An tsláinte agus an tsábháilteacht ag an obair
Ó bhí na 1980idí ann, is ábhar mór imní don Aontas é feabhas a chur ar an tsláinte agus an sábháilteacht ag an obair. Le reachtaíocht ar an leibhéal Eorpach, leagtar síos íoschaighdeáin do chosaint oibrithe, agus cuireadh ar chumas na mBallstát bearta níos déine a choinneáil nó a thabhairt isteach. Is cuid lárnach de Phlean Gníomhaíochta um Cholún Eorpach na gCeart Sóisialta í an tsláinte agus an tsábháilteacht ag an obair.
Bunús dlí
Airteagail 91, 114, 115, 151, 153 agus 352 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh (CFAE).
Cuspóirí
Ar bhonn Airteagal 153 CFAE, is féidir le AE reachtaíocht (treoracha) a ghlacadh i réimse na sláinte agus na sábháilteachta ag an obair, chun tacú le gníomhaíochtaí na mBallstát agus chun iad a chomhlánú. Le reachtaíocht ar leibhéal AE, leagtar síos íoscheanglais lena gcuirtear ar chumas na mBallstát leibhéal níos airde cosanta a thabhairt isteach ar an leibhéal náisiúnta más mian leo. Foráiltear sa Chonradh freisin nach mór do na treoracha arna nglacadh gan bacainní riaracháin, airgeadais nó dlíthiúla a fhorchur lena gcuirfí srian ar fhiontair bheaga agus mheánmhéide (FBManna) a bhunú agus a fhorbairt.
A bhfuil bainte amach
A. Forbairt institiúideach
Faoi choimirce an Chomhphobail Eorpaigh do Ghual agus Cruach, rinneadh cláir thaighde éagsúla i réimse na sábháilteachta agus na sláinte ceirde (OSH). Tháinig an gá a bhí le cur chuige domhanda maidir leis an gceist chun soiléireachta le bunú Chomhphobal Eacnamaíochta na hEorpa (CEE) in 1957. Bunaíodh an Coiste Comhairleach um Shábháilteacht, Sláinteachas agus Cosaint Sláinte ar an Láthair Oibre in 1974 chun cuidiú leis an gCoimisiún. Bhí gá le híoscheanglais i dtaca le OSH chun margadh aonair an Aontais a thabhairt i gcrích, mar sin glacadh roinnt treoracha, lena n-áirítear treoracha maidir le luaidhe mhiotalach, aispeist agus torann.
1. An Ionstraim Eorpach Aonair
Nuair a glacadh an Ionstraim Eorpach Aonair in 1987, tugadh sláinte agus sábháilteacht ag an obair isteach i gConradh CEE den chéad uair in Airteagal lenar leagadh síos íoscheanglais agus lenar cuireadh ar chumas na Comhairle treoracha maidir le sláinte agus sábháilteacht cheirde a ghlacadh trí thromlach cáilithe. Is iad na haidhmeanna a bhí i gceist ná: sláinte agus sábháilteacht na n-oibrithe ag an obair a fheabhsú; dálaí a chomhchuibhiú sa timpeallacht oibre; ‘dumpáil shóisialta’ a chosc; agus cosc a chur ar chuideachtaí bogadh chuig limistéir le leibhéal cosanta níos ísle chun buntáiste iomaíoch a fháil.
2. Conradh Amstardam (1997)
Neartaigh Conradh Amstardam stádas na saincheisteanna fostaíochta tríd an teideal maidir le fostaíocht agus an Comhaontú Sóisialta a thabhairt isteach. Den chéad uair, trí bhíthin an nós imeachta comhchinnteoireachta ghlac an Pharlaimint agus an Chomhairle araon treoracha lenar leagadh amach íoscheanglais i réimse na sláinte agus na sábháilteachta ag an obair agus i réimse na ndálaí oibre.
3. Rannchuidiú Chonradh Liospóin (2007)
Tá ‘clásal sóisialta’ i gConradh Liospóin faoinar gá ceanglais shóisialta a chur i gcuntas i mbeartais AE. Le teacht i bhfeidhm Chonradh Liospóin, rinneadh an Chairt um Chearta Bunúsacha an Aontais Eorpaigh ceangailteach ó thaobh an dlí de do na Ballstáit nuair a chuireann siad dlí AE i bhfeidhm.
4. Colún Eorpach na gCeart Sóisialta (2017)
Le Colún Eorpach na gCeart Sóisialta (CECS), leagtar amach 20 ceart agus prionsabal, lena n-áirítear an ceart chun dálaí oibre lena n-urramaítear sláinte, sábháilteacht agus dínit oibrithe, ar ceart é a chumhdaítear in Airteagal 31 den Chairt um Chearta Bunúsacha. De réir phrionsabal 10 de CECS, tá an ceart ag oibrithe ardleibhéal cosanta dá sláinte agus dá sábháilteacht ag an obair a fháil, chomh maith leis an gceart maidir le timpeallacht oibre atá oiriúnaithe dá riachtanais ghairmiúla agus a chuireann ar a gcumas fad a chur lena rannpháirtíocht i margadh an tsaothair. Cé nach bhfuil Colún Eorpach na gCeart Sóisialta ceangailteach ó thaobh dlí de ann féin, is pacáiste é de bhearta reachtacha agus dlí bhoig, a bhfuil sé mar aidhm leo cóineasú aníos san Aontas a chur chun cinn.
B. Garspriocanna
1. Treoir Réime 89/391/CEE agus treoracha aonair
Ba chloch mhíle é nuair a glacadh Treoir Réime 89/391/CEE, leis an mbéim shonrach ar chultúr an choisc a bhí inti. Tá sí ina bunús do níos mó ná 25 threoir ar leith i réimsí éagsúla agus do Rialachán (CE) Uimh. 2062/94 ón gComhairle lena mbunaítear Gníomhaireacht Eorpach um Shábháilteacht agus Sláinte ag an Obair.
Ar na treoracha ar leith, bhí na cinn seo a leanas:
- Ceanglais sláinte agus sábháilteachta don áit oibre (89/653/CEE) agus soláthar comharthaí sábháilteachta agus/nó sláinte ag an obair (92/58/CEE);
- Úsáid trealaimh oibre (89/665/CEE arna leasú le Treoir 2001/45/CE agus le Treoir 2009/104/CE); trealaimh cosanta pearsanta (89/656/CEE) agus obair le trealamh scáileán taispeána (90/270/CEE) agus láimhseáil de láimh (90/269/CEE);
- Earnálacha: láithreáin tógála shealadacha nó shoghluaiste (92/57/CEE); tionscail asbhainte mianraí (druileáil) (92/91/CEE; 92/104/CEE) agus soithí iascaireachta (93/103/CE);
- Grúpaí: oibrithe torracha (92/85/CEE) agus cosaint daoine óga ag an obair (94/33/CE);
- Oibreáin: oibrithe a chosaint ar na rioscaí a bhaineann le nochtadh do charcanaiginí nó do shó-ghineacha ag an obair (2004/37/CE), d’oibreáin cheimiceacha ag an obair (98/24/CE arna leasú le Treoir 2000/39/CE agus le Treoir 2009/161/AE), don aispeist ag an obair (2009/148/CE, arna leasú le Treoir (AE) 2023/2668) d’oibreáin bhitheolaíocha ag an obair (2000/54/CE); cosaint i gcoinne radaíocht ianúcháin (Treoir 2013/59/Euratom); cosaint oibrithe a d’fhéadfadh a bheith i mbaol ó atmaisféir phléascacha (99/92/CE); nochtadh oibrithe do rioscaí a bhaineann le hoibreáin fhisiceacha (creathadh) (2002/44/CE), le torann (2003/10/CE), le réimsí leictreamaighnéadacha (2004/40/CE arna leasú le Treoir 2013/35/AE) agus le radaíocht optúil shaorga (2006/25/CE);
- Substaintí: oiriúnú ar threoracha éagsúla maidir le rangú, lipéadú agus pacáil substaintí agus meascán (Treoir 2014/27/AE).
Is slí eile chun reachtaíocht OSH a thionscnamh iad comhaontuithe comhpháirtithe sóisialta a thugtar i gcrích taobh istigh den idirphlé sóisialta (2.3.7).
