Is gnéithe ríthábhachtacha iad an taighde agus an nuálaíocht (T&N) chun todhchaí eacnamaíochta na hÉireann a chinntiú agus tá siad ag croílár bheartais an Choimisiúin Eorpaigh chun borradh a chur faoin bhfostaíocht, chun an tsláinte a fheabhsú agus chun infheistíocht a mhealladh.
Tá beartas T&N ag spreagadh aistriú glas agus aistriú digiteach an Aontais Eorpaigh trí bharr feabhais eolaíochta agus forbairt theicneolaíoch a chur chun cinn agus tacú leo ar fud na mBallstát.
Le tacaíocht an Aontais don taighde agus don nuálaíocht is féidir le taighdeoirí Éireannacha baint a bheith acu le tionscadail chomhoibríocha ina ndéantar mórfhionnachtana san eolaíocht, sa tsláinte, san iompar, san athrú aeráide agus sna teicneolaíochtaí digiteacha, nó ról ceannais a ghlacadh sna tionscadail sin.
Tá Straitéis Taighde agus Nuálaíochta na hÉireann féin, Impact 2030, ag teacht go dlúth le straitéisí T&N an Aontais Eorpaigh agus leagtar amach inti conas a dhéanfaidh Éire an taighde agus an nuálaíocht a ghiaráil chun dul i ngleic le dúshláin shóisialta, eacnamaíocha agus chomhshaoil na tíre. Tá gníomhaireacht nua maoinithe taighde cruthaithe ag Éirinn dar teideal Taighde Éireann, ar cónascadh é idir an Chomhairle um Thaighde in Éirinn (IRC) agus Fondúireacht Eolaíochta Éireann (SFI), chun uaillmhianta Imagine 2030 a bhaint amach ar bhealach níos fearr.
Taighde
Le dea-thaighde, leagtar síos an bhunchloch don nuálaíocht trí léargais nua nó fionnachtana teicneolaíocha a sholáthar ar féidir iad a fhorbairt le bheith ina réitigh phraiticiúla ar dhúshláin dhomhanda agus ar riachtanais athraitheacha na sochaí.
Is é Fís Eorpach príomhchlár maoiniúcháin an Aontais Eorpaigh don taighde agus don nuálaíocht thar an tréimhse 2021-27. Tá buiséad de thart ar €95.5 billiún luaite leis atá á úsáid chun dul i ngleic leis an athrú aeráide, chun Spriocanna Forbartha Inbhuanaithe na Náisiún Aontaithe a bhaint amach agus chun borradh a chur faoi iomaíochas agus faoi fhás an Aontais.
Tá an clár bunaithe ar thrí phríomhcholún, is iad sin:
- Eolaíocht den scoth: Tacú le taighde den chéad scoth chun bonn eolaíoch an Aontais a neartú.
- Dúshláin dhomhanda agus an t-iomaíochas tionsclaíoch: Aghaidh a thabhairt ar dhúshláin shochaíocha agus acmhainneachtaí teicneolaíocha agus tionsclaíocha a threisiú.
- An Eoraip Nuálach: Torthaí ceannródaíocha a spreagadh lena gcruthaítear margaí agus éiceachórais nuálaíochta a chothú.
Ionchorpraítear cúig mhisean sa chlár Fís Eorpach, lena ndírítear ar spriocanna intomhaiste a bhaint amach chun aghaidh a thabhairt ar chuid de na dúshláin dhomhanda is práinní, is iad sin:
- Oiriúnú don athrú aeráide.
- Ailse.
- Aigéin, farraigí, uiscí cósta agus uiscí intíre sláintiúla.
- Cathracha aeráidneodracha cliste.
- Sláinte ithreach agus bia.
A bhuí leis an tacaíocht a thugann an tAontas Eorpach do réimse an taighde agus na nuálaíochta, spreagtar foirne taighde i dtíortha éagsúla agus i réimsí éagsúla dul i mbun oibre le chéile, rud atá ríthábhachtach chun fionnachtana a dhéanamh.
Dá thairbhe sin, féadfaidh taighdeoirí na hÉireann páirt a ghlacadh nó a bheith ar thús cadhnaíochta i dtionscadail lena bhféadfar cuspóirí tosaíochta an Aontais Eorpaigh amhail teicneolaíochtaí cliste, iompar inbhuanaithe agus foinsí fuinnimh ‘glasa’ a chur i gcrích.
A bheith mar chuid de Limistéar Eorpach Taighde (LET), is slí eile é ag Éirinn a cion a dhéanamh don taighde agus don fhorbairt dhomhanda.
Cuireadh an LET ar bun chun an ‘geilleagar eolasbhunaithe’ is mó ar domhan a dhéanamh den Eoraip trí mhargadh aonair gan teorainn a fhorbairt don taighde, don nuálaíocht agus don teicneolaíocht ar fud an Aontais.
Tá an chéad Chlár Oibre Beartais LET (2022-2024) beagnach tugtha chun críche tar éis torthaí nithiúla a bhaint amach agus tá an dara clár oibre do 2025-2027 á ullmhú.
Fuarthas amach in anailís an Choimisiúin Eorpaigh, cé go bhfuil dul chun cinn suntasach déanta maidir le LET a dhéanamh níos tarraingtí, níos éifeachtúla agus níos comhtháite, go bhfuil deis ann tuilleadh feabhais a chur air. Sainaithníodh ceithre réimse ina bhfuil gá le gníomhaíocht amach anseo.
1. Tús áite a thabhairt d’infheistíochtaí agus d’athchóirithe: Ní mór don Eoraip an infheistíocht phríobháideach sa taighde agus san fhorbairt a mhéadú chun a sprioc 3% OTI a bhaint amach. Is féidir le bacainní rialála, dlíthiúla agus riaracháin moill a chur ar infheistíocht phríobháideach nó í a dhíspreagadh, rud a chuireann bac ar infheistíocht agus ar nuálaíocht.
2. Feabhas a chur ar an rochtain ar bharr feabhais: Tá gá le tuilleadh oibre chun maorlathas a laghdú agus chun eolas níos fearr a chur ar fáil maidir leis na deiseanna atá ar fáil do thaighdeoirí.
3. Tionchar eacnamaíoch a bhaint as na torthaí: Le gach euro a infheistítear as Ciste na Comhairle Nuálaíochta Eorpaí (CNE) mealltar ceithre euro ó infheisteoirí príobháideacha. Mar sin féin, tá níos mó caipitil fiontair de dhíth ar an Eoraip fós chun nuálaíochtaí ceannródaíocha a mhéadú.
4. LET a dhoimhniú: Tá gá le tuilleadh iarrachta chun na héagothromaíochtaí atá fós ann maidir le deiseanna forbartha gairme ar fud an Aontais a laghdú agus chun inbhuanaitheacht agus inrochtaineacht fhadtéarmach na mbonneagar taighde agus teicneolaíochta Eorpach a chinntiú.
An nuálaíocht
Is é an Chomhairle Nuálaíochta Eorpach (CNE) clár suaitheanta nuálaíochta na hEorpa, arb é is aidhm dó teicneolaíochtaí nua agus nuálaíochtaí ceannródaíocha a aithint agus a fhorbairt, agus tacú leo. Is é an nuálaíocht is cúis le dhá thrian d'fhás eacnamaíoch na hEorpa le cúpla scór bliain anuas.
Rinneadh ceann de na náisiúin is nuálaí san Eoraip d'Éirinn le 40 bliain anuas. Rangaíodh an tír ina Ballstát ‘nuálaí cumasach’ sa Scórchlár Eorpach Nuálaíochta le haghaidh 2024, scórchlár a dhéanann anailís ar fheidhmíocht na nuálaíochta sna Ballstáit, i dtíortha eile san Eoraip, agus i gcomharsana réigiúnacha. B’ionann feidhmíocht na hÉireann sa Scórchlár agus 113.2% de mheán an Aontais, rud a chuir an tír sa seachtú háit ar an iomlán, chun tosaigh ar roinnt tíortha móra, an Ghearmáin agus an Fhrainc ina measc.
Tá an tÚdarás Forbartha Tionscail (IDA) tar éis na billiúin euro a mhealladh go hÉirinn in infheistíocht dhíreach choigríche (FDI) ó chuideachtaí in earnálacha ardteicneolaíochta a bhaineann leis an nuálaíocht amhail Teicneolaíochtaí Faisnéise agus Cumarsáide (TFC), Cógaisíocht, Meáin Dhigiteacha agus Meáin Shóisialta.
Ach níl an nuálaíocht teoranta do ghnólachtaí móra agus cuireann an tAontas maoiniú agus tacaíocht ar fáil freisin do ghnólachtaí nuathionscanta agus d’fhiontair bheaga agus mheánmhéide in Éirinn a bhfuil tionscadail nuálaíochta cheannródaíocha acu trí scéimeanna tábhachtacha amhail Luasaire CNE, rud a chuidíonn chun nuálaíochtaí ardriosca ardacmhainneachta a mhaoiniú lena dtabhairt chuig an margadh.
