ΠΡΟΤΑΣΗ ΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ σχετικά με την προγραμματισμένη διάλυση των βασικών δομών για την καταπολέμηση της διαφθοράς στη Σλοβακία και τις επιπτώσεις της για το κράτος δικαίου

B9‑0062/2024

Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την προγραμματισμένη διάλυση των βασικών δομών για την καταπολέμηση της διαφθοράς στη Σλοβακία και τις επιπτώσεις της για το κράτος δικαίου

(2023/3021(RSP))

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,

– έχοντας υπόψη τα άρθρα 2, 4, 6, 7 και 10 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση,

– έχοντας υπόψη το άρθρο 325 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης,

– έχοντας υπόψη τα άρθρα 11, 12, 41 και 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,

– έχοντας υπόψη το ψήφισμά του της 28ης Μαρτίου 2019 σχετικά με την κατάσταση όσον αφορά το κράτος δικαίου και την καταπολέμηση της διαφθοράς στην ΕΕ, ιδίως στη Μάλτα και στη Σλοβακία[1],

– έχοντας υπόψη το ψήφισμά του της 19ης Απριλίου 2018 σχετικά με την προστασία των ερευνητών δημοσιογράφων στην Ευρώπη: η υπόθεση του Σλοβάκου δημοσιογράφου Ján Kuciak και της Martina Kušnírová[2],

– έχοντας υπόψη την ανακοίνωση της Επιτροπής, της 5ης Ιουλίου 2023, με τίτλο «Έκθεση του 2023 για το κράτος δικαίου – Η κατάσταση του κράτους δικαίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση» (COM(2022)0800),

– έχοντας υπόψη το άρθρο 132 παράγραφος 2 του Κανονισμού του,

A.  λαμβάνοντας υπόψη ότι τα τελευταία χρόνια η Σλοβακία έχει εντείνει τις προσπάθειές της για την καταπολέμηση της διαφθοράς υψηλού επιπέδου και του οργανωμένου εγκλήματος, με αρκετούς πρώην υψηλόβαθμους αξιωματούχους να κατηγορούνται για αδικήματα δωροδοκίας καθώς και να εκκρεμούν εις βάρος τους τελεσίδικες δικαστικές αποφάσεις· λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ειδική Εισαγγελία της Σλοβακίας, η οποία ξεκίνησε τις δραστηριότητές της την 1η Σεπτεμβρίου 2004, και η σλοβακική αστυνομία συνέβαλαν καθοριστικά στον χειρισμό υποθέσεων που σχετίζονται με διαφθορά και σοβαρά εγκλήματα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν την κατάχρηση κονδυλίων της ΕΕ·

B.  λαμβάνοντας υπόψη ότι ο μικρός αριθμός των υποθέσεων που ερευνούνταν και η έλλειψη αποτελεσματικού μηχανισμού για την καταπολέμηση της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος στη Σλοβακία ήταν οι βασικοί λόγοι για τη σύσταση του εν λόγω φορέα· λαμβάνοντας υπόψη ότι και σε αρκετά άλλα κράτη μέλη λειτουργούν παρόμοιοι εξειδικευμένοι φορείς, συμπεριλαμβανομένης της πρόσφατα συσταθείσας Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας σε επίπεδο ΕΕ, την οποία η Σλοβακία ενέκρινε στο Συμβούλιο·

C.  λαμβάνοντας υπόψη ότι η νέα κυβέρνηση, ήδη από την αρχή της θητείας της, αποφάσισε να διαλύσει την Ειδική Εισαγγελία και να μειώσει τις ποινικές κυρώσεις για σοβαρά εγκλήματα, όπως η διαφθορά και τα περιβαλλοντικά εγκλήματα, τροποποιώντας τον ποινικό κώδικα μέσω ταχείας νομοθετικής διαδικασίας·

D.  λαμβάνοντας υπόψη ότι η ταχεία διαδικασία που ακολουθείται δεν επιτρέπει να υπάρχει ουσιαστικός δημόσιος διάλογος ή να ακολουθείται η δέουσα δημοκρατική διαδικασία· λαμβάνοντας υπόψη ότι περισσότεροι από 20 000 πολίτες κατέβηκαν επανειλημμένα στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν κατά της αμφιλεγόμενης πρότασης· λαμβάνοντας υπόψη ότι περισσότεροι από 100 000 πολίτες έχουν συνυπογράψει δύο αιτήματα κατά των κυβερνητικών προτάσεων και της ταχείας νομοθετικής διαδικασίας· λαμβάνοντας υπόψη ότι η Πρόεδρος της Σλοβακίας έχει εκφράσει τη βαθιά της ανησυχία όσον αφορά την πρόταση και την ταχεία νομοθετική διαδικασία και έχει δηλώσει ότι θα ασκήσει βέτο στον νόμο· λαμβάνοντας υπόψη ότι, στην έκθεση του 2023 για το κράτος δικαίου, η Επιτροπή συνέστησε στη Σλοβακία να διασφαλίσει την αποτελεσματική δημόσια διαβούλευση και τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών στη νομοθετική διαδικασία·