2. Tionscnaimh le déanaí agus tionscnaimh atá ar siúl faoi láthair
Is próiseas leanúnach é Treoir 2004/37/CE maidir le hoibrithe a chosaint ar na rioscaí a bhaineann le nochtadh do charcanaiginí nó do shó-ghineacha ag an obair a thabhairt cothrom le dáta, ar próiseas é a leanfaidh ar aghaidh amach anseo: cumhdaíodh an chéad bhaisc de 13 shubstaint i dtogra i mí na Bealtaine 2016, a glacadh i mí na Nollag 2017 (Treoir 2017/2398). Glacadh an dara togra i mí Eanáir 2017 lenar athbhreithníodh teorainneacha le haghaidh seacht substaint eile i mí Eanáir 2019 mar Threoir (AE) 2019/130 nuair a d’éirigh leis an bParlaimint luach teorann nochta ceirde do sceitheadh innill díosail a áireamh sa raon feidhme. Rinneadh an tríú togra i mí Aibreáin 2018, inar cumhdaíodh cúig shubstaint eile a úsáidtear i miotaleolaíocht, leictreaphlátáil, mianadóireacht, athchúrsáil, saotharlanna agus cúram sláinte, a ghlacadh i mí an Mheithimh 2019 (Treoir 2019/983). Glacadh an ceathrú hathbhreithniú ar an treoir, ina raibh teorainnluachanna nua nó athbhreithnithe le haghaidh trí shubstaint is cúis le hailse (aicrilinítríl, comhdhúile nicile agus beinséin), i mí an Mhárta 2022 (Treoir (AE) 2022/431). Bhí an treoir ar cheann de na chéad bhearta arna nglacadh faoi Phlean Sáraithe Ailse na hEorpa. I mí Feabhra 2023, mhol an Coimisiún nuashonrú eile ar an Treoir 2004/37/CE agus ar an leasú maidir le hOibreáin Cheimiceacha (98/24/CE) chun na teorainnluachanna le haghaidh luaidhe a laghdú agus chun teorainnluach le haghaidh dé-isicianáití a chur leis an Treoir maidir le hOibreáin Cheimiceacha. Úsáidtear luaidhe agus dé-isicianáití araon agus athchóiriú á dhéanamh ar fhoirgnimh agus freisin le linn ceallraí agus tuirbíní gaoithe a bheith á dtáirgeadh agus le linn mhonarú feithiclí leictreacha. Glacadh an treoir nuashonraithe i mí an Mhárta 2024 (Treoir (AE) 2024/869) agus cuideoidh sí leo siúd atá ag obair a chosaint chun go n-áiritheofar an t-aistriú glas.
Mar thoradh ar ráig phaindéim COVID-19, tugadh cothrom le dáta an Treoir maidir le Gníomhairí Bitheolaíocha (2000/54/CE) ionas go n-áireofaí SARS-CoV-2 ar liosta na ngníomhairí bitheolaíocha I mí na Samhna 2022, ghlac an Coimisiún moladh maidir le COVID-19 a aithint mar ghalar ceirde i gcásanna áirithe.
I mí Mheán Fómhair 2022, thíolaic an Coimisiún teachtaireacht maidir le hoibriú i dtreo todhchaí atá saor ó aispeist agus togra chun leasú a dhéanamh ar an treoir maidir le haispeist ag an obair chun nochtadh oibrithe a laghdú tuilleadh (a glacadh i mí na Samhna 2023 mar Threoir (AE) 2023/2668).
Ó tharla teicneolaíochtaí digiteacha a bheith á n-úsáid mó sa mhó ag an obair, rinne an Coimisiún gnéithe OSH a ionchorprú i Rialachán (AE) 2023/1230 maidir le hinnealra. Tugtar aghaidh freisin ar ghnéithe OSH sa Ghníomh um an Intleacht Shaorga agus sa treoir maidir le feabhas a chur ar dhálaí san obair ardáin, lena dtugtar aghaidh freisin ar na rioscaí sláinte agus sábháilteachta a bhaineann le bainistiú algartamach.
