którego ceny na rynku światowym są znacznie niższe od cen ropy. Pozostaje jednak niezwykle delikatna kwestia, jaką jest sposób wydobycia węgla. Powszechnie znane są trudne i często niebezpieczne warunki wykonywania zawodu górnika. Należy zatem zwrócić szczególną uwagę na warunki, bezpieczeństwo i higienę pracy w tym sektorze.

4.7

Zużyte opony samochodowe mogłyby również być wykorzystywane jako odnawialne źródło energii, pod warunkiem że emisje powstałe z ich spalania byłyby w całości wychwytywane. Elektrownie wykorzystujące do spalania opony działają w różnych krajach już od kilkudziesięciu lat.

4.8

Techniki magazynowania CO2 rozwijają się, lecz nadal są drogie, trudne i obarczone ryzykiem wycieku, na przykład w wyniku pęknięć w skale lub wstrząsów tektonicznych, a także zanieczyszczenia głębokich warstw wód gruntowych. W przygotowywanych opiniach EKES-u kwestie te zostaną omówione bardziej szczegółowo.

4.9

Oprócz paliw kopalnych istnieje obfite, wręcz zbyt obfite, lokalne źródło energii w postaci odpadów. W Unii Europejskiej powstają miliardy ton odpadów. Recykling i ponowne wykorzystanie odpadów uznaje się powszechnie za najlepszy z możliwych sposób ich utylizacji, ponieważ w ten sposób zmniejsza się zapotrzebowanie na wszelkiego rodzaju nowe materiały i unika wytwarzania gazów cieplarnianych związanych z większością form usuwania odpadów. Tam jednak, gdzie nie jest to możliwe, należy z pewnością rozważyć wykorzystanie odpadów jako źródła energii. Również w tej dziedzinie należy wspierać badania i rozwój, które pozwolą osiągnąć lepszą efektywność energetyczną, a jednocześnie maksymalnie ograniczyć emisje gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń.

4.10

Należałoby zmienić prawodawstwo i orzecznictwo w tej kwestii, zważywszy że pozyskiwanie energii jako takie nie jest uznawane. Korzystną zmianę zapoczątkował jednak zmieniony wniosek dotyczący dyrektywy ramowej w sprawie odpadów, który omawiany jest obecnie w Parlamencie Europejskim.

4.11

Nieuniknione będzie poruszenie kwestii energii jądrowej. Trudno będzie zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych o 20 % do 2020 r., nie biorąc pod uwagę kwestii powrotu do programów wykorzystywania elektrowni jądrowych nowej generacji w państwach członkowskich, które postanowiły korzystać z tego źródła energii. Pozostałe państwa członkowskie powinny natomiast rozwijać swoją politykę w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych.

4.12

Niewątpliwie znane są wielkie wyzwania w zakresie bezpieczeństwa i zarządzania odpadami, związane z rozwojem tego sektora. Czy można jednak go pominąć?

4.13

Wybór źródeł energii wywołuje dyskusje, jednak żadna z nich nie jest tak aż tak zajadła jak polemika pomiędzy zwolennikami a przeciwnikami energii jądrowej. W Europie występuje bowiem prawdziwy rozłam w tej kwestii, przez co szczególnie wskazane wydaje się pozostawienie państwom członkowskim całkowitej swobody wyboru tego źródła energii.

4.14

Euratom stanowi skuteczne narzędzie w rękach Europy. Powinno ono służyć utrzymaniu przewagi technicznej, zapewnieniu konkurencyjności, zmniejszeniu zależności energetycznej i zwiększeniu wysiłków oraz współpracy międzynarodowej w dziedzinie bezpieczeństwa i nierozprzestrzenia broni jądrowej. Można by również zastanowić się nad nowymi perspektywami dla niego.

4.15

Badania nad syntezą są jednym z najważniejszych wyzwań. W siódmym ramowym programie badań na Euratom przeznaczono około 2,75 miliarda euro, w tym blisko dwie trzecie tej kwoty na badania nad energią otrzymywaną z syntezy. Należy wspierać i utrzymywać ten priorytet, gdyż opanowanie technologii syntezy znacznie ułatwi gospodarkę odpadami i zdecydowanie skróci okres ich aktywności. Zainicjowanie przedsięwzięcia ITER na obszarze Unii Europejskiej jest dobrze rokującym wydarzeniem.

4.16

W odniesieniu do napędu pojazdów Unia powinna zainteresować się pojazdami o napędzie hybrydowym, energią słoneczną, ogniwami paliwowymi i napędem na sprężone powietrze. Również tutaj widać postępy w badaniach i rozwoju. Francuski inżynier skonstruował bardzo ekonomiczny pojazd, który może osiągnąć prędkość 150 km/h z wykorzystaniem napędu na sprężone powietrze. Jego produkcja powinna rozpocząć się w nadchodzących miesiącach. Znana indyjska firma Tata wykupiła prawa do jego produkcji w Indiach.

4.17

W tym kontekście Komitet przypomina o swoich wcześniejszych zaleceniach dotyczących problematyki zasobów energetycznych Unii Europejskiej, które stanowią podstawę i poparcie stwierdzeń zawartych w niniejszej opinii.

5.1

Określenie dziedzin polityki i wybór priorytetów to istotne elementy, niemniej potrzebne są również instrumenty polityczne i prawne, aby je wdrożyć. Czy w tej kwestii postanowienia traktatu lizbońskiego, o ile zostanie ratyfikowany, będą wystarczające, czy też potrzebne będą dalsze rozwiązania?

5.2

Ogłoszenie konieczności kierowania się duchem solidarności pomiędzy państwami członkowskimi w dziedzinie energii jest niewątpliwie doskonałym pomysłem, a określenie czterech osi tej polityki jest podejściem nowatorskim, które zasługuje na uznanie, nawet jeżeli osie same w sobie nie są zbyt nowatorskie.

5.3

Niemniej można też stwierdzić, że waga światowych wyzwań energetycznych zasługuje na większe zaangażowanie.

5.4

Czy traktat lizboński nie jest zbyt skromny, nawet zakładając, że wspólna polityka energetyczna wspierana specjalnymi ramami instytucjonalnymi, na podobieństwo tego, czym była EWWiS i czym jest Euratom, nie jest jeszcze obecnie możliwa?

5.5

W światowym wyścigu energetycznym konkurenci mają zasięg kontynentalny. Ramy wspólnotowe nadają państwom członkowskim większe znaczenie, lecz utworzenie specjalnego organu odpowiedzialnego przede wszystkim za „dyplomację” energetyczną, politykę zakupową, określenie i finansowanie ramowych programów badań i rozwoju prawdopodobnie uczyniłoby z Europy czołowego partnera w światowych rozgrywkach energetycznych. Poszczególne państwa członkowskie nie mogą odgrywać takiej roli.

5.6

Dzisiaj mamy do czynienia z dużą rozbieżnością stanowisk krajowych, co bez wątpienia wynika z faktu, że po pierwszym kryzysie paliwowym z 1973 r. każde państwo członkowskie chciało zapewnić sobie bezpieczeństwo dostaw energii. Liczne są przykłady takiego rozproszenia wysiłków i rozbieżności w podejściu.

5.7

Aby uniknąć ewentualnej rozbieżności stanowisk, która doprowadziłaby do marginalizacji Europy, należy stworzyć wielką europejską politykę energetyczną, ściśle zintegrowaną z polityką dotyczącą zmian klimatu, w zakresie której UE stara się ugruntować swą wiodącą pozycję w negocjacjach międzynarodowych. Na początku powinna ona skupić się na silnej koordynacji w organizacjach międzynarodowych, takich jak WTO, ONZ, NATO, OECD, zawsze wtedy, gdy poruszane są tam kwestie energetyczne. Powinna towarzyszyć jej koordynacja polityki energetycznej państw członkowskich, w szczególności ustanowienie prawdziwej polityki zakupu energii, a także polityki wzajemnych połączeń pomiędzy sieciami opartej nie tylko na zasadzie empiryzmu, lecz również woluntaryzmu. Wreszcie, w odpowiednim czasie, polityka koordynacji, konsultacji i wspólnych projektów mogłaby opierać się na specjalnych instytucjach, aby pomóc Europie w zmierzeniu się z wyzwaniem energetycznym. Czy wystarczy nam na to śmiałości?

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/23

—

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2003/54/WE dotyczącą wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej

—

wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2003/55/WE dotyczącą wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu naturalnego

—

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Agencję ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki

—

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1228/2003 w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej

—

wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1775/2005 w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego

1.1.1

EKES popiera zasadniczo powody przedstawienia trzeciego pakietu w sprawie energii elektrycznej, tematu złożonego i trudnego z punktu widzenia prawnego i ekonomicznego, wzbudzającego różne reakcje i opinie.

1.1.2

EKES uważa, że obecna sytuacja w sektorze energii elektrycznej wymaga zmiany. Po uruchomieniu procesu integracji i liberalizacji znaleźliśmy się w punkcie, w którym musimy dokonać wyboru kierunku dalszych działań. Liberalizacja rynku energii znalazła się w fazie zastoju, co pociąga za sobą wysokie koszty transformacji, które mogłyby okazać się wyższe od korzyści. Koszty te wynikają z braku jednolitych ram prawnych na szczeblu europejskim, a także, w niektórych wypadkach, z braku rzeczywistej chęci do liberalizacji oraz niejasnego podziału odpowiedzialności między różnymi partnerami. Ta niepewność prawna może skutkować niskim poziomem inwestycji i słabo rozwiniętą konkurencją. Wynikiem tego jest fragmentacja rynku europejskiego sterowanego niekiedy przez dawne monopole, co wymaga faktycznego uznania konieczności zdecydowanego kontynuowania procesu liberalizacji.

1.1.3.1

Głównym elementem przyjmowanej strategii jest urzeczywistnienie jednolitego europejskiego rynku energii elektrycznej. Unia Europejska musi opracować wspólną strategię, aby móc szybko i spójnie działać oraz dysponować większą siłą w negocjacjach międzynarodowych. Współpraca między państwami członkowskimi, organami regulacyjnymi i operatorami systemów przesyłowych jest niezbędna, a zatem należy przeprowadzić zmiany strukturalne służące zintegrowaniu eksploatacji i rozwoju systemu na szczeblu regionalnym. Chcąc wspólnie działać i proponować (narzucać) własną politykę kosztów w dziedzinie zaopatrzenia, państwa członkowskie muszą wymieniać się doświadczeniami, wiedzą oraz rozwiązaniami, by opracować możliwie konkurencyjny scenariusz, dzięki któremu uda się uzyskać bardziej sprawiedliwy poziom cen, wolny od spekulacji finansowych. Potrzebna jest większa spójność między państwami członkowskimi, które muszą respektować uzgodnione wspólnie zasady w interesie użytkowników i konsumentów, wdrażając na szczeblu krajowym przyjęte wcześniej przepisy wspólnotowe.

1.1.4.1

W opinii EKES-u uczciwa i odpowiednio regulowana konkurencja (do której obecny wniosek Komisji nie prowadzi) sprzyjałaby zwiększeniu znaczenia alternatywnych źródeł energii i wzrostu inwestycji w infrastrukturę energetyczną. Prowadziłoby to z kolei do poprawienia produkcyjności przedsiębiorstw (na przykład MŚP) i pozwoliło na uzyskanie sprawiedliwych cen, przy jednoczesnym zwiększeniu przejrzystości i zmniejszeniu ryzyka wystąpienia pozycji dominującej.

1.1.4.2

Jednym z priorytetowych celów trzeciego pakietu legislacyjnego jest promowanie niezbędnych inwestycji w infrastrukturę energetyczną i zapewnienie ich koordynacji na szczeblu europejskim. Proponowane przez Komisję środki w tej dziedzinie idą w dobrym kierunku. Należy jednak zagwarantować, by pozwalały one na dokonanie niezbędnych inwestycji w produkcję energii i wzbudzały zaufanie inwestorów. W odniesieniu do rozwoju sieci, środki te muszą zapewnić właściwe planowanie przy udziale wszystkich zainteresowanych stron oraz pozwolić na realizację tych planów na odpowiednim poziomie i w wyznaczonych terminach. Niezbędna będzie także kontrola nad inwestycjami na szczeblu europejskim (przez Agencję ds. Współpracy Organów Regulacji). Mało elastyczny rynek, na którym przedsiębiorstwa prowadzą działalność w warunkach oligopolistycznych, a niektóre państwa nie są skłonne przekazać kompetencji w dziedzinie zaopatrzenia, nie wzbudza zaufania podmiotów gospodarczych i użytkowników, co prowadzi do blokowania płynności. Należy zmienić tę sytuację.

1.1.5.1

Procesom restrukturyzacji wynikającej z trzeciego pakietu musi towarzyszyć polityka wspierania zatrudnienia angażująca zarówno związki zawodowe, jak i przedsiębiorstwa dzięki takim narzędziom, jak „corporate social restructuring” i społeczne osłony na szczeblu krajowym i europejskim. Należy uznać za pocieszające, że w krajach, które rozdzieliły struktury własności na poziomie systemów przesyłowych, nie odnotowano żadnego negatywnego wpływu na zatrudnienie.

1.1.5.2

Nawet jeżeli ochrona najsłabszych grup i konsumentów jest i pozostanie wyłącznie kompetencją poszczególnych państw, Komisja powinna uznać znaczenie tych środków na szczeblu międzynarodowym. Komisja powinna również zagwarantować monitorowanie ich wdrażania, tak aby przedmiotowe instrumenty były zgodne z warunkami tworzenia otwartego i konkurencyjnego rynku. Należałoby wprowadzić pojęcie ubóstwa energetycznego na szczeblu wspólnotowym (taryfa minimalna) oraz realizować wymogi usługi publicznej i interesu ogólnego, które zostały przewidziane w obowiązujących dyrektywach.

1.1.6.1

Nowa strategia w dziedzinie polityki energetycznej musi sprzyjać faktycznej konkurencji między przedsiębiorstwami, dzięki której użytkownicy będą mogli wybierać między większą liczbą wariantów. Systemy przesyłowe powinny być dostępne dla wszystkich, którzy chcą z nich korzystać. W przypadku dużych przedsiębiorstw charakteryzujących się znacznym zużyciem energii należy doprowadzić do zawarcia europejskiej umowy zakupu energii po jednakowych cenach (ceny porównywalne lub „prawo jednej ceny”) prowadzącą do zniesienia pomocy państwa, która zakłóca konkurencję. Ponadto należy uznać prawa przyznane przez UE konsumentom, którzy powinni mieć swobodę wyboru dostawcy przy jak najniższej cenie.

1.1.7

EKES uważa ponadto, że wniosek Komisji powinien zmierzać między innymi do zapobiegania równoległym niezamierzonym działaniom służącym utrwalaniu status quo: ze strony dużych monopoli, które chcą zachować posiadane przywileje oraz ze strony związków zawodowych, które pragną utrzymać miejsca pracy.

1.2.1.1

W celu przyspieszenia postępów na drodze do jednolitego rynku energii, Komisja musi wprowadzić zmiany do wniosków przedstawionych w ramach trzeciego pakietu w sprawie energii elektrycznej w sposób umożliwiający jej autonomiczne działanie w kontekście międzynarodowym, w szczególności w kwestii źródeł energii. W tym celu zawarte w pakiecie propozycje współpracy regionalnej należy uznać za pośrednie etapy w dążeniu do realizacji końcowego celu, jakim jest powstanie jednolitego rynku energii. Ponadto państwa członkowskie powinny dążyć do integracji swych rynków energii elektrycznej, a operatorzy systemów powinni być obecni w różnych państwach członkowskich. EKES uważa, że propozycja współpracy regionalnej między operatorami systemów przedstawiona w trzecim pakiecie nie może być w żadnym wypadku traktowana jako tymczasowy substytut jednolitego rynku energii lub alternatywa dla niego. Współpraca na szczeblu regionalnym — oparta na rozdzieleniu własnościowym — między operatorami sieci faktycznie oddzielonymi od sieci sprzedaży lub produkcji ma fundamentalne znaczenie. Należy również wykorzystać inicjatywy regionalne prowadzone ostatnio przez Grupę Europejskich Organów Regulacyjnych ds. Energii Elektrycznej i Gazu (ERGEG) w celu zapewnienia spójnego charakteru regulacji i zasad rynkowych.

