Το Ταμείο Αλληλεγγύης
Το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιτρέπει στην ΕΕ να υποστηρίξει χρηματοδοτικά ένα κράτος μέλος, μια χώρα υπό ενταξιακές διαπραγματεύσεις ή μια περιφέρεια σε περιπτώσεις σοβαρών φυσικών καταστροφών.
Νομική βάση
Το άρθρο 175, τρίτο εδάφιο και το άρθρο 212 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), καθώς και ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2012/2002 του Συμβουλίου για την ίδρυση του Ταμείου Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και ο κανονισμοί (ΕΕ) αριθ. 661/2014 και (ΕΕ) 2020/461 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που τροποποιούν τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 2012/2002 του Συμβουλίου για την ίδρυση του Ταμείου Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στόχοι
Το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρέχει στην ΕΕ τη δυνατότητα να συνδράμει με τρόπο αλληλέγγυο και αποτελεσματικό τις προσπάθειες ενός κράτους μέλους ή μίας υπό χώρας υπό ενταξιακές διαπραγματεύσεις για αποκατάσταση των ζημιών που προκλήθηκαν από μια μείζονα φυσική καταστροφή ή μια σοβαρή κατάσταση έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας.
Το Ταμείο Αλληλεγγύης δεν αποτελεί εργαλείο ταχείας αντίδρασης σε συγκεκριμένες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ή φυσικές καταστροφές. Αυτός είναι ο ρόλος του Αποθεματικού Επείγουσας Βοήθειας.
Το Ταμείο Αλληλεγγύης είναι το κύριο μέσο της ΕΕ για τη στήριξη της ανάκαμψης από φυσικές καταστροφές και αποτελεί έκφραση της αλληλεγγύης της ΕΕ. Επιτρέπει στην ΕΕ να παρέχει αποτελεσματική στήριξη σε κράτος μέλος της ΕΕ (ή σε υποψήφια χώρα) για να το βοηθήσει να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις μιας μείζονος φυσικής καταστροφής, όπως πλημμύρα, δασική πυρκαγιά, σεισμό, καταιγίδα ή ξηρασία. Από το 2020 το Ταμείο Αλληλεγγύης έχει επίσης καλύψει σοβαρές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας, όπως η πανδημία COVID-19. Λόγω της αυξανόμενης συχνότητας και σοβαρότητας ακραίων καιρικών φαινομένων και φυσικών καταστροφών που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, η σημασία του Ταμείου Αλληλεγγύης αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο.
Προϋπολογισμός
Το Ταμείο Αλληλεγγύης ιδρύθηκε το 2002 ως απάντηση στις σοβαρές πλημμύρες που έπληξαν την κεντρική Ευρώπη κατά το θέρος εκείνου του έτους. Έκτοτε, έχει παράσχει στήριξη σε περισσότερες από 130 περιπτώσεις. Μέχρι στιγμής, 24 κράτη μέλη (συν το Ηνωμένο Βασίλειο) και τρεις υποψήφιες χώρες (Αλβανία, Μαυροβούνιο και Σερβία) έχουν λάβει στήριξη από το Ταμείο Αλληλεγγύης, ενώ έχουν καταβληθεί συνολικά πάνω από 8,2 δισ. ευρώ.
Από το 2021 το Ταμείο Αλληλεγγύης και το Αποθεματικό Επείγουσας Βοήθειας χρηματοδοτούνται ως ένα μέσο, το λεγόμενο Αποθεματικό Αλληλεγγύης και Επείγουσας Βοήθειας (SEAR). Ο μέγιστος ετήσιος προϋπολογισμός για το SEAR ανέρχεται σε 1,2 δισ. ευρώ (σε τιμές 2018).
Τον Φεβρουάριο του 2024 αναθεωρήθηκε το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027, παρέχοντας πρόσθετη χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση νέων και αναδυόμενων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ΕΕ. Στο πλαίσιο της αναθεώρησης αυτής, ο μέγιστος ετήσιος προϋπολογισμός για το SEAR θα αυξηθεί κατά 1,5 δισ. ευρώ. Η αύξηση αυτή αποσκοπεί στην ενίσχυση της ικανότητας της ΕΕ να αντιμετωπίζει κρίσεις και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.
