TUARASCÁIL ar chearta an duine agus an daonlathas ar domhan agus ar bheartas an Aontais Eorpaigh i leith an ábhair – tuarascáil bhliantúil 2018

TAIRISCINT I gCOMHAIR RÚN Ó PHARLAIMINT NA hEORPA

maidir le cearta an duine agus an daonlathas ar domhan agus maidir le beartas an Aontais Eorpaigh i leith an ábhair – tuarascáil bhliantúil 2018

(2019/2125(INI))

Tá Parlaimint na hEorpa,

– ag féachaint do Dhearbhú Uilechoiteann Chearta an Duine agus do chonarthaí agus ionstraimí eile na Náisiún Aontaithe um chearta an duine,

– ag féachaint don Choinbhinsiún Eorpach um Chearta an Duine,

– ag féachaint do Chairt um Chearta Bunúsacha an Aontais Eorpaigh,

– ag féachaint d’Airteagail 2, 3, 8, 21 agus 23 den Chonradh ar an Aontas Eorpach (CAE),

– ag féachaint d’Airteagal 17 agus 207 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh (CFAE),

– ag féachaint don Straitéis Dhomhanda maidir le Beartas Eachtrach agus Slándála an Aontais Eorpaigh, a tíolacadh an 28 Meitheamh 2016,

– ag féachaint don Phlean Gníomhaíochta maidir le Cearta an Duine agus an Daonlathas, 2015-2019, a ghlac an Chomhairle an 20 Iúil 2015, agus dá hAthbhreithniú Meántéarma ó mhí an Mheithimh 2017,

– ag féachaint do Threoirlínte AE maidir le cur chun cinn agus cosaint saoirse reiligiúin nó creidimh, a glacadh an 24 Meitheamh 2013,

– ag féachaint do Threoirlínte AE maidir le cur chun cinn agus cosaint a dhéanamh ar gach ceart de chearta an duine a bheith á theachtadh ag daoine leispiacha, aeracha, déghnéasacha, trasinscneacha agus idirghnéasacha (LADTI), a glacadh an 24 Meitheamh 2013,

– ag féachaint do Threoirlínte AE maidir le pionós an bháis, maidir leis an tsaoirse tuairimíochta ar líne agus as líne, agus maidir le cosantóirí chearta an duine,

– ag féachaint do Threoirlínte athbhreithnithe AE maidir le beartas AE i leith tríú tíortha maidir le céasadh agus íde nó pionós eile atá cruálach, mídhaonna nó táireach, a glacadh an 16 Meán Fómhair 2019,

– ag féachaint do Threoirlínte AE maidir le Cearta an Duine i ndáil le huisce óil sábháilte agus an tsláintíocht, a glacadh an 17 Meitheamh 2019,

– ag féachaint do Choinbhinsiún Chomhairle na hEorpa chun foréigean in aghaidh na mban agus foréigean teaghlaigh a chosc agus a chomhrac (dá ngairtear ‘Coinbhinsiún Iostanbúl’ anseo feasta) an 11 Bealtaine 2011, nach bhfuil daingnithe ag na Ballstáit go léir,

– ag féachaint do Choinbhinsiúin Chomhairle na hEorpa maidir le Gníomhaíocht in aghaidh Gáinneáil ar Dhaoine (CETS Uimh. 197) agus maidir le Leanaí a Chosaint ar Theacht i dTír Gnéasach agus ar Mhí-úsáid Ghnéasach (CETS Uimh. 201),

– ag féachaint do Chreat-Choinbhinsiún Chomhairle na hEorpa maidir le Mionlaigh Náisiúnta a Chosaint agus don Chairt Eorpach do Theangacha Réigiúnacha nó Mionlaigh,

– ag féachaint do 17 Sprioc Forbartha Inbhuanaithe (SFInna) na Náisiún Aontaithe agus do Chlár Oibre 2013 don Fhorbairt Inbhuanaithe,

– ag féachaint do Phlean Gníomhaíochta II AE maidir le hInscne (GAP II) ‘Comhionannas Inscne agus Cumhachtú na mBan: Saol na gCailíní agus na mBan a Bhunathrú chun Feabhais trí Chaidreamh Seachtrach an Aontais Eorpaigh 2016-2020’ an 21 Meán Fómhair 2015,

– ag féachaint do Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe um Chearta an Linbh an 20 Samhain 1989 agus an dá Phrótacal Roghnacha a ghabhann leis,

– ag féachaint do Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar Chearta Daoine atá faoi Mhíchumas an 30 Márta 2007,

– ag féachaint do Dhearbhuithe na Náisiún Aontaithe maidir le Cearta Daoine a bhaineann le Mionlaigh Náisiúnta nó Eitneacha, Creidimh agus Teanga agus maidir le Cearta na bPobal Dúchasach,

– ag féachaint don tuarascáil ó Rapóirtéir Speisialta na Náisiún Aontaithe maidir le cearta na bpobal dúchasach chuig Comhairle na Náisiún Aontaithe um Chearta an Duine an 8 Lúnasa 2017[1],

– ag féachaint do Phrionsabail Threoracha na Náisiún Aontaithe maidir le Gnó agus Cearta an Duine an 16 Meitheamh 2011,

– ag féachaint do Dhearbhú na Náisiún Aontaithe maidir le Ceart agus Freagracht Daoine Aonair, Grúpaí, agus Orgáin na Sochaí Cearta an Duine agus Saoirsí Bunúsacha a Aithnítear go Coitianta a Chur Chun Cinn agus a Chosaint, a glacadh an 9 Nollaig 1998,

– ag féachaint don Choinbhinsiún maidir le gach Cineál Idirdhealaithe In Aghaidh Ban a Dhíothú (CEDAW), do Chlár Oibre Gníomhaíochta Bhéising agus do Chlár Gníomhaíochta na Comhdhála Idirnáisiúnta maidir le Daonra agus Forbairt, agus do thorthaí a gcomhdhálacha athbhreithnithe,

– ag féachaint don Ráiteas ó Ard-Choimisinéir na Náisiún Aontaithe um Chearta an Duine ag an Tríú Coiste de Chomhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe i Nua-Eabhrac, dar dáta an 15 Deireadh Fómhair 2019,

– ag féachaint do Phrionsabail Yogyakarta (maidir le cur i bhfeidhm an dlí idirnáisiúnta um chearta an duine i dtaca le gnéaschlaonadh agus le féiniúlacht inscne), a glacadh i mí na Samhna 2006, agus do na 10 bprionsabal chomhlántacha (‘+10’), a glacadh an 10 Samhain 2017,

– ag féachaint don chinneadh ó Chomhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe an 28 Bealtaine 2019 lenar socraíodh an 22 Lúnasa mar Lá Idirnáisiúnta na Náisiún Aontaithe i gCuimhne ar Íospartaigh Gníomhartha Foréigin Bunaithe ar Reiligiún nó ar Chreideamh,

– ag féachaint do chroíchoinbhinsiúin na hEagraíochta Idirnáisiúnta Saothair (EIS),

– ag féachaint don Chomhshocrú Domhanda maidir leis an Imirce Shábháilte, Ordúil agus Rialta, a ndearna Comhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe é a ghlacadh an 10 agus an 11 Nollaig 2018,

– ag féachaint don Chomhshocrú Domhanda maidir le Dídeanaithe, a ndearna Comhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe é a dhearbhú an 17 Nollaig 2018,

– ag féachaint do Rialachán (AE) 2016/679 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 27 Aibreán 2016 maidir le daoine nádúrtha a chosaint i ndáil le sonraí pearsanta a phróiseáil agus maidir le saorghluaiseacht sonraí den sórt sin (an Rialachán Ginearálta maidir le Cosaint Sonraí)[2],

– ag féachaint do Phrótacal Chomhairle na hEorpa an 10 Deireadh Fómhair 2018 lenar leasaíodh an Coinbhinsiún chun Daoine Aonair a Chosaint maidir le Sonraí Pearsanta a Phróiseáil go hUathoibríoch,

– ag féachaint do na conclúidí ón gComhairle an 25 Meitheamh 2018 maidir le tosaíochtaí AE ag na Náisiúin Aontaithe agus ag an 73ú seisiún de Chomhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe,

– ag féachaint do na conclúidí ón gComhairle an 17 Iúil 2018 maidir leis an gCúirt Choiriúil Idirnáisiúnta tráth comórtha 20 bliain ó glacadh Reacht na Róimhe,

– ag féachaint don teachtaireacht ón gCoimisiún an 26 Aibreán 2016 dar teideal ‘Saol le Dínit: ó Spleáchas go Neamhspleáchas’ (COM(2016)0234) agus do na conclúidí ón gComhairle ina dhiaidh sin an 12 Bealtaine 2016 maidir le cur chuige AE i leith an easáitithe éigeantais agus na forbartha,

– ag féachaint do na conclúidí ón gComhairle maidir leis an daonlathas, a glacadh an 14 Deireadh Fómhair 2019,

– ag féachaint don dearbhú comhpháirteach ón Leasuachtarán de chuid an Choimisiúin/Ardionadaí an Aontais do Ghnóthaí Eachtracha agus don Bheartas Slándála (VP/HR) agus ó Airí Gnóthaí Eachtracha nó Ionadaithe 13 Bhallstát rannpháirtíochta de chuid na Náisiún Aontaithe an 27 Meán Fómhair 2018 maidir leis an tionscnamh dar teideal ‘Dea-scéalta faoi Chearta an Duine’,

– ag féachaint do Thuarascáil Bhliantúil AE ar Chearta an Duine agus an Daonlathas ar Domhan 2018,

– ag féachaint dá rún an 12 Nollaig 2018 maidir leis an Tuarascáil Bhliantúil ar Chearta an Duine agus an Daonlathas ar Domhan 2017 agus ar bheartas an Aontais Eorpaigh i leith an ábhair[3], ,  agus dá rúin roimhe seo maidir le tuarascálacha bliantúla tosaigh,

– ag féachaint dá rún an 23 Samhain 2016 maidir le cumarsáid straitéiseach AE chun gníomhú in aghaidh bolscaireacht a dhéanann tríú páirtithe ina choinne[4] agus dá moladh an 13 Márta 2019 don Chomhairle agus don Leasuachtarán/an tArdionadaí maidir le breithniú a dhéanamh ar an obair leantach a rinne an tSeirbhís Eorpach Gníomhaíochta Seachtraí (SEGS) dhá bhliain tar éis na tuarascála sin ó PE maidir le cumarsáid straitéiseach AE chun gníomhú in aghaidh bolscaireacht a dhéanann tríú páirtithe ina choinne[5],

– ag féachaint dá rún an 15 Eanáir 2019 maidir le Treoirlínte AE agus sainordú Toscaire Speisialta AE um chur chun cinn saoirse reiligiúin agus creidimh lasmuigh den Aontas Eorpach[6],

– ag féachaint dá rún an 3 Iúil 2018 maidir le sárú ar chearta phobail dúchais an domhain, lena n-áirítear grabáil talún[7],

– ag féachaint dá rún an 14 Feabhra 2019 maidir lena bhfuil i ndán don Liosta de Ghníomhaíochtaí LADTI (2019-2024)[8],

– ag féachaint dá rún an 13 Feabhra 2019 maidir le frithfhreagairt i gcoinne chearta na mban agus an chomhionannais inscne in AE[9],

– ag féachaint do gach ceann dá rúin a glacadh in 2018 maidir le sáruithe ar chearta an duine, ar an daonlathas agus ar an smacht reachta (ar a dtugtar rúin phráinne) i gcomhréir le Riail 144 dá Rialacha Nós Imeachta,

– ag féachaint dá Duais Sakharov um Shaoirse Smaointeoireachta, a bronnadh ar Oleg Sentsov in 2018, ar stiúrthóir scannán agus príosúnach polaitiúil ón Úcráin é atá faoi choinneáil sa Rúis,

– ag féachaint do Riail 54 dá Rialacha Nós Imeachta,

– ag féachaint don litir ón gCoiste um Chearta na mBan agus um Chomhionannas Inscne,

– ag féachaint don tuarascáil ón gCoiste um Ghnóthaí Eachtracha (A9-0051/2019),

A. de bhrí gur chuir AE i dtreis, i rith cheiliúradh chomóradh 70 bliain Dhearbhú Uilechoiteann Chearta an Duine (DUCD) in 2018, an tábhacht pholaitiúil atá le hord domhanda a fhothú atá bunaithe ar urraim do chearta an duine agus gur athdhearbhaigh sé a thiomantas domhain agus daingean do chearta an duine a chur chun cinn agus a chosaint ar fud an domhain; de bhrí gur reáchtáil Parlaimint na hEorpa a chéad Seachtain um Chearta an Duine riamh i mí na Samhna 2018, ar leagadh béim lena linn ar na garspriocanna a baineadh amach ón uair a glacadh DUCD, mar aon leis na dúshláin reatha atá ann maidir le cearta an duine;

B. de bhrí gurb í an urraim d’uilíochas chearta an duine, agus cur chun cinn, dodhealaitheacht agus coimircíocht uilíochas chearta an duine, maille le cur chun cinn prionsabal agus luachanna daonlathacha, lena n-áirítear an smacht reachta, an urraim do dhínit an duine agus prionsabail an chomhionannais agus na dlúthpháirtíochta, clocha coirnéil acquis eiticiúil agus dlíthiúil AE agus a chomhbheartais eachtraigh agus slándála (CBES), agus clocha coirnéil a ghníomhaíochta seachtraí uile; de bhrí gur cheart do AE leanúint dá dhícheall a dhéanamh a bheith ar an bpríomhghníomhaí domhanda i gcur chun cinn agus cosaint uilíoch chearta an duine, lena n-áirítear ar leibhéal an chomhair iltaobhaigh, go háirithe trí ról gníomhach agus cuiditheach i gcomhlachtaí éagsúla de chuid na Náisiún Aontaithe agus i gcomhréir le Cairt na Náisiún Aontaithe, Cairt um Chearta Bunúsacha an Aontais Eorpaigh agus an dlí idirnáisiúnta, na hoibleagáidí i réimse chearta an duine agus na gealltanais a glacadh ar láimh faoi Chlár Oibre 2030 don Fhorbairt Inbhuanaithe agus na Spriocanna Forbartha Inbhuanaithe;

C. de bhrí go ndéantar in DUCD, mar shraith de luachanna, de phrionsabail agus de nósmhaireachtaí uilíocha lena dtreoirítear Ballstáit na Náisiún Aontaithe, cosaint chearta an duine a chur i gcroílár an dea-rialachais; de bhrí go bhfuil AE, de réir mheon DUCD agus Airteagal 21 CAE, ar thosach an tslua i ndáil le beartais a shaothrú atá bunaithe ar chearta an duine agus go mbíonn sé ag gabháil go seasta d’aghaidh a thabhairt ar sháruithe ar chearta an duine;

D. de bhrí gur lean AE, trí ghníomhaíochtaí ar an leibhéal déthaobhach agus iltaobhach, de bheith ag tacú le cearta an duine a chur chun cinn in 2018, go háirithe trí threisiú leis an idirphlé polaitiúil le tíortha nach tíortha den Aontas Eorpach iad, lena n-áirítear iad siúd ar mian leo go ndéanfaí iad a lánpháirtiú san Eoraip, agus le hinstitiúidí réigiúnacha eile amhail an tAontas Afracach, agus trí chomhaontuithe idirnáisiúnta nua a bhunú, lena n-áirítear comhpháirtíochtaí trádála agus eacnamaíocha; de bhrí, mar gheall ar thiomantas uaillmhianach, gur gá don Aontas a bheith comhsheasmhach agus a bheith ina eiseamláir;

E. de bhrí nach mór cosaint chearta na ndaoine is leochailí, amhail mionlaigh eitneacha, teanga agus creidimh, daoine atá faoi mhíchumas, pobal LADTI, mná, leanaí, iarrthóirí tearmainn agus imircigh, a áirithiú le beartais AE; de bhrí, i rith cheiliúradh Dhearbhú na Náisiún Aontaithe maidir le Cosantóirí Chearta an Duine (CCDanna), gur thug AE aitheantas don ról lárnach atá ag Cosantóirí Chearta an Duine i ndáil leis an daonlathas agus an smacht reachta a fheabhsú; de bhrí go raibh Cruinniú Mullaigh Domhanda 2018 na CCDanna ina shiocair le Plean Gníomhaíochta ina raibh tosaíochtaí maidir le cosaint chearta an duine; de bhrí, in 2018, gur spriocdhíríodh ar líon mór CCDanna agus gur maraíodh iad agus go ndearnadh ionsaithe, bagairtí agus géarleanúint orthu; de bhrí gur luadh roinnt cuideachtaí míleata agus slándála príobháideacha le sáruithe éagsúla ar chearta an duine, nach mór iad a imscrúdú mar is ceart agus iad siúd ba chiontach astu a thabhairt os comhair na cúirte;

F. de bhrí, fiú le deich mbliana anuas, go bhfuil srianta á gcur leis an gcomhionannas inscne agus le cearta na mban ar an leibhéal idirnáisiúnta, agus go bhfuil ionsaithe á ndéanamh orthu; de bhrí go bhfuil sláinte agus cearta gnéis agus atáirgthe daingnithe i gcearta bunúsacha an duine agus gur gnéithe bunriachtanacha iad de dhínit an duine; de bhrí go bhfuil an foréigean in aghaidh na mban agus na gcailíní ar cheann de na sáruithe ar chearta an duine is leitheadaí ar domhan a dhéanann difear do leibhéil uile na sochaí agus atá ina bhac mór ar chomhionannas inscne a bhaint amach; de bhrí nach mór, i straitéis chuimsitheach cheangailteach AE don chomhionannas inscne, díreach faoi mar a d’éiligh Parlaimint na hEorpa, foráil a dhéanamh don inscne a phríomhshruthú i mbeartais uile AE agus tionchar Phlean Gníomhaíochta III AE maidir le hInscne, atá ar na bacáin, a threisiú;

G. de bhrí gur cuid de raison d’être AE é an tsíocháin agus an tslándáil idirnáisiúnta a chur chun cinn; de bhrí go bhfuil AE tiomanta do bheith ag gníomhú ar an bhfód idirnáisiúnta thar ceann na bprionsabal a bhí ina spreagadh lena chruthú, agus i gcomhréir le prionsabail Chairt na Náisiún Aontaithe agus prionsabail an dlí idirnáisiúnta, agus mar thacaíocht dóibh;

H. de bhrí gur toradh iad éigeandálaí comhshaoil, lena n-áirítear an téamh domhanda agus an dífhoraoisiú, ar ghníomhaíochtaí an duine agus gur siocair iad le sáruithe ar chearta na ndaoine dá ndéantar difear díreach, trí scrios a dteaghaisí agus a n-áiteanna dúchais, ach ar chearta an chine dhaonna ina iomláine freisin; de bhrí go bhfuil sé tábhachtach an nasc idir cearta an duine, an tsláinte, agus cosaint an chomhshaoil a aithint; de bhrí go bhfuil sé ríthábhachtach rochtain ar uisce a áirithiú ó thaobh toirmeasc a chur ar theannas i réigiúin áirithe;

I. de bhrí gurb ionann comhtháthú níos mó a bheith ann idir beartais inmheánacha agus sheachtracha AE, agus idir beartais sheachtracha AE, agus ceanglas fíor-riachtanach le haghaidh beartas rathúil agus éifeachtach AE um chearta an duine; de bhrí gur cheart beartais, lena dtacaítear le cearta an duine agus leis an daonlathas, a phríomhshruthú ar fud bheartais eile uile AE lena ngabhann gné sheachtrach, amhail forbairt, imirce, slándáil, frithsceimhlitheoireacht, cearta na mban agus comhionannas inscne, méadú agus trádáil, go háirithe trí chlásail maidir le cearta an duine a chur chun feidhme i gcomhaontuithe idir AE agus tíortha nach tíortha den Aontas Eorpach iad; de bhrí, mar gheall ar chomhsheasmhacht níos mó a bheith ann, gur cheart go mbeadh AE in ann freagairt níos gasta a thabhairt sna céimeanna luatha de sháruithe ar chearta an duine agus a bheith ina ghníomhaí is rannpháirtí agus is inchreidte um chearta an duine ar an leibhéal domhanda;

J. de bhrí gur próisis fhada agus achrannacha, ar bunriachtanach tacaíocht sheachtrach a thabhairt dóibh thar thréimhse fhada, lena n-áirítear ó AE, chun go mbeidh rath orthu, atá san aistriú chuig an daonlathas agus bunú nó daingniú an smachta reachta i mórán tíortha;

Cearta an duine agus an daonlathas: na treochtaí ginearálta agus na príomhdhúshláin

1. ag cur in iúl gur cúis mhór imní di na hionsaithe a rinneadh ar an daonlathas agus ar an smacht reachta fud fad an domhain in 2018, ar léiriú iad ar an bhforlámhacht a bheith ag teacht chun cinn mar thionscadal polaitiúil, ar saintréithe í de neamhshuim a dhéanamh de chearta an duine, easaontas a chur faoi chois, ceartas polaitithe, torthaí réamhchinntithe toghchán, an spás inar féidir leis an tsochaí shibhialta gníomhú a bheith ag cúngú, agus srianta ar an tsaoirse comhthionóil agus ar an tsaoirse tuairimíochta; ag cur i dtreis a thábhachtaí atá sé go n-éascódh an tsochaí shibhialta freagairtí solúbtha, tráthúla agus éifeachtacha ar réimis a dhéanann an dlí idirnáisiúnta, cearta an duine agus prionsabail dhaonlathacha a shárú;

2. ag cur in iúl go bhfuil sí den tuairim gur leochailí i leith éagobhsaíochta, i leith coinbhleachta, i leith éilliú, i leith antoisceachas foréigneach agus i leith rannpháirtíocht i gcoinbhleachtaí míleata ar an gcoigríoch iad tíortha a bhfaigheann réimis fhorlámhacha greim orthu; ag cur in iúl gur cúis imní di go bhfuil réimis fós ann a shéanann gur ann do chearta uilíochta sin an duine a chumhdaítear faoin dlí idirnáisiúnta; ag cur in iúl gur díol sásaimh di, mar sin féin, go ndearna roinnt tíortha próisis síochána agus daonlathaithe a sheoladh, go ndearna siad athchóirithe bunreachtúla agus breithiúnacha a chur chun feidhme, agus gur oibrigh siad i gcomhar leis an tsochaí shibhialta i ndíospóireachtaí oscailte agus poiblí agus é de chuspóir leis sin saoirsí bunúsacha agus cearta an duine a chur chun cinn, lena n-áirítear pionós an bháis a dhíothú; ag cur in iúl gur ábhar díomá di go bhfuil roinnt tíortha ann nach bhfuil pionós an bháis díothaithe acu fós, cé go bhfuil claonadh níos mó ann, fud fad an domhain, i dtreo a dhíothaithe;

3. Ag áitiú nach mór go mbeadh na stáit uile a chloíonn le saoirsí bunúsacha a aithnítear go hidirnáisiúnta mar chlocha coirnéil an daonlathais ar thosach an tslua i ndáil le cleachtais dhaonlathacha rialachais atá bunaithe ar chearta an duine agus ar an smacht reachta a scaipeadh ar fud an domhain, agus neartú a dhéanamh ar ionstraimí reachtacha idirnáisiúnta le haghaidh cearta an duine a chosaint; ag leagan béim ar na dúshláin atá ann de dheasca na húsáide a bhaintear as tionchair dhochracha lena mbaintear an bonn ón rialachas daonlathach agus ó na luachanna ar cuid dhílis de chearta an duine iad, rud a dhéanann iarrachtaí dearfacha na stát daonlathach a chur de dhroim seoil; ag cur in iúl gur cúis mhór imní dí na naisc atá ann idir réimis fhorlámhacha agus páirtithe náisiúnacha agus rialtais phobalacha; ag cur in iúl go gcreideann sí go mbaineann na naisc sin an bonn ó inchreidteacht iarrachtaí AE ar shaoirsí bunúsacha a chur chun cinn;

4. ag meabhrú nach féidir ordlathas a bheith ann ó thaobh chearta an duine de; ag cur i dtreis gur gá a áirithiú go ndéanfar an prionsabal go bhfuil cearta an duine uilíoch agus doshannta, doroinnte, idirspleách agus idirghaolmhar a urramú go hiomlán, agus go gcloífear leis; ag cur i dtreis nach inghlactha ar dhóigh ar bith na hiarrachtaí ar chearta grúpaí áirithe a úsáid chun údar a thabhairt le himeallú grúpaí eile;

5. ag cur chun suntais sciúirse na gcoinbhleactaí armtha agus na n-ionsaithe míleata arb é is aidhm dóibh, inter alia, ná glanadh eitneach, ar trúig bháis sibhialtach i gcónaí é agus ar cúis é le heasáitiú ollmhór daoine, agus stáit agus gníomhaithe neamhstáit ag séanadh na freagrachta atá orthu cloí leis an dlí daonnúil idirnáisiúnta agus leis an dlí idirnáisiúnta um chearta an duine; ag cur i dtreis go bhfuil réigiúin atá i mbun cogaidh nó i gcoinbhleacht i mbaol sáruithe tromchúiseacha a bheith á ndéanamh ar chearta an duine, ar sáruithe eisceachtúla iad agus a bhfuil sé mar aidhm leo dínit an duine a shéanadh, ar buille trom iad do na híospartaigh agus atá táireach dóibh siúd a dhéanann iad; ag cur chun suntais, chun sampla a thabhairt, céasadh agus íde eile atá cruálach, mídhaonna nó táireach, fuadach de thoradh fornirt, maruithe seachbhreithiúnacha, foréigean agus ocras d’aon ghnó a bheith á n-úsáid mar airm chogaidh atá ceaptha daoine aonair, teaghlaigh, pobail agus sochaithe, go háirithe leanaí, a scriosadh, a dhíchobhsú agus a mhilleadh; ag cur chun suntais a leochailí atá mná ó mhionlaigh eitneacha agus creidimh go háirithe i leith foréigean gnéis, go háirithe iompaithigh; ag cáineadh go géar na n-ionsaithe marfacha ar ospidéil, ar scoileanna agus ar thargaidí sibhialtacha eile a tharla timpeall an domhain i gcoinbhleachtaí armtha in 2018; ag meabhrú gur ceart tábhachtach de chuid an duine é an ceart chun na beatha, agus nach mór i gcónaí, dá bhrí sin, gníomhartha neamhdhleathacha cogaidh a cháineadh d’aon ghuth agus aghaidh a thabhairt orthu go héifeachtach;