E.  λαμβάνοντας υπόψη ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της ταχείας νομοθετικής διαδικασίας, η σλοβακική κυβέρνηση αρνήθηκε να λάβει υπόψη την ανάλυση εμπειρογνωμόνων και τις γνώμες της κοινωνίας των πολιτών και της Επιτροπής, συμπεριλαμβανομένων των έντονων ανησυχιών που εκφράστηκαν σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι προτεινόμενες αλλαγές θα υπονόμευαν την καταπολέμηση της διαφθοράς·

F.  λαμβάνοντας υπόψη ότι, παράλληλα, ο Υπουργός Εσωτερικών της χώρας έχει προβεί σε σημαντικές αλλαγές προσωπικού και έχει ανακοινώσει σημαντικές διαρθρωτικές και οργανωτικές αλλαγές στη σλοβακική αστυνομία και σε άλλους ανεξάρτητους δημοκρατικούς θεσμούς, μεταξύ άλλων όσον αφορά τους ανακριτές που ασχολούνται με σοβαρές ποινικές υποθέσεις και υποθέσεις διαφθοράς υψηλού επιπέδου στην Εθνική Υπηρεσία Δίωξης του Ποινικού Δικαστηρίου της Σλοβακίας, γεγονός που εγείρει αμφιβολίες σχετικά με τα κίνητρα για τις αλλαγές αυτές· λαμβάνοντας υπόψη ότι η σλοβακική κυβέρνηση αντικατέστησε μέλη του Δικαστικού Συμβουλίου της Σλοβακικής Δημοκρατίας πριν από τη λήξη της θητείας τους χωρίς να το αιτιολογήσει δεόντως·

G.  λαμβάνοντας υπόψη ότι η σλοβακική κυβέρνηση έχει προτείνει στο Κοινοβούλιο νομοθεσία που αν ψηφιστεί θα εξαλείψει την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος για τους αστυνομικούς, θα υπονομεύσει την ελευθερία της έκφρασης και θα περιορίσει τα δικαιώματα όλων των πολιτών στη Σλοβακία λόγω της εισαγωγής αυθαίρετης, υποκειμενικής αξιολόγησης, η οποία αντιβαίνει στις αρχές της οδηγίας της ΕΕ για τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος[3]·

H.  λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO) δήλωσε στις 18 Δεκεμβρίου 2023 ότι ορισμένες νομοθετικές τροποποιήσεις που πρότεινε η σλοβακική κυβέρνηση σχετικά με τα βασικά νομικά και εισαγγελικά πλαίσια θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την αποτελεσματική προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και το πλαίσιό της για την καταπολέμηση της διαφθοράς, ενώ δεν θα διασφαλιζόταν πλέον ότι τα αδικήματα κατά του προϋπολογισμού της ΕΕ τιμωρούνται με αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές ποινικές κυρώσεις στη Σλοβακία· λαμβάνοντας υπόψη ότι η διάλυση της Ειδικής Εισαγγελίας της Σλοβακίας θα μπορούσε να υπονομεύσει τη συνεργασία και τον συντονισμό με την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, τον Οργανισμό της ΕΕ για τη Συνεργασία στον Τομέα της Ποινικής Δικαιοσύνης και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης·

I.  λαμβάνοντας υπόψη ότι ο πρωθυπουργός της Σλοβακίας συχνά καταφεύγει σε διχαστικές δηλώσεις για να πολώσει τη σλοβακική κοινωνία· λαμβάνοντας υπόψη ότι η ανταλλαγή απόψεων με σεβασμό μεταξύ των πολιτικών ηγετών και όλων των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των φοιτητών, είναι απαραίτητη για την υγιή λειτουργία της δημοκρατίας·