1.2.2.1

W opinii EKES-u Komisja musi traktować w sposób uprzywilejowany rozdział własności (ownership unbundling), jeżeli chce sprzyjać inwestycjom. Takie rozwiązanie jest bez wątpienia bardziej pożądane niż rozdział funkcjonalny. Zwiększyłoby to bowiem przejrzystość i zaufanie podmiotów gospodarczych, poprawiłoby bezpieczeństwo systemu oraz pozwoliło kontrolować działania monopolistyczne, chroniąc przed dyskryminującymi zachowaniami i optymalizując eksploatację i utrzymanie sieci.

1.2.2.2

Implikacje strategiczne związane z własnością systemów i koniecznością zagwarantowania niezależności, zwłaszcza w kontekście ewentualnych interesów krajów trzecich, w tym wybór własności systemów (publiczna lub prywatna), muszą być przedmiotem dodatkowych pogłębionych analiz. Rozdział własności proponowany przez Komisję nie wymaga prywatyzacji publicznych systemów przesyłowych.

1.2.2.3

Między rynkiem energii elektrycznej a rynkiem gazu (patrz Stany Zjednoczone, Dania, Holandia, Portugalia, Wielka Brytania, Zjednoczonym Królestwie, Hiszpania i Szwecja) nie występuje różnica, która uzasadniałaby rozbieżne traktowanie w kwestii rozdziału własności. Oddzielenie produkcji/sprzedaży od przesyłu jest niezbędne w obydwu sektorach. Ewentualne zachowania dyskryminujące związane z niedostatecznym rozdziałem pionowym są identyczne. Firmy sprzedające gaz nie powinny być zainteresowane tym, kto przesyła ich gaz: powinny one troszczyć się jedynie o to, aby mieć wiarygodnych i solidnych finansowo partnerów, którzy są w stanie sprzedawać ich gaz.

—

pełnić niezależną i autonomiczną funkcję regulacyjną;

—

monitorować działalność Europejskiej Sieci Operatorów Systemów Przesyłowych Energii Elektrycznej (ENTSO) oraz wspólnie z ENTSO i stałym zespołem ds. rynku wspomagać Komisję Europejską w sporządzeniu wykazu zasad potrzebnych do opracowania oraz przyjęcia technicznych i rynkowych wytycznych i kodeksów;

—

określać kryteria i zatwierdzać kodeksy techniczne i rynkowe;

—

wyznaczać metody taryfowe i ustalać taryfy służące mechanizmowi kompensowania kosztów ponoszonych przez operatorów systemów przesyłowych w ramach transgranicznego przesyłu energii elektrycznej;

—

opracowywać wytyczne dotyczące zasad rozwoju sieci oraz zatwierdzać 10-letni plan inwestycyjny przedstawiony przez ENTSO;

—

dostarczać informacje i przedstawiać opinie Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i Komisji;

—

konsultować się z podmiotami działającymi na rynku;

—

koordynować prace organów krajowych;

—

promować przejrzystość, w tym zasad powoływania swoich organów zarządzających.

1.2.4.1

Krajowe organy regulacyjne odgrywają zasadniczą rolę w promowaniu konkurencji i prawidłowym wdrażaniu dyrektyw na szczeblu krajowym, zwłaszcza w kwestii przestrzegania zasad neutralnego korzystania z infrastruktury. Należy zatem zharmonizować ich kompetencje i zwiększyć ich niezależność w stosunku do przedsiębiorstw państwowych i energetycznych, tak by mogły zapobiegać nadużyciom wynikającym z dominującej pozycji i monitorować sytuację w tym zakresie. Bardziej niezależny organ regulacyjny wzbudzi zaufanie do rynku i będzie zdolny do bardziej aktywnej współpracy z ACER.

1.2.5.1

EKES opowiada się za skuteczniejszą koordynacją między krajowymi operatorami systemów przesyłowych, co pozwoli realizować wymagane inwestycje i optymalizować zarządzanie infrastrukturą. Jest to niezbędne do rozwoju zintegrowanej sieci europejskiej. Agencja powinna odgrywać istotniejszą rolę niż przewidziano, tak by mogła proponować, opracowywać, monitorować i zatwierdzać kodeksy, co pozwoli zapewnić należyte uwzględnienie interesu publicznego. ENTSO powinno pełnić wyłącznie rolę zgodną ze swoimi zdolnościami i kompetencjami. Zatem to ACER powinno być odpowiedzialne za opracowanie wytycznych i kodeksów.

1.2.6.1

EKES uważa, że Unia Europejska musi antycypować przyszłe zmiany w użytkowaniu sieci za pomocą programu inwestycji zmierzających do utworzenia systemu europejskich sieci publicznych lub prywatnych regulowanych przez Unię Europejską, które byłyby dostępne dla wszystkich na potrzeby przesyłania lub korzystania z energii. W tym celu należy zapewnić prawdziwie przejrzyste procedury zarządzania wzajemnymi połączeniami, oparte na zasadach rynkowych i pozwalające na maksymalne zwiększenie działalności handlowej. Inwestycje należy przeprowadzać, gdy przynoszą one korzyści społeczno-gospodarcze z perspektywy regionalnej, a wszyscy uczestnicy rynku powinni być należycie zaangażowani w podejmowanie decyzji na temat rozwoju kodeksów i 10-letniego planu inwestycyjnego.

1.2.7.1

EKES uważa, że na podstawie istniejących lub przygotowywanych przepisów należy przewidzieć reprezentowanie konsumentów w radzie administracyjnej Agencji. To samo powinno dotyczyć wszystkich zainteresowanych stron (podmiotów, związków zawodowych, przedsiębiorstw), które poza obecnością w radzie administracyjnej mogłyby być także reprezentowane w odpowiedniej radzie nadzorczej, tak by zapewnić jak najszerszy udział w tworzeniu przepisów oraz poparcie dla nich od pierwszego etapu ich przygotowywania, a nie dopiero w fazie końcowej.

2.1

Około dziesięciu lat temu Komisja podjęła (z dużym opóźnieniem) pierwsze kroki w celu stworzenia europejskich ram dla jednolitego rynku energii elektrycznej i gazu. Komitet miał okazję przedstawić swoją opinię, niekiedy różniącą się od stanowiska Komisji w kwestii, która z biegiem lat zyskiwała na znaczeniu i stawała się coraz bardziej kontrowersyjna.

2.2

Przyjmując trzeci pakiet wniosków legislacyjnych w sprawie rynku energii elektrycznej i gazu, Komisja zamierza uzupełnić rozpoczętą już procedurę z uwzględnieniem kontekstu międzynarodowego, który zmienił się znacznie, stawiając wszystkie zainteresowane strony w obliczu nowych problemów. Stanowisko państw członkowskich w sprawie wniosków nie jest jednolite, co opóźni ich przyjęcie i stosowanie, jak również utrudnić postępy na drodze do urzeczywistnienia jednolitego europejskiego rynku energii.

2.3

Na EKES-ie spoczywa wielka odpowiedzialność: musi przedstawić opinię na temat jednej z najważniejszych (i najpilniejszych) spraw ostatnich lat, od której zależy nie tylko rynek energii, lecz również przyszłość przedsiębiorstw europejskich w tym sektorze, konsumentów europejskich, jak również przedsiębiorstw z krajów trzecich.

2.4

EKES pozytywnie ocenia przeprowadzoną przez Komisję Europejską analizę oddziaływania, która zawiera przydatne wskazówki na temat skuteczności liberalizacji i uczciwej konkurencji (patrz tekst analizy).

3.1

Zagwarantować, aby konsumenci rzeczywiście mogli wybierać dostawcę z szerokiej oferty i czerpać korzyści, które taki wybór powinien ze sobą nieść. Takie bardziej korzystne dla odbiorców warunki powinny być także celem dla przedsiębiorstw z krajów trzecich, które prowadzą działalność w Unii Europejskiej.

3.2

Doprowadzić do rozdziału produkcji i przesyłu od własności i eksploatacji sieci przesyłu energii elektrycznej i gazu. Zaproponowany został zresztą drugi wariant w postaci „niezależnego operatora systemu przesyłowego”. Pozwala on przedsiębiorstwom zintegrowanym pionowo pozostać właścicielami sieci przesyłowej, o ile zarządzaniem kapitałem trwałym zajmuje się niezależny podmiot lub inne przedsiębiorstwo. Takie rozwiązanie powinno przyczyniać się do inwestycji w infrastrukturę.

3.3

Zaproponować konkretne rozwiązania problemu fragmentacji rynku związanej z granicami państw, istniejącej integracji pionowej i silnej koncentracji podaży, która do tej pory uniemożliwiała wprowadzenie prawdziwej konkurencji i ustanowienie jednolitego rynku energii.

3.4

Uprościć wymianę transgraniczną, tworząc odpowiednią agencję odpowiedzialną za koordynowanie krajowych organów regulacyjnych i zapewnianie tych samych możliwości europejskim przedsiębiorstwom z tego sektora. Takie rozwiązanie powinno doprowadzić do powstania prawdziwej sieci europejskiej, która zagwarantuje bezpieczeństwo dostaw i dywersyfikację podaży. Organy krajowe powinny faktycznie zyskać większą niezależność.

3.5

Wspierać współpracę poprzez opracowanie nowych zasad przez operatorów systemów europejskich i zapewnić większą współpracę między różnymi rynkami krajowymi, między innymi w obliczu zagrożenia dostaw.

3.6

Zwiększyć przejrzystość, upraszczając zasady działania rynku i informując konsumentów, aby „zwiększyć” wiarę odbiorców w skuteczne rynku (czy rzeczywiście tak dotychczas zawsze było?).

3.7

Podjąć działania, dzięki którym odbiorcy energii będą mogli korzystać w przyszłym roku z praw gwarantowanych w specjalnej (obowiązkowej) „karcie” zawierającej między innymi informacje na temat dostawców, różnych wariantów proponowanych przez rynek, uproszczenia praktyk administracyjnych, ubóstwa energetycznego (fuel poverty) itp (1).

4.1

Faktyczny rozdział (prawny i funkcjonalny) dostaw i przesyłu energii elektrycznej oraz gazu poprzez systemy, które nie są zintegrowane pionowo we wszystkich państwach członkowskich. Ten aspekt stanowi kluczowy element rozwiązania ewentualnych konfliktów interesów i:

4.2

W przypadku przedsiębiorstw zintegrowanych pionowo, odmawiających skutecznego rozdziału struktur własności, rozwiązaniem jest utworzenie „niezależnego operatora systemu” (ISO). Taki operator pozwala zainteresowanym przedsiębiorstwom na zachowanie własności sieci, lecz nie pozwala nią zarządzać. Jedynie skuteczny system regulacji może zagwarantować niezależność operatora.

4.2.1

Niezależność operatora systemu ma zastosowanie zarówno do przedsiębiorstw publicznych, jak i prywatnych, podobnie jak rozdział własności sieci przesyłu od własności systemu produkcji.

4.2.2

Głównym celem jest, by we wszystkich krajach UE przedsiębiorstwa produkujące oraz dostarczające energię elektryczną i gaz prowadziły całkowicie odrębną działalność.

4.2.3

Proponowana dyrektywa przewiduje czasowe odstępstwa od zasad rozdziału własności w przypadku inwestycji w infrastruktury energetyczne.

4.3

Rozdział operatorów systemu od dostaw i produkcji jest przewidziany nie tylko na szczeblu krajowym, lecz również w całej UE. Oznacza to, że żadne przedsiębiorstwo produkujące energię nie może zarządzać systemem przesyłowym lub posiadać takiego systemu w innym państwie członkowskim. Każdy operator przystępujący do systemu musi udowodnić, że jest niezależny od działalności dostawczej i produkcyjnej.

4.4

Rozdział własności powinien prowadzić do prawidłowego funkcjonowania rynku i sieci, co przełoży się ostatecznie na odpowiednie kształtowanie się cen energii elektrycznej i gazu oraz ewentualny spadek cen na korzyść konsumentów i inwestorów w tym sektorze.

4.5

Niezależny i operacyjny organ regulacyjny jest niezbędny, aby zagwarantować właściwe funkcjonowanie niezależnego operatora sieci oraz skuteczny rozdział własności systemu produkcji i dostaw. Organy regulacyjne powinny posiadać odrębność prawną i niezależność funkcjonalną w stosunku do innych podmiotów publicznych lub prywatnych. Ich działalność powinna być niezależna od interesów rynku. Powinny one posiadać nieobwarowane uprawnienia i mieć możliwość wzajemnej współpracy w różnych państwach członkowskich, tak by:

Agencje zewnętrzne (Komitet Europejskich Organów Nadzoru nad Papierami Wartościowymi CESR, Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki) są odpowiedzialne za doradzanie Komisji w sprawie stosowania wymienionych przepisów.

5.1

Konsolidacja rynków wewnętrznych za pomocą wspólnych zasad i strategii jest kluczowym elementem rozwoju europejskiego rynku energii i prowadzenia niezbędnej wymiany transgranicznej. Konieczna jest harmonizacja istniejących norm (na przykład zasad technicznych, zgodnie z którymi muszą działać przedsiębiorstwa energetyczne, „kodeksów sieci”) w różnych krajach. Nie wydaje się obecnie, aby taka integracja została przeprowadzona przy pomocy ERGEG. Może jej dokonać wyłącznie odrębny i niezależny organ, który mógłby przybrać formę agencji, zważywszy na ograniczenia nałożone artykułami traktatu.

5.2

Zasadniczo taka agencja powinna:

5.3

Struktura organizacyjna Agencji będzie opierać się na typowym schemacie organizacyjnym wspólnotowych agencji regulacyjnych, przy czym szczególną uwagę należy zwrócić na przyjęcie systemu, który gwarantowałby niezależność funkcji regulacyjnych. Oprócz rady administracyjnej mianującej dyrektora Agencji istnieje możliwość utworzenia rady organów regulacyjnych odpowiedzialnej za wszelkie kwestie dotyczące uregulowań i komisji odwoławczej zajmującej się rozpatrywaniem odwołań od decyzji przyjmowanych przez Agencję. Agencja powinna liczyć nie więcej niż 40–50 osób, a jej roczne koszty pokrywane z dotacji wspólnotowych powinny być na poziomie 6–7 milionów euro.

5.4

Komisja powinna pełnić rolę strażnika traktatów i jest zobowiązana do „kontrolowania kontrolera”. Agencja może podejmować decyzje, a jej uprawnienia powinny ograniczać się do konkretnych kwestii technicznych. Komisja może podejmować decyzje dotyczące interwencji, których celem jest ochrona współpracy lub prawidłowego funkcjonowania rynku, w odpowiedzi na informacje dostarczone przez Agencję lub niezależnie od niej.

5.5

Skuteczna współpraca między operatorami systemów przesyłowych jest konieczna do faktycznej integracji rynku. Obecnie współpraca ma jedynie dobrowolny charakter, lecz takie rozwiązanie nie przynosi satysfakcjonujących wyników, zwłaszcza w przypadku awarii sieci oraz przerw w dostawach energii elektrycznej. Integracja eksploatacji systemu na szczeblu regionalnym pozwoliłaby:

5.6

Struktury współpracy operatorów systemów przesyłowych powinny zostać w pełni uznane na szczeblu europejskim. Istniejące struktury, na przykład GTE (Europejskie Stowarzyszenie Przesyłania Gazu) i ETSO (Stowarzyszenie Europejskich Operatorów Systemów Przesyłowych), mogą być wykorzystywane, można również stworzyć nową centralną i stałą infrastrukturę, która zajmowałaby się kwestiami organizacji oraz posiadałyby praktyczne narzędzia planowania i obsługi sieci.

6.1

Zasadniczy problem sieci, w szczególności energii elektrycznej, polega nie tylko na samej liberalizacji, ale także na umożliwieniu korzystania z niej obywatelom i przedsiębiorstwom. Na przykład można sobie wyobrazić istnienie europejskich sieci publicznych lub regulowanych przez Unię, które byłyby dostępne dla wszystkich.

6.2

Komisja powinna wesprzeć inwestycje w realizację zupełnie innowacyjnego systemu przesyłu, umożliwiającego wykorzystanie energii elektrycznej na szczeblu europejskim przy pomocy interakcyjnej i inteligentnej sieci. Chodzi o sieć podobną do Internetu, która dzięki inteligentnym licznikom umożliwia przepływ energii w obydwu kierunkach.

6.3

To zachęciłoby znacznie do inwestycji oraz spowodowałoby utworzenie nowych miejsc pracy i zastosowanie w praktyce starego sloganu „power to people”. Wówczas wymiana energii mogłaby odbywać się w zależności od indywidualnych potrzeb za pomocą systemów dostępnych dla wszystkich, przy zastosowaniu identycznych zasad we wszystkich krajach Unii bez wyjątku (jak to ma miejsce w przypadku internetu).