3. An Ghníomhaireacht Eorpach um Shábháilteacht agus Sláinte ag an Obair
Déanann an Ghníomhaireacht Eorpach um Shábháilteacht agus Sláinte ag an Obair (EU-OSHA), gníomhaireacht thrípháirteach atá lonnaithe in Bilbao, cultúr de chosc ar rioscaí a chur chun cinn trí eolas agus faisnéis a chomhroinnt. Tá uirlisí don mheasúnú riosca earnálach a oireann do FBManna i ngach teanga ar a hardán gréasánbhunaithe do Mheasúnú Riosca idirghníomhach ar Líne (OiRA), agus soláthraíonn ríomh-uirlis do Shubstaintí Contúirteacha comhairle chuideachta-shonrach maidir le substaintí contúirteacha agus táirgí ceimiceacha, agus maidir le dea-chleachtais agus bearta cosanta. Déanann Faireachlann Riosca Eorpach na gníomhaireachta faireachán ar rioscaí nua agus ar rioscaí atá ag teacht chun cinn agus déanann sí iad a thuar. Reáchtálann sé feachtais múscailte feasachta ar ‘láithreacha oibre sláintiúla’ freisin. Díríonn feachtas 2023-2025 ar thionchar na dteicneolaíochtaí nua ar an obair agus ar na dúshláin agus deiseanna gaolmhara a bhaineann le OSH.
C. Cláir ghníomhaíochta Chomhphobail agus straitéisí maidir le sláinte agus sábháilteacht ag an obair
Idir 1951 agus 1997, bhí cláir thaighde ón gComhphobal Eorpach do Ghual agus Cruach ag feidhmiú i réimse na sláinte agus na sábháilteachta ag an obair. Leis an gClár Oibre Sóisialta Eorpach, arna ghlacadh in 2000, tugadh isteach cur chuige níos straitéisí ar leibhéal AE. Bhí creataí straitéiseacha ina dhiaidh sin díríthe ar chosc, ar laghdú leanúnach ar thionóiscí agus galair cheirde san Aontas a bhaint amach, ar an lucht saothair a bheith ag dul in aois, agus ar rialacha a fheabhsú agus a shimpliú. Tugadh aird ar leith i gcónaí ar riachtanais na micreaghnólachtaí agus na ngnólachtaí beaga.
Le Creat Straitéiseach an Aontais Eorpaigh maidir le Sláinte agus Sábháilteacht ag an Obair 2021-2027, dírítear ar athruithe a thuar agus a bhainistiú i saol nua na hoibre, ar fheabhas a chur ar chosc tionóiscí agus tinnis san ionad oibre, agus ar ullmhacht a mhéadú i leith aon ghéarchéimeanna sláinte a d’fhéadfadh a bheith ann amach anseo.
Ról Pharlaimint na hEorpa
Tá an Pharlaimint tar éis béim a leagan go minic ar an ngá atá leis an gcosaint is fearr a bheith ann do shláinte agus sábháilteacht oibrithe. Ghlac sí rúin inar iarradh go gcumhdófaí le reachtaíocht AE na gnéithe uile a dhéanann difear, go díreach nó go hindíreach, d’fholláine fhisiceach nó mheabhrach na n-oibrithe. Tacaíonn sí leis na hiarrachtaí atá an Coimisiún a dhéanamh ar fheabhas a chur ar sholáthar na faisnéise do FBManna. Tá sí den tuairim gur gá an obair a oiriúnú do chumais agus do riachtanais daoine, agus gan a mhalairt a dhéanamh, agus gur cheart, i dtimpeallachtaí oibre, aird níos mó a thabhairt ar riachtanais speisialta oibrithe leochaileacha.
Tá an Pharlaimint tar éis tathant ar an gCoimisiún imscrúdú a dhéanamh ar rioscaí atá ag teacht chun cinn,ar rioscaí iad nach gcumhdaítear leis an reachtaíocht reatha, e.g. nochtadh do nanacháithníní, strus, spíonadh, foréigean agus ciapadh ag an obair. Go háirithe, bhí ról tábhachtach ag Parlaimint nuair a ghlac sí an creat-chomhaontú a shínigh páirtithe sóisialta an Aontais Eorpaigh maidir le gortuithe ó earraí géara liachta a chosc san earnáil ospidéal agus cúraim sláinte, a cuireadh chun feidhme le Treoir 2010/32/AE ón gComhairle.