J.  λαμβάνοντας υπόψη ότι, στο παρελθόν, οι δημόσιες επιθέσεις πολιτικών στη Σλοβακία κατά δημοσιογράφων, εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών και ευάλωτων ομάδων έχουν δημιουργήσει ένα ανεκτικό περιβάλλον για τη ρητορική μίσους, στο οποίο έχουν διαπραχθεί σοβαρά βίαια εγκλήματα, συμπεριλαμβανομένων των δολοφονιών των Ján Kuciak και Martina Kušnírová· λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Ján Kuciak ειδικευόταν στην έρευνα και την αποκάλυψη περιστατικών φοροδιαφυγής μεγάλης κλίμακας, φορολογικής απάτης, διαφθοράς και νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, ενώ ερευνούσε αρκετούς επιχειρηματίες που διατηρούσαν υψηλές πολιτικές διασυνδέσεις· λαμβάνοντας υπόψη ότι η δολοφονία των Ján Kuciak και Martina Kušnírová είναι μία από τις πιο περίπλοκες υποθέσεις τις οποίες ερευνά και έχει τη συνολική εποπτεία η Ειδική Εισαγγελία· λαμβάνοντας υπόψη ότι, σε περίπτωση διάλυσης της Ειδικής Εισαγγελίας, υπάρχει κίνδυνος να διαβιβαστεί ο φάκελος σε νέο εισαγγελέα·