6.4

Można by zatem zmierzać w kierunku całkowitego rozdziału systemu przesyłu energii elektrycznej i wyboru między rozdziałem a niezależnym operatorem systemu w wypadku sieci gazowych.

6.5

Istnieje ryzyko, że trudno będzie osiągnąć cele wytyczone przez Komisję (wzmocnienie organów krajowych, współpracy między operatorami systemów przesyłowych [ISO — niezależny operator systemu, OSP — operator systemu przesyłowego] i przejrzystości rynku itp.), jeżeli nie wyjdzie się poza krajowy sposób myślenia nie tylko w kwestii sieci, lecz także w dziedzinie dostaw, inwestycji itp. Jest to jedyny sposób na zagwarantowanie lepszej jakości usług, choć niewystarczający do ograniczenia wzrostu cen.

6.6

Koncentracja zapasów ropy w kilku regionach świata (61,8 % na Bliskim Wschodzie, 11,7 % w Europie i Rosji, 9,4 % w Afryce, 8,5 % w Ameryce Południowej, 5,1 % w Ameryce Północnej i 3,5 % na Dalekim Wschodzie — F. Profumo, Politechnika w Turynie) powinna skłaniać Komisję do uprawiania wspólnej, bardziej zdecydowanej polityki zarówno w stosunku do tych regionów, jak i organizacji międzynarodowych, w których zawiera się umowy i podejmuje się decyzje. W przeciwnym razie zwykła liberalizacja może okazać się złudną perspektywą i nie będzie wystarczająca, aby utrzymać ceny, które często rosną, ponieważ monopole dyktują swoje prawa również organom politycznym.

6.7

Unia musi poczynić postępy w dziedzinie regulacji konkurencji i przejrzystości, jeżeli zależy jej na bardziej konkurencyjnym i przejrzystym systemie gospodarczym. Zwycięstwo nad firmami Microsoft i Volkswagen stanowi precedens zachęcający do podejmowania działań na rzecz konkurencji, choć sam w sobie on nie wystarcza. Należy również opracować bardziej skuteczne środki łagodzące konsekwencje dla zatrudnienia, a także środki i inwestycje, które mogą zdynamizować gospodarkę, a przez to stwarzać więcej możliwości dla pracowników i młodzieży oraz zmniejszać potrzebę ich „ochrony”. Ostatnie dane na temat wzrostu w Europie nie są w istocie zachęcające (zob. komunikat Komisji), nie tylko dlatego, że euro jest silne, lecz również z powodu braku konkurencyjności przedsiębiorstw i z powodu „ochrony”, z której wiele z nich korzysta. Likwidowanie monopoli, rozpoczęte po przyjęciu Jednolitego aktu europejskiego, musi zakończyć się powodzeniem, ponieważ porażka oznaczałaby lekceważenie interesów obywateli i konsumentów, prowadząc do dezorganizacji, a w konsekwencji do przywrócenia finansowania ze środków publicznych w celu utrzymania sieci, czego przykładem są koleje brytyjskie.

6.8

Dyskusja na temat tego pakietu nie może ograniczać się do środowisk instytucjonalnych i osób zaznajomionych z tematem. Debata, którą Komisja i EKES muszą skierować na zewnątrz, powinna być otwarta i angażować obywateli-konsumentów, pracowników i przedsiębiorstwa. Dzięki temu będzie można uniknąć sytuacji, w której przedsiębiorstwa z tego sektora, często będące monopolistami, jako jedyne mają wpływ na decyzje (na przykład można otworzyć specjalny blog dla obywateli, zorganizować otwarte wysłuchania w większości państw członkowskich, w niektórych miastach europejskich, i podsumować te debaty na dużej konferencji publicznej zorganizowanej na szczeblu europejskim). Ponadto prowadzona przez Komisję kontrola europejskich agencji regulacyjnych powinna mieć również wymiar demokratyczny i być potwierdzana przez Parlament Europejski.

7.1

Rozdział własności różnych obszarów działalności w tym sektorze: dostaw i produkcji od eksploatacji sieci (ownership unbundling). Takie rozwiązanie jest warunkiem niezbędnym do zmniejszenia przeszkód w wejściu na rynek. Dzięki temu zintegrowane przedsiębiorstwa, które prowadzą różnego rodzaju działalność, nie będą mogły „przenieść” części kosztów zliberalizowanej działalności na działalność regulowaną i uzyskać w ten sposób nienależnej im przewagi konkurencyjnej nad przedsiębiorstwami, które prowadzą jedynie konkurencyjną działalność. Państwa członkowskie przyjęły dyrektywy w sprawie rynku gazu ziemnego i energii elektrycznej w niejednolity sposób, co w niektórych przypadkach może prowadzić do pionowej integracji przedsiębiorstw zajmujących się produkcją i dostawami oraz przedsiębiorstw zarządzających sieciami przesyłowymi.

7.2

Skuteczne wzmocnienie uprawnień krajowych organów regulacyjnych, które gwarantują neutralną eksploatację sieci, a w bardziej ogólnym ujęciu — infrastruktury zarządzanej na podstawie koncesji, i odgrywają zasadniczą rolę w liberalizacji (przesył, dystrybucja i pomiar w sektorze energii; przesył, dystrybucja, pomiar, magazynowanie i regazyfikacja w sektorze gazu).

7.3

Decydująca rola Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki w zakresie kontroli niezależnych organów krajowych. Utworzenie ponadnarodowego organu regulacyjnego odpowiedzialnego za nadzorowanie zarządzania w różnych zainteresowanych krajach doprowadzi do dobrze określonej współpracy regulacyjnej i zmniejszy różnice w perspektywach całej UE oraz poszczególnych krajów na korzyść rozwiązań ukierunkowanych na zintegrowany rynek energii.

7.4

Powołanie operatorów sieci przesyłowych, którzy byliby niezależni od systemu produkcji, współpracujących między sobą, aby skutecznie rozwiązywać problemy dystrybucyjne. Operatorzy sieci przesyłowej w przedsiębiorstwach zintegrowanych pionowo mają tendencję do uprzywilejowanego traktowania spółek stowarzyszonych, co powoduje poważny deficyt informacji dla nowych konkurentów. Inwestycje w silnie zintegrowanych przedsiębiorstwach są często zakłócone, ponieważ dominujące przedsiębiorstwo nie ma żadnego interesu w poprawie sieci, na której korzystaliby głównie jego konkurenci. Formalny i zasadniczy rozdział operatorów systemów przesyłowych dawałby takie same gwarancje dostępu do sieci wszystkim przedsiębiorstwom dystrybucyjnym i umożliwiałby wprowadzenie usprawnień technologicznych niezbędnych do zapewnienia bardziej skutecznego zarządzania, a w ostatecznym rozrachunku obniżkę cen dla odbiorców.

7.5

Zwiększenie przejrzystości i ułatwienie dostępu do rynków, aby zwiększyć płynność rynku energii elektrycznej i gazu. Występują braki w zakresie wiarygodności i aktualności informacji na rynku (między różnymi zainteresowanymi podmiotami z branży). Asymetria w dostępie do informacji między zasiedziałymi operatorami a konkurencyjnymi firmami jest znaczna. Większa przejrzystość ograniczyłaby do minimum zagrożenia czyhające na nowych graczy rynkowych i początkowe przeszkody, a także zwiększyłaby zaufanie do rynków hurtowych i — co za tym idzie — do sygnałów cenowych. Niemniej jednak należy zagwarantować pewną jednolitość i zgodność informacji, która — pamiętając o znaczeniu poufności informacji strategicznych i handlowych przedsiębiorstwa — nie pozostawia miejsca na nieprecyzyjne interpretacje szkodzące faktycznej przejrzystości rynku.

7.6

Gwarancja, że wszyscy operatorzy będą mieli dostęp do informacji w celu stworzenia poczucia zaufania i umożliwienia prawidłowego rozwoju rynku. Wiele podmiotów ma niewielkie zaufanie do mechanizmu kształtowania cen. Umowy na import gazu są zawierane na podstawie wskaźników cen wyznaczanych w oparciu o szereg produktów ropopochodnych, a zatem ceny odzwierciedlają wiernie zmiany na rynkach ropy. Taka relacja znajduje odbicie w cenach hurtowych, które nie są kształtowane przez mechanizm popytu i podaży na rynku, co negatywnie wpływa na gwarancję dostaw (ofertę). W wypadku długoterminowych umów importowych nie stwierdza się wyraźnej tendencji sprzyjającej mechanizmom kształtowania się cen w oparciu o dynamikę rynku.

7.7

Określenie szczegółowych wymogów w celu zagwarantowania przejrzystości w dziedzinie produkcji energii elektrycznej i gazu. Należy dostarczać precyzyjnych informacji na temat krótkoterminowych prognoz podaży i popytu. Ponieważ te wymogi powinny być respektowane przez różnych producentów energii elektrycznej, należy przyznać więcej uprawnień krajowym organom regulacyjnym.

7.8

Utworzenie rynków pochodnych. Instrumenty pochodne są skutecznym sposobem zarządzania ryzykiem cenowym, a także naturalnym instrumentem rozwoju rynków gazu i energii elektrycznej. O ile na rynkach energii elektrycznej, zarówno pośrednio, jak i bezpośrednio, negocjuje się już umowy pochodne i podjęto kroki w kierunku uniformizacji (nawet jeżeli wymagają dalszego pogłębienia), to europejski rynek gazu wciąż jest bardzo niejednorodny. Chociaż w niektórych państwach członkowskich, na przykład w Wielkiej Brytanii, liberalizacja jest zaawansowana, w innych, na przykład we Włoszech, nie ma nawet natychmiastowego rynku gazu ziemnego.

7.9

Regulacja infrastruktury magazynowania w celu zapewnienia, że wszelkie zapasy magazynowe dostępne dla osób trzecich będą oferowane w sposób jawny i sprawiedliwy bez gromadzenia nadmiernej zdolności przesyłowej.

7.10

Jednolite i upublicznione kryteria określające okres i sposób udzielania dostępu stronom trzecim do możliwości magazynowych oferowanych na rynku.

7.11

Określenie przejrzystych i szczegółowych zasad dostępu do terminali LNG pozwalających ustalić, które infrastruktury korzystają ze zwolnienia. Należy określić adekwatne normy stosowania procedury przyznania przepustowości (open season). Ponieważ przewiduje ona mechanizm wcześniejszego rezerwowania zdolności przesyłowej, zanim jeszcze ona powstanie, wprowadzenie tej procedury może okazać się niewystarczające do zagwarantowania większego otwarcia rynku dla podmiotów gospodarczych. W istocie, w ramach samej procedury priorytet w kwestii przydzielania zdolności przesyłowych w obrębie krajowego systemu przesyłowego należy przyznać przedsiębiorstwu, które buduje gazociąg lub terminal LNG i jest objęte zwolnieniem. Ponadto procedura alokacji pozostałej zdolności przesyłowej w wysokości 20 %, która traktuje w sposób uprzywilejowany podmioty zobowiązujące się do wypełnienia kwoty za pomocą długoterminowych umów, może hamować rozwój konkurencji na rynku zaopatrzenia, ze szkodą dla zarówno rynku spot, jak i elastyczności dostaw.

7.12

Określenie dwustronnych długoterminowych umów dotyczących dostaw do odbiorców końcowych, zgodnych z europejskim prawem konkurencji. Konkurencja na poziomie detalicznym jest bardzo ograniczona. Efekt kumulacyjny kontraktów długoterminowych, kontraktów na czas nieokreślony, kontraktów zawierających klauzule o możliwości przedłużenia okresu obowiązywania za milczącą zgodą stron oraz o długich okresach wypowiedzenia może stanowić poważną przeszkodę dla konkurencji. Długoterminowe umowy wiążące odbiorców przemysłowych z producentami (zasiedziałymi) są różne w zależności od kraju. Niemniej jednak rośnie zapotrzebowanie na bardziej konkurencyjną ofertę nowych graczy na rynku; brakuje oferty dostaw na szczeblu europejskim. Jest to aspekt, który wymaga skrupulatnej analizy. Obecny poziom konkurencji (niewielu dostawców) jest szczególnie niedostateczny w niektórych państwach członkowskich charakteryzujących się wysokim poziomem koncentracji (Austria, Belgia). W konsekwencji ograniczenia dotyczące sposobu, w jaki konsumenci mogą korzystać z przydzielonego gazu w połączeniu z restrykcyjnymi praktykami dostawców w punktach dostaw są bardzo niepokojące z punktu widzenia konkurencji.

7.13

Stymulacja detalicznego rynku energii elektrycznej i gazu w celu faktycznego przeprowadzenia procesu liberalizacji. Jedynie prawdziwy rynek detaliczny pozwoli obywatelom UE korzystać z konkurencji. W tym celu należy wprowadzić uproszczone zasady dostępu do rynku, dzięki którym drobni producenci i dystrybutorzy będą mogli w nim uczestniczyć, co będzie sprzyjać płynności rynku i bardziej konkurencyjnym cenom. Zasadnicze znaczenie ma zapewnienie płynności, aby poprawić zaufanie podmiotów gospodarczych do procesu kształtowania się cen na rynkach energii elektrycznej i w centrach handlu gazem. Taka operacja pozwoli, w szczególności w tym drugim przypadku, uwolnić się od powiązania z produktami ropopochodnymi.

7.14

Zliberalizowany rynek energii elektrycznej i gazu odgrywa kluczową rolę w podnoszeniu świadomości przedsiębiorstw i obywateli na temat „inteligentnych” form zużycia energii, które mogą prowadzić do ograniczenia kosztów i kontrolowania emisji. Wymaga to dostarczania obywatelom informacji na temat obecnie dostępnych źródeł energii i źródeł alternatywnych (energia odnawialna), aby zrozumieli ich zasadnicze znaczenie, biorąc pod uwagę ich obecny niedobór. Zarówno na płaszczyźnie oszczędzania energii, jak i obniżania kosztów należy proponować spersonalizowane umowy w zależności od zużycia.

7.15

Jako odpowiedzialni odbiorcy końcowi obywatele powinni również być informowani o respektowaniu przepisów przez organy regulacyjne lub o ewentualnych nadużyciach, aby mogli dochodzić swoich praw, między innymi za pośrednictwem stowarzyszeń zajmujących się ochroną konsumentów.

7.16

Gwarancja zaspokajania popytu również w okresach zwyżkowych. W przypadku energii elektrycznej pojawia się problem mocy produkcyjnej, wielkości sieci przesyłowych oraz zdolności przesyłu energii za pomocą sieci; w przypadku gazu należy dopilnować, aby możliwości importu i magazynowania były na dostatecznym poziomie. Nie ulega wątpliwości, że możliwości importowe są szczególnie ograniczone, gdyż zdolności przesyłowe są zastrzeżone przez zasiedziałych operatorów za pomocą umów wieloletnich, które mogą obejmować nawet okres ponaddwudziestoletni. Oznacza to, że nowe projekty, a także projekty restrukturyzacji/rozbudowy infrastruktury elektrycznej i gazowej (gazociągów) muszą być szybko realizowane zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym. Szczególne znaczenie ma infrastruktura do regazyfikacji. W istocie odgrywa ona zasadniczą rolę w basenie Morza Śródziemnego, gdyż zapewnia połączenie z głównymi krajami producenckimi (Libia, Algieria).

7.17

Promowanie solidarności: państwa członkowskie UE muszą promować zawieranie umów o współpracy i wzajemnej pomocy na szczeblu regionalnym i na płaszczyźnie stosunków dwustronnych na wypadek, gdyby w jednym z nich zabrakło zasobów energii z różnych powodów, których nie można mu bezpośrednio przypisać.

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/31

1.1

Komitet docenia wyjątkowy proces konsultacji w sprawie zielonej księgi „W kierunku przyszłej unijnej polityki morskiej: europejska wizja oceanów i mórz”. Komitet brał w nim aktywny udział, wydając odpowiednią opinię oraz uczestnicząc w dwóch konferencjach (1).