Υλοποίηση
Η παρέμβαση του Ταμείου Αλληλεγγύης παίρνει τη μορφή επιδότησης που συμπληρώνει τις δημόσιες δαπάνες του δικαιούχου κράτους και έχει ως σκοπό να χρηματοδοτήσει ουσιώδη μέτρα έκτακτης ανάγκης και ανάκαμψης για την αποκατάσταση ζημιών οι οποίες, κατ' αρχήν, δεν είναι ασφαλίσιμες. Επείγοντα μέτρα επιλέξιμα για χρηματοδότηση είναι:
- η άμεση αποκατάσταση της λειτουργίας των υποδομών και των εγκαταστάσεών τους στους τομείς της ενέργειας, του πόσιμου ύδατος, της αποχέτευσης, των τηλεπικοινωνιών, των μεταφορών, της υγείας και της εκπαίδευσης·
- η παροχή προσωρινής στέγασης και η χρηματοδότηση των υπηρεσιών διάσωσης, με σκοπό να καλυφθούν οι ανάγκες του πληθυσμού που έχει πληγεί·
- η άμεση διασφάλιση των υποδομών πρόληψης και η προστασία των τόπων πολιτιστικής κληρονομιάς·
- ο καθαρισμός των πληγεισών περιοχών, συμπεριλαμβανομένων των φυσικών ζωνών·
- η άμεση βοήθεια, συμπεριλαμβανομένης της ιατρικής βοήθειας, στον πληθυσμό που έχει πληγεί από σοβαρή κατάσταση έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας και η προστασία του πληθυσμού από τον κίνδυνο να πληγεί.
Η ΕΕ μπορεί να χορηγήσει χρηματοδοτική ενίσχυση σε οποιοδήποτε κράτος μέλος ή υποψήφια χώρα την ζητήσει μετά από μείζονα φυσική καταστροφή. Η πληγείσα χώρα πρέπει να υποβάλει την αίτησή της εντός 12 εβδομάδων από την καταστροφή. Στη συνέχεια, η Επιτροπή αξιολογεί την αίτηση και προτείνει ποσό χρηματοδοτικής συνδρομής.
Η διαδικασία χορήγησης επιδότησης, που ακολουθείται από δημοσιονομική διαδικασία (έγκριση από το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο), μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες. Μόλις διατεθούν οι πιστώσεις, η Επιτροπή συνάπτει συμφωνία με το δικαιούχο κράτος και παρέχει την επιδότηση.
Κατά τη μεταρρύθμιση του 2014 εισήχθη η δυνατότητα των κρατών μελών να ζητούν προκαταβολικές πληρωμές, η χορήγηση των οποίων αποφασίζεται από την Επιτροπή, εάν είναι διαθέσιμοι επαρκείς πόροι. Το ανώτατο ποσό της προκαταβολής είναι 25% του προβλεπόμενου συνολικού ποσού της χρηματοδοτικής συνεισφοράς του Ταμείου Αλληλεγγύης και το ανώτερο ποσό ανέρχεται στα 100 εκατ. ευρώ.
Το δικαιούχο κράτος είναι αρμόδιο για τη χρησιμοποίηση του ποσού καθώς και για τον έλεγχο του τρόπου με τον οποίο αυτό δαπανάται. Μέτρα επείγουσας ανάγκης μπορούν να χρηματοδοτηθούν αναδρομικά ώστε να καλύπτουν δράσεις από την πρώτη ημέρα της καταστροφής.
Δεν είναι δυνατή η διπλή χρηματοδότηση μέτρων, και είναι ευθύνη του δικαιούχου κράτους μέλους να εξασφαλίσει ότι οι δαπάνες που καλύπτονται από το Ταμείο Αλληλεγγύης δεν καλύπτονται από άλλα ενωσιακά χρηματοδοτικά μέσα (και ιδίως μέσα συνοχής, της γεωργικής ή αλιευτικής πολιτικής).
Η επιδότηση πρέπει να χρησιμοποιείται εντός 18 μηνών από την ημερομηνία χορήγησής της. Το δικαιούχο κράτος πρέπει να επιστρέψει το μέρος της επιχορήγησης το οποίο ενδεχομένως δεν χρησιμοποιήθηκε. Έξι μήνες μετά την εκπνοή της 18μηνης προθεσμίας, πρέπει να υποβάλει στην Επιτροπή έκθεση εκτέλεσης. Το εν λόγω έγγραφο θα πρέπει να παρέχει λεπτομέρειες όσον αφορά τις δαπάνες οι οποίες είναι επιλέξιμες για ενίσχυση από το Ταμείο Αλληλεγγύης καθώς και κάθε άλλη πηγή χρηματοδότησης, συμπεριλαμβανομένων των ασφαλιστικών διακανονισμών και των αποζημιώσεων που ελήφθησαν από τρίτους. Θα πρέπει επίσης να καθορίζει τα προληπτικά μέτρα που λαμβάνονται ή προτείνονται, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων για τον σκοπό αυτό· την εμπειρία που αποκτήθηκε από την καταστροφή ή την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, την κατάσταση εφαρμογής της σχετικής νομοθεσίας της ΕΕ για την πρόληψη και τη διαχείριση των κινδύνων καταστροφών· και κάθε άλλη σχετική πληροφορία σχετικά με τα μέτρα πρόληψης και μετριασμού που έχουν ληφθεί.
Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Στο ψήφισμά του της 15ης Ιανουαρίου 2013 σχετικά με την υλοποίηση και εφαρμογή του Ταμείου Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Κοινοβούλιο υπογράμμισε τη σημασία του Ταμείου Αλληλεγγύης, κύριου οργάνου που επιτρέπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση να αντιδρά σε σοβαρές καταστροφές. Ταυτόχρονα, επέκρινε τον απαράδεκτα μακρό χρόνο που χρειάζεται για να παρασχεθεί βοήθεια σε περιφέρειες ή κράτη μέλη που έχουν πληγεί, και ζήτησε να μειωθούν αυτές οι καθυστερήσεις, με απλούστευση των σχετικών διαδικασιών και επιτρέποντας την πραγματοποίηση προκαταβολικών πληρωμών, στοιχεία που υιοθετήθηκαν στη νέα νομοθετική πρόταση του Ιουλίου 2013. Η πρόταση της Επιτροπής ενσωμάτωνε επίσης και άλλες συστάσεις του Κοινοβουλίου, όπως τον σαφέστερο και ακριβέστερο ορισμό της έννοιας των καταστροφών και του πεδίου παρέμβασης.
Στο ψήφισμά του της 1ης Δεκεμβρίου 2016 σχετικά με το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης: αξιολόγηση, το Κοινοβούλιο τονίζει «τη σημασία της αναθεώρησης του 2014, με την οποία κατέστη δυνατή η αντιμετώπιση του αδιεξόδου στο Συμβούλιο, και αποτελούσε καθυστερημένη αντίδραση στις επανειλημμένες εκκλήσεις του Κοινοβουλίου για καλύτερη δυνατότητα ανταπόκρισης και αποτελεσματικότητα της βοήθειας προκειμένου να διασφαλισθεί ταχεία και διαφανής ανταπόκριση και παροχή συνδρομής προς τους πολίτες που έχουν πληγεί από μείζονες φυσικές καταστροφές».
Στο ψήφισμά του της 18ης Μαΐου 2021 σχετικά με την επανεξέταση του Ταμείου Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Κοινοβούλιο κάλεσε την Επιτροπή, στο πλαίσιο μιας μελλοντικής μεταρρύθμισης:
- να συνεχίσει τις εργασίες της για να απλοποιηθεί και να επιταχυνθεί η διαδικασία υποβολής αιτήσεων για τα κράτη μέλη, προκειμένου να εξασφαλιστεί ταχύτερη αντίδραση σε καταστροφές και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης·
- να λαμβάνει καλύτερα υπόψη τις καταστροφές σε περιφερειακή κλίμακα·
- να αξιολογήσει τις συγκεκριμένες επιπτώσεις της ξηρασίας και να τις εξετάσει στον μελλοντικό κανονισμό·
- να εστιάσει, στο μέτρο του δυνατού, στις περιοχές που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο σοβαρών ή περιφερειακών φυσικών καταστροφών ή σοβαρών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας, ιδίως στις εξόχως απόκεντρες περιοχές, στα νησιά, στις ορεινές περιοχές και στις περιοχές που είναι επιρρεπείς σε έντονη σεισμική ή ηφαιστειακή δραστηριότητα ή μελλοντικές κρίσεις στον τομέα της δημόσιας υγείας·
- να ενισχύσει και να απλουστεύσει τις συνέργειες μεταξύ του Ταμείου Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ταμείων της ευρωπαϊκής πολιτικής συνοχής, καθώς και του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της Ένωσης (ένα εργαλείο που αποσκοπεί στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών και 10 χωρών εκτός ΕΕ στον τομέα της πολιτικής προστασίας, με σκοπό τη βελτίωση της πρόληψης, της ετοιμότητας και της αντιμετώπισης καταστροφών)·
- να λάβει περισσότερο υπόψη τις πιο πρόσφατες αρχές πρόληψης κινδύνων κατά τον καθορισμό της επιλεξιμότητας των έργων και να ενσωματώσει την αρχή «καλύτερη αποκατάσταση» στον κανονισμό·
- να υποχρεώσει τα δικαιούχα κράτη να ενημερώνουν τους πολίτες σχετικά με τη χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ.
Το Κοινοβούλιο πιστεύει ότι η επαναξιολόγηση του προϋπολογισμού του Ταμείου Αλληλεγγύης της ΕΕ ενδέχεται να είναι αναγκαία στο μέλλον, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο προϋπολογισμός είναι αρκετά μεγάλος για την αποτελεσματική αντιμετώπιση σοβαρών και περιφερειακών φυσικών καταστροφών και σοβαρών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας.
Η ανάγκη για επανεξέταση του Ταμείου Αλληλεγγύης αποτυπώνεται επίσης στο ψήφισμα της 7ης Ιουνίου 2022 σχετικά με τις νήσους της ΕΕ και την πολιτική συνοχής: τρέχουσα κατάσταση και μελλοντικές προκλήσεις. Το Κοινοβούλιο ζητά καλύτερη αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι νήσοι της ΕΕ και υπογραμμίζει την ανάγκη βελτίωσης του Ταμείου Αλληλεγγύης προκειμένου να προσαρμοστεί σε απειλές όπως οι φυσικές καταστροφές ή οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το θέμα αυτό, επισκεφθείτε τον ιστότοπο της Επιτροπής Περιφερειακής Ανάπτυξης.
Kelly Schwarz