I mí Mheán Fómhair 2018 ghlac an Pharlaimint rún maidir le conairí chun oibrithe atá ag téarnamh ó ghortú agus ó thinneas a aithimeascadh i bhfostaíocht ardchaighdeáin, bunaithe ar thrí cholún: cosc agus idirghabháil luath, filleadh ar an obair agus an meon i leith athimeascadh oibrithe a athrú. I mí Dheireadh Fómhair 2021, ghlac an Pharlaimint rún ina raibh moltaí don Choimisiún maidir le hoibrithe a chosaint ar aispeist. Moladh ann straitéis Eorpach chuimsitheach a fhorbairt chun gach aispeist a dhíothú d’fhonn aispeist a bhaint go sábháilte ón timpeallacht thógtha go deo agus, ar an gcaoi sin, cosaint níos fearr a thabhairt d’oibrithe agus do shaoránaigh. Moladh ann freisin go dtabharfaí Treoir 2009/148/CE maidir le haispeist cothrom le dáta. Glacadh treoir athbhreithnithe ó shin.
Sa bhreis ar reachtaíocht mholta a leasú agus faireachán a dhéanamh ar obair eile an Choimisiúin i réimse na sláinte agus na sábháilteachta ceirde, agus an obair sin a spreagadh, tá cur chuige i dtaca leis an ábhar ag an bParlaimint a fhéachann chun tosaigh, a fhéachann ar rioscaí nua. Thug sí aghaidh ar úsáid mhéadaitheach na dteicneolaíochtaí digiteacha agus na teilea-oibre agus ar an tionchar ar shláinte fhisiciúil agus ar mheabhairshláinte oibrithe i rún uaithi an 21 Eanáir 2021 maidir leis an gceart chun dícheangail. An 10 Márta 2022, ghlac Parlaimint rún maidir le creat straitéiseach nua de chuid an Aontais maidir le sláinte agus sábháilteacht ag an obair i ndiaidh 2020, ina ndéantar sraith éileamh, lena n-áirítear go ndéanfaí gníomhaíocht níos uaillmhianaí maidir le hailse a bhaineann leis an obair, treoir níos leithne agus níos cuimsithí maidir le neamhoird mhatánchnámharlaigh agus galair réamatacha, agus go ndéanfaí gné na hinscne a phríomhshruthú i ngach beart OSH. Iarrann ann freisin go n-áireofaí an ceart chun dícheangail sa chreat straitéiseach agus go molfaí treoir maidir le rioscaí síceasóisialta a chosc. An 5 Iúil 2022, ghlac an Pharlaimint rún maidir leis an meabhairshláinte sa saol digiteach oibre, inar aithníodh tionchar phaindéim COVID-19 ar eagrú na hoibre agus ar mheabhairshláinte oibrithe. Sa rún sin, iarrann an Pharlaimint ar an gCoimisiún tionscnaimh reachtacha a mholadh maidir le bainistiú rioscaí síceasóisialta agus folláine ag an obair agus Straitéis Meabhairshláinte AE agus Straitéis Eorpach Cúraim a chur ar aghaidh, ar thíolaic an Coimisiún an dá straitéis acu ó shin. I mí an Mhárta 2024, ghlac an Pharlaimint rún lena dtugtar a toiliú don dréachtchinneadh ón gComhairle lena n-iarrtar ar na Ballstáit Coinbhinsiún 2019 na hEagraíochta Idirnáisiúnta Saothair maidir le Foréigean agus Ciapadh (Uimh. 190) a dhaingniú.
Chuir an Pharlaimint ceisteanna ó bhéal ar an gCoimisiún freisin maidir leis an meabhairshláinte ag an obair agus maidir le dálaí oibre na gcomhraiceoirí dóiteáin a fheabhsú.
Chun tuilleadh eolais a fháil faoin ábhar seo, féach suíomh gréasáin an Choiste um Fhostaíocht agus um Ghnóthaí Sóisialta.
Aoife Kennedy / Monika Makay