Faoi láthair, tá ceithre Mhol Nuálaíochta Digití Eorpacha in Éirinn, ar cuid iad de líonra uile-Eorpach a bunaíodh faoi Chlár an Choimisiúin Eorpaigh don Eoraip Dhigiteach. Is é is aidhm do na moil sin tacú le claochlú digiteach cuideachtaí, go háirithe FBManna, agus eagraíochtaí san earnáil phoiblí.
An Chomhairle Nuálaíochta Eorpach
An Scórchlár Eorpach Nuálaíochta
An taighde in Éirinn
Tá teist láidir ag Éirinn maidir le taighde a mhaoiniú trí Chreatchláir Eorpacha agus fuair sí €1.21 billiún san iomlán ó níos mó ná 20 clár éagsúil maoinithe taighde faoi Fís 2020.
Dáileadh an maoiniú sin ar bhreis agus 2,700 eagraíocht Éireannach, ollscoileanna, institiúidí taighde agus fiontair bheaga agus mheánmhéide ina measc. Fuair FBManna Éireannacha breis agus €300 milliún den mhaoiniú iomlán.
Cuid den rath a bhí ar mhaoiniú taighde na hÉireann, is tríd an gComhairle Eorpach um Thaighde a tháinig sé, as ar baineadh amach beagán níos mó ná €135 mhilliún, agus trí Ghníomhaíochtaí Marie Skłodowska-Curie (MSCA) as ar bronnadh os cionn €176 mhilliún ar thaighdeoirí Éireannacha ag céimeanna éagsúla dá ngairmeacha beatha.
De réir thuarascáil Sheimeastar Eorpach 2024 le haghaidh na hÉireann, lena soláthraítear moltaí eacnamaíocha agus beartais a bhaineann leis an Aontas ar fad, tá an tír chun deiridh ar mheán an Aontais maidir le caiteachas T&F, go háirithe san earnáil intíre. Meastar go bhfuil an tearcinfheistíocht sin ina bac mór ar an nuálaíocht, ar an táirgiúlacht agus ar an bhfás, go háirithe i measc FBManna.
Luaitear sa tuarascáil freisin, áfach, go bhfuil maoiniú ón Aontas á ghiaráil ag Éirinn, go háirithe ón tSaoráid Téarnaimh agus Athléimneachta (RRF) agus ó chistí an bheartais chomhtháthaithe, chun borradh a chur faoin taighde agus faoin nuálaíocht.
Ní mór d’Éirinn aghaidh a thabhairt ar ghanntanais oibrithe ardoilte le cuidiú chun uaillmhianta T&F a bhaint amach. Luaitear i dtuarascáil an tSeimeastair Ciste Náisiúnta Dúshláin Rialtas na hÉireann, lena ndírítear ar thionscadail taighde a dhíríonn ar dhúshláin shochaíocha shonracha a mhaoiniú, go háirithe iad siúd a bhaineann leis an aistriú glas agus leis an aistriú digiteach.
Déanann Fiontraíocht Éireann comhordú ar líonra na bpointí teagmhála náisiúnta don chlár Fís Eorpach in Éirinn. Tá suíomh gréasáin tiomnaithe ag an ngníomhaireacht ar ar féidir le hiarratasóirí féideartha tuilleadh eolais a fháil faoin gclár agus scéalta ratha na hÉireann a fhiosrú.
Oifig Marie Skłodowska-Curie in Éirinn
Maoiniú d’Éirinn
Taighdeoirí Éireannacha a bhfuil tograí taighde acu a bhfuil dealramh leo, is féidir leo deiseanna maoiniúcháin a chuardach ar an Limistéar Aonair um Shonraí Leictreonacha a Mhalartú (SEDIA), an pointe iontrála aonair chun deontais agus conarthaí soláthair an Aontais a aimsiú agus a bhainistiú.
Is airde ná meán an Aontais Eorpaigh an ráta rathúlachta atá ag Éirinn maidir le cur isteach ar mhaoiniú do thaighde agus tá FBManna na hÉireann rangaithe ar na FBManna is fearr san Aontas Eorpach ó thaobh nuálaíochta de.
Samplaí de thionscadail taighde Éireannacha a fuair maoiniú ón Aontas:
- Tá fad saoil eisceachtúil ag ialtóga agus is beag saincheist sláinte a bhaineann le haois a bhaineann díobh. Tá an bitheolaí ialtóg agus Ollamh le Zó-eolaíocht sa Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath, Emma Teeling, mar chuid d’fhoireann BATPROTECT a fuair os cionn €11.8 milliún i maoiniú ERC chun straitéisí a fhoghlaim ó na mamaigh eitilte sin a d’fhéadfadh saolré an duine a leathnú agus frithsheasmhacht in aghaidh galar a fheabhsú.