1.2

W komunikacie podkreśla się znaczenie czynnika ludzkiego w gospodarce morskiej. Komitet z zadowoleniem przyjmuje osiągnięte przez partnerów społecznych (ETF i ESCA (2)) porozumienie co do uwzględnienia w prawie wspólnotowym zapisów konwencji MOP (3) o pracy na morzu (2006 r.). Komitet postuluje, aby normy pracy na morzu zapewniające, zgodnie z konwencją, jednakowe warunki dla wszystkich marynarzy były jak najszybciej stosowane na całym świecie. Równie istotne jest, aby państwa członkowskie ratyfikowały odpowiednie instrumenty międzynarodowe dotyczące sektora rybołówstwa, łącznie z konwencją MOP o pracy w sektorze rybołówstwa z 2007 r.

1.3

Komitet popiera przeprowadzenie przeglądu wyłączeń marynarzy i rybaków ze wspólnotowych przepisów prawa pracy w ścisłej współpracy z partnerami społecznymi oraz domaga się wyjaśnień dotyczących certyfikatu doskonałości morskiej. Należy rozważyć możliwości wprowadzenia certyfikatu doskonałości morskiej dla marynarzy, który byłby obowiązkowy dla przewozów promowych w ramach UE i nieobowiązkowy dla innych rodzajów przewozów.

1.4

Pływający uniwersytet zapewnia doświadczenie na morzu studentom uczestniczącym w jego rejsie. Koncepcja pływającego po oceanach kampusu wpisuje się w szersze trendy i powinna być dalej zbadana przez Komisję w kontekście zachęcania uzdolnionych studentów do rozpoczęcia kariery morskiej (4). Kwestie dotyczące stylu życia marynarzy powinny być pilnie rozważone i zbadane przez partnerów społecznych UE.

1.5

W kwestii wypadków morskich przyszła polityka UE powinna kierować się następującymi względami:

1.6

Komitet przypomina, że branża transportu morskiego wykorzystuje jako paliwo ropę najniższej jakości, ponieważ rafinerie nie zapewniają paliw żeglugowych wyższej jakości. Komitet popiera inicjatywy zmierzające do zajęcia się kwestią jakości paliw żeglugowych na szczeblu światowym, tak by dokonać przełomu w zakresie emisji zanieczyszczeń powietrza przez statki.

1.7

Komunikat i plan działania nie uwzględniają znaczącego udziału jednostek rekreacyjnych w zanieczyszczeniu mórz ropą, zwłaszcza biorąc pod uwagę szczególne narażenie na nie państw nadbrzeżnych, na których wodach takie jednostki najczęściej się poruszają (5). Ponadto problem zanieczyszczenia środowiska morskiego zaostrzają działania okrętów wojskowych, których nie dotyczą przepisy UE.

1.8

Zanieczyszczenie rzek i mórz (Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego) pochodzące ze źródeł lądowych stanowi kwestię, w przypadku której UE powinna zwiększyć swe starania. Ze względów politycznych problemy powinny być omówione na poziomie wielostronnym, a nie dwustronnym.

1.9

UE powinna odgrywać główną rolę na forum międzynarodowym w zakresie kwestii środowiskowych. Istnieje możliwość wzmocnionej współpracy państw członkowskich UE i koordynacji ich stanowisk w ramach organizacji międzynarodowych, niekolidujących z ich indywidualnym uczestnictwem. Wkład specjalistycznej wiedzy tych państw w prace organizacji międzynarodowych jest wysoko oceniany i nie należy go być podważać, lecz wzmacniać.

1.10

Jeśli chodzi o „europejską przestrzeń transportu morskiego bez barier”, Komitet uznaje za korzystny fakt, iż została ona określona jako wirtualna przestrzeń morska. Zgodnie z opinią Komitetu w komunikacie podkreślono, że koncepcja ma na celu jedynie uproszczenie formalności administracyjnych i celnych oraz ułatwienie wymiany handlowej w kontekście jednolitego rynku UE.

1.11

Komitet popiera symboliczne przesłanie komunikatu mówiące, że Europa jest i była kontynentem żeglarzy. Niemniej jednak Komitet wciąż oczekuje na przełożenie tych słów na konkretne działania.

1.12

Komitet podkreśla rolę, jaką może odegrać we wdrażaniu polityki morskiej, łącznie z planowaniem przestrzennym. Może on także przyczynić się do promowania morskiej tożsamości i morskiego dziedzictwa kulturowego UE oraz do uwrażliwienia opinii publicznej na problem globalnego ocieplenia.

1.13

Komitet popiera propozycje dotyczące europejskiej sieci nadzoru morskiego oraz usprawnienia współpracy między służbami straży przybrzeżnej państw członkowskich. Środki te będą służyły promowaniu bezpieczeństwa i ochrony na morzu, kontroli rybołówstwa oraz granic zewnętrznych, a także ochrony środowiska morskiego.

Komitet przypomina, że obliczu zwiększonych obaw dotyczących bezpieczeństwa pożądane jest skoordynowane podejście do zawierania z krajami trzecimi dwustronnych umów dotyczących prawa wchodzenia na pokład. Wzywa także UE do podjęcia działań w związku z rosnącą liczbą incydentów zbrojnej napaści i piractwa na morzu, których ofiarą padają statki handlowe na wodach Azji Południowo-Wschodniej i Afryki.

2.1

Opublikowany komunikat w sprawie zintegrowanej polityki morskiej Unii Europejskiej oraz dołączony do niego plan działania, który przewiduje opracowanie 29 szczegółowych działań, uwzględniają opinie wyrażone przez instytucje UE oraz zainteresowane strony na temat zielonej księgi.

2.2

Bezprecedensowa runda konsultacji rozpoczętych w związku z wydaniem zielonej księgi zakończyła się osiągnięciem szerokiego porozumienia co do potrzeby przyjęcia holistycznego, zintegrowanego, międzysektorowego i strategicznego podejścia do kwestii oceanów. Na poparcie zasługują przesłanki przemawiające za potrzebą zastąpienia szeroką wizją fragmentarycznego podejścia prowadzącego niekiedy do niezamierzonych skutków.

2.3

Komitet popiera symboliczne przesłanie komunikatu mówiące, że Europa jest i była kontynentem żeglarzy. Komitet w całości popiera (z pewnymi zastrzeżeniami) 29 pozycji planu działania, lecz uważa, że nie są one wystarczające.

3.1.1

Komitetowi bardzo zależy na utrzymaniu integralności środowiska morskiego oraz na zadbaniu, aby różnorodne działania człowieka mające negatywny wpływ na środowisko morskie nie powodowały jego postępującej degradacji.

3.1.2

Komitet z zadowoleniem przyjmuje plan Komisji, aby skupić się na działaniach na rzecz skuteczniejszej współpracy międzynarodowej, większej integracji polityk, wdrażania istniejących przepisów prawnych oraz promowania technologii środowiskowych (szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego — 6EAP). Szczególny nacisk należy położyć na wdrażanie konwencji o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz ze źródeł lądowych (6).

3.1.3

Akumulacja dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych w atmosferze wskutek ich nadmiernej emisji już teraz prowadzi do zwiększenia absorpcji CO2 przez oceany i przewiduje się, że zjawisko to będzie się utrzymywać. Wynikające stąd zakwaszenie wód prawdopodobnie będzie stanowić rosnące obciążenie dla środowiska morskiego. Należy rozwijać badania nad tym rodzajem wpływu na środowisko morskie, a także nad przyjaznymi dla środowiska metodami reabsorpcji dwutlenku węgla. Co więcej, zasoby energii morskiej będą odgrywały ważną rolę w dywersyfikacji źródeł energii w Europie.

3.1.4

Komunikat nie uwzględnia znaczącego udziału jednostek rekreacyjnych w zanieczyszczeniu mórz ropą, zwłaszcza biorąc pod uwagę szczególne narażenie na nie państw nadbrzeżnych, na których wodach jednostki te najczęściej się poruszają (7). Ponadto problem zanieczyszczenia środowiska morskiego zaostrzają działania okrętów wojskowych, których nie dotyczą przepisy UE, a które powodują coraz większe szkody w środowisku naturalnym i w sektorze turystyki.

3.1.5

Komitet przypomina, że branża transportu morskiego wykorzystuje jako paliwo ropę najniższej jakości, ponieważ rafinerie nie zapewniają paliw żeglugowych wyższej jakości. Popiera inicjatywy zmierzające do zajęcia się kwestią jakości paliw żeglugowych (8) na szczeblu światowym, tak by dokonać przełomu w zakresie emisji zanieczyszczeń powietrza przez statki.

3.1.6

Pochodzące z różnych źródeł zanieczyszczenie mórz i powietrza powoduje zniszczenie środowiska morskiego, pociągając za sobą skutki zdrowotne, społeczne i gospodarcze. Dostępne są wystarczające środki służące kontroli i łagodzeniu efektów zanieczyszczenia środowiska morskiego przez statki, łącznie z karami dla zanieczyszczających, i powinno się ich rygorystycznie przestrzegać. Brak jest jednak podobnych ram prawnych, które pozwalałyby na zajęcie się problemem zanieczyszczenia mórz i rzek z innych źródeł (np. działalność przemysłowa, miejska, rolnicza, pestycydy). Komitet jest zaniepokojony faktem, że jeśli nie podejmie się wszechstronnych i skutecznych działań, zagrożona zostanie dobra kondycja turystyki morskiej i nadmorskiej, będącej największym europejskim przemysłem związanym z morzem. Działania takie przyczyniłyby się również do zachowania rozmiarów i różnorodności form życia w środowisku morskim, w tym zasobów rybnych.

3.1.7

Komitet podkreśla potrzebę negocjacji umowy dwustronnej między UE a krajami śródziemnomorskimi w ramach rocznych planów działania polityki sąsiedztwa. Umowa taka będzie gwarantowała, że zaangażowane kraje trzecie będą wspólnie z państwami członkowskimi UE odpowiedzialne za czystość wód mórz poprzez kontrolę emisji zanieczyszczeń do atmosfery oraz zrzucania odpadów do rzek na ich terenie (np. w delcie Nilu). Nadrzędnym celem byłoby przy tym ocalenie dziedzictwa śródziemnomorskiego.

3.2.1

W komunikacie podkreśla się wagę czynnika ludzkiego w gospodarce morskiej. Poszukując równowagi między wymiarami gospodarczym, społecznym i środowiskowym w zrównoważonej polityce morskiej, w planie działania odpowiednią uwagę należy poświęcić wymiarowi społecznemu.

3.2.2

Komitet z zadowoleniem przyjmuje porozumienie między partnerami społecznymi (ETF i ECSA) co do uwzględnienia w prawie wspólnotowym pewnych postanowień konwencji MOP o pracy na morzu (2006 r.). Postuluje, aby normy pracy na morzu zapewniające, zgodnie z konwencją, jednakowe warunki dla wszystkich marynarzy, były jak najszybciej stosowane na całym świecie. Równie istotne jest, aby państwa członkowskie ratyfikowały odpowiednie instrumenty międzynarodowe dotyczące sektora rybołówstwa, łącznie z konwencją MOP o pracy w sektorze rybołówstwa z 2007 r.

3.2.3

W odniesieniu do części planu działania dotyczącej kwalifikacji marynarzy z UE, Komitet zwraca uwagę na przegląd wydanej przez IMO konwencji STCW (9) o ogólnych normach szkolenia marynarzy i wydawania świadectw. Wszelkie wnioski UE powinny być zgodne z zasadami IMO i MOP.

3.2.4

Komitet popiera przeprowadzenie przeglądu wyłączeń marynarzy i rybaków ze wspólnotowych przepisów prawa pracy w ścisłej współpracy z partnerami społecznymi oraz domaga się wyjaśnień dotyczących certyfikatu doskonałości morskiej. Należy rozważyć możliwości wprowadzenia certyfikatu doskonałości morskiej dla marynarzy, który byłby obowiązkowy dla przewozów promowych w ramach UE i nieobowiązkowy dla innych rodzajów przewozów.

3.2.5

Promowanie karier w sektorze gospodarki morskiej UE może być skuteczne jedynie jeśli zasoby osiągną wyższe standardy jakości, co wzmocni przewagę konkurencyjną pod względem jakości, a nie kosztów.

3.2.6

Rosnący w skali światowej niedobór wykwalifikowanych marynarzy może mieć niepokojące konsekwencje dla unijnej infrastruktury bezpieczeństwa morskiego i zjawisko to będzie narastać, jeżeli UE i państwa członkowskie nie podejmą wspólnych wysiłków, aby temu zaradzić. W innym przypadku w Europie brakować będzie wiedzy i doświadczenia niezbędnych dla kluczowych działań morskich koniecznych do zapewnienia bezpieczeństwa (inspekcje i przeglądy statków, prawo, ubezpieczenia, usługi nadzoru ruchu statków, działania ratunkowe, straż przybrzeżna i pilotaż). Ponadto klastry morskie mogą przenieść się do innych regionów. Prowadzone w tym zakresie działania okazały się niewystarczające i Komitet wyraża ubolewanie, że Komisja nie zamierza zająć się tym problemem przed końcem 2009 r.

3.2.7

Komitet jest zaniepokojony dużą liczbą osób porzucających naukę w szkołach morskich w niektórych państwach członkowskich oraz wczesnym odchodzeniem z zawodów marynarskich. Jeżeli natychmiast nie poświęci się uwagi obecnemu kryzysowi, może on poważnie zagrozić żeglarskim tradycjom UE. Należy opracować rozwiązania tworzące holistyczną strategię mającą na celu podniesienie atrakcyjności zawodów marynarskich. Należy dalej rozwijać projekt ścieżek i możliwości rozwoju kariery prowadzony przez partnerów społecznych (ECSA i ETF). Zachęcanie do podejmowania zawodu marynarza powinno być połączone z działaniami na rzecz zatrzymania w tym zawodzie.

3.2.8

Pływający uniwersytet zapewnia doświadczenie na morzu studentom biorącym udział w jego rejsie. Koncepcja pływającego po oceanach kampusu zasługuje na dalsze rozważenie przez Komisję w kontekście zachęcania uzdolnionych studentów do rozpoczęcia kariery morskiej. Według tych samych zasad można byłoby tworzyć w dużych portach europejskich — na lądzie, gdyż jest to wygodniejsze, lecz w pobliżu morza — szkoły typu Harbour School (10) zapewniające kształcenie na poziomie podstawowym, a ewentualnie także średnim, we wszystkich przedmiotach z elementami wiedzy na temat środowiska morskiego i statków oraz podstaw żeglugi.

3.2.9

Komitet wzywa Komisję, by zbadała istniejące dobre praktyki szkolnictwa ponadpodstawowego w państwach członkowskich w zakresie zachęcania do zatrudnienia w sektorze morskim.

3.2.10

W kwestii wypadków morskich przyszła polityka powinna kierować się następującymi względami:

3.2.11

Marynarze mogą być zmuszeni do podejmowania działań daleko wykraczających poza zakres ich normalnych obowiązków w wysoce niebezpiecznych warunkach pogodowych. Jak powiedział Sekretarz Generalny IMO: „Żywiołowy charakter środowiska pracy co jakiś czas stawia zawodowych marynarzy w sytuacjach, do których odpowiednie przygotowanie albo nie jest możliwe, albo możliwe jest jedynie w niewielkim zakresie. To, w jaki sposób na nie reagują jest prawdziwym sprawdzianem odwagi, która zasługuje na uznanie” (11). Zachęca się Komisję do uwzględnienia powyższych kwestii podczas pracy nad przyszłymi środkami dotyczącymi wypadków na morzu.

3.3.1

Planowany komunikat w sprawie unijnej polityki transportu morskiego (2008-2018) powinien stworzyć odpowiednie ramy zachęcające do inwestycji w sektorze żeglugi morskiej oraz przyczyniające się do wzmacniania pozycji Europy jako światowego lidera w sektorze żeglugi morskiej, a także umacniania jej roli katalizatora w odniesieniu do gospodarki morskiej.

3.3.2

Komitet z zadowoleniem przyjmuje fakt, że Komisja uznała potrzebę stworzenia globalnych zasad dla globalnego przemysłu, a także znaczenie międzynarodowych uregulowań w zakresie polityki morskiej oraz poparła poszukiwanie rozwiązań dla problemów regulacyjnych na szczeblu organów międzynarodowych (takich jak IMO). Globalny charakter żeglugi morskiej, globalny rynek pracy, w ramach którego funkcjonuje żegluga morska, jak również konkurencyjna pozycja europejskiej żeglugi morskiej w rynku światowym są bowiem zagadnieniami, które należy wziąć pod uwagę.

3.3.3

Należy przypominać o potrzebie poprawy obecnej wydajności portów i usług, a także o potrzebie zwiększania przepustowości portów i usprawniania połączeń lądowych.

3.3.4

Komitet zauważa, że zostały uwzględnione jego propozycje dotyczące poparcia dla ratyfikacji konwencji IMO przez państwa członkowskie UE oraz na szczeblu międzynarodowym, a także rozwoju portów, obniżenia poziomu zanieczyszczenia powietrza przez statki, utworzenia klastrów wielosektorowych oraz europejskiej sieci klastrów morskich. Uznano także kluczowe znaczenie europejskiej żeglugi morskiej w handlu europejskim i międzynarodowym oraz w codziennym życiu obywateli Europy.

3.3.5

Jeśli chodzi o „europejską przestrzeń transportu morskiego bez barier”, Komisja podkreśla zgodnie z poglądami Komitetu (12), że koncepcja ta ma jedynie dotyczyć utworzenia wirtualnej przestrzeni morskiej, w obrębie której nastąpi uproszczenie formalności administracyjnych i celnych oraz ułatwienie wymiany handlowej w kontekście jednolitego rynku UE. Komitet odnotowuje, że Komisja zapoczątkowała konsultacje w celu określenia dalszych możliwych propozycji skutecznej realizacji zagadnienia.

3.3.6

Komitet jest przekonany, że istnieje możliwość wzmocnionej współpracy państw członkowskich UE i koordynacji ich stanowisk w ramach organizacji międzynarodowych, niekolidujących z ich indywidualnym uczestnictwem. Wkład specjalistycznej wiedzy tych państw w prace organizacji międzynarodowych jest wysoko oceniany i nie należy go podważać, lecz wzmacniać.

3.3.7

EKES popiera cel wywierania przez UE nacisku na kraje trzecie, aby zachęcić je do wdrożenia i ratyfikowania kluczowych międzynarodowych konwencji morskich. Europejskie kontrole w państwie portu powinny obejmować zarówno statki unijne, jak i statki państw trzecich pod względem zgodności z międzynarodowymi normami społecznymi i w zakresie ochrony środowiska.

4.1.1

Komitet z satysfakcją odnotowuje, że uwzględnia się jego wnioski dotyczące popularyzacji turystyki nadmorskiej oraz bazy danych na temat finansowania regionów przybrzeżnych środkami UE. Wyspy powinny znaleźć się w centrum zainteresowania UE przez podjęcie następujących działań:

4.2.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje propozycje dotyczące zwiększonej współpracy w zakresie zarządzania Morzem Śródziemnym i Morzem Czarnym, rozszerzenia europejskiej polityki sąsiedztwa, a także wymiaru północnego.

4.2.2

Około 20-30 % nieodkrytych zasobów ropy naftowej znajduje się w dnie Oceanu Arktycznego. Do roku 2015 arktyczne trasy żeglugi w wyniku zmian klimatycznych mogą być dostępne przez znaczną część roku. Otwarcie trasy arktycznej byłoby korzystne zarówno ze względu na odległość, jak i na bezpieczeństwo — np. trasa z Szanghaju do Rotterdamu przez Arktykę jest o 1 000 mil krótsza niż przez Kanał Sueski. Krótsze trasy żeglugi mogłyby znacząco obniżyć zużycie paliwa oraz emisje. Komitet zauważa, że w związku z problemami prawnymi i związanymi z ochroną środowiska, które dotyczą szeregu państw członkowskich, niezbędne będzie jasne określenie międzynarodowego prawa odnoszącego się do lodu morskiego. W tym kontekście z zainteresowaniem oczekuje zapowiedzianego sprawozdania na temat Oceanu Arktycznego, w którym omówione zostaną geopolityczne skutki zmian klimatu. Należy także zawczasu zbadać skutki otwarcia nowych tras żeglugi przez Arktykę dla środowiska.

4.3.1

Komitet popiera propozycje dotyczące europejskiej sieci nadzoru morskiego oraz usprawnienia współpracy między służbami straży przybrzeżnej państw członkowskich. Środki te będą służyły promowaniu bezpieczeństwa i ochrony na morzu, kontroli rybołówstwa oraz granic zewnętrznych, a także ochrony środowiska morskiego.

4.4.1

Zanieczyszczenie rzek i mórz (Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego) pochodzące ze źródeł lądowych stanowi kwestię, w przypadku której UE powinna zwiększyć swe wysiłki w ramach planu działania. Z powodów politycznych problemy powinny być rozwiązywane raczej w relacjach wielostronnych niż dwustronnych.

4.5.1

W obliczu dramatycznego zmniejszenia się populacji lub całkowitego wyginięcia gatunków morskich, Komitet podkreśla konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami rybnymi. Propozycje w zakresie zarządzania polityką rybacką są właściwie ukierunkowane. Rybołówstwo jest jednym z najbardziej niebezpiecznych zawodów, dlatego też powinno się podejmować więcej działań w kierunku zwiększenia kultury bezpieczeństwa wśród osób go wykonujących. W szczególności istnieje potrzeba zajęcia się kwestią bezpieczeństwa w odniesieniu do statków o długości poniżej 24 metrów (jest to luka prawna w obecnych konwencjach międzynarodowych oraz dyrektywach unijnych). EKES przypomina, że konieczna ochrona gatunków ma konsekwencje społeczne, którymi należy zająć się jako odrębną kwestią: poświęcenie się morzu przez rybaków jest często związane z brakiem środków, a więc narażają oni w ten sposób życie.

4.5.2

Zagrożenia fizyczne i finansowe dla rybaków są poważne, co tłumaczy, dlaczego tak wiele osób rezygnuje z tego zawodu. Pilnie potrzebne są projekty i programy unijne mające na celu rozwój technologiczny statków rybackich. W kontekście wymiany lepszych praktyk w zakresie atrakcyjności zawodu rybaka, Komitet pochwala szerokie upowszechnienie „Podręcznika zapobiegania wypadkom na morzu i zapewnienia bezpieczeństwa rybaków” niedawno opublikowanego wspólnie przez europejskich partnerów społecznych Europêche oraz ETF. Równie ważne jest, aby państwa członkowskie przyspieszyły proces ratyfikacji konwencji MOP o pracy w sektorze rybołówstwa, przyjętej w czerwcu 2007 r. Ostatecznym celem jest, aby działania połowowe stały się bardziej zrównoważone, a przez to bardziej atrakcyjne.

4.6.1

W swojej niedawnej opinii dotyczącej zielonej księgi w sprawie lepszych warunków demontażu statków (COM (2007) 269), Komitet wyraził obawę co do „poważnego niedoboru na świecie zakładów demontażu spełniających wymogi w zakresie zrównoważonego rozwoju środowiska naturalnego i zrównoważonego rozwoju społecznego”. „Sytuacja ta pogarsza się jeszcze w wyniku gwałtownego wzrostu liczby statków wycofywanych z eksploatacji w nadchodzących latach w związku z wycofywaniem zbiornikowców jednokadłubowych” (13). Infrastruktura oraz warunki pracy w Azji Południowej, gdzie w ogromnej większości odbywa się recykling statków, winny zostać ulepszone, tak aby osiągnęły standardy akceptowane na poziomie międzynarodowym.

4.6.2

Komitet popiera postępy na szczeblu międzynarodowym w zakresie demontażu przestarzałych statków w sposób wydajny, bezpieczny i zrównoważony dla środowiska. Priorytetem jest zawarcie do roku 2008/09 obowiązkowej konwencji, a do tego czasu popularyzacja wytycznych IMO. Taki przyjęty na szczeblu międzynarodowym wzorzec precyzowałby jasno obowiązki armatorów w zakresie dostarczania informacji na temat obecności materiałów potencjalnie niebezpiecznych na pokładach ich statków oraz wyznaczyłby minimalne normy dla zakładów recyklingu w zakresie przepisów ochrony zdrowia i bezpieczeństwa oraz zarządzania materiałami niebezpiecznymi.

4.7.1

Zwiększone obawy dotyczące bezpieczeństwa skłoniły kilka państw członkowskich UE do zawarcia z krajami trzecimi dwustronnych umów dotyczących prawa wchodzenia na pokład. Komitet przypomina, że pożądane jest skoordynowane podejście państw członkowskich UE do takich inicjatyw, a także skoordynowany podział pracy między państwami członkowskimi, w tym między ich flotami, w zakresie stosowania takich zasad. Alternatywnym rozwiązaniem mogłaby być wcześniejsza ratyfikacja przez państwa członkowskie UE protokołów o zwalczaniu bezprawnych czynów, które obejmują także zabezpieczenia chroniące uzasadnione interesy handlowe przedsiębiorstw transportu morskiego oraz prawa człowieka w odniesieniu do marynarzy.

4.7.2

Komitet wyraża zaniepokojenie rosnącą liczbą ataków na statki handlowe oraz incydentów zbrojnej napaści i piractwa na morzu, zwłaszcza na wodach Azji Południowo-Wschodniej i Afryki. Wzywa UE do podjęcia działań w kierunku zapewnienia statkom handlowym poruszającym się po niebezpiecznych wodach eskorty marynarki wojennej.

4.8.1

Jako sposób redukcji emisji gazów cieplarnianych przez statki cumujące Komisja proponuje zasilanie tych statków energią elektryczną pochodzącą z nadbrzeża (plan działania). Pobierając energię elektryczną z nadbrzeża, statki nie będą spalały paliwa, a zatem nie będą emitowały substancji zanieczyszczających (tlenki siarki, tlenki azotu, cząstki stałe) ani dwutlenku węgla.

4.8.2

Komitet popiera powyższą propozycję, zwraca jednak uwagę na następujące kwestie: jedno rozwiązanie może nie być odpowiednie dla wszystkich typów statków; energia elektryczna wytwarzana na brzegu może pochodzić z elektrowni spalających paliwo i węgiel i emitujących w związku z tym dodatkowe ilości dwutlenku węgla, co może zniwelować korzyści. Dlatego Komitet zachęca Komisję do uwzględnienia tych kwestii i przedstawienia rozsądnej polityki na skalę globalną.

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/36

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/37

1.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje ustanowienie przez Komisję specjalnego programu pomocy małym i średnim przedsiębiorstwom oraz mikroprzedsiębiorstwom w przestrzeganiu prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska, mając na uwadze złożoność tego prawodawstwa oraz znaczenie gospodarcze i społeczne MŚP w ramach gospodarki europejskiej. EKES pragnie jednak podkreślić, że szczególną uwagę poświęcić należy mikroprzedsiębiorstwom ze względu na problemy strukturalne, które narażają je na większe trudności.

1.2

EKES, świadom trudności, na jakie napotykać mogą MŚP w zastosowaniu się do przepisów w zakresie ochrony środowiska w związku z ich złożonością, z zadowoleniem przyjmuje stworzenie instrumentów mających na celu lepsze zrozumienie tego prawodawstwa. Jakkolwiek w ostatnim dziesięcioleciu coraz więcej uwagi poświęcano kwestiom społecznym, a w szczególności sprawom ochrony środowiska naturalnego, odpowiedzialność przedsiębiorstwa (Corporate Responsability) nie jest jeszcze postrzegana jako czynnik przewagi konkurencyjnej we wszystkich przejawach działalności gospodarczej.

1.3

Zdaniem EKES-u inicjatywa Komisji polegająca na ustanowieniu programu pomocy małym i średnim przedsiębiorstwom w przestrzeganiu prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska stanowi bardzo ważny pierwszy krok.

1.4

EKES uważa, że niezbędne jest, by Komisja rozwinęła proaktywne podejście wobec MŚP poprzez stworzenie zorganizowanego systemu współpracy między przedsiębiorstwami na szczeblu terytorialnym. W związku z tym należałoby zwrócić szczególną uwagę na współpracę transgraniczną.

1.5

Szczególnie istotne jest, by:

2.1

Celem komunikatu Komisji (1) jest pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom (MŚP) w poprawie efektywności energetycznej i w efektywniejszym wykorzystaniu zasobów. W tym celu Komisja tworzy ramy prawne i środki mające wzmocnić istniejącą politykę i inicjatywy zgodnie ze szczególnymi cechami małych firm. Komisja proponuje w swoim komunikacie stworzenie programu pomocy MŚP we wdrażaniu europejskiego prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska. Program ten będzie kierował środki finansowe na rozwój sieci wsparcia, ułatwiał dostęp do systemów zarządzania środowiskiem oraz propagował większą świadomość tych przedsiębiorstw na temat kwestii związanych ze środowiskiem.

2.2

Poszczególne małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) zatrudniają mniej niż 250 osób, ale 23 mln MŚP w Unii Europejskiej stanowi łącznie 99 % wszystkich przedsiębiorstw i 57 % ekonomicznej wartości dodanej Unii. Ze względu na duży udział w działalności gospodarczej UE, MŚP mogą znacząco oddziaływać na środowisko.

2.3

Przedsiębiorstwa często nie są w pełni świadome wpływu swojej działalności na środowisko i większość z nich uważa, że ich działalność nie ma wpływu na środowisko lub wpływ ten jest niewielki. MŚP zazwyczaj zakładają, że przestrzegają prawodawstwa w dziedzinie ochrony środowiska, chyba że uświadomi im się, że jest inaczej. W tych warunkach działalność MŚP może stwarzać poważne zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, jak również zagrożenie dla środowiska naturalnego. Z powodu nieuwzględnienia wymogów ochrony środowiska naturalnego w swojej działalności MŚP mogą utracić możliwość osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z lepszego zarządzania środowiskiem oraz ekoinnowacji.

2.4

Zaproponowany przez Komisję program pomocy małym i średnim przedsiębiorstwom w przestrzeganiu prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska jest zestawem środków mających pomóc MŚP zminimalizować wpływ ich działalności na środowisko i ułatwić przestrzeganie istniejących przepisów. W ramach programu zamierza się zmniejszyć obciążenie administracyjne związane z przestrzeganiem przepisów poprzez stworzenie instrumentów i wypracowanie polityki służącej włączeniu kwestii związanych z ochroną środowiska do zasadniczej działalności MŚP.

2.5

Środki przedstawione w komunikacie obejmują także rozpowszechnianie informacji przeznaczonych specjalnie dla MŚP i propagowanie sieci wsparcia przedsiębiorstw oraz działalność szkoleniową służącą gromadzeniu lokalnej wiedzy w dziedzinie ochrony środowiska.

2.6

Działania podejmowane w ramach programu mają być sfinansowane ze środków LIFE+ (5 mln EUR w okresie 2007-2013), zaś dodatkowe środki mają pochodzić z programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP) oraz z funduszy strukturalnych.

2.7

Strona internetowa poświęcona informowaniu MŚP na temat polityki UE dotyczącej ochrony środowiska jest już dostępna w siedmiu językach. Przewiduje się przedstawienie wytycznych operacyjnych w sprawie efektywności energetycznej, emisji do powietrza, emisji zanieczyszczeń do gleby i wody oraz odpadów. Opublikowany zostanie także podręcznik możliwości finansowania.

2.8

Od roku 2008 we wdrażaniu programu weźmie udział nowa sieć wspierania przedsiębiorstw i innowacji. Ta i pozostałe sieci wsparcia MŚP odegrają ważną rolę wspomagając MŚP w przekładaniu europejskiej polityki ochrony środowiska na środki operacyjne.

2.9

Dokument roboczy służb Komisji dołączony do komunikatu zawiera wybór studiów przypadków i przykładów wzorcowych rozwiązań wypracowanych przez MŚP w Europie i na świecie.

3.1

EKES z zadowoleniem przyjmuje program Komisji, szczególnie ze względu na uznanie znaczenia i wartości MŚP w gospodarce i społeczeństwie europejskim.

3.2

W związku z tym EKES podkreśla znaczenie decyzji Rady podjętej na posiedzeniu w Feirze w dniach 19 i 20 czerwca 2000 r. (2) oraz przyjęcia europejskiej karty małych przedsiębiorstw (3), w której stwierdza się, że „małe przedsiębiorstwa są podstawą gospodarki europejskiej” oraz że „stanowią główne źródło miejsc pracy i bazę dla pomysłów związanych z działalnością gospodarczą”. Wśród priorytetów zawartych w karcie znajduje się zwiększenie wzrostu i konkurencyjności przedsiębiorstw, nie tylko na szczeblu lokalnym, ale także na rynku globalnym.

3.3

Przedsiębiorstwa muszą włączyć ocenę oddziaływania na środowisko do całościowego systemu zarządzania. Zatem zakładając, że większość MŚP, w tym szczególnie małe przedsiębiorstwa i mikroprzedsiębiorstwa, zazwyczaj nie prowadzi odpowiednich działań ekologicznych, konieczne będzie zastosowanie zintegrowanego zarządzania w tej dziedzinie i jednocześnie czuwanie nad tym, by koszty administracyjne były ograniczone do minimum.

3.4

Pierwszym krokiem w tym kierunku jest zwiększenie świadomości faktu, iż praktyki takie nie są tylko dodatkowym kosztem czy ograniczeniem, lecz instrumentem, który może poprawić konkurencyjność przedsiębiorstwa i przynieść wartość dodaną w długim okresie.

3.5

Przedsiębiorstwa, które potrafią monitorować w sposób ciągły przebieg takich działań, np. za pomocą systemów ekozarządzania, są także w stanie poszerzyć podlegające kontroli parametry zarządzania, obejmując jednym planem strategicznym zarówno dane o charakterze ekonomiczno-finansowym, jak i dane odnoszące się do oddziaływania przedsiębiorstwa w obszarze społecznym i dotyczącym środowiska naturalnego (4). W ten sposób, poza korzyściami gospodarczymi i ekologicznymi wynikającymi z efektywnego i racjonalnego wykorzystywania zasobów, zapewnione zostanie, dzięki zmianom w organizacji pracy, bezpieczeństwo świadczenia pracy.

3.6

Dlatego też EKES zgadza się, że należy przyjąć długookresową strategię, którą państwa członkowskie wdrożyłyby natychmiast.

4.1

Lepiej stanowić prawo w zakresie opracowania i wdrażania polityki: w tym sensie „lepsze stanowienie prawa” oznacza zwiększenie zaangażowania MŚP w wypracowywanie polityki w zakresie ochrony środowiska i oparcie jej na analizie najlepszych wzorców, które, o ile zostaną odpowiednio określone i rozpowszechnione, będą stanowić wartościowe wsparcie we wdrażaniu prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska w sposób najbardziej efektywny ekonomicznie. Zmniejszania obciążeń biurokratycznych i administracyjnych na szczeblu wspólnotowym, krajowym i regionalnym oraz zwiększania przejrzystości to cele, które należy realizować nie tylko w odniesieniu do nowych przepisów, ale także w stosunku do ewentualnych zmian przepisów istniejących.

4.2

Opracować systemy zarządzania środowiskiem dostosowane do potrzeb i łatwiej dostępne: uwzględnianie zagadnień dotyczących ochrony środowiska przy podejmowaniu decyzji strategicznych jako przesłanek wzrostu i innowacji pozwoli przedsiębiorstwom nie tylko przestrzegać istniejących przepisów, ale także wypróbować nowe, lepsze praktyki, uwzględniające zarówno swobodę inicjatywy jak i ograniczenia prawne, w celu zaspokojenia szczególnych potrzeb małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw. Należy w szczególności stworzyć bodźce na rzecz przyjęcia systemów ekozarządzania (typu EMAS lub ISO). Jeśli chodzi o europejski system ekozarządzania i audytu (EMAS) cel ten może zostać osiągnięty np. poprzez wprowadzenie do rozporządzenia korzystnych dla MŚP klauzul, wdrażanie dostosowane do struktury MŚP (5) i stopniowe ograniczenie obecnej liczby inspekcji i wniosków o informacje kierowanych do zarejestrowanych przedsiębiorstw. Chodzi tu o zachęcenie MŚP do przyjmowania wspomnianych systemów, gdyż jak dotąd tylko we Włoszech, w Niemczech i w Hiszpanii odnotowano znaczną liczbę przedsiębiorstw, które je wdrożyły. EKES ma nadzieję, że Komisja uwzględni powyższe sugestie, a także te zawarte w opinii EKES-u w sprawie roli społeczeństwa obywatelskiego wobec zmian klimatu z lipca 2006 r. (6), szczególnie w związku z obecnym przeglądem systemu EMAS. Ponadto EKES zachęca Komisję do poszukiwania elementów mogących uzupełnić obecne systemy ekozarządzania wśród nieformalnych i nieujętych w ramy prawne mechanizmów istniejących na szczeblu lokalnym. Tylko bezpośrednie zaangażowanie MŚP i stowarzyszeń MŚP na szczeblu lokalnym może bowiem przyczynić się do zmiany obecnej sytuacji.

4.3

Udzielać wsparcia finansowego na określone cele i opracować wieloletni program finansowania: mnogość dostępnych instrumentów finansowych może wprowadzać w błąd i sprawiać, że nie funkcjonują one prawidłowo. Dlatego też Komitet wyraża nadzieję, że Komisja opublikuje możliwie szybko zapowiedziany przez nią podręcznik przedstawiający nowe możliwości finansowania projektów na rzecz lepszego przestrzegania prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska oraz poprawy oddziaływania MŚP na środowisko. W związku z tym korzystniejsze byłoby w perspektywie długoterminowej wydzielenie jednej linii budżetowej na wszystkie działania związane z MŚP.

4.4

Rozwijać na szczeblu lokalnym wiedzę specjalistyczną w zakresie ochrony środowiska dla MŚP: MŚP powinny mieć możliwość uzyskania pomocy technicznej ze strony zawodowych ekspertów. W tym celu konieczne jest zaangażowanie organizacji MŚP na szczeblu lokalnym oraz instytucji. Ponadto należy ustalić na racjonalnym poziomie przewidywane koszty świadczonych usług, a MŚP powinny mieć możliwość „wewnątrzzakładowego” szkolenia konsultantów i korzystania z ich usług.

4.5

Poprawić komunikację, lepiej docierać do odbiorców informacji: należy zbudować stronę internetową, powiązaną z portalem MŚP (7), która stałaby się głównym źródłem informacji dla sieci wspierania MŚP w zakresie zagadnień związanych z polityką UE w dziedzinie środowiska naturalnego i w dziedzinie MŚP. Zdaniem EKES-u bardzo istotne jest zapewnienie bezpośredniego dostępu do informacji i bezpośredniego kontaktu między organami wspólnotowymi a MŚP.

4.6

EKES popiera inicjatywę Komisji Europejskiej polegającą na utworzeniu Enterprise Europe Network (EEN) — nowej ważnej sieci europejskiej celem wspierania przedsiębiorstw na obszarze UE i poza nią. Zdaniem EKES-u niezwykle istotne jest, by UE nadal rozwijała wsparcie dla MŚP, szczególnie w takich dziedzinach jak handel i inwestycje transgraniczne, współpraca technologiczna między MŚP i dużymi przedsiębiorstwami, innowacyjność, wiedza o europejskich źródłach finansowania i programy badań dla MŚP.

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/40

1.1

Komitet zgadza się z poglądem Komisji, że obecne ramy systemów kontroli w zakresie ochrony środowiska w państwach członkowskich powinny nadal mieć formę zalecenia. Należy jednak zmienić zalecenie, aby poprawić jego wdrażanie i wzmocnić skuteczność. Sektorowe przepisy prawne w całej Wspólnocie określają w sposób wiążący działania kontrolne, ich zakres i sposób przeprowadzania w najważniejszych dziedzinach.

1.2

Podstawowym wymogiem dla skutecznego stosowania zalecenia jest jego zrozumiałość i jednoznaczność. Dlatego też niezbędne jest, by dobrze zdefiniować zakres stosowania kontroli w zakresie ochrony środowiska z uwzględnieniem stwierdzonych problemów.

1.3

Interpretacja pojęć oraz ich wyjaśnienie i ujednolicenie ma całkowicie podstawowe znaczenia dla harmonizacji działań kontrolnych na obszarze Wspólnoty oraz stworzenia równych warunków dla przedsiębiorstw. W unijnych przepisach prawnych można znaleźć szereg jednakowych pojęć, których definicje mogą się różnić w poszczególnych aktach. Definiowanie pojęć będzie zatem ogólnie wymagać większej uwagi.

1.4

Niezbędne jest również bardziej jednoznaczne określenie kryteriów dotyczących planowania i przeprowadzania kontroli, podejmowania działań na podstawie ich wyników oraz związanej z nimi sprawozdawczości.

1.5

W odniesieniu do systemu zarządzania działaniami kontrolnymi trzeba zalecić stosowanie nowoczesnych metod zarządzania. Metody te pomogą skoncentrować działania kontrolne na dziedzinach o decydującym znaczeniu dla ochrony środowiska, umożliwią usprawnienie planowania oraz mogą przyczynić się do trwałej poprawy ochrony środowiska.

1.6

Potrzebne jest dalsze ujednolicenie dostępu do informacji zgodnie z obowiązującym prawodawstwem wspólnotowym. Udostępniane informacje powinny dawać pełny obraz stanu faktycznego stwierdzonego w toku kontroli, zaleconych działań naprawczych oraz ich realizacji.

1.7

W celu dalszej poprawy międzynarodowej współpracy oraz zapewnienia większej harmonizacji standardów kontroli i jej egzekwowania konieczne jest wspieranie sieci IMPEL.

2.1

Kontrole są ważnym instrumentem służącym do zapewnienia wdrażania i egzekwowania wspólnotowego prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska. W roku 2001 Parlament Europejski i Rada przyjęły zalecenie 2001/331/WE przewidujące minimalne kryteria kontroli w zakresie ochrony środowiska w państwach członkowskich (1).

2.2

Zalecenie zawiera niewiążące kryteria dotyczące planowania i przeprowadzania kontroli, podejmowania działań na podstawie ich wyników oraz związanej z nimi sprawozdawczości w celu wzmocnienia zgodności ze wspólnotowym prawodawstwem w zakresie ochrony środowiska i przyczynienia się do jego bardziej spójnego wdrażania i egzekwowania.

2.3

Komisja przeprowadziła analizę wdrażania i stosowania wspomnianego zalecenia, która będzie punktem wyjścia do przygotowania propozycji zmiany zalecenia. Odpowiedni wniosek zostanie przedstawiony w 2008 r.

2.4

Wszystkie państwa członkowskie przedstawiły sprawozdania na temat wdrażania zalecenia i swoich doświadczeń zdobytych w trakcie jego stosowania, trzeba jednak stwierdzić, że proces wprowadzania w życie zalecenia znacznie różni się w poszczególnych krajach członkowskich. Można zauważyć, że wszystkie państwa członkowskie częściowo wdrożyły zalecenie, jednak tylko kilka państw wdrożyło je całkowicie. Wciąż istnieją duże rozbieżności w sposobie przeprowadzania kontroli w zakresie ochrony środowiska we Wspólnocie. Różnice te prowadzą również do zakłóceń konkurencji między przedsiębiorstwami.

2.5

Znaczne różnice, które trzeba będzie zlikwidować, występują zwłaszcza w następujących dziedzinach:

2.5.1.1

W obowiązującym zaleceniu kładzie się nacisk przede wszystkim na zakłady przemysłowe i instalacje przetwarzania odpadów i wyklucza się wiele rodzajów działalności podlegającej wspólnotowemu prawodawstwu w zakresie ochrony środowiska. W szczególności zalecenie nie zawiera kryteriów kontroli przemieszczania odpadów. Transgraniczne przemieszczanie odpadów na poziomie UE uregulowane jest rozporządzeniem w sprawie przemieszczania odpadów (2). Wdrożenie tego rozporządzenia jest dla Komisji priorytetem.

2.5.1.2

Zalecenie nie obejmuje również kryteriów kontroli obszarów należących do sieci Natura 2000. W związku z tym Komisja z zadowoleniem przyjęła utworzenie sieci „Green Enforce Network”, której celem jest zachęcanie do współpracy i wymiany doświadczeń między państwami członkowskimi, aby ułatwić wdrażanie prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska. „Green Enforce Network” w chwili obecnej rozważa wzięcie udziału w dalszych pracach nad kontrolami w zakresie ochrony środowiska poprzez opracowanie kryteriów kontroli obszarów należących do sieci Natura 2000.

2.5.1.3

Inne dziedziny prawodawstwa wspólnotowego, do których zalecenie nie ma zastosowania, to przepisy dotyczące: rejestracji i udzielania zezwoleń w zakresie chemikaliów (REACH (3)), ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w produktach (np. dyrektywa RoHS (4)), handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (5) oraz działalności związanej z organizmami zmodyfikowanymi genetycznie i systemów odpowiedzialności producenta.

2.5.2

Wyjaśnienie definicji: Niektóre pojęcia stosowane w zaleceniu są różnie interpretowane przez państwa członkowskie. Różnice w interpretacji są szczególnie widoczne w odniesieniu do następujących terminów:

2.5.3

Kryteria dotyczące planowania i przeprowadzania kontroli, podejmowania działań na podstawie ich wyników oraz związanej z nimi sprawozdawczości: Celem zalecenia jest zwiększenie zgodności kontrolowanych instalacji z prawodawstwem w zakresie ochrony środowiska oraz osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony środowiska. W tym celu zalecenie ustanawia kryteria dotyczące planowania i przeprowadzania kontroli, podejmowania działań na podstawie ich wyników oraz związanej z nimi sprawozdawczości.

2.5.4

Sprawozdawczość: Pierwsze sprawozdania dostarczyły dużej ilości informacji pokazujących, w jaki sposób państwa członkowskie wdrożyły i stosują zalecenie. Informacje te jednak nie zawsze są porównywalne. Aby zapewnić porównywalność danych trzeba będzie opracować bardzo przejrzysty, jednolity format dla tego systemu sprawozdawczości.

2.5.5

Dostęp do informacji: Zalecenie stwierdza, że plany kontroli i sprawozdania z kontroli powinny być podawane do publicznej wiadomości zgodnie z obowiązującymi dyrektywami UE. Sprawozdania pokazały, że szereg państw członkowskich nie publikuje ani planów kontroli ani sprawozdań. Informacje odnoszące się do kontroli w zakresie ochrony środowiska podlegają wymogom dyrektywy 2003/4/WE, a zatem zobowiązanie prawne do ich udostępnienia już istnieje. Dyrektywa ta daje również wystarczające podstawy do zwolnienia z tego obowiązku i odmowy dostępu do tych informacji w przypadku, gdy konieczna jest ochrona innych nadrzędnych interesów. Trzeba będzie znaleźć odpowiednie mechanizmy służące wypełnianiu tych przepisów.

2.6.1

Przegląd zalecenia: Zalecenie powinno być postrzegane jako ogólne ramy systemów kontroli w zakresie ochrony środowiska w państwach członkowskich. Zawarte w nim kryteria mają charakter ogólny. Ze względu na ten bardzo ogólny i opisowy charakter wspomnianych kryteriów nie wydaje się stosowne przekształcenie ich w obowiązujące prawnie wymogi. Należy jednak zmienić zalecenie, aby poprawić jego wdrażanie i wzmocnić skuteczność.

2.6.2

Sektorowe wymagania w zakresie kontroli: Oprócz ogólnych kryteriów kontroli w zakresie ochrony środowiska określonych w zaleceniu, w przepisach sektorowych należy zawrzeć szczegółowe prawnie wiążące wymagania w zakresie kontroli niektórych instalacji lub rodzajów działalności. Prawnie wiążące wymagania są konieczne, aby zapewnić nadanie kontrolom większego priorytetu politycznego oraz lepsze egzekwowanie prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska w całej Wspólnocie. Sektorowe wymagania w zakresie kontroli mogą być uzupełniające w stosunku do zalecenia lub mogą dotyczyć instalacji lub rodzajów działalności, które nie są objęte zaleceniem.

2.6.2.1

Jako część przeglądu dyrektywy IPPC (7), który jest przewidziany w Programie działalności legislacyjnej i prac Komisji na rok 2007, oraz w oparciu o analizę wdrażania jej przepisów, Komisja rozważy, jak można ulepszyć ramy dla zapewniania przestrzegania przepisów w celu zagwarantowania większej spójności i zwiększenia zaufania do przeprowadzanych w państwach członkowskich kontroli instalacji objętych dyrektywą IPPC.

2.6.2.2

Komisja rozważa zaproponowanie szczegółowych prawnie wiążących zasad kontroli przemieszczania odpadów. Należy określić szczegółowe kryteria w celu zapewnienia wystarczającej jakości i częstotliwości kontroli i zagwarantowania odpowiedniego poziomu wyszkolenia i współpracy między władzami.

2.6.3

Opracowywanie wskazówek i współpraca między państwami członkowskimi: Sieć IMPEL przeprowadziła wiele projektów mających na celu wzmocnienie współpracy i zachęcanie do wymiany informacji między państwami członkowskimi na temat kontroli w zakresie ochrony środowiska (8). Komisja aktywnie wspierała te projekty i uczestniczyła w nich. Wszystkie te inicjatywy miały pozytywny wpływ na wzmocnienie kontroli we Wspólnocie i należy zachęcać IMPEL do kontynuacji takich projektów.

3.1

Komitet z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji w sprawie przeglądu zalecenia 2001/331/WE przewidującego minimalne kryteria kontroli w zakresie ochrony środowiska w państwach członkowskich i docenia wysiłki (9) włożone w przeprowadzenie analizy wdrażania tego zalecenia.

3.2

Kontrola w zakresie ochrony środowiska jest ważnym elementem władzy wykonawczej każdego państwa w dziedzinie ochrony środowiska i powinno się w jej ramach realizować nie tylko krajową politykę ochrony środowiska, ale także wspólne zasady wspólnotowej polityki ochrony środowiska i to w sposób możliwie jednolity, bez względu na to, jaki podmiot prawny posiada kompetencje kontrolne w danym państwie członkowskim.

3.3

Komitet jest świadomy, jak ważne jest zwiększenie zgodności z prawem wspólnotowym w dziedzinie ochrony środowiska i przyczynienie się do jego konsekwentnego wdrażania i stosowania we wszystkich państwach członkowskich, oraz by przy tym uzgodnione i stosowane minimalne kryteria prowadziły do stworzenia w przyszłości równych warunków także pod względem konkurencji.

3.4

Komitet jest przekonany, że w trakcie dalszych dyskusji z zainteresowanymi stronami na temat zalecenia ujawnią się informacje i doświadczenia konieczne dla stworzenia optymalnych ram dla działań kontrolnych, które będą jasne i łatwe do wdrożenia w całej Wspólnocie.

4.1

Podstawowym wymogiem dla skutecznego stosowania zalecenia jest jego zrozumiałość i jednoznaczność. W związku z tym Komitet z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, by na to właśnie zwrócić uwagę.

4.1.1

Zdaniem Komitetu absolutnie niezbędne jest, by dobrze zdefiniować zakres kontroli w zakresie ochrony środowiska z uwzględnieniem kluczowych dziedzin, w których występują problemy, nie naruszając przy tym elastyczności systemu kontroli i pewnych specyficznych krajowych podejść do kontroli. Podejścia takie powinny być jednak stosowane tylko wówczas, gdy są niezbędne z uwagi na szczególne krajowe cele ochrony środowiska.

4.1.2

W przypadkach gdy specyficzne wspólnotowe przepisy prawne przewidują kontrole, kierunek działań kontrolnych powinien wytyczać jeden określony przepis, tak by nie zachodziła możliwość pojawienia się różnych interpretacji.

4.1.3

Z komunikatu wynika, że różna interpretacja pojęć oraz ich wyjaśnienie i ujednolicenie ma całkowicie podstawowe znaczenie dla harmonizacji działań kontrolnych na obszarze Wspólnoty oraz dla stworzenia równych warunków dla przedsiębiorstw. Dla jednolitego stosowania zalecenia konieczne jest zatem uściślenie definicji podstawowych pojęć tak, by umożliwiały harmonizację i nadal nawiązywały do innych przepisów prawnych.

4.1.4

Komitet zwraca przy tym uwagę na to, że w unijnych przepisach prawnych można znaleźć szereg jednakowych pojęć, których definicje mogą się różnić w poszczególnych aktach. Definiowanie pojęć będzie zatem ogólnie wymagać głębszego rozważenia.

4.2

Komitet za konieczne uznaje również bardziej jednoznaczne określenie kryteriów planowania i przeprowadzania kontroli, podejmowania działań na podstawie ich wyników oraz związanej z nimi sprawozdawczości, przy zachowaniu potrzebnej elastyczności w realizowaniu samych działań kontrolnych. System sprawozdawczości powinien być jak najprostszy i jak najbardziej przejrzysty, aby dostarczał porównywalnych informacji na temat funkcjonowania systemów kontroli i tego, czy realizowany jest cel poprawy zgodności z prawodawstwem w zakresie ochrony środowiska.

4.3

W odniesieniu do systemu zarządzania działaniami kontrolnymi trzeba zalecić stosowanie nowoczesnych metod zarządzania, z którymi niektóre państwa członkowskie mają udokumentowane dobre doświadczenia. Metody te pomogą skoncentrować działania kontrolne na dziedzinach o decydującym znaczeniu dla ochrony środowiska, umożliwią usprawnienie planowania oraz mogą przyczynić się do trwałej poprawy ochrony środowiska.

4.4

Komitet zaleca dalsze ujednolicenie dostępu do informacji zgodnie z obowiązującym prawodawstwem wspólnotowym przy poszanowaniu specyficznych stopni udostępniania informacji w państwach członkowskich. Udostępnianie informacji nie powinno ograniczyć skuteczności działań kontrolnych, a podawane informacje powinny dawać pełny obraz stanu faktycznego stwierdzonego w toku kontroli, zaleconych działań naprawczych oraz ich realizacji.

4.5

Komitet zgadza się z poglądem Komisji, że ogólne ramy systemów kontroli w zakresie ochrony środowiska w państwach członkowskich powinny nadal mieć formę zalecenia, ponieważ z uwagi na ogólny i opisowy charakter kryteriów przekształcenie ich w obowiązujące prawnie wymogi nie wydaje się właściwe. Należy jednak zmienić zalecenie, aby poprawić jego wdrażanie i wzmocnić skuteczność.

4.6

Zapatrywanie to potwierdza także fakt, że szereg już obowiązujących i przygotowywanych wspólnotowych przepisów prawnych precyzuje warunki i kryteria dla przeprowadzania specjalnych kontroli w poszczególnych sektorach. Te przepisy prawne określają w sposób wiążący działania kontrolne, ich zakres i sposób przeprowadzania w całej Wspólnocie.

4.7

Komitet uznaje za konieczne, by w celu dalszej poprawy międzynarodowej współpracy wspierać sieć IMPEL, która opracowała wiele dokumentów zawierających wytyczne dotyczące planowania i przeprowadzania kontroli. Sieć ta organizowała też wymianę informacji i doświadczeń między inspektorami. Specjalistyczna działalność sieci IMPEL może stanowić ważny wkład także dzięki specyficznym projektom, tak jak to miało miejsce w przeszłości. IMPEL może odgrywać korzystną rolę w ułatwianiu wspólnego szkolenia i rozwoju zawodowego. Mógłby być także użyteczny w utworzeniu centralnej jednostki gromadzenia ogólnoeuropejskich statystyk i innych narzędzi informacyjnych w zakresie kontroli i działań związanych z jej egzekwowaniem w całej Europie.

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/44

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/45

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/46

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/47

19.8.2008   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 211/48

1.1

EKES przyjmuje z zadowoleniem wkład Parlamentu Europejskiego, Rady i europejskich partnerów społecznych do debaty dotyczącej modelu elastycznego rynku pracy i bezpieczeństwa socjalnego (flexicurity). W zmieniającym się świecie niezbędna jest dyskusja o tym, w jaki sposób równowaga pomiędzy elastycznością i bezpieczeństwem na szczeblu UE i państw członkowskich może przyczynić się do tworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy.

1.1.1

EKES podkreślił już, że pojęcie flexicurity nie oznacza jednostronnego i bezprawnego ograniczenia praw pracowników. Partnerzy społeczni wezwali już państwa członkowskie do dokonania przeglądu, a jeżeli będzie to konieczne, do dostosowania prawa pracy i systemów ochrony miejsc pracy, a także — we współpracy z partnerami społecznymi — praktyk negocjacji zbiorowych, na przykład w celu „zapewnienia optymalnej równowagi pomiędzy elastycznością a bezpieczeństwem w przypadku wszystkich stosunków pracy; zapewnienia odpowiedniego bezpieczeństwa osobom zatrudnionym na podstawie umów różnego rodzaju w celu zmniejszenia segmentacji rynków pracy”.

1.2

Dyskusje dotyczące flexicurity wywołały także debaty w państwach członkowskich, a w kilku z nich doprowadziły do podjęcia zgodnych działań. Podkreśla to znaczenie zapewnienia aktywnego udziału partnerów społecznych w debacie i procesie podejmowania decyzji.

1.3

EKES podkreśla, że model flexicurity nie może być postrzegany w oderwaniu od wyzwań stojących przed Unią Europejską. Zarówno globalizacja, szybki rozwój nowych technologii i wyzwania demograficzne, jak też wyzwania związane z ochroną środowiska naturalnego zmieniają europejski rynek pracy. Wdrażanie modelu flexicurity powinno stanowić jeden z elementów reakcji na te zewnętrzne i wewnętrzne tendencje oraz presje, mających na celu zapewnienie odpowiedniej równowagi pomiędzy pracownikami a pracodawcami.

1.4

EKES uważa, że Europa powinna koncentrować się na możliwościach wprowadzania innowacji, wysokiej jakości swoich produktów i usług, dobrze wyszkolonej sile roboczej i swoim modelu społecznym oraz że powinna konkurować ze swoimi światowymi rywalami pod względem jakości. Powinno to znaleźć odzwierciedlenie w wytycznych na rzecz zatrudnienia. EKES oczekuje wprowadzenia zmian do tych wytycznych ze względu na dyskusje dotyczące flexicurity, a szczególnie jakości miejsc pracy.

1.5

Na koniec Komitet przedstawia także kilka zaleceń dotyczących wdrażania modelu flexicurity. Komitet:

2.1

Kwestia flexicurity pojawiła się wraz z przyjęciem pierwszych wytycznych dotyczących polityki zatrudnienia. Jednakże obecna debata rozpoczęła się w styczniu 2006 r. w ramach nieformalnego posiedzenia Rady w sprawie flexicurity. Wiosną 2006 r. Rada Europejska zwróciła się do państw członkowskich o zwrócenie szczególnej uwagi na podstawowe wyzwanie, jakie stanowi „flexicurity”. Zagadnienie flexicurity omawiano na dwóch trójstronnych szczytach społecznych, powiązanych ze szczytami europejskimi w grudniu 2006 r. i marcu 2007 r. W czerwcu 2007 r. Komisja opublikowała w tej sprawie komunikat, który został omówiony i rozpatrzony przez Parlament Europejski i Radę, która podjęła jednomyślną decyzję. Ponadto w październiku 2007 r. partnerzy społeczni zakończyli prace nad wspólną analizą podstawowych wyzwań stojących przed europejskimi rynkami pracy i nad zaleceniami w sprawie flexicurity. EKES przyjmuje z zadowoleniem cały wkład, a w szczególności wspólną analizę przedłożoną przez europejskich partnerów społecznych (1).

2.2

Dyskusje dotyczące flexicurity stały się także impulsem do debat w państwach członkowskich, a w niektórych z nich doprowadziły ostatnio do podjęcia zgodnych działań. EKES przyjmuje wspomniane dyskusje i działania z zadowoleniem, lecz podkreśla, że zapewnienie czynnego udziału partnerów społecznych w debacie i procesie podejmowania decyzji ma zasadnicze znaczenie.

2.3

Uznając opinię EKES-u w sprawie flexicurity, przyjętą w lipcu 2007 r. (2), za nadal obowiązującą podstawę, niniejsza opinia służy:

3.1

EKES przyjmuje z zadowoleniem cały wkład do debaty dotyczącej flexicurity. W zmieniającym się świecie niezbędna jest dyskusja o tym, w jaki sposób równowaga pomiędzy elastycznością a bezpieczeństwem na szczeblu UE i państw członkowskich może przyczynić się do tworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy.

3.2.1

Model flexicurity nie może być postrzegany w oderwaniu od wyzwań stojących przed Unią Europejską. Globalizacja, szybki rozwój nowych technologii i wyzwania demograficzne zmieniają europejski rynek pracy. Jednakże EKES pragnie dodać, że wpływ na sytuację na rynkach pracy mogą mieć również wyzwania związane z ochroną środowiska. Wdrażanie modelu flexicurity powinno stanowić jeden z elementów reakcji na te zewnętrzne i wewnętrzne tendencje oraz presje, mających na celu zapewnienie odpowiedniej równowagi pomiędzy postępem społecznym i gospodarczym oraz postępem w zakresie ochrony środowiska.

3.2.2

EKES uważa, że wyzwania związane z ochroną środowiska wpłyną na sytuację na europejskich rynkach pracy. Wyzwania te zwiększą presję dotyczącą oszczędzania energii i wprowadzania systemów na rzecz bardziej zrównoważonego środowiska naturalnego. Jednakże mogą one również pobudzać innowacje technologiczne, przyczyniając się do wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia.

3.2.3

Komitet zwrócił uwagę, że zmiany klimatyczne mogą uwypuklać istniejące zakłócenia i różnice społeczne (3), zarówno w UE, jak i w innych częściach świata. Komitet zwrócił również uwagę, że celem musi być dostosowywanie się do zmian i ich łagodzenie w taki sposób, aby nie doprowadzić do bezrobocia i zakłóceń społecznych (4).

3.2.4

Globalizacja i wynikająca z niej integracja rynków wpływają na rynki pracy w Europie. Zmieniają się modele konsumpcji, produkcji i inwestowania. Zmiany te nie są nieuniknione. Co więcej, można na nie wpływać lub je kształtować. Przepisy odnoszące się do bezpieczeństwa i higieny pracy oraz praw pracowniczych sprzyjają poprawie życia zawodowego i znajdują odzwierciedlenie w normach światowych. Normy dotyczące produktów mogą służyć poprawie konkurencyjności pod względem zdolności przystosowawczych przedsiębiorstw. Niemniej jednak europejskie rynki pracy będą musiały się dostosować, aby sprostać wyzwaniom rynku o ogólnoświatowym zasięgu. Globalizacja okazała się pod wieloma względami korzystna dla Europy. Jednolity rynek przyczynił się do stworzenia w UE przedsiębiorstw zdolnych do konkurowania na światowych rynkach. W rezultacie UE jest w stanie sprzedawać produkty i usługi na szczycie łańcucha wartości.

3.2.5

Globalizacja i zmiany technologiczne nie osłabiły wzrostu zatrudnienia w Europie. W latach 1995-2005 w UE stworzono 18,5 miliona nowych miejsc pracy, co skutkowało wzrostem zatrudnienia netto. Liczba miejsc pracy utraconych na skutek dostosowań wywołanych zmianami w wymianie handlowej jest niewielka w porównaniu z ogólną stopą wzrostu zatrudnienia w gospodarce. Jak pokazały ostatnie zmiany w Unii Europejskiej, otwartość na wymianę handlową może rzeczywiście zwiększyć możliwości zatrudnienia.

3.2.6

Jednakże globalizacja może także powodować większą wrażliwość. Przedsiębiorstwa narażone są na większą konkurencję. Miejsca pracy uważane w przeszłości za chronione są obecnie zagrożone ze względu na międzynarodową konkurencję. Usługi uważane przez wiele lat za lokalne mogą być teraz świadczone transgranicznie. Restrukturyzacja ma miejsce częściej i w szybszym tempie. W przypadku gdy pracownicy zwolnieni na skutek dostosowań wywołanych zmianami w wymianie handlowej znajdują ponownie zatrudnienie, zwykle otrzymują niższe wynagrodzenie. Tym samym dla wielu osób globalizacja oznacza spadek dochodów na skutek zmiany pracy. W rzeczywistości udział wynagrodzeń w gospodarce uległ zmniejszeniu. Partnerzy społeczni zauważyli także, że w porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej UE stworzyła większą liczbę nowych miejsc pracy w sektorach na dolnym poziomie skali wzrostu wydajności przy jednoczesnym spadku zatrudnienia w sektorach o wysokim wzroście wydajności (5).

3.2.7

Zmiany na rynku pracy doprowadziły do zwiększonego udziału pracy w niepełnym wymiarze godzin i pracy na czas określony. Mimo że takie rodzaje zatrudnienia przyczyniły się do ułatwienia wchodzenia na rynek pracy i wzrostu aktywności zawodowej w Europie, to jednak pracownicy zatrudnieni na czas określony zwykle są mniej wydajni, otrzymują od swoich pracodawców mniejsze wsparcie w zakresie szkoleń (6) i są bardziej narażeni na wypadki przy pracy (7). Tego rodzaju pracownicy ryzykują także, że nie będą mogli w przyszłości znaleźć zatrudnienia innego niż na czas określony. Nieco ponad połowa osób zatrudnionych na czas określony po sześciu latach ma umowę na stałe w porównaniu do ponad trzech czwartych osób zatrudnionych od początku na czas nieokreślony (8).