6. ag cáineadh na frithbheartaíochta i gcoinne an iltaobhachais agus i gcoinne an oird idirnáisiúnta atá bunaithe ar rialacha, atá ina dúshlán tromchúiseach do chearta an duine ar fud an domhain; ag cur in iúl go gcreideann sí go láidir gurb ionann cineálacha cur chuige agus cinntí a ghlactar i gcomhar laistigh de chreat iltaobhach, go háirithe laistigh de chomhlachtaí de chuid na Náisiún Aontaithe agus d’fhormáidí comhaontaithe caibidlíochta atá ann cheana laistigh d’eagraíochtaí réigiúnacha amhail an Eagraíocht um Shlándáil agus Comhar san Eoraip (ESCE), agus an bealach is éifeachtaí chun freastal ar leasanna an chine dhaonna, chun réitigh inbhuanaithe a aimsiú ar choinbhleachtaí atá bunaithe ar nósmhaireachtaí agus prionsabail an dlí idirnáisiúnta, Chairt na Náisiún Aontaithe agus Ionstraim Chríochnaitheach Heilsincí, agus chun dul chun cinn a chothú i réimse chearta an duine; ag cur in iúl gur cúis mhór imní di suíocháin ar chomhlachtaí éagsúla de chuid na Náisiún Aontaithe a bhfuil baint acu le cearta an duine a bheith i seilbh tíortha arb eol ina leith go ndearna siad sáruithe tromchúiseacha ar chearta an duine;

7. ag cur in iúl gur an-chúis imní di an méadú atá ag teacht ar an líon  daoine a dhúnmharaítear, ar daoine iad a mbíonn an fód á sheasamh acu do chearta an duine ar fud an domhain, ar na hionsaithe fisiciúla agus aithiseacha orthu, agus ar úsáid phionós an bháis, na géarleanúna, na príosúnachta, an chiaptha agus an imeaglaithe ina gcoinne, go háirithe iriseoirí, scoláirí, dlíodóirí, polaiteoirí agus gníomhaithe na sochaí shibhialta, lena n-áirítear gníomhaithe chearta na mban, cosantóirí an chomhshaoil agus na talún agus cosantóirí na mionlach creidimh, go príomha i dtíortha ina bhfuil leibhéil arda éillithe agus a bhfuil drochtheist orthu i ndáil leis an smacht reachta agus maoirseacht bhreithiúnach a chumhdach; ag cur in iúl gur cúis imní ar leith di ionsaithe atá ag éirí níos teanntásaí a bheith á ndéanamh ar an gcoigríoch, i roinnt cásanna de shárú ar na dlíthe agus na nósanna a bhaineann le díolúintí agus pribhléidí taidhleoireachta; ag éileamh go mbeadh ceartas agus cuntasacht ann ar an leibhéal is airde den chinnteoireacht i gcás na n-ionsaithe sin; á thabhairt dá haire go mbíonn cosantóirí uile chearta an duine, go háirithe mná, faoi lé baol ar leith agus gur gá cosaint leormhaith a thabhairt dóibh; ag cáineadh reachtaíocht a bheith glactha ag roinnt rialtas lena gcuirtear srian ar ghníomhaíochtaí na sochaí sibhialta nó ar ngluaiseacht shóisialta, lena n-áirítear eagraíochtaí neamhrialtasacha a dhúnadh nó a gcuid sócmhainní a chalcadh; ag cur in iúl gur ábhar mór imní di reachtaíocht smachtúil maidir leis an gcibearshlándáil agus an fhrithsceimhlitheoireacht a bheith á húsáid chun diansmacht a chur ar chosantóirí chearta an duine;

8. ag cur i dtreis a thábhachtaí atá sé comhionannas inscne agus cearta na mban agus na gcailíní a chur chun cinn ar fud an domhain; ag cur i bhfáth, in ainneoin an dul chun cinn atá déanta, go bhfuil mná agus cailíní fós thíos leis an idirdhealú agus an foréigean; ag cur i dtreis go mbíonn deacrachtaí go fóill sa chuid is mó de shochaithe comhchearta faoin dlí agus rochtain chomhionann ar oideachas, obair chuibhiúil, pá comhionann agus ionadaíocht eacnamaíoch agus pholaitiúil a thabhairt do mhná agus do chailíní; ag cur in iúl gur ábhar imní di na hionsaí atá á ndéanamh go forleathan faoi láthair ar chearta na mban agus ar chearta gnéasacha agus ar shláinte agus cearta atáirgthe, agus an reachtaíocht lena gcuirtear srian ar na cearta sin i roinnt mhaith codanna den domhan; ag cur i bhfáth go bhfuil ciorrú ball giniúna ban agus pósadh leanaí i measc na sáruithe is forleithne ar chearta an duine dá bhfuil ann; ag cur in iúl gur ábhar imní di go mbíonn mná a dhéanann reiligiún nó creideamh a chur in iúl i mbaol mór géarleanúna; ag cur in iúl gur díol sásaimh di Tionscnamh Spotsolais AE-NA maidir le deireadh a chur le foréigean in aghaidh na mban agus ag áitiú go ndéanfaí an Tionscnamh sin a threisiú;

9. ag cur i dtreis gur saincheisteanna ríthábhachtacha iad do thodhchaí an chine dhaonna iad cearta an linbh, an comhrac in aghaidh gach cineáil mí-úsáide, faillí, drochíde agus gáinneála leanaí agus dúshaothraithe leanaí, lena n-áirítear póstaí éigeantais agus saighdiúirí linbh a earcú nó a úsáid i gcoinbhleacht armtha, agus cúram agus oideachas a sholáthar do leanaí; ag cur in iúl, ina thaobh sin, go bhfuil sí i bhfabhar an tsásra tuairiscithe a bunaíodh le Rún 1612 maidir le leanaí agus coinbhleacht armtha ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe;

10. ag cur i dtreis a thábhachtaí atá sé lánaird a thabhairt ar riachtanais daoine faoi mhíchumas; á iarraidh ar AE an comhrac i gcoinne idirdhealú ar bhonn míchumais a ionchorprú ina ghníomhaíocht sheachtrach agus ina bheartais maidir le cabhair um fhorbairt, mar aon leis an gcomhrac ar son rochtain chomhionann ar an margadh saothair agus rochtain ar oideachas agus oiliúint, chomh maith le réitigh a chur chun cinn lena mbeidh sé níos fusa do dhaoine faoi mhíchumas a bheith ag oibriú laistigh den tsochaí;

11. ag tarraingt aird ar chásanna géarleanúna agus idirdhealaithe a bhaineann le heitneachas, aicme shóisialta, sainaicme, reiligiún, creideamh, teanga, aois, inscne, gnéasacht agus saintréithe gnéis, ar cásanna iad atá fós thar a bheith coitianta i roinnt mhaith tíortha agus sochaithe; ag cur in iúl gur ábhar an-imní di na freagairtí, a bhfuil níos mó éadulangachta agus fuatha ag baint leo i rith an ama, a dhírítear ar dhaoine atá thíos leis na sáruithe sin ar chearta an duine; ag iarraidh go ndéanfaí na daoine atá freagrach as na sáruithe sin a thabhairt chun cuntais;

12. ag tabhairt dá haire go ndearnadh os cionn 70 milliún duine a easáitiú go héigeantach in 2018, lena n-áirítear 26 mhilliún dídeanaí, 41 mhilliún daoine easáitithe ina dtír féin agus 3.5 milliún iarrthóir tearmainn[10]; ag tabhairt dá haire, ina theannta sin, gur ann do thimpeall ar 12 mhilliún duine gan stát ar fud an domhain; ag cur in iúl go bhfuil sí den tuairim, maidir le cogaí, coinbhleachtaí, sceimhlitheoireacht, foréigean, ansmacht polaitiúil, géarleanúint ar bhonn reiligiún, creideamh, bochtaineacht, agus neamhshlándáil uisce nó bia, go gcuireann siad leis an mbaol go mbeadh coinbhleachtaí nua ann agus go ndéanfaí pobail a easáitiú tuilleadh; ag aithint go bhféadfadh sé go gcuirfí le heasáitiú pobal mar thoradh ar iarmhairtí comhshaoil an athraithe aeráide, amhail rochtain níos teoranta ar uisce óil sábháilte;

13. ag cur i dtreis gurb ionann an éigeandáil aeráide agus mórchailliúint na bithéagsúlachta agus bagairtí suntasacha ar phobail; ag meabhrú go bhfuil cearta bunúsacha an duine chun na beatha, chun na sláinte, chun bia agus uisce óil sábháilte i mbaol gan comhshaol sláintiúil a bheith ann; ag tarraingt aird ar an tionchar atá ag léirscrios comhshaoil ar chearta an duine, do na pobail lena mbaineann, agus ó thaobh an chirt chun an chomhshaoil, don chine daonna ar fad; ag cur béim ar na bunoibleagáidí agus na bunfhreagrachtaí atá ar stáit agus ar chinnteoirí spriocanna Chomhaontú Pháras 2015 a chomhlíonadh maidir leis an athrú aeráide a chomhrac, gníomhú i gcoinne a éifeachtaí, teacht roimh an tionchar diúltach atá aige ar chearta an duine agus beartais iomchuí a chur chun cinn i gcomhréir le hoibleagáidí i leith chearta an duine; ag meabhrú na n-oibleagáidí atá ar stáit an bhithéagsúlacht a chosaint agus rochtain ar leigheasanna éifeachtacha a chur ar fáil i gcásanna cailliúna agus díghrádaithe bithéagsúlachta; ag cur in iúl go bhfuil sí i bhfabhar iarrachtaí nuaghinte reachtacha ar an leibhéal idirnáisiúnta maidir le coireanna comhshaoil;

14. ag cur i dtreis go bhfuil saoirse cainte agus tuairimíochta agus an t-iolrachas sna meáin i gcroílár sochaithe atá athléimneach agus daonlathach; ag cáineadh mí-úsáid spriocanna dlisteanacha amhail an fhrithsceimhlitheoireacht, slándáil an stáit agus forfheidhmiú an dlí chun na gcríoch teorainn a chur leis an tsaoirse tuairimíochta; ag cáineadh na bolscaireachta agus na mífhaisnéise i gcoinne mionlach atá sna meáin; ag iarraidh go ndéanfaí na coimircí is fearr is féidir a bhunú, ar coimircí iad a bheadh i gcoinne na fuathchainte agus an radacaithe, feachtais mhífhaisnéise agus bolscaireacht naimhdeach, go háirithe iad siúd atá de thionscnamh stát forlámhach agus gníomhaithe neamhstáit amhail grúpaí sceimhlitheoireachta, trí chreat dlíthiúil a fhorbairt ar leibhéal AE agus ar an leibhéal náisiúnta chun dul i ngleic le bagairtí hibrideacha, lena n-áirítear an chibearchogaíocht agus an chogaíocht faisnéise, ach gan géilleadh maidir le bunchearta; ag meabhrú gur cheart do na meáin iolrachas tuairimí éagsúla a léiriú agus tacú le prionsabal an neamh-idirdhealaithe agus é a chomhlíonadh; ag cur i dtreis, i dtaca leis sin, maidir le daoine a bhaineann le mionlaigh, gur cheart go mbeadh rochtain neamh-idirdhealaitheach acu ar na meáin chraolta, lena n-áirítear ina dteanga féin;

Beartas eachtrach AE maidir le cearta an duine a dhéanamh níos éifeachtaí

15. ag meabhrú an ghealltanais a thug AE maidir le cearta an duine agus an daonlathas a chur ag croílár a chaidrimh le tíortha nach cuid de AE iad; ag cur i dtreis, dá bhrí sin, chun an cuspóir a bhaint amach maidir le cearta an duine agus an daonlathas a chur chun cinn ar fud an domhan, gur gá é a phríomhshruthú i mbeartais uile an Aontais Eorpaigh a bhfuil gné sheachtrach acu; á iarraidh ar AE na gealltanais sin a chomhlíonadh agus a áirithiú nach mbeadh sé mar thoradh ar a ghníomhaíocht go ndéanfaí réimis fhorlámhacha a threisiú de thaisme;

16. á iarraidh ar an gCoimisiún agus ar na Ballstáit Plean Gníomhaíochta nua, uaillmhianach, cuimsitheach agus ceangailteach maidir le Cearta an Duine agus an Daonlathas a ghlacadh do na cúig bliana amach romhainn; ag áitiú go ndéanfaí aghaidh a thabhairt go leordhóthanach sa Phlean Gníomhaíochta atá le teacht ar gach dúshlán maidir le cearta an duine, lena n-áirítear cearta digiteacha, cearta comhshaoil, cearta daoine scothaosta, cearta spóirt agus cearta an duine, agus cearta imirceach; ag iarraidh go mbunófaí sásra láidir faireacháin chun meastóireacht a dhéanamh ar chur chun feidhme agus tionchar an Phlean Gníomhaíochta; á iarraidh ar na Ballstáit níos mo úinéireachta a ghlacadh ar an bPlean Gníomhaíochta agus tuairisc a thabhairt ar a chur chun feidhme;

17. ag tabhairt dá haire tábhacht a rún maidir le sáruithe ar chearta an duine, an daonlathas agus forlámhas an dlí agus obair a Fochoiste um Chearta an Duine; ag moladh go láidir go bhfeabhsódh an Coimisiún agus SEGS a rannpháirtíocht leis an bhFochoiste um Chearta an Duine i bParlaimint na hEorpa chun cur ar a chumas rannpháirt a ghlacadh sa Phlean Gníomhaíochta amach anseo agus faireachán a dhéanamh ar a chur chun feidhme; á iarraidh ar SEGS tuarascálacha rialta a sholáthar do Pharlaimint na hEorpa ar na ghníomhaíochtaí leantacha atá déanta aige maidir leis na rúin phráinne uile agus/nó na moltaí ina leith;

18. ag cur i bhfáth go bhféadfadh an trádáil, beartais AE sa réimse sin agus cearta an duine treisiú ar a chéile agus gur cheart go dtreiseoidís a chéile, agus go bhfuil ról tábhachtach ag an bpobal gnó dreasachtaí dearfacha a thairiscint chun cearta an duine, an daonlathas agus an fhreagracht chorparáideach a chur chun cinn; ag áitiú ar an Coimisiún agus ar SEGS úsáid éifeachtach a bhaint as forálacha chearta an duine i gcomhaontuithe idirnáisiúnta, ní hamháin trí idirphlé polaitiúil, trí mheasúnuithe rialta dul chun cinn agus trí dhul i muinín imeachtaí comhairliúcháin arna iarraidh sin, ach chomh maith leis sin, trí shásra éifeachtach a chruthú chun faireachán a dhéanamh ar sháruithe tromchúiseacha ar chearta an duine a d’fhéadfadh tarlú trí ghníomhaíochtaí gnó; á iarraidh go bhforfheidhmeofaí forálacha maidir le cearta an duine go cuí agus go ndéanfaí faireachán orthu dá réir sin, lena n-áirítear trí thagarmharcanna intomhaiste, i dteannta rannpháirtíocht Pharlaimint na hEorpa, na sochaí sibhialta agus na n-eagraíochtaí idirnáisiúnta ábhartha; á iarraidh go mbunófaí sásra gearán éifeachtach agus neamhspleách do ghrúpaí saoránach agus geallsealbhóirí a ndéanann sáruithe ar chearta an duine dochar dóibh; ag cur i dtreis gur gá do AE agus dá Bhallstáit aon chineál sáruithe corparáideacha ar chearta an duine agus tionchar diúltach gníomhaíochtaí gnó a chosc;

19. ag tacú leis an idirphlé le tíortha nach cuid de AE iad maidir le cearta an duine mar uirlís riachtanach le haghaidh rannpháirtíocht dhéthaobhach i gcur chun cinn agus i gcosaint chearta an duine; ag meabhrú go dtugann Treoirlínte AE maidir le hidirphlé le tríú tíortha i dtaca le cearta an duine achoimre ar roinnt critéar chun tús a chur le hidirphlé, lena n-áirítear ‘a mhéid a bhfuil an rialtas toilteanach an staid a fheabhsú, an méid tiomantais a léiríonn an rialtas i ndáil le coinbhinsiúin idirnáisiúnta maidir le cearta an duine, ullmhacht an rialtais comhoibriú le nósanna imeachta agus sásraí na Náisiún Aontaithe um chearta an duine, mar aon le dearcadh an rialtais i leith na sochaí sibhialta’; á iarraidh ar SEGS measúnú rialta a dhéanamh ar gach idirphlé, de réir mar a bhí beartaithe sna treoirlínte thuasluaite, agus á iarraidh air a áirithiú mura mbeidh dul chun cinn follasach déanta, gur cheart do AE a spriocanna a choigeartú agus a chur chuige a athmheas; á iarraidh ar an gCoimisiún agus ar SEGS, i dteannta rannpháirtíocht mhéadaithe ó ghrúpaí na sochaí sibhialta agus ó eagraíochtaí idirnáisiúnta ábhartha, dul i bpáirt lena chéile chun aghaidh a thabhairt ar oibleagáidí chearta an duine agus ar oibleagáidí gaolmhara eile in idirphlé nó i gcaibidlíocht, in aon réimse polaitiúil nó eacnamaíoch, le rialtais tíortha nach cuid de AE iad; chun tionchar an idirphlé maidir le cearta an duine a threisiú; ag moladh go dtabharfaí aird chuí ar na hábhair imní atá á gcur in iúl maidir le staid chearta an duine sna tíortha sin agus go ndéanfaí gníomhaíocht iomchuí, lena n-airítear trí chásanna aonair a tharraingt anuas i gcomhthéacs idirphlé maidir le cearta an duine; á iarraidh go mbeadh rannpháirt níos gníomhaí ag Parlaimint na hEorpa, le linn di na cláir oibre d’idirphlé maidir le cearta an duine a tharraingt suas; ag cur i dtreis, maidir le Straitéisí Tíre maidir le Cearta an Duine (STCDanna) agus a dtuarascálacha bliantúla cur chun feidhme, gur uirlís riachtanach iad chun comhsheasmhacht beartas a áirithiú, chun príomhthosaíochtaí straitéiseacha a shainaithint, chun cuspóirí fadtéarmacha agus gearrthéarmacha a shainiú, agus chun gníomhaíochtaí nithiúla a leagan amach chun cearta an duine a chur chun cinn; ag athdhearbhú go dtabharfar rochtain ar inneachar STCDanna d’Fheisirí; ag cur in iúl gur díol sásaimh di seimineáir na sochaí sibhialta a tharlaíonn roimh an idirphlé maidir le cearta an duine agus ag áitiú go ndéanfar obair leantach ar a gconclúidí, i dteannta rannpháirtíocht thiomanta eagraíochtaí na sochaí sibhialta (ESSanna);

20. á iarraidh go láidir go dtabharfadh AE aghaidh leanúnach ar an idirdhealú tríd an úsáid is fearr a bhaint as bosca uirlisí AE um chearta an duine, lena n-áirítear trí idirphlé, trí cháintí a eisiúint agus trí thacaíocht a thabhairt do tionscnaimh na sochaí sibhialta agus do thionscnaimh chomhpháirteacha ar leibhéal NA, i gcomhréir le treoirlínte AE a glacadh le deanaí i ndáil leis an neamh-idirdhealú sa ghníomhaíocht sheachtrach agus Uirlis Threorach na Náisiún Aontaithe maidir le hidirdhealú ar bhonn ginealaigh, a foilsíodh in 2017;

21. ag tacú go láidir le hobair agus le hiarrachtaí Ionadaí Speisialta an Aontais Eorpaigh (ISAE) um Chearta an Duine maidir le cearta an duine a chosaint agus a chur chun cinn ar fud an domhain; ag cur béim ar an gcuspóir tábhachtach atá i sainordú ISAE go gcuirfí feabhas ar éifeachtacht AE sa réimse sin; á iarraidh ar ISAE gníomhú i leith a shainordaithe féachaint le cur le hiarrachtaí AE an daonlathas a neartú; ag éileamh go gcuirfí i gcrích a hiarraidh go ndéanfaí athbhreithniú ar shainordú ISAE chun ISAE a dhéanamh buan agus a dhéanamh níos freagraí, agus go dtabharfaí dó cumhachtaí féintionscnaimh, acmhainní leormhaithe agus an cumas labhairt go poiblí chun a bhfuil bainte amach i gcuairteanna chuig tríú tíortha a thuairisciú agus chun seasaimh AE i leith ábhair a bhaineann le cearta an duine a chur in iúl; ag athdhearbhú a hiarrata go mbeadh níos mó trédhearcachta ann maidir le gníomhaíochtaí agus misin ISAE agus ag áitiú go roinnfí a thuarascálacha rialta chuig an gComhairle le Parlaimint na hEorpa freisin; ag cur in iúl gur díol sásaimh di go leathnófar sainordú ISAE chun go n-áireofar tacaíocht le haghaidh ceartas coiriúil idirnáisiúnta a chur chun cinn agus ag súil go mbeidh ISAE gníomhach go háirithe sa réimse sin;

22. ag cur in iúl gur díol sásaimh di na hiarrachtaí ó SEGS agus ón gCoimisiún feasacht oifigigh AE maidir le cearta an duine a neartú go leanúnach; ag cur in iúl gur díol sásaimh di go bhfuil lárionaid um chearta an duine agus oifigigh idirchaidrimh CCDanna i ngach Toscaireacht de chuid an Aontais anois; á iarraidh ar SEGS tuarascáil mhionsonraithe a chur faoi bhráid Pharlaimint na hEorpa ar chur i gcrích an líonra lárionad sin chun gur féidir measúnú a dhéanamh air agus a áirithiú go gcuirtear chun feidhme go comhsheasmhach é i dToscaireachtaí uile AE; á iarraidh ar Thoscaireachtaí uile AE agus ar a lárionaid um chearta an duine faoi seach cloí lena gcuid oibleagáidí i gcónaí maidir le bualadh le CCDanna, cuairt a thabhairt ar ghníomhaithe atá faoi choinneáil, faireachán a dhéanamh ar a dtrialacha agus tacú lena gcosaint ar an láthair;

23. ag aithint an dul chun cinn atá déanta i dtaobh nós imeachta agus fhormáid Thuarascáil Bhliantúil 2018 AE maidir le Cearta an Duine agus an Daonlathas ar fud an domhain, agus ag súil go dtabharfaidh an Chomhairle agus an Leasuachtarán/an tArdionadaí aird níos mó ar na seasaimh a chuireann Parlaimint na hEorpa in iúl ina rúin ábhartha agus/nó ar a cuid moltaí chun idirghníomhaíocht níos doimhne agus níos éifeachtaí a áirithiú idir institiúidí AE maidir le saincheisteanna um chearta an duine; á iarraidh ar an gComhairle leanúint dá cuid iarrachtaí na tuarascálacha bliantúla sin a chur i gcrích níos luaithe sa bhliain; ag moladh don Chomhairle go n-áiritheodh sí go nglacfaí leis an gcéad tuarascáil bhliantúil eile bunaithe ar phróiseas comhairliúcháin leormhaith;

Réitigh a fhorbairt chun cearta an duine agus an daonlathas a chur chun cinn agus a chosaint

Rialachas daonlathach agus spás cumasúcháin don tsochaí shibhialta

24. á iarraidh ar AE agus ar na Ballstáit leanúint de dhlúthfhaireachán a dhéanamh ar fhorbairtí a dhéanann difear diúltach don rialú agus do spás na sochaí sibhialta ar fud an domhain, gan eisceacht, agus freagra córasach a thabhairt, trí úsáid a bhaint as gach modh iomchuí, ar bheartais agus ar athruithe reachtacha atá á gcur chun cinn ag rialtais fhorlámhacha, a bhfuil sé d’aidhm acu an bonn a bhaint de rialachas atá bunaithe ar bhunphrionsabail dhaonlathacha agus spás na sochaí sibhialta a laghdú; den tuairim gur cheart sineirgí níos fearr a bheith ann idir an Coimisiún, SEGS agus Parlaimint na hEorpa i leith an ábhair sin; ag cur in iúl gur díol sásaimh di an cúnamh luachmhar a chuirtear ar fáil d’eagraíochtaí na sochaí sibhialta ar fud an domhain faoin Ionstraim Eorpach i gcomhair Daonlathais agus Chearta an Duine (EIDHR), arb í uirlis shuaitheanta an Aontais fós í chun a bheartas seachtrach um chearta an duine a chur chun feidhme; á iarraidh go gcuirfí tuilleadh feabhais ar chistiú don tsochaí shibhialta agus do chearta an duine faoin ionstraim a thiocfaidh i ndiaidh EIDHR; ag cur i dtreis gur gabhadh na céadta léirsitheoirí síochánta ón tsochaí shibhialta, gur tugadh drochíde fhisiciúil dóibh agus gur coinníodh go treallach iad, agus gur cuireadh iallach orthu fíneálacha a íoc mar thoradh ar a dtrialacha;

Cur chuige AE i leith coinbhleachtaí agus cuntasacht do sháruithe ar chearta an duine

25. ag cur i bhfáth an nasc idir an méadú ar sháruithe ar chearta an duine agus an tsaoirse ó phionós atá ann go forleathan agus an easpa cuntasachta sna réigiúin agus tíortha sin atá scriosta ag coinbhleachtaí nó a bhfuil imeaglú, idirdhealú, ciapadh agus ionsaí, fuadach, póilíneacht fhoréigneach, gabhálacha treallacha, cásanna céasta, agus maruithe ina saintréithe díobh, ar cúrsaí polaitíochta ba chúis leo ar fad; á iarraidh ar an bpobal idirnáisiúnta tacú le gníomhaíochtaí a bhfuil sé mar aidhm leo an tsaoirse ó phionós a chomhrac agus an chuntasacht a chur chun cinn, go háirithe sna réigiúin agus sna tíortha sin ina bhfuil dinimicí saoirse ó phionós faoina gcúitítear na daoine a bhfuil an fhreagracht is mó orthu agus go ndíchumhachtaítear na híospartaigh; ag cur i bhfáth, thairis sin, gur minic gurb iad mionlaigh agus grúpaí imeallaithe go háirithe a bhíonn thíos le coinbhleachtaí;

26. ag meabhrú di a rúin ina gcáintear freagrachtaí sonracha as coinbhleachtaí a bhí ina gcúis leis na céadta taismeach linbh le linn ionsaithe ar an bpobal sibhialtach agus ar bhonneagair dhaonnúla d’aon ghnó in 2018; á iarraidh ar Bhallstáit uile an Aontais cloí go docht le Cód Iompair AE maidir le hOnnmhairiú Arm agus, go háirithe, stop a chur le gach aistriú arm nó trealamh faireachais agus faisnéise a d’fhéadfadh rialtais a úsáid chun cearta an duine a chur faoi chois, go háirithe i gcomhthéacs coinbhleachtaí armtha; ag áitiú go bhfuil lán-trédhearcacht agus tuairisciú rialta ó Bhallstáit AE ar a gcuid aistrithe armtha riachtanach; ag meabhrú di a rún an 27 Feabhra 2014 maidir le húsáid ladrann armtha[11]; ag cur in iúl gur cúis mhór imní di úsáid ladrann armtha lasmuigh den chreat dlíthiúil idirnáisiúnta; á iarraidh tuilleadh ar an gCoimisiún Parlaimint na hEorpa a choinneáil ar an eolas go cuí maidir le húsáid chistí AE in aon tionscadal taighde agus forbartha a bhaineann le tógáil ladrann; ag áitiú ar an Ardionadaí cosc a chur ar fhorbairt, ar tháirgeadh agus ar úsáid arm lán-uathrialach, lenar féidir ionsaithe a dhéanamh gan aon idirghabháil ó dhaoine;

27. ag cáineadh go géar coireanna gráiniúla agus na sáruithe ar chearta an duine atá déanta ag gníomhaí Stáit agus neamh-Stáit, lena n-áirítear i gcoinne saoránaigh a bhfuil a gcearta daonna á bhfeidhmiú acu; á iarraidh ar AE agus ar a Bhallstáit a neart polaitiúil a úsáid chun cosc a chur ar aon ghníomh tarlú a d’fhéadfaí a mheas mar chinedhíothú, coir chogaidh nó coir in aghaidh an chine dhaonna, freagairt ar bhealach éifeachtúil agus comhordaithe i gcásanna ina dtarlaíonn coireanna den chineál sin, na hacmhainní uile is gá a úsáid chun na daoine atá freagrach a thabhairt faoi réim an cheartais, cúnamh a thabhairt d’íospartaigh agus tacú le próisis chobhsaíochta agus athmhuintearais; á iarraidh ar an bpobal idirnáisiúnta ionstraimí a fhorbairt chun an bhearna idir foláireamh agus freagairt a íoslaghdú chun teacht chun cinn, teacht chun cinn in athuair nó géarú ar choinbhleachtaí foréigneacha a sheachaint, amhail Córas Réamhrabhaidh an Aontais Eorpaigh; á iarraidh ar SEGS agus ar an gCoimisiún straitéis uaillmhianach maidir leis an gcomhrac i gcoinne saoirse ó phionós a chur san áireamh i dtríú Plean Gníomhaíochta AE maidir le Cearta an Duine agus an Daonlathas; ag moladh go hard go mbunófaí faireachlann Eorpach um chosc, cuntasacht agus comhrac a dhéanamh i leith saoirse ó phionós; ag athdhearbhú a hiarrata go gceapfadh an Leasuachtarán/an tArdionadaí Ionadaí Speisialta de chuid AE maidir leis an Dlí Daonnúil Idirnáisiúnta agus an Ceartas Idirnáisiúnta a mbeidh sé de shainordú aige tiomantas AE sa chomhrac i gcoinne saoirse ó phionós a chur chun cinn, a phríomhshruthú agus ionadaíocht a dhéanamh air;

28. ag cur in iúl gur díol sásaimh di iarrachtaí AE uilíocht Reacht na Róimhe a chur chun cinn, nuair a rinneadh ceiliúradh ar 20 bliain ó glacadh é, agus ag athdhearbhú a tacaíochta seasmhaí don Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta; ag tabhairt dá haire go bhfuil an dlí idirnáisiúnta faoi bhrú mór faoi láthair; ag cur in iúl gur cúis imní di, de bharr dhlínse leathan na Cúirte Coiriúla Idirnáisiúnta, as measc 193 bhallstát na Náisiún Aontaithe, nach bhfuil ach 122 díobh ina mball den Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta agus nár dhaingnigh ach 38 díobh Leasú Kampala, a thugann an chumhacht don Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta coir na forrántachta a ionchúiseamh; á iarraidh ar AE agus ar a Bhallstáit ballstát uile na Náisiún Aontaithe a spreagadh le Reacht na Róimhe a dhaingniú agus a chur chun feidhme, agus ag cur in iúl an díomá atá uirthi maidir leis na haistarraingtí ón Reacht agus na bagairtí déanamh amhlaidh; á iarraidh freisin ar shínitheoirí uile Reacht na Róimhe comhordú agus oibriú i gcomhar leis an gCúirt Choiriúil Idirnáisiúnta; á iarraidh ar AE agus ar a Bhallstáit tacaíocht chórasach a thabhairt do scrúduithe, imscrúduithe agus cinntí na Cúirte Coiriúla Idirnáisiúnta, agus na bearta is gá a dhéanamh chun cásanna neamhchomhair leis an gCúirt Choiriúil Idirnáisiúnta a sheachaint; á iarraidh go gcuirfí tacaíocht airgeadais ar fáil d’eagraíochtaí a bhailíonn, a choimeádann agus a chosnaíonn fianaise, bíodh sé i bhfoirm dhigiteach nó eile, maidir leis an coireanna atá déanta ag aon pháirtí i gcoinbhleachtaí, chun a ionchúiseamh a éascú ar an leibhéal idirnáisiúnta; á iarraidh ar Bhallstáit AE agus ar Líonra an Aontais Eorpaigh tacú le foirne iniúchóireachta na Náisiún Aontaithe i dtaca le fianaise ar choireanna atá á ndéanamh faoi láthair nó a rinneadh le fíordhéanaí a bhailiú, a chaomhnú agus a stóráil chun nach gcaillfear an fhianaise sin; á iarraidh ar an gCoimisiún agus ar SEGS bealaí a aimsiú agus uirlisí nua a chur i láthair a chabhródh le híospartaigh sáruithe ar an dlí idirnáisiúnta um chearta an duine agus ar an dlí daonnúil idirnáisiúnta rochtain a fháil ar cheartas idirnáisiúnta agus leigheas agus cúiteamh a fháil, lena n-áirítear trí fhorbairt a dhéanamh ar acmhainneacht tíortha nach cuid de AE iad prionsabal na dlínse uilíche a chur i bhfeidhm ina gcórais dlí inmheánacha;

29. ag cur in iúl gur díol sásaimh di an chéad phlé turgnaimh, agus á iarraidh go leanfaí leis, laistigh den Chomhairle a mhéid a bhaineann le Córas domhanda smachtbhannaí an Aontais Eorpaigh i ndáil le cearta an duine a bhunú, “Liosta Magnitsky” mar a thugtar air, lenar féidir smachtbhannaí spriocdhírithe a chur ar dhaoine aonair atá comhpháirteach i sáruithe tromchúiseacha ar chearta an duine, mar atá iarrtha ag Parlaimint na hEorpa go mion minic, go háirithe i mí an Mhárta 2019; á iarraidh ar an gComhairle dlús a chur le plé chun an reachtaíocht is gá a ghlacadh, chun an sásra sin a chur ar bun agus chun cistiú leormhaith a thabhairt dó a luaithe is féidir; ag cur béim ar an tábhacht atá ann go gcomhlíonfadh an córas sin sásra AE i gcomhair athbhreithniú breithiúnach; ag cur béim freisin, mar eiseamláir atá le leanúint, ar achtú dlíthe ag roinnt Ballstát de AE lena ndéantar foráil maidir le smachtbhannaí a fhorchur ar dhaoine aonair a mheastar a bheith freagrach as sáruithe ar chearta an duine;

30. á iarraidh ar an Leasuachtarán/an tArdionadaí agus ar an gComhairle aird ar leith a thabhairt ar staid chearta an duine i gcríocha atá faoi fhorghabháil neamhdhleathach; ag athdhearbhú go bhfuil forghabháil neamhdhleathach críche nó cuid de chríoch ina sárú leanúnach ar an dlí idirnáisiúnta; ag cur béim ar an bhfreagracht atá ar an gcumhacht forghabhála i leith an phobail sibhialtaigh faoin dlí daonnúil idirnáisiúnta; ag cur in iúl gur oth léi go bhfuil ionadaithe ó thír a bhfuil críoch tíre eile á forghabháil aici aischurtha ar Thionól Parlaiminteach Chomhairle na hEorpa;

Cosantóirí chearta an duine (CCDanna)

31. ag cur béim ar an ról luachmhar agus riachtanach atá ag CCDanna agus a mbeatha á cur i mbaol, go háirithe cosantóirí chearta an duine i measc na mban; ag cur béim ar an ngá atá le comhordú láidir ó AE maidir le rannpháirtíocht le húdaráis tríú tíortha i ndáil le CCDanna; ag cur i bhfáth go raibh Dearbhú na Náisiún Aontaithe maidir le Cosantóirí Chearta an Duine 20 bliain ar an bhfód in 2018; ag moladh go neartófaí an comhar idir institiúidí AE agus na Ballstáit, lenar féidir leo tacaíocht agus cosaint leanúnach a chur ar fáil do CCDanna; ag cur in iúl gur mór aici an sásra ‘protectdefenders.eu’, a bunaíodh chun CCDanna atá i mbaol sollúnta a chosaint agus á iarraidh go neartófaí é;

32. ag cur béim ar an ngá atá le cur chuige straitéiseach, feiceálach agus tionchardhírithe ón Aontas chun CCDanna a chosaint; á iarraidh ar an gComhairle na conclúidí bliantúla ón gComhairle Gnóthaí Eachtraí maidir le gníomhaíocht AE a éisiúint chun CCDanna a chur chun cinn agus a chosaint i mbeartas eachtrach AE; á iarraidh ar an gComhairle agus ar na gCoimisiún nós imeachta comhordaithe a bhunú chun víosaí a bhronnadh ar CCDanna, agus i gcás inarb iomchuí, dídean shealadach a éascú dóibh; á iarraidh ar an gCoimisiún agus ar na Ballstáit cistiú leordhóthanach a áirithiú le haghaidh CCDanna a chosaint sna cláir théamacha ábhartha de chuid de hIonstraime um Chomharsanacht, Forbairt agus Comhar Idirnáisiúnta, agus a áirithiú go bhfuil sé inrochtana agus go sroicheann sé na daoine sin is mó atá i ngátar, is mó atá ar an imeall; á iarraidh ar an gCoimisiún lánúsáid a bhaint as an ionstraim sin amach anseo agus ag éileamh go méadódh Toscaireachtaí AE agus na Ballstáit a gcistiú agus a n-acmhainneacht le haghaidh cosaint agus tacaíocht éigeandáil do CCDanna atá i mbaol; ag cáineadh na dtoirmeasc taistil atá á bhforchur go leanúnach ar ghníomhaithe chearta an duine atá ag iarraidh a bheith i láthair ag an gComhairle um Chearta an Duine sa Ghinéiv agus ag institiúidí idirnáisiúnta eile; á iarraidh ar rialtais lena mbaineann deireadh a chur leis na toirmisc sin;

Cearta na mban agus comhionannas inscne.

33. ag tacú go láidir le rannpháirtíocht straitéiseach AE maidir leis an gcomhionannas inscne agus a iarrachtaí leanúnacha staid chearta an duine i measc na mban agus na gcailíní a fheabhsú, i gcomhréir le Spriocanna Forbartha Inbhuanaithe 2030; ag cur i bhfios gur cheart comhionannas inscne a bheith ina phríomhthosaíocht i ngach caidreamh oibre, beartas agus gníomh seachtrach de chuid AE, ós rud é gur prionsabal é de chuid AE agus a Bhallstát de réir na gConarthaí; á iarraidh ar AE Straitéis chuimsitheach um Chomhionannas Inscne a ghlacadh a luaithe a rachaidh an rannpháirtíocht straitéiseach in éag; á iarraidh ar an gCoimisiún teachtaireacht a ullmhú agus a ghlacadh chun Plean Gníomhaíochta Inscne tar éis 2020 a athnuachan, mar uirlis thábhachtach de chuid AE chun rannchuidiú le cearta na mban agus na gcailíní ar fud an domhain; á iarraidh ar na Ballstáit formhuiniú a dhéanamh ar Phlean Gníomhaíochta Inscne III sna conclúidí ón gComhairle; á iarraidh ar an gCoimisiún agus ar SEGS rannchuidiú tuilleadh le comhionannas inscne agus le cumhachtú na mban agus na gcailíní trí oibriú go dlúth le heagraíochtaí idirnáisiúnta, tíortha nach cuid de AE iad agus an tsochaí shibhialta, chun creata nua dlíthiúla maidir le comhionannas inscne a fhorbairt agus a chur chun feidhme;

34. ag cur béim ar mhéadú an fhoréigin, ar cúis imní é, in aghaidh na mban agus na gcailíní; ag cáineadh gach cineáil foréigin, idir fhoréigean ar bhonn inscne, fhoréigean fisiciúil, fhoréigean gnéasach agus fhoréigean síceolaíoch; ag cur in iúl gur cúis mhór imní di úsáid mhéadaithe na céastóireachta i bhfoirm foréigin ghnéasaigh agus foréigin ar bhonn inscne mar arm cogaidh; ag cur i dtreis go meastar faoi Reacht na Róimhe gur coireanna cogaidh, coireanna in aghaidh an chine dhaonna nó gnéithe comhdhéanamh den chinedhíothú nó den chéastóireacht iad coireanna gnéasacha agus an foréigean ar bhonn inscne; á iarraidh ar thíortha a gcuid reachtaíochta a fheabhsú chun dul i ngleic leis na saincheisteanna sin; á iarraidh an athuair ar Bhallstáit AE agus ar bhaill Chomhairle na hEorpa nach ndearna fós é, Coinbhinsiún Iostanbúl a dhaingniú agus a chur chun feidhme a luaithe is féidir; á iarraidh go ndéanfaí tuilleadh gníomhaíochta chun gach cineál foréigin ar bhonn inscne agus cleachtais dhíobhálacha ina ndírítear ar mhná agus ar chailíní, amhail pósadh éigeantach nó pósadh leanaí, ciorrú ball giniúna ban, foréigean gnéasach agus iompú éigeantach reiligiúin, a dhíothú; ar son leanúint den Tionscnamh Spotsolais comhpháirteach idir AE agus NA; á iarraidh ar Thoscaireachtaí AE a áirithiú go mbaileofar sonraí ar fhoréigean in aghaidh na mban, go dtarraingeofar suas moltaí tírshonracha, agus go gcuirfear sásraí cosanta agus struchtúir tacaíochta chun cinn d’íospartaigh;

35. ag dearbhú gur ceart de chuid an duine í an rochtain ar chúram sláinte, go bhfuil sláinte ghnéis agus atáirgthe agus na bearta lena mbaineann daingnithe i gcearta bunúsacha an duine agus gur gnéithe bunriachtanacha iad de dhínit an duine; ag tabhairt le fios gur sárú do-ghlactha ar chearta an duine í rochtain neamhleor a bheith ar earraí agus seirbhísí sóisialta riachtanacha (mar shampla uisce, cothú, sláinte, oideachas agus sláintíocht), mar aon le deacrachtaí a bheith ann maidir le rochtain a fháil ar chúram sláinte gnéis agus atáirgthe; ag cáineadh na sáruithe ar chearta gnéis agus atáirgthe na mban, lena n-áirítear diúltú rochtana ar sheirbhísí ábhartha; ag cur i bhfáth gur cheart cúram sláinte cuí agus inacmhainne, lena n-áirítear cúram sláinte mheabhrach amhail tacaíocht shíceolaíoch, agus urraim uilíoch do chearta gnéis agus atáirgthe na mban agus don oideachas agus rochtain uilíoch orthu a áirithiú do gach bean, agus gur cheart iad a bheith in ann cinntí saora agus freagracha a dhéanamh maidir lena sláinte féin, lena n-áirítear sláinte ghnéis agus atáirgthe; ag tabhairt dá haire go bhfuil na seirbhísí sin tábhachtach maidir le beatha ban a shábháil agus mortlaíocht naíonán agus leanaí a laghdú; ag meas nach bhfuil sé inghlactha gur údar conspóide é fós cearta gnéis agus atáirgthe na mban agus na gcailíní, lena n-áirítear i staideanna iltaobhacha; ag cur i dtreis go bhfuil sé de cheart ag mná agus ag cailíní ar íospartaigh iad i gcoinbhleachtaí armtha an cúram sláinte is gá a fháil; ag leagan béim ar ról na mban i gcoinbhleachtaí a chosc agus a réiteach, i gcoimeád na síochána, i gcabhair dhaonnúil agus in oibríochtaí atógála iarchoinbhleachta agus i gcur chun cinn chearta an duine agus athchóirithe daonlathacha;

36. á iarraidh ar AE oibriú i bpáirt le tíortha eile chun cur lena ngníomhaíochtaí i réimse an oideachais, an chúraim sláinte agus na seirbhísí sóisialta, an bhailithe sonraí, an chistiúcháin agus an chlársceidealaithe, chun freagairt ar bhealach níos fearr don fhoréigean gnéis agus foréigean ar bhonn inscne ar fud an domhain agus é a chosc ar bhealach níos fearr; ag tabhairt le fios gur uirlis riachtanach é an t-oideachas chun dul i ngleic le hidirdhealú agus le foréigean in aghaidh na mban agus leanaí; á iarraidh go ndéanfaí bearta chun rochtain ar oideachas agus ar an margadh saothair a éascú do mhná agus do chailíní, agus go háirithe, go dtabharfadh cuideachtaí aird ar leith ar an gcothromaíocht inscne agus iad ag líonadh poist bhainistíochta; á iarraidh freisin go gcuirfí an t-oideachas do chailíní san áireamh i gcomhaontuithe AE le tíortha i mbéal forbartha;

Cearta an linbh

37. ag cur i bhfáth gur minic a bhíonn mionlaigh neamhchosanta ar chineálacha mí-úsáide áirithe, amhail pósadh éigeantach linbh, striapachas linbh, ciorrú ball giniúna, saothar leanaí agus gáinneáil ar leanaí, go háirithe i ngéarchéimeanna daonnúla agus i gcoinbhleachtaí armtha, agus go dteastaíonn cosaint fheabhsaithe dá bharr sin; ag tarraingt aird ar leith ar leanaí gan stát, ar leanaí imirceacha agus ar leanaí dídeanaithe; á iarraidh ar AE oibriú i gcomhar le tíortha nach cuid de AE iad chun deireadh a chur le póstaí luatha, leanaí agus éigeantacha trí 18 mbliana d’aois a leagan síos mar an aois íosta phósta, trína cheangal nach mór aois na beirte céilí agus a dtoiliú iomlán agus saor a fhíorú, trí thaifid éigeantacha phósta a thabhairt isteach, agus trí chomhlíonadh na rialacha sin a áirithiú; á iarraidh go ndéanfaí cearta an linbh a chur chun cinn agus a chosaint trí thionscnaimh nua de chuid AE, lena n-áirítear mí-úsáid leanaí a chosc agus a chomhrac, leanaí a ndéanann coinbhleacht difear dóibh a athshlánú agus a ath-imeascadh, go háirithe iad siúd ar íospartaigh grúpaí antoisceacha iad, agus leanaí atá thíos le hidirdhealú iomadúil agus trasnach, agus scáth-thimpeallacht atá bunaithe ar an teaghlach agus ar an bpobal a sholáthar dóibh mar chomhthéacs nádúrtha dá saol, ina bhfuil an cúram agus an t-oideachas bunriachtanach; á iarraidh ar AE gluaiseacht idirnáisiúnta a thionscnamh chun tacú le cearta an linbh, inter alia, trí chomhdháil idirnáisiúnta a eagrú i dtaca le leanaí i dtimpeallachtaí leochaileacha a chosaint; ag athdhearbhú an riachtanais phráinnigh maidir le Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe um Chearta an Linbh, agus a Phrótacail Roghnacha, a dhaingniú agus a chur chun feidhme go huilíoch;

Cearta daoine leispiacha, aeracha, déghnéasacha, trasinscneacha agus idirinscneacha (LADTI)

38. ag cáineadh coinneáil threallach, céasadh, géarleanúint agus marú daoine LADTI; ag tabhairt dá haire go ndéantar géarleanúint agus foréigean bunaithe ar a ngnéaschlaonadh ar dhaoine LADTI i roinnt tíortha timpeall an domhain; ag cur in iúl gur oth léi go bhfuil an homaighnéasacht á coiriúlú go fóill i roinnt mhaith tíortha, lena n-áirítear pionós an bháis a bheith ann don homaighnéasacht i gcuid díobh; den tuairim gur cheart pionós a chur ar dhaoine atá freagrach as cleachtais agus gníomhaíochtaí foréigin i gcoinne daoine aonair ar bhonn a ngnéaschlaonta, agus gur cheart na cleachtais agus na gníomhaíochtaí sin a dhíothú; á iarraidh go gcuirfí chun feidhme Treoirlínte AE chun tairbhiú lucht leispiach, aerach, déghnéasach, trasinscneach agus idirghnéasach de chearta uile an duine a chur chun cinn agus a chosaint;

Cearta daoine faoi mhíchumas

39. ag cur in iúl gur díol sásaimh di gur daingníodh Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar Chearta Daoine atá faoi Mhíchumas; ag cur in iúl an athuair a thábhachtaí atá sé go gcuirfeadh Ballstáit AE agus institiúidí AE araon chun feidhme é; ag cur béim ar thábhacht an neamh-idirdhealaithe agus ar an ngá atá le prionsabal na hinrochtana uilíche a phríomhshruthú agus cearta uile na ndaoine atá faoi mhíchumas a áirithiú i mbeartais ábhartha AE go léir, lena n-áirítear an beartas forbartha; á iarraidh go gcruthófaí lárionad domhanda barr feabhais maidir le scileanna fiontraíochta a bheidh seasmhach i leith na todhchaí do dhaoine atá faoi mhíchumas;

An comhrac i gcoinne idirdhealú sainaicme

40. ag cur in iúl an imní mhór atá uirthi faoi scála agus iarmhairtí na n-ordlathas sainaicme, an t-idirdhealú ar bhonn sainaicme agus buanú sháruithe chearta an duine ar bhonn sainaicme, lena n-áirítear diúltú rochtana ar an gcóras dlí nó ar fhostaíocht, deighilt leanúnach, bochtaineacht agus stiogmatú, agus bacainní ar cheart bunúsacha an duine a fheidhmiú agus ar fhorbairt dhaonna a éascú mar gheall ar shainaicme; ag athdhearbhú a hiarrata go bhforbrófaí beartas de chuid AE maidir le hidirdhealú sainaicme, agus á iarraidh ar AE gníomhú i bhfianaise na himní móire atá uirthi faoin idirdhealú sainaicme; á iarraidh go nglacfaí ionstraim de chuid AE maidir le hidirdhealú ar bhonn sainaicme a chosc agus a dhíothú; ag athdhearbhú a hiarrata go neartódh AE agus a Bhallstáit a gcuid iarrachtaí agus go dtacóidís le tionscnaimh ar leibhéal na Náisiún Aontaithe agus ar leibhéal na dtoscaireachtaí chun an t-idirdhealú sainaicme a dhíothú; ag tabhairt dá haire gur cheart go n-áiritheofaí i dtionscnaimh den sórt sin go gcuirfí chun cinn táscairí sonracha, sonraí imdhealaithe agus idirdhealú dearfach chun aghaidh a thabhairt ar idirdhealú sainaicme maidir le cur chun feidhme agus faireachán a dhéanamh ar Spriocanna Forbartha Inbhuanaithe 2030 agus comhlíonadh Uirlís Threorach na Náisiún Aontaithe maidir le hidirdhealú ar bhonn ginealaigh agus tacaíocht do stáit;

Pobail dhúchasacha

41. ag cur in iúl gur imní mhór di go ndéantar idirdhealú agus géarleanúint go forleathan agus go córasach ar phobail dhúchasacha ar fud an domhain, lena n-airítear gabhálacha treallacha agus marú chosantóirí chearta an duine, easáitiú éigeantach, grabáil talún agus sárú ar a gcearta ag corparáidí; ag tabhairt dá haire go bhfuil formhór na bpobal dúchasach ag maireachtáil faoi thairseach na bochtaineachta; á iarraidh ar gach stát pobail dhúchasacha a áireamh sa phróiseas cinnteoireachta maidir le straitéisí chun dul i ngleic leis an athrú aeráide; á iarraidh ar thíortha forálacha Choinbhinsiún 169 EIS maidir le Pobail Dhúchasacha agus Pobail Threibheacha a dhaingniú;

Saoirse smaointeoireachta, coinsiasa, reiligiúin nó creidimh

 

42. ag cur i dtreis nach mór saoirse smaointeoireachta, coinsiasa, reiligiúin nó creidimh , lena n-áirítear na cearta gan creideamh a bheith ag duine, creideamh diachúil, creideamh neamhdhiachúil, creideamh agnóisíoch nó creideamh aindiach a bheith ag duine, an ceart chun creidimh a shéanadh agus an ceart gan reiligiún a mhaoímh, a ráthú ar fud an domhain agus a chaomhnú gan choinníoll; á iarraidh ar an gCoimisiún agus ar SEGS agus ar na Ballstáit cur lena gcuid tacaíochta maidir le saoirse reiligiúin nó creidimh, agus idirphlé a thionscnamh le stáit agus le hionadaithe na sochaí sibhialta agus grúpaí creidimh, grúpaí neamhfhaoistiniúla, grúpaí daonnachacha agus grúpaí fealsúnacha agus eaglais, cumainn agus pobail reiligiúnacha chun cosc a chur ar ghníomhaíochtaí foréigin, géarleanúna, éadulaingthe agus idirdhealaithe i gcoinne daoine ar bhonn smaointeoireachta, coinsiasa, tuaraimí fealsúnacha agus reiligiúin nó creidimh; ag cur in iúl gur údar náire iad dlíthe frith-iompaithe agus diamhasla, a chuireann srian go héifeachtach ar a saoirse reiligiúin nó creidimh nó a cheileann í; á iarraidh ar an gCoimisiún, ar SEGS agus ar na Ballstáit freisin Treoirlíne AE maidir le saoirse reiligiúin nó creidimh a chur chun feidhme go hiomlán;

 

43. á iarraidh ar AE agus ar a Bhallstáit leanúint de chomhghuaillíochtaí a chruthú agus an comhar le raon leathan tíortha agus eagraíochtaí réigiúnacha a fheabhsú, chun athrú chun feabhais a chur ar an tsaoirse reiligiúin nó creidimh, go háirithe i limistéir a bhfuil coimhlint ar bun iontu agus a bhfuil grúpaí creidimh, mar shampla na Críostaithe sa Mheánoirthear, ar na grúpaí is leochailí atá ann; ag tacú go huile agus go hiomlán le cleachtas AE a bheith ar thús cadhnaíochta maidir le rúin théamacha i gComhairle na Náisiún Aontaithe um Chearta an Duine, agus maidir le saoirse reiligiúin nó creidimh i gComhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe;

44. ag tacú le hobair agus le hiarrachtaí an Toscaire Speisialta um chur chun cinn saoirse reiligiúin agus creidimh lasmuigh den Aontas Eorpach; ag athdhearbhú a hiarrataí ar an gComhairle agus ar an gCoimisiún measúnú trédhearcach cuimsitheach a dhéanamh ar éifeachtacht agus breisluach phost an Toscaire Speisialta le linn don Choimisiún a bheith i mbun an sainordú agus an post a athnuachan agus a neartú; ag éileamh go dtabharfaí acmhainní leordhóthanacha dá gcuid oibre chun éifeachtacht AE sa réimse sin a fheabhsú; ag meabhrú don Chomhairle agus don Choimisiún an gá atá le tacaíocht leordhóthanach a thabhairt, i gcomhairliúchán buan le heagraíochtaí reiligiúnacha agus fealsúnachta, do shainordú institiúideach, do chumas agus do dhualgais an Toscaire Speisialta um chur chun cinn saoirse reiligiúin agus creidimh lasmuigh den Aontas Eorpach, trí théarma féideartha ilbhliana a mheas a bheadh faoi réir athbhreithniú bliantúil, agus trí ghréasáin oibre a fhorbairt laistigh de gach institiúid ábhartha de chuid AE, i gcomhréir lena rún an 15 Eanáir 2019 maidir le Treoirlínte AE agus sainordú Thoscaire Speisialta AE um chur chun cinn saoirse reiligiúin agus creidimh lasmuigh den Aontas Eorpach;

Saoirse tuairimíochta, saoirse na meán agus an ceart chun faisnéise

45. ag déanamh cáineadh láidir ar an marú, an fuadach, an phríosúnacht agus an t-imeaglú agus na hionsaithe a rinneadh ar an iomad iriseoirí, blagairí agus sceithirí, lena n-áirítear trí mhodhanna fisiceacha nó breithiúnacha, agus na bagairtí a bhí orthu in 2018; á iarradh ar AE gach iarracht a dhéanamh iad a chosaint amach anseo; ag meabhrú di go gcothaíonn saoirse tuairimíochta agus saoirse na meán cultúr iolrachais, agus gur comhpháirteanna riachtanacha de bhunsraith sochaí daonlathaí iad; ag meabhrú di gur cheart go mbeadh iriseoirí saor chun a ngairm a chleachtadh gan eagla an ionchúisimh nó na príosúnachta; ag cur i dtreis nach mór gur eisceacht é aon srian a chuirtear le saoirse tuairimíochta agus saoirse na meán a fheidhmiú, mar shampla ábhar ar líne a bhaint, agus aird ar leith á tabhairt ar phrionsabail an riachtanais agus na comhréireachta, agus ní mór é a fhorordú le dlí agus a mheas i gcúirt dlí;

46. á iarraidh ar AE, ar a Bhallstáit agus ar a ISAE go háirithe, aird ar leith a thabhairt ar chosaint saoirse tuairimíochta agus ar shaoirse, ar neamhspleáchas agus ar iolrachas na meán ar fud an domhain, chun faireachán níos fearr a dhéanamh ar gach cineál srianta - ar líne nó as líne - a chuirtear le saoirse tuairimíochta agus leis na meáin chumarsáide, na srianta sin a cháineadh go córasach, agus na modhanna agus na huirlisí taidhleoireachta uile atá ar fáil a úsáid chun deireadh a chur leo; ag cur béim ar an tábhacht a bhaineann le fuathchaint agus gríosú chun foréigin ar líne agus as líne a cháineadh agus a chomhrac mar bhagairt dhíreach ar riail an dlí agus ar na luachanna a chorpraítear i gcearta an duine; ag tacú le tionscnaimh a chabhraíonn le hidirdhealú a dhéanamh idir bréagnuacht nó mífhaisnéis bholscaireachta agus faisnéis a bhailítear mar chuid d’obair iriseoireachta fíor-neamhspleách; ag cur béim ar an tábhacht a bhaineann lena áirithiú go ndéantar Treoirlínte AE maidir le saoirse tuairmíochta ar líne agus as líne a chur chun feidhme go héifeachtach agus go córasach, agus le faireachán rialta a dhéanamh ar an tionchar atá acu;

Pionós an bháis, céasadh agus drochíde eile

47. ag cáineadh na húsáide a bhaintear as céasadh, íde mhídhaonna nó tháireach agus pionós an bháis, a mbaintear feidhm go fóill astu i mórán tíortha ar fud an domhain; ag cur in iúl gur cúis imní di líon na gciontuithe agus líon na ndaoine atá á gcur chun báis as cúiseanna nach dtagann leis an sainmhíniú ar choireanna tromchúiseacha, rud a sháraíonn an dlí idirnáisiúnta; á iarraidh ar thíortha nach ndearna amhlaidh cheana féin moratóir láithreach maidir le pionós an bháis a thabhairt isteach mar bheart i dtreo dhíothú phionós an bháis; á iarraidh ar AE a chuid iarrachtaí a threisiú chun céasadh agus pionós an bháis a dhíothú; á iarraidh ar AE agus ar a Bhallstáit a bheith airdeallach go háirithe maidir leis na stáit atá ag faire ar phionós an bháis a thabhairt ar ais i ndlí nó i ngníomh; á iarraidh go gcuirfí stop leis an trádáil dhomhanda in earraí a úsáidtear le haghaidh céasadh agus i bpionós an bháis;

48. ag meas go bhfuil sé riachtanach gach cineál céasta a dhéantar ar dhaoine i bpríosún nó ionaid eile choinneála, agus gach cineál drochíde, lena n-áirítear drochíde shíceolaíoch, a thugtar dóibh, a chomhrac, dlús a chur le hiarrachtaí chun comhlíonadh an dlí idirnáisiúnta ábhartha sa réimse sin a áirithiú, agus cúiteamh d'íospartaigh a áirithiú; ag cur in iúl gur cúis mhór imní di staid na bpríosún agus na ndálaí coinneála i roinnt tíortha, lena n-áirítear rochtain ar chúram agus ar chógais, go háirithe i gcás na ngalar mar heipitíteas nó VEID; ag meabhrú di gur ionann cead a dhiúltú do phríosúnaigh rochtain a fháil ar chúram sláinte agus drochíde nó céasadh fiú, agus d’fhéadfadh sé gur ionann é agus gan cuidiú le duine atá i mbaol; ag cur in iúl gur díol sásaimh di beartas athbhreithnithe AE i leith tríú tíortha maidir le céasadh agus íde nó pionós eile atá cruálach, mídhaonna nó táireach; á iarraidh ar na Ballstáit na coimircí in aghaidh an chéasta agus na drochíde eile a phríomhshruthú i ngach gníomhaíocht agus beartas dá gcuid;

49. ag cur in iúl gur díol sásaimh di gur bunaíodh in 2017 Grúpa Comhordaithe AE um Fhrith-Chéastóireacht; ag cur in iúl gur díol sásaimh di ina leith sin, na nuashonruithe ar reachtaíocht AE a iarradh ina rún reachtach an 29 Samhain 2018 maidir le trádáil in earraí áirithe a d’fhéadfaí a úsáid le haghaidh phionós an bháis, céasadh nó íde nó pionós cruálach eile[12]; ag cur béim ar an tábhacht a bhaineann le comhar a neartú tuilleadh le sásraí na Náisiún Aontaithe, le comhlachtaí réigiúnacha agus le gníomhaithe ábhartha, amhail an Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta, eagraíochtaí na sochaí sibhialta agus cosantóirí chearta an duine, sa chomhrac i gcoinne an chéasta agus drochíde eile;

Cearta an duine agus cúrsaí gnó

50. ag athdhearbhú nach mór gníomhaíochtaí na gcuideachtaí go léir, bídís ag feidhmiú sa bhaile nó ar bhonn trasteorann, a bheith i gcomhréir iomlán le caighdeáin idirnáisiúnta chearta an duine; ag athdhearbhú, de bhreis air sin, na tábhachta a bhaineann le freagracht shóisialta chorparáideach a chur chun cinn; ag cur béim ar an tábhacht a bhaineann le páirt cheannasach a bheith á glacadh ag fiontair Eorpacha i gcaighdeáin idirnáisiúnta a chur chun cinn maidir le cúrsaí gnó agus cearta an duine; ag meabhrú na freagrachta atá ar ghnólachtaí a áirithiú nach bhfuil baint ag a n-oibríochtaí agus a slabhraí soláthair le sáruithe ar chearta an duine, amhail saothar éigeantach agus saothar leanaí, sárú ar chearta daoine dúchasacha, grabáil talún, bagairtí agus ionsaithe ar chosantóirí chearta an duine, agus díghrádú comhshaoil;

51. ag cur béim ar an ngá atá le hionstraim cheangailteach idirnáisiúnta a bhunú chun gníomhaíochtaí corparáidí trasnáisiúnta agus cuideachtaí eile a rialú sa dlí idirnáisiúnta um chearta an duine; ag éileamh togra reachtach maidir le cearta an duine agus dícheall cuí i gcorparáidí chun drochíde in oibríochtaí domhanda cuideachtaí a chosc, agus chun rochtain ar leigheas breithiúnach a fheabhsú d'íospartaigh mí-iompair chorparáidigh; ag cur béim ar an tábhacht go ndéanfadh gach tír Prionsabail Threoracha na Náisiún Aontaithe maidir le Gnó agus Cearta an Duine a chur chun feidhme go hiomlán, agus á iarraidh ar na Ballstáit sin de AE nár ghlac pleananna gníomhaíochta náisiúnta go fóill maidir le cearta gnó é sin a dhéanamh a luaithe is féidir; ag moladh do AE agus dá Bhallstáit a bheith rannpháirteach ar bhealach cuiditheach in obair Mheitheal Idir-Rialtasach na Náisiún Aontaithe maidir le Corparáidí Trasnáisiúnta agus Fiontair Eile Ghnó i leith Chearta an Duine; ag meas gur céim riachtanach chun tosaigh é sin i gcur chun cinn agus i gcosaint chearta an duine;

52. ag tathant ar an gCoimisiún a áirithiú go mbeidh na tionscadail a fhaigheann tacaíocht ón mBanc Eorpach Infheistíochta (BEI) agus ón mBanc Eorpach Athfhoirgníochta agus Forbartha (BEAF) i gcomhréir le beartas agus gealltanais AE maidir le cearta an duine agus gur ann do shásraí cuntasachta do dhaoine aonair chun sáruithe a bhaineann le gníomhaíochtaí BEI agus BEAF a fhógairt go poiblí; ag meas go mbeadh tascfhórsa idirinstitiúideach de chuid AE maidir le gnó agus cearta an duine ina uirlis úsáideach bhreise; á iarraidh ar an earnáil phríobháideach, ar chuideachtaí airgeadais, árachais agus iompair go háirithe, a gcuid seirbhísí a sholáthar do ghníomhaithe daonnúla a bhfuil gníomhaíochtaí faoisimh ar bun acu, i gcomhréir iomlán le díolúintí daonnúla agus díolúintí dá bhforáiltear i reachtaíocht AE; ag cur in iúl gur díol sásaimh di gur bunaíodh Ombudsman Neamhspleách Cheanada um Fhiontar Freagrach;

53. ag cur in iúl gur mór aici córas tosaíochta GSP+ mar bhealach chun cur chun feidhme éifeachtach na 27 mbunchoinbhinsiún idirnáisiúnta maidir le cearta an duine agus caighdeáin saothair a spreagadh; ag aithint go gcuireann slabhraí luacha domhanda le bunchaighdeáin idirnáisiúnta oibre, chomhshaoil agus shóisialta a fheabhsú, agus gur deis iad i dtaca le dul chun cinn inbhuanaithe, go háirithe i dtíortha i mbéal forbartha, agus i dtíortha is mó a chuirtear i mbaol de dheasca athrú aeráide; ag cur i bhfios gur cheart do thíortha nach cuid de AE iad a thairbhíonn de chóras tosaíochta GSP+ dul chun cinn a léiriú maidir le gach gné de chearta an duine; ag tabhairt sí dá haire go bhféadfadh sásraí feabhsaithe agus éifeachtacha faireacháin cumas giarála na scéimeanna tosaíochta trádála a neartú mar fhreagairt do sháruithe ar chearta an duine; ag tacú le forálacha coinníollachta um chearta an duine a thabhairt isteach agus a chur chun feidhme i gcomhaontuithe idirnáisiúnta idir tíortha AE agus nach cuid de AE iad, lena n-áirítear i gcúrsaí trádála agus infheistíochta; á iarraidh ar an gCoimisiún faireachán a dhéanamh go córasach ar chur chun feidhme na bhforálacha sin chun a áirithiú go n-urramóidh na tíortha tairbhíocha iad, agus tuairisciú go tráthrialta don Pharlaimint maidir leis an urraim a thugann na tíortha comhpháirtíochta do chearta an duine;

Teicneolaíochtaí nua agus cearta an duine

54. ag cur béim ar an tábhacht a bhaineann le straitéis AE a leagan amach chun teicneolaíochtaí nua, amhail an intleacht shaorga, a chur chun tairbhe na ndaoine, agus aghaidh a thabhairt ar bhagairt fhéideartha na dteicneolaíochtaí nua ar chearta an duine, lena n-áirítear an mhífhaisnéis, an t-ollfhaireachas, an bhreagnuacht, an fhuathchaint, srianta stát-tionscanta agus mí-úsáid na hintleachta saorga; ag cur béim bhreise ar an mbagairt shonrach a d’fhéadfadh a bheith sna teicneolaíochtaí sin maidir le gníomhaíochtaí dlisteanacha a rialú, a shrianadh agus an bonn a bhaint díobh; ag cur béim ar a thábhachtaí atá sé an chothromaíocht cheart a bhaint amach idir cearta an duine, go háirithe an ceart chun príobháideachta agus cúinsí dlisteanacha eile amhail slándáil nó an comhrac i gcoinne na coireachta, na sceimhlitheoireachta agus an antoisceachais; ag cur a himní in iúl faoin úsáid mhéadaithe a bhaintear as teicneolaíochtaí dé-úsáide cibearfhaireachais áirithe i gcoinne gníomhaithe ar son chearta an duine, iriseoirí, céilí comhraic sa pholaitíocht agus dlíodóirí;

55. á iarraidh ar AE agus ar na Ballstáit dul i mbun idirphlé le rialtais tríú tíortha chun deireadh a chur le cleachtais agus le reachtaíocht cibearshlándála agus frithsceimhlitheoireachta atá diansmachtúil; ag meabhrú di an oibleagáid Iarscríbhinn I a ghabhann le Rialachán (CE) Uimh. 428/2009 ón gComhairle, ina liostaítear earraí dé-úsáide a bhfuil údarú ag teastáil ina leith, a thabhairt cothrom le dáta gach bliain; ag cur i dtreis an gá atá le comhar digiteach éifeachtach idir rialtais, an earnáil phríobháideach, an tsochaí shibhialta, an t-aos léinn agus an t-aos teicniúil, na comhpháirtithe sóisialta agus páirtithe leasmhara eile chun todhchaí dhigiteach a bheidh slán agus cuimsitheach a áirithiú do chách, i gcomhréir leis an reachtaíocht idirnáisiúnta um chearta an duine;

Imircigh agus dídeanaithe

56. ag cur i dtreis an gá práinneach atá ann dul i ngleic le bunchúiseanna na sreafaí imirce amhail cogaí, coinbhleachtaí, réimis fhorlámhacha, an ghéarleanúint, líonraí imirce neamhdhleathaí, gáinneáil ar dhaoine, an smuigleáil, an bhochtaineacht, an éagothroime eacnamaíoch agus an t-athrú aeráide, agus réitigh fhadtéarmacha a aimsiú atá bunaithe ar urraim a thabhairt do chearta an duine agus dínit; ag cur béim ar an ngá atá ann bealaí agus conairí dlíthiúla a chruthú le haghaidh na himirce, agus fillteacha deonacha a éascú, i gcás inar féidir, lena n-áirítear i gcomhréir le prionsabal an non-refoulement;

57. á iarraidh go dtabharfaí aghaidh ar ghné sheachtrach ghéarchéim na ndídeanaithe, lena n-áirítear trí réitigh inbhuanaithe ar choinbhleachtaí a aimsiú trí chomhar agus comhpháirtíochtaí a fhorbairt leis na tríú tíortha lena mbaineann; den tuairim gur bunchloch thábhachtach é chun comhar le tríú tíortha a fhorbairt dlí na ndídeanaithe agus an dlí idirnáisiúnta um chearta an duine a chomhlíonadh; ag cur i dtreis an gá atá le bearta dáiríre a dhéanamh, i gcomhréir leis na Comhshocruithe Domhanda maidir leis an Imirce agus Dídeanaithe, chun neamhthuilleamaí dídeanaithe a fheabhsú, chun rochtain ar réitigh tríú tíortha a leathnú, chun coinníollacha chearta an duine i mbainistiú imirce a fheabhsú, go háirithe i dtíortha tionscnaimh nó idirthurais, agus chun go bhféadfaí filleadh go sábháilte díniteach; á iarraidh ar AE agus ar a Bhallstáit a bheith go hiomlán trédhearcach faoi bheartais chomhair le tríú tíortha agus faoi leithdháileadh cistí ar thríú tíortha le haghaidh comhar i gcúrsaí imirce; ag meas go bhfuil sé tábhachtach nach ndéanfaí acmhainní le haghaidh forbartha agus comhair a atreorú óna gcuspóirí, agus nár cheart go gcuirfí chun leas na ndaoine atá freagrach as sáruithe ar chearta an duine iad; á iarraidh ar AE tacú le tionscnamh UNHCR chun deireadh a chur le cás daoine gan stát faoi 2024 laistigh agus lasmuigh de AE;

58. ag déanamh cáineadh ar bhásanna teifeach agus imirceach agus treascairtí ar chearta an duine a fhulaingíonn siad sa Mheánmhuir; ag déanamh cáineadh freisin ar na hionsaithe ar eagraíochtaí neamhrialtasacha a chuidíonn leis na daoine sin; á iarraidh ar AE agus ar a Bhallstáit cabhair dhaonnúil a mhéadú do dhaoine easáitithe; á iarraidh ar AE agus ar a Bhallstáit tacaíocht a thabhairt do phobail óstála dídeanaithe; ag éileamh nach mór cur chun feidhme na gComhshocruithe Domhanda maidir leis an Imirce agus Dídeanaithe a bheith i gcomhar le cur chun feidhme Chlár Oibre 2030 na Náisiún Aontaithe mar a leagtar amach sna spriocanna forbartha inbhuanaithe, chomh maith le hinfheistíocht mhéadaithe i dtíortha i mbéal forbartha;

 

59. ag cur i bhfios gur mórbhagairt ar chearta an duine iad an éigeandáil aeráide agus ollchailliúint na bithéagsúlachta; á iarraidh ar an gCoimisiún agus ar SEGS dul i mbun oibre ar straitéis de chuid AE maidir le comhshaol sláintiúil a chosaint trí oibriú go dlúth le tríú tíortha agus le heagraíochtaí idirnáisiúnta amhail UNHCR, a sheol comhstraitéis le déanaí le Clár Comhshaoil na Náisiún Aontaithe (UNEP); ag cur i dtreis go measann na Náisiúin Aontaithe go n-easáiteofar an iomad daoine de dheasca cúrsaí comhshaoil faoi 2050; ag meabhrú na n-oibleagáidí agus na bhfreagrachtaí atá ar stáit agus ar chomhlachtaí eile atá freagrach as éifeachtaí an athraithe aeráide a mhaolú agus an tionchar diúltach ar chearta an duine dá dheasca a chosc; ag cur in iúl gur díol sásaimh di na hiarrachtaí idirnáisiúnta lena spreagtar saincheisteanna comhshaoil, tubaistí nádúrtha agus an t-athrú aeráide a chomhtháthú le cearta an duine; á iarraidh ar AE a bheith rannpháirteach go gníomhach sa díospóireacht idirnáisiúnta ar chreat normatach féideartha chun ‘daoine easáitithe de dheasca cúrsaí comhshaoil agus aeráide’ a chosaint;

Tacaíochta don daonlathas

60. ag cur i bhfios gur cheart do AE leanúint de thacaíocht a thabhairt go gníomhach don iolrachas polaitiúil éifeachtach daonlathach in institiúidí um chearta an duine, sna meáin neamhspleácha, i bparlaimintí agus sa tsochaí shibhialta ina gcuid iarrachtaí chun an daonlathú a chur chun cinn, ar bhealach atá tuisceanach ó thaobh comhthéacs de, agus cúlra cultúrtha agus náisiúnta na dtríú tíortha lena mbaineann á gcur san áireamh chun an idirphlé agus an chomhpháirtíocht a neartú; ag meabhrú gur bunchloch próiseas daonlathaithe iad cearta an duine; ag cur in iúl gur mór aici rannpháirtíocht leanúnach na Dearlaice Eorpaí i gcomhair Daonlathais (EED) sna Balcáin Thiar agus i gcomharsanachtaí thoir agus theas an Aontais Eorpaigh chun an daonlathas agus urraim a thugtar do chearta agus saoirsí bunúsacha a chur chun cinn; ag meabhrú go bhféadfadh an taithí a fuarthas agus na ceachtanna a foghlaimíodh ón aistriú go dtí an daonlathas faoi chuimsiú an mhéadaithe agus na mbeartas comharsanachta rannchuidiú go dearfach leis na cleachtais is fearr a d’fhéadfaí a úsáid chun tacú le próisis eile daonlathaithe ar fud an domhain a shainaithint agus a chomhdhlúthú; ag meabhrú gurbh é méadú AE an uirlis ab éifeachtaí chun tacú leis an daonlathas, leis an smacht reachta agus le cearta an duine ar mhór-roinn na hEorpa, agus gur cheart, dá bhrí sin, go mbeadh rogha aontachais le AE oscailte do na tíortha atá toilteanach a bheith páirteach agus a bhfuil leasuithe curtha chun feidhme acu mar a shonraítear in Airteagal 49 de CAE; ag tathant ar AE súil ghéar a choinneáil ar chur chun feidhme na bhforálacha lena gcosnaítear cearta an duine agus cearta daoine ar de ghrúpaí mionlaigh iad le linn gach próiseas méadaithe;

61. ag cur in iúl gur údar sásaimh di na conclúidí ón gComhairle maidir leis an daonlathas an 14 Deireadh Fómhair 2019 mar thús le próiseas nuashonraithe agus neartaithe chur chuige AE maidir leis an daonlathas a neartú; ag cur i dtreis, ina leith sin, ról an oideachais maidir le cearta an duine agus leis an daonlathú mar uirlisí riachtanacha chun na luachanna sin a chomhdhlúthú laistigh agus lasmuigh de AE; ag cur i bhfios an tábhacht a bhaineann le rialacha sonracha maoinithe a ghlacadh maidir le cláir tacaíochta daonlathais de chuid AE agus nádúr na n-athruithe daonlathacha á chur san áireamh; ag cur i dtreis an gá atá le hinfheistiú in acmhainní leordhóthanacha chun cláir tacaíochta daonlathais agus tosaíochtaí beartais a chomhordú ar dhóigh níos fearr; ag tacú leis an iarracht trédhearcacht a áirithiú maidir le cabhair AE sa réimse sin; ag cur in iúl go bhfuil sí tiomanta do thrédhearcacht bhreise maidir le próisis dhaonlathacha a chur chun cinn, go háirithe i dtaca le feachtais pholaitiúla agus feachtais aon ábhair a bheith á maoiniú ag gníomhaithe éagsúla neamhstáit;

62 ag athdhearbhrú go bhfuil dearcadh dearfach aici ar thacaíocht leanúnach AE do phróisis toghcháin, agus ar an gcúnamh agus tacaíocht toghcháin do bhreathnóirí intíre a sholáthraíonn sí; ag cur in iúl gur ábhar sásaimh di, sa chomhthéacs sin, obair an Ghrúpa Tacaíochta Daonlathais agus Comhordaithe Toghchán de chuid na Parlaiminte agus go dtacaíonn sí léi; ag meabhrú na tábhachta a bhaineann le bearta leantacha cuí a dhéanamh ar thuarascálacha agus ar mholtaí na misean breathnóireachta toghcháin mar bhealach chun a dtionchar a fheabhsú agus tacaíocht AE do chaighdeáin dhaonlathacha a neartú sna tíortha lena mbaineann; ag cur i bhfios an gá atá le tacú leis an daonlathas ar fud thimthriall an toghcháin trí chláir fhadtéarmacha, sholúbtha lena léirítear nádúr an athraithe dhaonlathaigh; ag moladh go ndéanfaí obair leantach dhian ar chásanna sáruithe ar chearta an duine i gcoinne iarrthóirí le linn próisis toghcháin, go háirithe ina gcoinne siúd a bhaineann le grúpaí nó mionlaigh leochaileacha;

°

° °

63. á threorú dá hUachtarán an rún seo a chur ar aghaidh chuig an gComhairle, an Coimisiún, Leas-Uachtarán an Choimisiúin / Ardionadaí an Aontais do Ghnóthaí Eachtracha agus don Bheartas Slándála, Ionadaí Speisialta an Aontais Eorpaigh um Chearta an Duine, rialtais agus parlaimintí na mBallstát, Comhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, Ardrúnaí na Náisiún Aontaithe, an tUachtarán ar an 74ú seisiún de Chomhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe, Uachtarán Chomhairle na Náisiún Aontaithe um Chearta an Duine, Ard-Choimisinéir na Náisiún Aontaithe um Chearta an Duine agus Cinn Toscaireachta de chuid AE.