- Oibreoidh an tOllamh Ruth Britto, ó Scoil na Matamaitice i gColáiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, le triúr comhghleacaithe ar thionscadal idirnáisiúnta a fhéachann le modhanna algartamacha nua a fhorbairt a d’fhéadfaí a chur i bhfeidhm i dtaca leis an matamaitic, le fisic na gcáithníní agus leis an domhantarraingt. Fuair an fhoireann beagnach €10 milliún trí Dheontas Sineirge ERC.
- Fuair Orla Muldoon ó Ollscoil Luimnigh beagnach €2.5 milliún i maoiniú ERC dá tionscadal SIMTIC ar thaighde tráma. Bronnadh Gradam ERC um Rannpháirtíocht Phoiblí sa Taighde uirthi in 2024 as tuiscint an phobail ar fhoréigean inscnebhunaithe a chur chun cinn, as béim a leagan ar an gcineál sistéamach a bhaineann leis agus as athrú sochaíoch a spreagadh.
- Fuair Altratech, cuideachta diagnóisice atá lonnaithe i gCorcaigh, infheistíocht €10.5 milliún ó Luasaire na Comhairle Nuálaíochta Eorpaí (CNE) in 2024. Cuideoidh an maoiniú chun gléas láimhe tástála móilíneach a fhorbairt a d’fhéadfadh torthaí diagnóiseacha láithreacha iontaofa a sholáthar do sholáthraithe cúraim sláinte agus d’othair lasmuigh de shuíomhanna cliniciúla.
‘Léiríonn rath foriomlán na hÉireann i gclár EIC Fís Eorpach, le tacaíocht ó Fhiontraíocht Éireann inár gcáil mar Phointe Teagmhála Náisiúnta na tíre, léiríonn sé béim ar nuálaíocht agus ar chumas cuideachtaí Éireannacha dul san iomaíocht ar leibhéal domhanda. Cuireann an maoiniú seo an tacaíocht ríthábhachtach is gá ar fáil chun cur ar chumas na gcuideachtaí nuálacha seo ar nós Altratech a ngnó a fhorbairt agus a mhéadú tuilleadh.’
Marina Donohoe, Ceann Taighde agus Nuálaíochta, Fiontraíocht Éireann
- I mí Mheán Fómhair 2024 bhí an Dr Junli Xu agus an Dr David MacManus ón gColáiste Ollscoile, Baile Átha Cliath i measc seachtar eolaithe óga Éireannacha ar bronnadh deontais tosaigh ERC orthu arbh fhiú thart ar €1.5 milliún an ceann iad thar thréimhse cúig bliana.
- Trí úsáid a bhaint as teicneolaíocht cheannródaíoch, tá sé mar aidhm ag tionscadal na Seirbhíse Cian-Athshlánúcháin do Cheantair Iargúlta (ROSIA), a fhaigheann maoiniú ón Aontas, seirbhísí athshlánaithe a sholáthar d’othair atá i ngátar, cibé áit a bhfuil siad. D’éirigh le ROSIA maoiniú €1.7 milliún a fháil faoin gclár Fís Eorpach.
- Fuair tionscadal HECATE, atá á chomhordú ag Collins Aerospace i gCorcaigh, maoiniú dar luach níos mó ná €34 mhilliún ó Fís Eorpach chun cabhrú le haerárthaí réigiúnacha hibrideacha-leictreacha a fhorbairt a chomhcheanglaíonn innill bhreosla thraidisiúnta le tiomáint leictreach chun ídiú breosla, astaíochtaí agus torann a laghdú.
- Bronnadh €500,000 an ceann ar naoi bhfoireann taighde Éireannacha faoin gCiste Náisiúnta Dúshláin dar luach €65 mhilliún atá á mhaoiniú ag an Aontas Eorpach, agus atá á bhainistiú ag Fondúireacht Eolaíochta Éireann (SFI). Tá éagsúlacht sna tionscadail ó obair ar bhainistiú teirmeach ceallraí i bhfeithiclí leictreacha a fheabhsú go hintleacht shaorga agus dhaonna a chomhcheangal chun monatóireacht a dhéanamh ar thalamh portaigh.
An Limistéar Aonair um Shonraí Leictreonacha a Mhalartú (SEDIA)
Tionscadail a fuair maoiniú ón Aontas lena mbaineann taighdeoirí Éireannacha