3.2.8

Sprostanie wyzwaniom demograficznym wymaga stworzenia nowych usług i możliwości zatrudnienia, na przykład w zakresie opieki nad dziećmi i osobami starszymi. W tym zakresie Europa musi również poprawić organizację pracy, równouprawnienie płci oraz równowagę między życiem zawodowym a prywatnym.

3.2.9

Polityka podatkowa w wielu krajach UE zwykle była rozluźniana w latach pomyślnych i zaostrzana w okresach gorszej koniunktury. Jest tak również w przypadku dużych krajów strefy euro. Co więcej, dług publiczny jest nadal wysoki w wielu państwach UE ze względu na starzenie się społeczeństwa (9).

3.3.1

Podczas wdrażania polityki w zakresie flexicurity w państwach członkowskich wytyczne na rzecz zatrudnienia dostarczą państwom członkowskim wskazówek co do kształtu rynków pracy i gospodarki, do którego Europa powinna dążyć. Stanowisko EKES-u w tej sprawie jest jednoznaczne: Europa powinna koncentrować się na możliwościach wprowadzania innowacji, wysokiej jakości swoich produktów i usług, dobrze wyszkolonej sile roboczej i swoim modelu społecznym, a także powinna konkurować ze swoimi światowymi rywalami pod względem jakości, a nie uczestniczyć w wyścigu o obniżanie płac i standardów społecznych, w którym skazana byłaby na przegraną (10).

3.3.2

Kilka wytycznych na rzecz zatrudnienia mogłoby stanowić podstawę dyskusji dotyczącej flexicurity. EKES oczekuje wprowadzenia zmian do wytycznych, odzwierciedlających jego zalecenia, szczególnie w odniesieniu do jakości miejsc pracy zgodnie z opinią dotyczącą wytycznych w sprawie polityki zatrudnienia (11).

3.3.3

EKES wypowiadał się już kilkakrotnie w kwestii odnowionego procesu lizbońskiego i nowych wytycznych w sprawie polityki zatrudnienia (12). Komitet przyjął z zadowoleniem nowe, zintegrowane podejście i wieloletni cykl, lecz zwrócił również uwagę, że:

3.3.4

Ponadto EKES zwrócił uwagę, że kluczem do sukcesu krajowych programów reform jest możliwie rozległe zaangażowanie na każdym etapie procesu realizacji wszystkich zainteresowanych podmiotów, zwłaszcza partnerów społecznych, oraz że rola partnerów społecznych powinna zostać wzmocniona (13). Komitet pragnie również podkreślić znaczenie zasięgania opinii krajowych rad społeczno-gospodarczych w tym zakresie.

3.4.1

Flexicurity może odgrywać kluczową rolę w realizacji celów zmienionej strategii lizbońskiej, stanowiąc ramy dla krajowych reform i opcji politycznych. Jednakże ani samo pojęcie, ani elementy flexicurity nie są nowe. Już w pierwszych wytycznych dla polityk zatrudnienia, przyjętych w 1998 r. w kontekście europejskiej strategii zatrudnienia, wezwano partnerów społecznych do poszukiwania równowagi między elastycznością a bezpieczeństwem.

3.4.2

EKES pragnie podkreślić, że nie istnieje jedno, odpowiednie dla wszystkich rozwiązanie oraz że właściwy zestaw rozwiązań będzie różnie się kształtować w różnych państwach członkowskich. EKES podkreślił już, że w przeszłości debata ograniczała się najczęściej do kwestii zwiększonej elastyczności zewnętrznej i sposobów równoważenia tego wzrostu poprzez wzmacnianie polityki rynku pracy lub przepisów dotyczących zabezpieczeń społecznych. Zamiast tego celem powinna być koncentracja na innych wymiarach, aby bardziej efektywnie tworzyć sytuacje korzystne dla obu stron (14). Wdrażanie modelu flexicurity wymaga także ustalenia równowagi praw i obowiązków pracodawców oraz pracowników w przypadkach, w których niezbędne jest podjęcie negocjacji zmierzających do uzgodnienia zrównoważonych i godziwych pakietów środków (15).

3.4.3

Model flexicurity wykorzystywany jest między innymi przez Komisję do celów oceny krajowych programów reform i przez prezydencję do celów omawiania wyzwań stojących przed rynkami pracy. Model ten stał się ramą oceny sytuacji na rynkach pracy w poszczególnych państwach członkowskich. Komisja winna uwzględnić wszystkie najnowsze zmiany i cały wkład. Dokonanie oceny różnych, często niezwykle skomplikowanych warunków obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich wymaga bliskiej współpracy z zainteresowanymi podmiotami. Zanim rządy przedstawią krajowe plany reform, powinny zasięgnąć opinii partnerów społecznych.

3.5.1

EKES podkreślił już, że pojęcie flexicurity nie oznacza jednostronnego i bezprawnego ograniczenia praw pracowników — koncepcji, którą EKES odrzuca (16). Europejscy partnerzy społeczni (17) wezwali państwa członkowskie do dokonania przeglądu, a jeżeli będzie to konieczne, do dostosowania prawa pracy i systemów ochrony miejsc pracy, a także — we współpracy z partnerami społecznymi — praktyk negocjacji zbiorowych w celu:

3.5.2

Komitet uznaje znaczenie kompleksowych strategii uczenia się przez całe życie i lepszych inwestycji w zasoby ludzkie, jako kluczowych dla realizacji strategii lizbońskiej. Niemniej jednak dane liczbowe Eurostatu wskazują, że nie osiągnięto żadnych lub osiągnięto niewielkie postępy w zwiększeniu udziału pracowników w procesie uczenia się przez całe życie. Znaczenie uczenia się przez całe życie dla podniesienia umiejętności oraz zwiększenia możliwości rozwoju zawodowego i wzrostu wydajności pracowników zostało podkreślone w kilku ostatnich opiniach EKES-u. Choć wiele w przeszłości podjęto wiele zobowiązań w odniesieniu do kwestii uczenia się przez całe życie, w rzeczywistości państwa członkowskie i inne podmioty mają jeszcze wiele do zrobienia. W 2002 r. europejscy partnerzy społeczni uzgodnili ramy działania na rzecz rozwijania kompetencji i kwalifikacji przez całe życie.

3.5.3

EKES jest skłonny twierdzić, że szeroki zakres świadczeń w ramach systemów opieki społecznej oraz aktywna polityka rynku pracy przyczyniają się do poprawy sytuacji w zakresie pośrednictwa pracy oraz stymulują innowacje i wyższą wydajność w sektorach wrażliwych o kluczowym znaczeniu dla przyszłej konkurencyjności europejskiej gospodarki. Ważnym elementem flexicurity są wydajne i sprzyjające zatrudnieniu świadczenia dla bezrobotnych o wysokim współczynniku wysokości świadczenia, zapewniające dodatkowe możliwości korzystania z odpowiedniego pośrednictwa pracy prowadzącego do zdobycia miejsca pracy wysokiej jakości, a równocześnie zwiększającego pewność zatrudnienia. Należy więc nie tylko zapewnić „odpowiedni” stosunek wysokości świadczenia do wysokości uprzednich zarobków danej osoby, ale także dopilnować, aby jego poziom pozwalał na utrzymanie odpowiedniego poziomu życia, lecz bez zagrożenia dla równowagi systemu, oraz powiązać tego rodzaju świadczenia ze strategiami aktywizacji zawodowej i wysokiej jakości usługami w zakresie zatrudnienia.

3.5.4

EKES podkreślał już znaczenie równości płci (18). Niezbędne jest wdrażanie zarówno polityk zapewniających możliwość godzenia życia zawodowego, osobistego i rodzinnego, jak i środków zapewniających zarówno kobietom, jak i mężczyznom sposobność osiągnięcia pełni swoich możliwości zawodowych i niezależności ekonomicznej. EKES zachęca Europejski Instytut ds. Równości Płci do nadzoru nad wdrażaniem modelu flexicurity z perspektywy równości płci.

3.5.5

Zarówno geograficzna, jak i zawodowa mobilność pracowników stanowią instrumenty niezbędne do zapewnienia efektywnych rynków pracy i zmniejszania nierównowagi pomiędzy popytem a podażą siły roboczej poprzez ograniczanie wąskich gardeł w określonych sektorach i zawodach. Mobilność geograficzna może przyczynić się do lepszego pogodzenia warunków pracy z warunkami życiowymi. Ponadto mobilność geograficzna i mobilność zawodowa mają również znaczny wpływ na poziom wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. W ostatnich latach państwa członkowskie o najwyższych wskaźnikach mobilności odnotowały również znaczny wzrost gospodarczy i niskie albo znacznie obniżone stopy bezrobocia. Wskazuje to na istnienie związku pomiędzy poziomami mobilności a wysokimi wynikami gospodarczymi i wynikami na rynku pracy.

3.6.1

EKES podkreśla znaczenie dialogu społecznego i aktywnego udziału partnerów społecznych na wszystkich istotnych szczeblach w opracowaniu i wdrażaniu polityki w zakresie flexicurity (19). Zgodnie z wcześniejszą opinią EKES-u wzmocnienie systemów stosunków między pracodawcami a pracownikami na szczeblu europejskim i krajowym jest niezbędnym elementem każdej dyskusji na temat modelu flexicurity.

3.6.2

Flexicurity wymaga klimatu zaufania i szeroko zakrojonego dialogu między wszystkimi zainteresowanymi stronami, gdzie wszyscy gotowi są wziąć odpowiedzialność za zmiany służące zapewnieniu polityki zrównoważonej pod względem społecznym. Obejmuje to także możliwości monitorowania i oceny wdrażania, jak również efektów polityki.

3.6.3

Społeczeństwo obywatelskie również odgrywa rolę we wdrażaniu modelu flexicurity. Organizacje pozarządowe zajmujące się sprawami społecznymi świadczą podstawowe usługi osobom zagrożonym marginalizacją lub doświadczającym marginalizacji, a ponadto przyczyniają się do godzenia życia rodzinnego i zawodowego. Stowarzyszenia edukacyjne zachęcają do uczestniczenia w programach realizujących założenia uczenia się przez całe życie i świadczą osobom dorosłym usługi w tym zakresie. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie może przyczynić się do podnoszenia warunków pracy i łagodzi trudności, przed którymi stają grupy najbardziej narażone na dyskryminację na europejskim rynku pracy, takie jak młodzież i osoby starsze, kobiety, imigranci i osoby niepełnosprawne.

4.1

EKES apeluje do Komisji o przeanalizowanie całości opracowań oraz różnych zdań na temat komunikatu oraz innych, aktualnych zmian. Państwa członkowskie oraz partnerzy społeczni na różnych szczeblach również mają do odegrania rolę w kształtowaniu pojęcia flexicurity podczas jego wdrażania. Jest to niezbędne, ponieważ model flexicurity stosowany jest w ramach procesu oceny krajowych programów reform państw członkowskich.

4.2

Podczas gdy państwa członkowskie mają uwzględnić wspólne zasady w krajowych programach reform i opracować zestaw krajowych działań politycznych zgodnie ze swoimi warunkami i stosowanymi rozwiązaniami, EKES zachęca Komisję do monitorowania przebiegu całego procesu oraz do ustanowienia platformy do celów wymiany sprawdzonych rozwiązań i wyznaczania poziomów referencyjnych, ze szczególnym udziałem partnerów społecznych, a także zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. EKES z zadowoleniem przyjmuje więc ustanowioną przez Komisję misję informacyjną ds. flexicurity.

4.3

EKES popiera aktywny udział partnerów społecznych w opracowaniu i wdrażaniu polityki na rzecz modelu flexicurity na wszystkich etapach procesu. EKES podkreślał już, jak ważny jest „silny i istotny dialog społeczny, w którym aktywnie uczestniczą partnerzy społeczni, zdolni do prowadzenia negocjacji, wpływania na decyzje oraz podejmowania odpowiedzialności za zdefiniowanie elementów składowych oraz ocenę skutków flexicurity” (20).

4.4

Bardzo ważne jest wzajemne zaufanie pomiędzy uczestnikami procesu. Zorganizowane społeczeństwo obywatelskie może odgrywać istotną rolę w zwiększaniu zaufania, a także w zapewnianiu osobom najbardziej oddalonym od rynku pracy możliwości łatwiejszego wejścia na ten rynek.

4.5

Ważnymi warunkami powodzenia modelu flexicurity są stabilna polityka makroekonomiczna wspierająca wzrost zatrudnienia oraz korzystne warunki prowadzenia działalności, pozwalające w pełni wykorzystać i rozwijać potencjał wzrostu.

4.6

EKES zachęca państwa członkowskie oraz UE, aby wdrażaniu modelu flexicurity towarzyszyło tworzenie i utrzymywanie ram prawnych, które sprzyjałyby dostosowaniu, a zarazem byłyby proste, przejrzyste i przewidywalne, a także wzmocnienie praw pracowników, jak też ich przestrzegania i dochodzenia na drodze sądowej, oraz wzywa do promowania w całej Unii stabilnych ram prawnych dla negocjacji zbiorowych i dialogu społecznego. Podstawami każdego modelu flexicurity są: polityka mogąca zagwarantować wysoki poziom ochrony socjalnej, odpowiedzialność ze strony odpowiednio finansowanych służb publicznych oraz stabilne ramy prawne negocjacji dotyczących umów zbiorowych i dialogu społecznego. W tym kontekście ważną podstawą są przejrzyste i przewidywalne normy pracy Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz przepisy UE.

4.7

Powszechne systemy opieki społecznej mogą przyczynić się do zwiększenia mobilności, gwarantując, że pracownicy nie stracą na zmianach zachodzących w ich miejscu pracy. Przestrzeganie krajowych i unijnych przepisów dotyczących informowania i zasięgania opinii jest ważne dla przewidywania zmian i ograniczania ich skutków. W swojej wcześniejszej opinii EKES zaproponował, aby dyrektywa w sprawie europejskich rad zakładowych została ponownie rozpatrzona (21), zaś Komisja rozpoczęła niedawno drugi etap konsultacji umożliwiających partnerom społecznym przystąpienie do negocjacji zmierzających do zmiany obowiązującego prawodawstwa. Komitet zachęca także Radę i Komisję do starań na rzecz przyjęcia czekających na rozstrzygnięcie aktów prawnych w zakresie spraw socjalnych.

4.8

EKES podkreśla znaczenie przeznaczania zasobów ekonomicznych na wdrażanie modelu flexicurity. Jego wdrażanie bez inwestycji we wzmocnienie instytucji, w aktywne polityki rynku pracy i w uczenie się przez całe życie nie doprowadzi do powstania rynku pracy wysokiej jakości. Wdrażanie to powinno obejmować zapewnianie ochrony miejscom pracy zagrożonym likwidacją. Realizowana polityka powinna służyć przede wszystkim włączaniu kobiet, młodzieży i ludzi starszych do rynku pracy. Model flexicurity powinien być wdrażany w sposób całościowy i konsekwentny. W związku z tym należy przeznaczyć odpowiednie środki na fundusze europejskie, takie jak Europejski Fundusz Społeczny (EFS) oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR).

4.9

EKES podkreśla, że wszystkie istotne dziedziny polityki powinny się wzajemnie wzmacniać. Wzrost, miejsca pracy, spójność społeczna i środowisko naturalne są równie istotne i wzajemnie zależne. Zrównoważony wzrost jest wypadkową większych aspiracji w zakresie opieki społecznej i lepszej ochrony środowiska naturalnego.

4.10

EKES oczekuje zintegrowanego, wielopoziomowego podejścia. Ze względu na wielowymiarowość modelu flexicurity należy dążyć do integracji poszczególnych szczebli politycznych. Bardziej konsekwentna polityka w zakresie realizacji tego zadania oraz zwiększone współdziałanie poszczególnych uczestników i na poszczególnych szczeblach są niezbędne do zwiększenia spójności gospodarczej i społecznej.

4.11

EKES twierdzi, że przy wdrażaniu modelu flexicurity należy brać pod uwagę nowe zagrożenia oraz nagradzać za poszczególne etapy wdrożenia modelu flexicurity. Globalizacja zwiększy ryzyko, na jakie narażeni są pracownicy i przedsiębiorstwa. Uwzględnienie tego nowego ryzyka będzie niezbędne dla sprostania wyzwaniom globalizacji. Kwestią o istotnym znaczeniu jest wspieranie mobilności zawodowej w sposób pozytywny, metodami wysokiej jakości, poprzez inwestowanie w zasoby ludzkie i zwiększenie możliwości przenoszenia praw.