1. εκφράζει τη βαθιά ανησυχία του για την αδικαιολόγητη ταχεία νομοθετική διαδικασία που ακολουθεί η σλοβακική κυβέρνηση, ιδίως όσον αφορά τις προτεινόμενες τροποποιήσεις του ποινικού κώδικα και τη διάλυση της Ειδικής Εισαγγελίας, γεγονός που αποτελεί απειλή την ακεραιότητα των δικαστικών διαδικασιών, υπονομεύει την καταπολέμηση της απάτης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και θέτει σε κίνδυνο την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ και του φυσικού περιβάλλοντος στη Σλοβακία· καλεί τη σλοβακική κυβέρνηση να επανεξετάσει τις τροποποιήσεις αυτές υπό το πρίσμα των πιθανών συνεπειών τους για το κράτος δικαίου, τα οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ και το πλαίσιο της ΕΕ για την καταπολέμηση της διαφθοράς· καλεί τη σλοβακική κυβέρνηση να σεβαστεί τις δεσμευτικές αρχές της οδηγίας της ΕΕ για τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος και να επανεξετάσει τις προτεινόμενες αλλαγές στην προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος στη Σλοβακία· εκφράζει ιδιαίτερη ανησυχία για το γεγονός ότι οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος χάνουν αναδρομικά την προστασία τους, με αποτέλεσμα την έλλειψη ασφάλειας δικαίου· σημειώνει ότι η σλοβακική υπηρεσία προστασίας μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος έχει επισημάνει τα ζητήματα αυτά στην Επιτροπή·
2. υπενθυμίζει ότι κάθε ποινική μεταρρύθμιση πρέπει να περιέχει επαρκείς και κατάλληλες εγγυήσεις για τη διασφάλιση της συνέχισης και της αποτελεσματικότητας των νέων και εν εξελίξει ποινικών υποθέσεων, ιδίως εκείνες που αφορούν τη διαφθορά υψηλού επιπέδου, καθώς και για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και της αυτονομίας της εισαγγελικής υπηρεσίας σύμφωνα με τις συστάσεις της Επιτροπής σε διαδοχικές εκθέσεις για το κράτος δικαίου· εκφράζει την ανησυχία του για το γεγονός ότι η εκ νέου ανάθεση των υποθέσεων της Ειδικής Εισαγγελίας μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές καθυστερήσεις ενώ ορισμένες υποθέσεις ενδέχεται να μην εκδικαστούν καν λόγω της παραγραφής των αδικημάτων· παροτρύνει την κυβέρνηση να ανταποκριθεί στο μακροχρόνιο αίτημα για τροποποίηση της παραγράφου 363 του σλοβακικού ποινικού δικονομικού δικαίου και να εισαγάγει τη δυνατότητα προσβολής απόφασης του Γενικού Εισαγγελέα για μη άσκηση δίωξης και άλλων μέτρων ή διασφαλίσεων για την πρόληψη της κατάχρησης αυτής της διάταξης·
3. τονίζει την ανάγκη για μια διεξοδική δημόσια διαδικασία που θα λαμβάνει υπόψη τις γνώμες εμπειρογνωμόνων και σχετικών θεσμικών οργάνων, όπως η Επιτροπή της Βενετίας, και θα περιλαμβάνει επαρκείς διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη και δημόσιες διαβουλεύσεις σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο σχετικά με τυχόν αλλαγές στον ισχύοντα ποινικό κώδικα και τις δομές που είναι επιφορτισμένες με τη διερεύνηση και τη δίωξη σοβαρών εγκλημάτων, συμπεριλαμβανομένων των υποθέσεων διαφθοράς στη Σλοβακία·
4. ζητεί περισσότερους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους για υποθέσεις διαφθοράς και καλύτερο συντονισμό μεταξύ των ανακριτών και των εισαγγελέων, σύμφωνα με τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, για την αποτελεσματικότερη διερεύνηση εγκλημάτων που σχετίζονται με τη διαφθορά·
5. καλεί την Επιτροπή να παρακολουθεί στενά και να παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις εξελίξεις αυτές, λαμβάνοντας τα αναγκαία μέτρα για τη διασφάλιση του κράτους δικαίου και της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, ιδίως όσον αφορά υποθέσεις διαφθοράς υψηλού επιπέδου, καθώς και για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ·
6. αναγνωρίζει και υποστηρίζει τον σημαντικό ρόλο και τη συμμετοχή των πολιτών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) στην προστασία και την προώθηση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου· ζητεί τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών στη νομοθετική διαδικασία, ιδίως σε σχέση με τη χρήση ταχειών διαδικασιών·
7. αποτίει φόρο τιμής στον Ján Kuciak έξι χρόνια μετά τη δολοφονία του και στο ουσιαστικό έργο του ως ερευνητή δημοσιογράφου· καλεί τις σλοβακικές αρχές να διασφαλίσουν την απονομή δικαιοσύνης·
8. παροτρύνει όλους τους πολιτικούς ηγέτες να συνεργαστούν εποικοδομητικά και με σεβασμό προς τους πολίτες, προασπίζοντας τις αρχές του δημοκρατικού διαλόγου και σεβόμενοι τους δημόσιους θεσμούς, το κράτος δικαίου και την ακαδημαϊκή ελευθερία· καλεί, ως εκ τούτου, τους κυβερνητικούς αξιωματούχους να απέχουν από λεκτικές επιθέσεις κατά ατόμων, δημοσιογράφων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών· υπογραμμίζει το καθήκον των δημόσιων και κυβερνητικών αξιωματούχων να υπηρετούν όλους τους πολίτες, ιδίως σε μια χώρα με ιστορικό εγκλημάτων μίσους και όπου έχει δολοφονηθεί δημοσιογράφος·
9. καταδικάζει τις ανάρμοστες και ασυνείδητες δηλώσεις του πρωθυπουργού, μεταξύ άλλων κατά φοιτητή που συμμετείχε σε πρωτοβουλία για την προώθηση ακαδημαϊκής ανταλλαγής απόψεων σχετικά με την κατάσταση του κράτους δικαίου στη Σλοβακία· καλεί τους κυβερνητικούς αξιωματούχους να μην αμφισβητούν τη νομιμότητα των δικαστικών αποφάσεων· εκφράζει την έντονη ανησυχία του για τα σχέδια που ανακοινώθηκαν για τη θέσπιση νομοθεσίας που θα υπονόμευε τον χώρο της κοινωνίας των πολιτών, μεταξύ άλλων περιορίζοντας το έργο των ΜΚΟ και στιγματίζοντας οργανώσεις που λαμβάνουν ξένη χρηματοδότηση·
10. προειδοποιεί για κάθε πολιτική παρέμβαση στη συντακτική ανεξαρτησία και τη δημοσιογραφική ακεραιότητα· σημειώνει με ανησυχία τη σχεδιαζόμενη αναδιάρθρωση του ραδιοφωνικού και τηλεοπτικού σταθμού της Σλοβακίας, του βασικού δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα της χώρας· υπογραμμίζει τη σημασία της διατήρησης των ελεύθερων και ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης ως ακρογωνιαίου λίθου μιας δημοκρατικής κοινωνίας·
11. αποδοκιμάζει την απόφαση του πρωθυπουργού και αρκετών κυβερνητικών αξιωματούχων να σταματήσουν την επικοινωνία με βασικά μέσα ενημέρωσης, αναγνωρίζοντας ότι αυτό αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στο δικαίωμα του λαού να ενημερώνεται σχετικά με το έργο της κυβέρνησης· τονίζει ότι οι ενέργειες αυτές περιορίζουν την ελευθερία και τη διαφάνεια των μέσων ενημέρωσης και συμβάλλουν στη διάδοση της παραπληροφόρησης με απώτερο σκοπό τη χειραγώγηση του κοινού·
12. καλεί τη σλοβακική κυβέρνηση να τηρήσει την αρχή της καλόπιστης συνεργασίας με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ·
13. αναθέτει στην Πρόεδρό του να διαβιβάσει το παρόν ψήφισμα στο Συμβούλιο, στην Επιτροπή, στον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία.