SPRAWOZDANIE w sprawie cen żywności w Europie

w sprawie cen żywności w Europie(2008/2175(INI))

Parlament Europejski,

–   uwzględniając art. 33 Traktatu WE,

–   uwzględniając komunikat Komisji z dnia 9 grudnia 2008 r. „Ceny żywności w Europie” (COM(2008)0821),

–   uwzględniając analizę Parlamentu z dnia 20 października 2007 r.dotyczącą „Różnicy pomiędzy cenami producenta a cenami płaconymi przez konsumenta”,

–   uwzględniając analizę Komisji Europejskiej z dnia 28 listopada 2006 r. pt. „Konkurencyjność europejskiego przemysłu spożywczego. Ocena gospodarcza i prawna”,

–   uwzględniając komunikat Komisji z dnia 20 maja 2008 r. zatytułowany „Reakcja na kwestię wzrostu cen żywności – Wskazówki dotyczące działania na szczeblu UE” (COM(2008)0321),

–   uwzględniając oświadczenie pisemne 0088/2007 w sprawie zbadania przypadków nadużywania władzy przez duże supermarkety prowadzące działalność w Unii Europejskiej oraz przeciwdziałania im[1],

–   uwzględniając opinię Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie sektora wielkich detalistów — tendencje i oddziaływanie na rolników i konsumentów[2],

–   uwzględniając zieloną księgę Komisji na temat ograniczeń wertykalnych[3],

–   uwzględniając rezolucję z dnia 25 października 2007 r. w sprawie podwyżki cen paszy i żywności[4],

–   uwzględniając trwającą ocenę funkcjonowania wspólnej polityki rolnej,

–   uwzględniając art. 45 Regulaminu,

–   uwzględniając sprawozdanie Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi (A6-0094/2009),

A. mając na uwadze, że w Europie i na świecie obserwuje się ostatnio dużą zmienność cen żywności przy czasami gwałtownych wzrostach cen i niejednoznaczny wpływ na sektor rolnictwa, gdyż niektórzy zyskują na wyższych cenach, a inni – przeważnie przeważnie hodowcy bydła i przetwórcy żywności – ponoszą znacznie większe koszty,

B.  mając na uwadze, że w wyniku wzrostu cen środków produkcji, na przykład nawozów i środków ochrony roślin, doszło również do znacznego wzrostu kosztów produkcji rolnej, a obecnie mimo tego, że ceny producentów gwałtownie spadają, nie dochodzi do analogicznego spadku tych kosztów produkcji w tym samym okresie,

C. mając na uwadze, że spadek cen produktów rolnych, którego nie równoważy spadek kosztów produkcji, prowadzi do pogorszenia się sytuacji finansowej rolników, a wielu z nich rezygnuje z produkcji z uwagi na niedostateczną opłacalność,

D. mając na uwadze, że w poszczególnych państwach członkowskich stwierdzono znaczne zróżnicowanie cen ustalanych przez dużych producentów dla takich samych produktów,

E.  mając na uwadze, że w Europie odnotowano duże różnice pomiędzy cenami konsumpcyjnymi a cenami producentów, których w pewnych przypadkach nie da się wytłumaczyć kosztami związanymi z przetworzeniem, dystrybucją i sprzedażą produktów,

F.  mając na uwadze, że w analizie cen i ich zmian konieczne jest uwzględnienie całego łańcucha dostaw, oraz mając na uwadze, że sektor spożywczy jest rozdrobniony, a łańcuch dostaw, obejmujący wielu pośredników handlowych, wykazuje duży stopień złożoności,

G. mając na uwadze, że w ostatnich latach niektóre duże przedsiębiorstwa sektora przetwórczego zwiększyły swoje udziały w rynku,

H. mając na uwadze, że w ostatnich latach udział poszczególnych dużych producentów w rynku zwiększył się,

I.   mając na uwadze, że w ostatnich latach doszło do znacznych zmian struktury konkurencji w ramach łańcucha zaopatrzenia w żywność oraz wzrostu stopnia koncentracji w sektorze spożywczym, jak również w sektorze handlu hurtowego i detalicznego,

J.   mając na uwadze, że dane z całej UE wskazują, iż duże supermarkety korzystają ze swojej siły nabywczej, aby obniżać ceny oferowane dostawcom do nieopłacalnego poziomu oraz aby narzucać im nieuczciwe warunki; mając na uwadze, że wielcy detaliści w Europie szybko stają się „stróżami” kontrolującymi dostęp rolników i innych dostawców do konsumentów w UE,

K. mając na uwadze, że ceny konsumpcyjne w Europie są średnio do pięciu razy wyższe niż ceny na wyjściu z gospodarstwa; mając na uwadze, że pięćdziesiąt la temu europejscy rolnicy otrzymali około połowę ceny detalicznej żywności, natomiast obecnie ułamek ten – przy jednoczesnym wyraźnie zwiększonym stopniu przetworzenia żywności – drastycznie zmalał do znacznie niższego poziomu,

L.  mając na uwadze, że chociaż przez wiele lat finansowanie WPR przyczyniało się do zapewnienia konsumentom niskich cen, to można zauważyć, że mimo spadków cen w sektorze rolnym ceny płacone przez konsumentów są nadal wysokie lub nie są obniżane,

M. mając na uwadze, że wysoki stopień samowystarczalności Europy stanowi ze strategicznego punktu widzenia rozsądną koncepcję, a w tym kontekście należy wspierać silną pozycję europejskich producentów pierwotnych jako podmiotów zaopatrujących nas w produkty żywnościowe,

N. mając na uwadze, że brak równowagi w zakresie pozycji negocjacyjnej producentów rolnych i pozostałych podmiotów w łańcuchu dostaw spowodował stałą silną presję na marże producentów w sektorze rolnym,

1.  jest zdania, że zgodnie z traktatem w europejskim interesie publicznym leży utrzymanie odpowiedniego poziomu cen producentów i konsumentów oraz zapewnienie uczciwej konkurencji, zwłaszcza w odniesieniu do towarów strategicznych, takich jak produkty rolne i spożywcze;

2.  jest zdania, że konkurencja umożliwia konsumentom łatwy zakup żywności w konkurencyjnych cenach, ale również rolnikom stabilny dochód dzięki cenom pokrywającym koszty produkcji, a ponadto rolnikom należy zapewnić odpowiednie wynagrodzenie za ich pracę, także w celu zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw żywności o dobrej jakości;

3.  jest zdania, że duży zbiór czynników ma wpływ na mechanizm przekazywania cen oraz na różnice pomiędzy cenami producenta a cenami konsumpcyjnymi; wymienia wśród tych czynników strategie marketingowe podmiotów w łańcuchu dostaw, np. sektora przetwórczego, hurtowników i detalistów, udział kosztów pozarolniczych (jak energia i praca), ramy legislacyjne i regulacyjne, nietrwały charakter produktów, stopień przetworzenia i zakres sprzedaży oraz częstość przeładunku produktów i preferencje zakupowe konsumentów;

4.  jest zdania, że pośród czynników wywierających największy wpływ na mechanizm przekazywania ceny oraz na różnicę pomiędzy ceną producenta a ceną konsumpcyjną decydującą rolę odgrywa zwiększająca się koncentracja wzdłuż całego łańcucha dostaw żywności, stopień uszlachetniania produktów i wzrost cen przy innych zewnętrznych czynnikach kosztowych oraz spekulacja w odniesieniu do towarów rolnych; w związku z tym potwierdza swoje stanowisko, że instrumenty regulujące rynek są istotne, a w obecnych warunkach – bardziej potrzebne niż kiedykolwiek;

5.  zgadza się z Komisją, że rozwój sytuacji w zakresie podaży i popytu oraz problemy z funkcjonowaniem łańcucha dostaw żywności w znacznym stopniu przyczyniają się do wzrostu cen żywności; podkreśla jednocześnie, że w znacznej mierze przyczyniły się do tego również spekulacje na rynkach finansowych, co spowodowało zaburzenia mechanizmu kształtowania się cen;

6.  wzywa Komisję do jak najszybszego zbadania w formie analizy podziału marży zysków w ramach łańcucha produkcji i dostaw, jak zaplanowano w trakcie procedury budżetowej w budżecie na 2009 r. na podstawie wcześniejszej propozycji Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi; traktuje je jako pierwszy etap wspierania przejrzystości w ramach tego łańcucha;

7.  ubolewa nad stopniową likwidacją wspólnotowych działań interwencyjnych na rynku rolnym, ponieważ ich brak w decydującym stopniu przyczynia się do znacznych wahań cen; uważa, że konieczne jest ustanowienie nowych instrumentów sterowania rynkiem, co umożliwi zapewnienie stabilnych dochodów producentom oraz zaoferowanie konsumentom przystępnych cen;

8.  jest zdania, że w ramach WPR konieczne są instrumenty sterowania rynkiem służące stabilizacji sektora rolnego i rynku rolniczych produktów żywnościowych oraz utrzymaniu zrównoważonej europejskiej produkcji rolnej przy odpowiednich cenach, w celu uniknięcia „skoków” cen końcowych i czynników produkcji;

9.  jest zdania, że dokonane przez Komisję porównanie między UE a Stanami Zjednoczonymi w odniesieniu do produktywności jest całkowicie zasadne, jednakże nie może być absolutną podstawą określenia wirtualnej wielkości produktywności w sektorze spożywczym (przede wszystkim produkcji rolnej i przetwórstwa) w UE; podkreśla, że rolnictwo i sektor spożywczy w UE różnią się znacznie od amerykańskich, zarówno pod względem uwzględnianych przez niego rodzajów i dziedzin, jak również pod względem panujących warunków i obowiązujących przepisów;

10. jest zdania, że konieczne jest wspieranie wzrostu konkurencyjności i innowacyjności pierwotnego sektora rolnego, ponieważ stwarza to producentom pierwotnym zdecydowanie więcej możliwości dywersyfikacji w zakresie prowadzenia gospodarstwa oraz zmniejszenia zależności od pozostałych etapów łańcucha produkcji i dostaw;

11. jest zdania, że koncentracja podaży produkcji rolnej za pośrednictwem organizacji producentów, spółdzielni lub podobnych instytucji umożliwiłaby określenie na nowo ich roli w łańcuchu dostaw żywności, co wzmocniłoby pozycję negocjacyjną rolników, zapewniłoby większą wartość dodaną ich produktom i przybliżyłoby kanały dystrybucji do konsumentów;

Niedoskonałości rynku produktów żywnościowych

12. zwraca uwagę na fakt, że znacząca siła rynkowa opłaca się w szczególności w sektorze rolno-spożywczym, biorąc pod uwagę nieelastyczność cenową dostaw towarów rolnych z jednej strony i popyt konsumentów, z drugiej;

13. wyraża obawę dotyczącą praktyk rynkowych, takich jak sprzedaż towarów poniżej kosztów w celu spowodowania większej frekwencji w supermarketach; opowiada się za zakazem sprzedaży żywności poniżej kosztów i wspiera państwa członkowskie, które już wprowadziły takie środki; pragnie, by w Europie podejmowano więcej działań skierowanych przeciwko takim agresywnym praktykom cenowym, jak też przeciwko praktykom działającym na niekorzyść konkurencji, na przykład sprzedaży wiązanej produktów lub wykorzystywaniu w każdy inny sposób dominującej pozycji na rynku;

14. jest zdania, że jedynie duże (zdywersyfikowane) przedsiębiorstwa są w stanie przetrwać stosowanie w krótkim okresie cen poniżej kosztów, które już same w sobie nie są korzystne dla żadnego przedsiębiorstwa, i to jedynie w celu wykluczenia konkurencji z rynku; jest zdania, że w perspektywie długoterminowej taka praktyka nie jest korzystna ani dla konsumentów, ani dla całego rynku;

15. wyraża ponadto obawy związane z innymi przypadkami wykorzystywania przez sektor handlu swojej siły rynkowej; zalicza się tu zbyt długie terminy płatności, opłaty za pozycjonowanie, wyasygnowanie dodatków, grożenie usunięciem produktów z listy, zniżki działające wstecz na towary już sprzedane, bezpodstawnie wysoki wkład w wydatki na promocję poniesione przez detalistę oraz naleganie na wyłączność dostaw;

16. podkreśla, że w niektórych państwach członkowskich koncentracja dotyczy zarówno sprzedających, jak i kupujących podmiotów na rynku, co pogarsza niekorzystny wpływ na rynek;

17. podkreśla, że w świetle reformy WPR, a szczególnie oddzielenia płatności od produkcji, na decyzje rolników o rodzaju produkcji będą wpływały sygnały rynkowe, których nie powinna zakłócić nadmierna koncentracja w sektorze handlu detalicznego; jest zdania, że wzrost importu żywności we Wspólnocie prawdopodobnie obniży ceny w gospodarstwach rolnych;

18. zwraca uwagę na fakt, że detaliści mogą wykorzystywać oznaczenia takie jak np. „fair trade”, czyli sprawiedliwy handel, aby zwiększyć swoje zyski; apeluje z tego względu o opracowanie na szczeblu europejskim strategii wspierania i rozwoju sprawiedliwego handlu, w celu ograniczenia stosowania takich praktyk handlowych i kontrolowania wykorzystywania takich oznaczeń;

19. uznaje, że w perspektywie krótkoterminowej skutkami koncentracji na rynku mogą być niższe ceny żywności na różnych szczeblach łańcucha dostaw żywności, jednakże w perspektywie średnio- i długoterminowej należy zwrócić uwagę, aby nie doszło do naruszenia swobodnej konkurencji, wykluczenia w ten sposób niewielkich producentów z rynku oraz ograniczenie konsumentom możliwości wyboru;

20. zwraca uwagę na fakt, że wiele MŚP w branży rolno-spożywczej jest szczególnie narażonych na ryzyko, zwłaszcza jeśli w znacznej mierze zależą one od jednego dużego przedsiębiorstwa; zauważa, że duże przedsiębiorstwa w łańcuchu dostaw żywności często stosują w odniesieniu do kilku dostawców „konkursy na najniższą cenę”, a małe firmy, aby utrzymać się na rynku, muszą obniżać koszty i marże, co przekłada się na zmniejszenie cen płaconych rolnikom, gorszy dostęp do rynku i mniejszą liczbę kanałów dystrybucji dla MŚP, ograniczenie zatrudnienia oraz gorszą jakość produktów oferowanych konsumentom;

21. wyraża niepokój w związku ze zwiększonym poziomem spekulacji na rynkach finansowych w odniesieniu do produktów żywnościowych; wzywa Komisję do zainicjowania badań w tej sprawie; oczekuje na wyniki prac grupy wysokiego szczebla ds. konkurencyjności i przemysłu rolno-spożywczego oraz zachęca tę grupę do zaproponowania skutecznych środków mających na celu przywrócenie równowagi na rynku;

22. wyraża dalsze zastrzeżenia wobec wniosków Komisji, zgodnie z którymi spekulacja na rynkach finansowych nie przyczyniła się w znacznym stopniu do procesu kształtowania się cen; uważa, że Komisja powinna podjąć inicjatywy służące wzmocnieniu nadzoru nad rynkami transakcji terminowych dla podstawowych produktów rolnych;

23. uważa, że Komisja obecnie ogranicza się do jednostronnego interpretowania dostępnych danych, ponieważ nie uwzględnia możliwych skutków inwestycji spekulacyjnych na rynkach transakcji terminowych, takich jak:

– wzrost cen płaconych przez użytkowników końcowych (producentów i konsumentów), wynikający ze wzbudzenia fałszywych oczekiwań w odniesieniu do kształtowania się cen,

– powstanie barier i dodatkowej niepewności dla nowoutworzonych i małych przedsiębiorstw produkcyjnych, opierających się na produktach rolnych, co powoduje powstanie ewentualnych barier związanych z wejściem na rynek oraz ograniczeń w odniesieniu do procedury wzmocnienia konkurencji na niektórych rynkach,

– niesprawiedliwa redystrybucja (społeczna i geograficzna) nadwyżki ze sprzedaży produktów rolnych ze szkodą dla rolników/producentów, a z korzyścią dla pośredników handlowych i spekulantów;

24. podkreśla, że w przeciwieństwie do szacunków Komisji, jeszcze pilniejszym zadaniem jest kontrola nowych przepisów regulacyjnych odnoszących się do rynków transakcji terminowych, ponieważ istnieją przesłanki świadczące o tym, że już obecnie spekulacja powoduje problemy w odniesieniu do cen podstawowych produktów rolnych, a w ten sposób również na rynkach i w przedsiębiorstwach produkcyjnych działających jedynie na tych rynkach;

25. jest zdania, że Komisja w ciągu ostatnich pięciu lat zwiększyła nadzór nad kartelami, zarówno dzięki wprowadzeniu lepszego prawodawstwa w dziedzinie konkurencji, jak i wdrożeniu istniejących przepisów; jest zdania, że środki takie jak np. wnioski o złagodzenie kary, procedura ugody czy kryminalistyczne narzędzia IT miały w to znaczny wkład; uważa jednak, że nadal istnieje możliwość dokonania ulepszeń w zakresie ich treści i wdrażania przez państwa członkowskie;

26. zwraca uwagę komisarza odpowiedzialnego za zagadnienia konkurencji na przyjęte przez Parlament oświadczenie pisemne w sprawie zbadania ewentualnych przypadków nadużywania władzy przez duże supermarkety prowadzące działalność w Unii Europejskiej oraz przeciwdziałania im; wyraża rozczarowanie, że Komisja nie skorzystała z zawartych w nim zaleceń; domaga się w tym kontekście zbadania koncentracji rynkowej i tworzenia karteli w handlu detalicznym oraz stosowania kar w przypadku działań sprzecznych z prawem;

27. wzywa Komisję do przeanalizowania w jej sprawozdaniach rocznych różnicy pomiędzy cenami producenta a cenami płaconymi przez konsumentów, różnic między cenami w poszczególnych państwach członkowskich oraz różnic między cenami poszczególnych produktów rolnych;

28. zwraca uwagę, że przedsiębiorstwa o znacznej wielkości odnoszą wyraźne korzyści gospodarcze (korzyści skali i zakresu), które przyczyniają się do obniżenia kosztów, a więc również cen; podkreśla jednak, że działania służące usprawnieniu łańcucha dostaw żywności powinny wspierać ustanowienie skutecznych systemów służących wykorzystaniu tych korzyści przez sektor rolny (na przykład klastry, sieci i stowarzyszenia branżowe), w celu zmniejszenia presji na marże zysków, wywieranej przez przedsiębiorstwa na kolejnym etapie;

29. wyraża najgłębsze zaniepokojenie faktem, że dokonana w wyżej wspomnianym komunikacie Komisji na temat cen żywności w Europie analiza najbardziej rozpowszechnionych praktyk niekorzystnych dla konkurencji w łańcuchu dostaw żywności nie wymienia nadużywania dominującej pozycji rynkowej, które można zaobserwować w handlu detalicznym i w pewnej mierze w handlu hurtowym; jest zdania, że niekorzystne dla konkurencji praktyki, stosowane przez przedsiębiorstwa mające duży udział w rynku, jak umowy na wyłączność czy obowiązkowa wiązana sprzedaż produktów stanowią znaczne utrudnienie dla zdrowej konkurencji w łańcuchu dostaw żywności;

Rola Unii Europejskiej

Reagowanie na zaburzenia równowagi na rynku

30. popiera decyzję Komisji dotyczącą zaproponowania skutecznego europejskiego systemu monitorowania rynku, zdolnego do rejestrowania tendencji cenowych i kosztów nakładów w ramach całego łańcucha dostaw; wyraża przekonanie, że system ten powinien zapewnić przejrzystość i pozwolić na przeprowadzanie transgranicznego porównywania podobnych produktów; jest zdania, że system ten należy ustanowić w ścisłej współpracy z Eurostatem i krajowymi organami statystycznymi oraz powinien on współpracować z Siecią Europejskich Centrów Konsumenckich (ECC); zwraca uwagę na zasadę, zgodnie z którą należy dążyć do zapewnienia akceptowalnych dodatkowych kosztów i obciążeń;

31. 17a. wzywa Komisję do ustanowienia wspólnotowych ram prawnych, obejmujących między innymi zasadniczą zmianę dyrektywy 2000/35/WE i wspierających zrównoważone stosunki między poszczególnymi podmiotami łańcucha dostaw żywności, uniemożliwiających nieuczciwe praktyki i wspierających sprawiedliwy podział marż handlowych;

32. wzywa organy odpowiedzialne za konkurencję na szczeblu krajowym i europejskim do badania oraz oceny cen konsumpcyjnych w całej UE w celu zapewnienia przestrzegania przepisów dotyczących konkurencji i określenia zakresu odpowiedzialności poszczególnych podmiotów stanowiących część łańcucha tworzenia wartości; podkreśla, że spadki cen powinny być odczuwalne dla konsumentów w perspektywie krótkoterminowej, a producenci powinni szybciej korzystać ze wzrostów cen;

33. stwierdza, że można osiągnąć większą przejrzystość struktury kosztów poprzez stworzenie ogólnoeuropejskiej bazy danych, łatwo dostępnej dla obywateli i zawierającej ceny referencyjne produktów i środków produkcji oraz informacje o kosztach energii, wynagrodzenia, czynszów, opłat i prowizji w całej Europie; wzywa Komisję do sporządzenia planów takiego systemu elektronicznego, na podstawie istniejących modeli krajowych, jak francuskie „observatoires des prix”; ponadto jest zdania, że konieczne jest również utworzenie we współpracy z FAO międzynarodowego obserwatorium cen produktów rolnych, nakładów i żywności, aby lepiej monitorować te dane na szczeblu międzynarodowym;

34. wzywa poszczególne podmioty łańcucha produkcji i dystrybucji do wspólnego opracowania sprawdzonych rozwiązań lub „tablic ogłoszeniowych postępu” w celu wspierania przejrzystości cen w odniesieniu do produktów rolnych;

35. wzywa władze państw członkowskich oraz Komisję do realizacji szczegółowych badań i analiz dotyczących przekazywania cen i marż stosowanych na etapie pomiędzy gospodarstwem a ostateczną ceną konsumpcyjną, jak również analiz dotyczących sytuacji i liczby supermarketów oraz ich obrotów, wraz ze specyficznymi kosztami logistyki i zużycia energii; wzywa organy państw członkowskich i Komisję do zbadania, czy wobec zmian na rynku handlu detalicznego kryteria określania dominującej pozycji rynkowej są nadal odpowiednie; apeluje o przywrócenie grupy zadaniowej Komisji ds. łańcucha dostaw żywności, współpracującej z krajowymi organami ds. konkurencji;

36. stwierdza, że jedną z przyczyn różnic między cenami producentów a cenami sprzedaży jest brak równowagi w łańcuchu dostaw żywności, a mimo to UE nie dysponuje wystarczającymi środkami wspierającymi dla organizacji producentów w formie spółdzielni i innych organizacji służących wspieraniu koncentracji podaży; wzywa Komisję do przyjęcia środków, zarówno w ramach WPR, jak i w ramach innych dziedzin polityki europejskiej, służących wspieraniu tych organizacji, co spowoduje dalszą organizację rynku i wzmocnienie pozycji negocjacyjnej producentów w odniesieniu do pozostałych podmiotów łańcucha dostaw żywności;

37. proponuje, by krajowe organy ds. konkurencji, mające szerokie kompetencje na mocy prawodawstwa wspólnotowego w odniesieniu do monitorowania konkurencji na wszystkich etapach łańcucha dostaw żywności, pogłębiły nadzorowaną przez Komisję współpracę – w drodze otwartej metody koordynacji – dotyczącą monitorowania kosztów produkcji i handlu w celu zapewnienia właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego;

38. wobec faktu, że handel detaliczny wykazuje przede wszystkim krajowe charakterystyczne cechy prawne, gospodarcze, polityczne i kulturowe, uznaje, że korzystne byłoby prowadzenie lepszej wymiany informacji w ramach Europejskiej Sieci Konkurencji (ECN) oraz ewentualne koordynowanie działań poszczególnych państw członkowskich w zakresie badania praktyk niekorzystnych dla konkurencji, stosowanych przez przedsiębiorstwa działające na szczeblu całej Wspólnoty;

39. apeluje o wsparcie w ramach strategii lizbońskiej krajowych planów dotyczących ograniczenia lub likwidacji nieuzasadnionej ingerencji regulacyjnej w handel detaliczny, które ograniczają konkurencję i sprawne działanie łańcucha dostaw żywności ze szkodą dla konsumentów;

40. jest zdania, że zarówno na szczeblu krajowym, jak i wspólnotowym należy wykorzystać program łagodzenia kar w celu wykrywania przez właściwe organy nadzoru nad konkurencją większej liczby niekorzystnych dla konkurencji praktyk w ramach łańcucha dostaw żywności;

41. zwraca uwagę, że – oprócz wspólnotowych przepisów dotyczących konkurencji – na szczeblu europejskim istnieje jeszcze wiele innych środków wpływających na działalność sektora handlu detalicznego, między innymi przepisy dotyczące jednolitego rynku oraz wspólnotowe przepisy ochrony konsumenta; podkreśla, że wszystkie takie środki muszą być ze sobą zgodne i koordynowane w sposób scentralizowany na szczeblu europejskim, w celu osiągnięcia jak najlepszych rezultatów w odniesieniu do cen płaconych przez konsumentów;

42. podkreśla fakt, że reakcje na obecny kryzys w sektorze produktów spożywczych powinny mieć miejsce również na szczeblu międzynarodowym; wzywa do utworzenia międzynarodowej sieci przy FAO, aby zapewnić wystarczające światowe zapasy żywności;

43. wzywa Komisję do wynegocjowania porozumienia w ramach WTO, które pozostawiłoby rolnictwu dostateczną swobodę, zapewniając dalszą konkurencyjność wobec państw trzecich; jest zdania, że przyjmowanie przepisów niezwiązanych z handlem w decydującym stopniu przyczynia się do zachowania norm produkcyjnych UE i zapewnienia ich przestrzegania;

44. domaga się ustanowienia na szczeblu UE systemu zaopatrzenia kryzysowego i magazynowania niektórych podstawowych produktów żywnościowych, podobnie jak w przypadku produktów ropopochodnych;

45. wzywa do wprowadzenia mechanizmów zwalczających obserwowane na rynkach finansowych spekulacje w odniesieniu do towarów rolnych i instrumentów finansowych opartych na tych towarach; popiera zamiar Komisji dotyczący zbadania, jakie środki mogą przyczynić się do ograniczenia wahań cen na rynkach surowców wykorzystywanych w rolnictwie;

46. wzywa do opracowania środków wspierających współpracę pomiędzy niewielkimi producentami rolnymi, aby mogli oni konkurować z dużymi producentami, przetwórcami i detalistami; jest zdania, że państwa członkowskie i Unia Europejska powinny zapewnić istnienie różnych form handlu oraz powinny unikać całkowitej liberalizacji rynku produktów rolnych, która doprowadziłaby do dalszej koncentracji; apeluje do Komisji o opublikowanie zielonej księgi w sprawie wzmocnienia organizacji producentów, skutecznych koncepcji obejmujących cały łańcuch oraz siły rynkowej wielkich detalistów;

47. wzywa Komisję do prowadzenia dokładniejszej kontroli spełniania przez importowaną żywność w szczególności europejskich wymogów higieny i ochrony środowiska, aby konsumenci w UE nie byli narażeni na większe ryzyko ze strony produktów importowanych;

48. uważa, że konieczne jest dążenie do silniejszej koncentracji podaży produktów rolnych poprzez wspieranie różnych form prawnych stowarzyszania się, w celu określenia na nowo znaczenia w ramach łańcucha dostaw żywności, nadania wartości dodanej produktom wytwarzanym przez rolników oraz wzmocnienia ich pozycji negocjacyjnej wobec pozostałych podmiotów uczestniczących w handlu;

49. wzywa do przywrócenia Europejskiego Serwisu Konsultacyjnego dla Producentów Żywności, dzięki któremu rolnicy i organizacje producentów mogliby uzyskać poradę dotyczącą dystrybucji produktów, rynku detalicznego i możliwości w zakresie produkcji konkretnych wyrobów;

50. wzywa do uruchomienia specjalnego numeru telefonicznego przeznaczonego dla konsumentów i producentów rolnych, gdzie mogliby zgłaszać przypadki nadużyć i gdzie można by udostępniać informacje o porównywalnych produktach i cenach w całej UE; uważa, że numer ten powinien zostać ustanowiony i powinien działać w ramach krajowych Europejskich Centrów Konsumenckich;

51. z zadowoleniem przyjmuje wprowadzenie tablicy wyników dla rynków konsumenckich jako narzędzia umożliwiającego lepsze monitorowanie rynku wewnętrznego i zapewniającego konsumentom więcej informacji;

52. wyraża obawę dotyczącą wpływu pośredników na ostateczną cenę konsumpcyjną; wzywa Komisję do przeprowadzenia analizy łańcucha dostaw w celu lepszego zrozumienia roli poszczególnych podmiotów łańcucha w kształtowaniu cen;

Zbliżanie producentów do konsumentów

53. wzywa do wprowadzenia polityk, które sprzyjają szerszemu i bardziej bezpośredniemu kontaktowi między producentami i konsumentami, takich jak niedawno przyjęty europejski program na rzecz zapewnienia owoców w szkołach, ponieważ dzięki temu producenci zyskują bardziej znaczącą rolę na rynku, a konsumenci otrzymują jednocześnie lepszy wybór większej gamy produktów; przykładem takiego działania jest tworzenie i wspieranie możliwości bezpośredniej sprzedaży produktów przez producentów;

54. wzywa Komisję do podjęcia działań mających na celu uproszczenie procedury łączenia się i współpracy między organizacjami producentów, na przykład spółdzielniami, unikając tym samym nakładów biurokratycznych i innych ograniczeń, aby organizacje producentów jako większe jednostki mogły dostosować się do warunków dostaw wymaganych na rynku globalnym;

55. jest zdania, że bardziej wyczerpujące i lepsze informowanie konsumentów ma nadrzędne znaczenie dla stworzenia atmosfery zaufania do systemu oraz że należy dołożyć wszelkich starań, aby edukować i właściwie informować konsumentów oraz dostarczać im obiektywnych informacji;

56. proponuje, aby w informacjach dla konsumentów położyć szczególny nacisk na dążenia producentów we Wspólnocie do przestrzegania przepisów wspólnotowych w dziedzinie ochrony środowiska, bezpieczeństwa żywności i ochrony zwierząt;

57. podkreśla, że polityka ochrony konsumentów uwzględnia nie tylko ceny, ale również zapewnienie różnorodności i jakości produktów spożywczych; w związku z tym proponuje, aby Komisja zbadała, w jakich warunkach dochodzi do strat jakości i różnorodności produktów w łańcuchu dostaw żywności, a przede wszystkim w handlu detalicznym;

58. stwierdza, że lokalne sklepy detaliczne zapewniają wartość dodaną polegającą na istotnym wkładzie w likwidowanie dystansu między producentami i konsumentami oraz poprawie jakości życia w obszarach wiejskich poprzez tworzenie nowych miejsc pracy i wzmacnianie istniejących więzi społecznych;

59. jest zdania, że należy szeroko propagować zastosowanie nowych technologii i Internetu; podkreśla, że nowe technologie można wykorzystywać do dostarczania większej ilości informacji o miejscu, cenie i charakterystyce rozmaitych rodzajów produktów; wyraża przekonanie, że dzięki temu można lepiej dostosować się do popytu na produkty niszowe i zaoferować konsumentom szerszy wybór; popiera wykorzystanie europejskich funduszy przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich, konkurencji i funduszy spójności na rzecz ułatwienia producentom dostępu do rynku za pośrednictwem nowoczesnych technologii i Internetu;

60. wzywa do wprowadzenia środków, które sprzyjają rozwojowi koncepcji „żywności lokalnej”, w szczególności środków wspierających sprzedaż i informowanie konsumentów o szczególnych właściwościach danych produktów oraz korzyściach gospodarczych i zdrowotnych związanych z ich konsumpcją, jak też do wspierania rynków tradycyjnych i tradycyjnych form sprzedaży, przy których producenci bezpośrednio spotykają się z konsumentami;

61. wzywa do silniejszego wsparcia przez Unię Europejską i państwa członkowskie rolnictwa ekologicznego; wzywa ponadto do prowadzenia ambitnej polityki zachęt finansowych w celu zachęcania do stosowania takich form produkcji rolnej i umożliwienia konsumentom uzyskania dostępu do produktów o wysokiej jakości po rozsądnej cenie;

62. apeluje o zacieśnienie współpracy pomiędzy producentami, realizując tradycyjny model organizacji producentów, albo też wprowadzając nowe formy współpracy w operacjach marketingowych rolników;

63. wzywa do szerszego promowania zróżnicowania produktów rolnych jako koncepcji marketingowej, w której różne ceny zależą od jakości;

64. wyraża zaniepokojenie faktem, że w wyżej wspomnianym komunikacie Komisji na temat cen żywności w Europie silna pozycja negocjacyjna producentów żywności kosztem sektora handlu detalicznego, wynikająca z silnej marki lub dywersyfikacji produktu, jest przedstawiana w niewłaściwie negatywny sposób w porównaniu do zdecydowanie istotniejszych czynników, na przykład braku konkurencji lub oligopoli i monopoli; jest zdania, że stworzenie silnej marki produktu lub dywersyfikacja stanowią dozwolone praktyki, a niedozwoloną praktyką jest jedynie nadużywanie wynikającej z tego pozycji;

65. wzywa do wzmocnienia i uproszczenia polityk Unii Europejskiej na rzecz ochrony oznaczeń pochodzenia i oznaczeń geograficznych, jak też innych certyfikatów, które przyczyniają się do zróżnicowania produktów rolnych; z zadowoleniem przyjmuje w tym kontekście debatę zainicjowaną poprzez opublikowanie w dniu 15 października zielonej księgi w sprawie jakości produktów rolnych;

66. uważa za konieczne przeprowadzenie dokładniejszego badania opcji wprowadzenia specjalnego oznaczenia na europejskich produktach rolnych, opartego na istniejących modelach; uważa, że oznaczenie to powinno gwarantować przestrzeganie norm produkcji UE, np. uczciwe traktowanie uczestników rynku w całym łańcuchu produkcji i dystrybucji; jest ponadto zdania, że takie oznaczenie stanowiłoby dla konsumentów zachętę do zwiększonej konsumpcji produktów wspólnotowych, wspierając w ten sposób producentów wspólnotowych;

67. wzywa Komisję do zbadania kosztów ponoszonych przez producentów w celu przestrzegania przepisów wspólnotowych w dziedzinie ochrony środowiska oraz tego, w jakim zakresie te normy różnią się w poszczególnych państwach członkowskich lub są bardziej restrykcyjne niż te obowiązujące względem produktów importowanych;

o

o       o

68. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie oraz Komisji.

• [1]  Teksty przyjęte, P6_TA(2008)0054.
• [2]  NAT/262 „Sektor wielkich detalistów — tendencje i oddziaływanie na rolników i konsumentów”, OPINIA Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, 7 kwietnia 2005 r.
• [3]  „Zielona księga na temat ograniczeń wertykalnych w polityce konkurencji WE” COM (96) 721 wersja ostateczna, 22 stycznia 1997 r.
• [4]  Dz.U. C 263E z 16.10.2008, str. 621.

Kwestia różnic pomiędzy cenami producenta a cenami konsumpcyjnymi osiągnęła etap, na którym oczekiwane jest natychmiastowe działanie ze strony instytucji europejskich. W warunkach trwającego kryzysu związanego z bezpieczeństwem żywności odnotowano w Europie znaczne różnice w cenach, nie tylko w cenach jako takich, lecz również różnice pomiędzy cenami producenta a cenami detalicznymi ponoszonymi przez konsumenta, które znacznie się wahają w zależności od sektora.

W Europie i na świecie obserwuje się ostatnio gwałtowny wzrost cen produktów rolnych i spożywczych, mający niejednoznaczny wpływ na sektor rolnictwa, gdyż niektórzy zyskują na wyższych cenach, a inni – przeważnie przetwórcy żywności – ponoszą znacznie większe koszty. Kryzys ten wywiera niekorzystny wpływ na konsumentów ze względu na ogólny wzrost inflacji cen żywności w wielu państwach członkowskich UE. Dotyczy to szczególnie gospodarstw domowych o niskich dochodach, w których największe wydatki są przeznaczane na żywność; niemniej także małe i średnie firmy w branży przetwórstwa żywności cierpią z powodu negatywnych konsekwencji.

Częściowo ze względu na szereg czynników strukturalnych i w przeważającej mierze z powodu niedoskonałości na rynku żywności, w całej Europie obserwuje się coraz większe różnice pomiędzy cenami producentów a cenami konsumpcyjnymi.

Sprawozdawczyni wskazała następujące czynniki wywierające wpływ na mechanizm przekazywania cen i różnice pomiędzy cenami producenta a cenami konsumpcyjnymi: strategie marketingowe detalistów, zwiększone zaangażowanie pośredników, spekulacje dotyczące żywności jako towaru zbywalnego, coraz większy udział kosztów pozarolniczych (głównie kosztów energii i pracy), krajowe ramy legislacyjne i regulacyjne, lecz również czynniki znajdujące się poza zasięgiem instrumentów polityki, jak nietrwały charakter produktów, częstość przeładunku produktów, magazynowanie i przetwarzanie, czy też preferencje zakupowe konsumentów.

Jednym stałym czynnikiem w przeprowadzonej przez sprawozdawczynię analizie przedmiotowej kwestii jest stopień koncentracji handlu żywnością i dystrybucji. Wiele badań wykazuje, że w państwach członkowskich, gdzie koncentracja rynkowa jest najwyższa, istnieją większe różnice pomiędzy cenami producenta a cenami konsumpcyjnymi.

Na przestrzeni ostatniej dekady europejskie rynki produktów żywnościowych zostały zdominowane przez wielkich detalistów. Na przykład w krajach UE-15 stopień koncentracji wzrósł ze średniego poziomu 21,7% w 1993 r. do ponad 70% obecnie. Dowody wskazują, że duże supermarkety nadużywają swojej siły nabywczej, aby zbijać ceny oferowane dostawcom (zarówno z UE, jak i spoza jej terytorium) do nieopłacalnych poziomów oraz aby dyktować dostawcom nieuczciwe warunki. Wielcy detaliści w całej Europie stopniowo stają się „stróżami” kontrolującymi dostęp rolników i innych dostawców do konsumentów w UE.

Jednocześnie ostateczne ceny płacone przez konsumentów w Europie osiągają wysokość od jednego do pięciu razy większą niż ceny na wyjściu z gospodarstwa. Pięćdziesiąt lat temu europejscy rolnicy otrzymywali około połowę ceny detalicznej żywności. Dzisiaj ułamek ten drastycznie zmalał do znacznie niższego poziomu, jak np. 7% w Wielkiej Brytanii i 18% średnio we Francji. W przypadku chleba ceny detaliczne wynoszą nawet 30-krotność ceny na wyjściu z gospodarstwa, przy czym rolnicy otrzymują zazwyczaj około 8% ostatecznej ceny detalicznej.

Niemniej jednak należy zauważyć, że fluktuacje cen są częstsze i większe na poziomie producenta surowców rolnych niż na poziomie konsumenta, głównie z powodu udziału wielu czynników produkcji w ostatecznej cenie konsumpcyjnej, możliwości składowania produktów i strategii marketingowych na poziomie przetwarzania czy sprzedaży detalicznej, które umożliwiają ostatecznemu sprzedawcy większą elastyczność.

Mając na uwadze wszystkie wymienione czynniki, sprawozdawczyni jest przekonana, że w europejskim interesie publicznym leży utrzymanie odpowiedniego poziomu cen oraz zapewnienie uczciwej konkurencji, zwłaszcza w odniesieniu do towarów strategicznych, takich jak produkty rolne i spożywcze. Europa powinna zapewnić konsumentom żywność w rozsądnych cenach, a rolnikom stabilny dochód. Jednocześnie rolnicy muszą otrzymywać rozsądne ceny w celu zagwarantowania stałych dostaw żywności o dobrej jakości, wyprodukowanej zgodnie z europejskimi normami w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa.

NIEDOSKONAŁOŚCI RYNKU PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH

W sprawozdaniu zgromadzono wykaz niedoskonałości stwierdzonych w funkcjonowaniu sektora handlu i dystrybucji żywności. Punktem początkowym jest uznanie faktu, że w państwach członkowskich, gdzie koncentracja rynku jest najwyższa, istnieje również większa różnica pomiędzy cenami producenta a cenami konsumpcyjnymi.

Sprawozdawczyni wskazała szereg wspólnych praktyk rynkowych, które zakłócają swobodną konkurencję w sektorze żywności i przyczyniają się do powiększania różnicy w zarobkach detalistów i rolników. Przypadki takie jak sprzedaż poniżej kosztów, grożenie usunięciem produktów z listy, specjalne podatki w supermarketach pobierane za umieszczenie niektórych marek produktów żywnościowych na półkach, opłaty za pozycjonowanie, wyasygnowanie dodatków, zniżki działające wstecz na towary już sprzedane, bezpodstawnie wysoki wkład w wydatki na promocję poniesione przez detalistę oraz naleganie na wyłączność dostaw są wymienione w sprawozdaniu. W odniesieniu do wszystkich powyższych praktyk sprawozdawczyni domaga się podjęcia skoordynowanych działań na szczeblu europejskim i krajowym oraz specjalnych środków zaradczych.

Ponadto w sprawozdaniu podkreślono skutki, jakie koncentracja i wojny cenowe wśród wielkich detalistów wywierają na zatrudnienie w sektorze rolnym i wytwórczym z powodu ostrej konkurencji w obniżaniu kosztów oraz ograniczania kosztów pracy lub zmiany godzin otwarcia czy czasu pracy w weekendy. Zauważono również, że agresywna konkurencja cenowa prowadzi do gorszej jakości produktów, które mają mniejszą wartość odżywczą, jak też do zakłócenia produkcji sezonowych owoców i warzyw.

Chociaż co prawda koncentracja rynkowa może skutkować niższymi cenami żywności, może także mieć niekorzystny wpływ w perspektywie średnio- i długoterminowej, naruszając swobodną konkurencję i prowadząc do wykluczenia niewielkich firm i bezpośrednich producentów z rynku. Sprawozdawczyni podkreśla zatem fakt, że wiele MŚP w branży rolno-spożywczej jest szczególnie narażonych na ryzyko, zwłaszcza jeśli w znacznej mierze zależą one od jednego dużego sklepu detalicznego. Dzieje się tak dlatego, że detaliści często stosują w odniesieniu do kilku niewielkich dostawców konkursy na najniższą cenę, a małe firmy, aby utrzymać się na rynku, muszą obniżać koszty i marże.

Ponadto w kontekście reformy WPR, a szczególnie oddzielenia płatności od produkcji, na decyzje rolników o rodzaju produkcji coraz silniej wpływają sygnały z sektora sprzedaży detalicznej dotyczące cen i popytu, a nie europejskie i krajowe polityki rolne.

W sprawozdaniu wspomniano również o kwestii zwiększonego poziomu spekulacji w odniesieniu do żywności jako towaru zbywalnego. Wezwano Komisję Europejską do zainicjowania badań w tej sprawie; sprawozdawczyni oczekuje ponadto na zaproponowanie skutecznych środków przez grupę wysokiego szczebla ds. konkurencyjności i przemysłu rolno-spożywczego, mających na celu przywrócenie równowagi na rynku produktów żywnościowych.

EUROPEJSKIE REAKCJE

Sprawozdawczyni proponuje, by instytucje europejskie wprowadziły dwojaki zestaw środków: jednym z nich jest reakcja na niedoskonałości rynku opisane powyżej, a drugi polega na podjęciu działań mających na celu aktywną promocję bezpośrednich relacji konsument-producent.

Reaktywna odpowiedź na szczeblu europejskim:

Na reaktywną odpowiedź na szczeblu europejskim składają się środki mające na celu osiągnięcie większej przejrzystości, lepszej regulacji rynku oraz wprowadzenie skuteczniejszego systemu monitorowania kosztów i cen.

Aby osiągnąć większą przejrzystość struktury ustalania cen i marż zysków detalistów, przetwórców i producentów rolnych, sprawozdawczyni wzywa organy odpowiedzialne za konkurencję na szczeblu krajowym i europejskim do badania i oceny cen konsumpcyjnych w całej UE w celu zapewnienia przestrzegania przepisów dotyczących konkurencji we Wspólnocie. Wśród konkretnych środków zaproponowanych w tym kontekście znalazły się:

· ogólnoeuropejska baza danych łatwo dostępna dla obywateli, zawierająca wykazy cen referencyjnych produktów z całej Europy;

· grupa zadaniowa Komisji ds. łańcucha dostaw żywności, współpracująca z krajowymi organami ds. konkurencji;

· publikacja przez Komisję Europejską zielonej księgi na temat siły rynkowej wielkich detalistów;

· lepsze informowanie konsumentów oraz starania w kierunku edukowania i właściwego informowania konsumentów;

· Europejski Serwis Konsultacyjny dla Producentów Żywności, dzięki któremu rolnicy i organizacje producentów mogliby uzyskać poradę dotyczącą dystrybucji produktów, rynku detalicznego i możliwości w zakresie produkcji konkretnych wyrobów;

· wzmocnienie roli Europejskich Centrów Konsumenckich (ECC) już istniejących w prawie wszystkich państwach członkowskich; sieć ECC powinna otrzymać więcej obowiązków oraz budżet, który w większym stopniu odpowiadałby zakresowi działań Centrów;

· telefoniczny numer specjalny przeznaczony dla konsumentów i producentów rolnych, gdzie mogliby zgłaszać przypadki nadużyć i gdzie udostępnione byłyby informacje o porównywalnych produktach i cenach w całej UE; numer ten powinien zostać ustanowiony i powinien działać w ramach krajowych Europejskich Centrów Konsumenckich;

· przychylne przyjęcie tablicy wyników dla rynków konsumenckich;

· utworzenie we współpracy z FAO międzynarodowego obserwatorium cen produktów rolnych, nakładów i żywności, aby lepiej monitorować te dane;

W odniesieniu do wysiłków mających na celu lepsze monitorowanie sprawozdawczyni apeluje o wprowadzenie europejskiego systemu monitorowania rynku, zdolnego do rejestrowania tendencji cenowych i kosztów nakładów. System ten powinien zapewnić przejrzystość i pozwolić na przeprowadzanie transgranicznego porównywania podobnych produktów; powinien też zostać ustanowiony w ścisłej współpracy z Eurostatem i blisko współpracować z Siecią Europejskich Centrów Konsumenckich (ECC).

Na koniec sprawozdawczyni zwraca się do Komisji o przeprowadzenie analizy oraz o promowanie środków mających na celu ograniczenie roli pośredników w kształtowaniu cen, jak też o poprawienie bezpośredniego dostępu europejskich rolników do rynku.

Proaktywna odpowiedź na szczeblu europejskim

Proaktywną odpowiedzią jest zestaw środków, których zadaniem jest ułatwienie bezpośredniego dostępu i kontaktu producenta z konsumentem. Sprawozdawczyni uważa, że dzięki temu producenci zyskują bardziej znaczącą rolę na rynku, poprzez ograniczenie oddziaływania pośredników i wielkich detalistów, a konsumenci otrzymują jednocześnie lepszy wybór większej gamy produktów.

Najważniejszymi spośród proponowanych środków są nowe technologie i Internet. Sprawozdawczyni uważa, że nowe technologie można wykorzystywać do dostarczania większej ilości informacji o miejscu, cenie i charakterystyce rozmaitych rodzajów produktów rolno-spożywczych. W tym celu sprawozdawczyni proponuje udostępnienie europejskich funduszy przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich, lecz także funduszy przeznaczonych na konkurencyjność i funduszy spójności na rzecz ułatwienia producentom dostępu do rynku za pośrednictwem nowoczesnych technologii i Internetu.

Ponadto sprawozdawczyni domaga się wprowadzenia środków, które sprzyjają rozwojowi koncepcji „żywności lokalnej”, oraz do większego wspierania rynków tradycyjnych. Wzywa również do wzmocnienia polityk Unii Europejskiej na rzecz ochrony oznaczeń pochodzenia i oznaczeń geograficznych, jak też innych certyfikatów. Sprawozdawczyni wyraża w tym kontekście uznanie dla debaty zainicjowanej poprzez opublikowanie w dniu 15 października zielonej księgi w sprawie jakości produktów rolnych. Na koniec proponuje wprowadzenie specjalnego oznaczenia na europejskich produktach rolnych, opartego na istniejących modelach produktów „fair trade”; oznaczenie to powinno gwarantować uczciwe traktowanie uczestników rynku w całym łańcuchu produkcji i dystrybucji.