Ir-rikonoxximent reċiproku tad-diplomi
Il-libertà tal-istabbiliment u l-libertà li jiġu pprovduti s-servizzi huma l-pedamenti tas-suq uniku, għax jippermettu l-mobilità tan-negozji u tal-professjonisti fl-UE kollha. Sabiex jiġu implimentati dawn il-libertajiet, id-diplomi u l-kwalifiki maħruġa fil-livell nazzjonali jeħtieġ li jiġu rikonoxxuti b’mod wiesa’. Ġew adottati miżuri differenti għall-armonizzazzjoni u r-rikonoxximent reċiproku.
Il-bażi ġuridika
L-Artikoli 26 u 53 tat-Trattat dwar il-Funzjonament tal-Unjoni Ewropea (TFUE).
L-objettivi
Sabiex il-persuni li jaħdmu għal rashom u l-professjonisti jkunu jistgħu jistabbilixxu ruħhom fi Stat Membru ieħor jew joffru s-servizzi tagħhom hemmhekk fuq bażi temporanja, jeħtieġ li d-diplomi, iċ-ċertifikati u provi oħra ta’ kwalifika professjonali maħruġa minn Stati Membri differenti jkunu rikonoxxuti b’mod reċiproku. Jeħtieġ li kull dispożizzjoni nazzjonali li tirregola l-aċċess għall-professjonijiet differenti tiġi kkoordinata u armonizzata.
Il-kisbiet
L-Artikolu 53(1) tat-TFUE jippermetti r-rikonoxximent reċiproku ta’ diplomi u kwalifiki oħra meħtieġa f’kull Stat Membru għal aċċess għall-professjonijiet regolati biex jiffaċilita l-libertà tal-istabbiliment u l-għoti tas-servizzi. Dan l-artikolu jindirizza wkoll il-bżonn li jiġu kkoordinati r-regoli nazzjonali dwar il-bidu u t-tkomplija ta’ attivitajiet bħala persuni li jaħdmu għal rashom. Il-paragrafu 2 tal-istess artikolu jissoġġetta r-rikonoxximent reċiproku “f’każijiet fejn tali armonizzazzjoni hija proċess diffiċli” għall-koordinazzjoni tal-kundizzjonijiet li jirregolaw l-eżerċizzju fid-diversi Stati Membri. Il-proċess ta’ armonizzazzjoni evolva permezz ta’ għadd ta’ direttivi sa min-nofs is-sebgħinijiet. Fuq dawn il-bażijiet, il-leġiżlazzjoni dwar ir-rikonoxximent reċiproku tiġi aġġustata għall-ħtiġijiet tas-sitwazzjonijiet differenti. Tvarja fil-kompletezza tagħha skont il-professjoni kkonċernata u dan l-aħħar qed tiġi adottata permezz ta’ approċċ iktar ġenerali.
A. L-approċċ speċifiku għas-settur (skont il-professjoni)
1. Ir-rikonoxximent reċiproku wara l-armonizzazzjoni
L-armonizzazzjoni żdiedet dejjem iktar malajr fis-settur tal-kura tas-saħħa, għar-raġuni ovvja li r-rekwiżiti professjonali, u speċjalment il-korsijiet ta’ taħriġ, ma jvarjaw wisq minn pajjiż għall-ieħor (għall-kuntrarju ta’ professjonijiet oħrajn). Għalhekk ma kienx diffiċli li tinkiseb armonizzazzjoni f’għadd sostanzjali ta’ professjonijiet (eż. it-tobba, l-infermiera, il-kirurgi veterinarji, il-qwiebel u l-aġenti kummerċjali li jaħdmu għal rashom). Id-Direttiva dwar il-Kwalifiki Professjonali (id-Direttiva 2005/36/KE) iċċarat, issimplifikat u mmodernizzat id-direttivi eżistenti, u ġabret flimkien il-professjonijiet regolati tat-tobba, id-dentisti, l-infermiera, il-kirurgi veterinarji, il-qwiebel, l-ispiżjara u l-periti f’test leġiżlattiv wieħed. Din id-direttiva tispeċifika kif l-Istati Membri “ospitanti” għandhom jirrikonoxxu l-kwalifiki professjonali li jkunu nkisbu fi Stat Membru ieħor (“ta’ oriġini”). Ir-rikonoxximent tal-professjonijiet jinkludi kemm sistema ġenerali għar-rikonoxximent kif ukoll sistemi speċifiċi għal kull waħda mill-professjonijiet imsemmija hawn fuq. Fost ħafna aspetti oħrajn, dan jiffoka fuq il-livell ta’ kwalifika, taħriġ u esperjenza professjonali (kemm ta’ natura ġenerali kif ukoll ta’ natura speċjalizzata). Id-direttiva tapplika wkoll għal kwalifiki professjonali fi ħdan is-settur tat-trasport, u għal intermedjarji tal-assigurazzjoni u għal awdituri statutorji. Dawn il-professjonijiet kienu regolati b’direttivi separati. Fit-22 ta’ Ġunju 2011, il-Kummissjoni adottat Green Paper dwar il-modernizzazzjoni tad-Direttiva tal-Kwalifiki Professjonali, li pproponiet riforma tas-sistemi għar-rikonoxximent tal-kwalifiki professjonali, bl-għan li tiġi ffaċilitata l-mobilità tal-ħaddiema u li jiġu adatti t-taħriġ u r-rekwiżiti attwali tas-suq tax-xogħol. Fid-19 ta’ Diċembru 2011, il-Kummissjoni ppubblikat proposta għal reviżjoni tad-Direttiva dwar il-Kwalifiki Professjonali abbażi tal-eżitu tal-proċessi ta’ konsultazzjoni varji u b’rispons għar-riżoluzzjoni tal-Parlament tal-15 ta’ Novembru 2011. Il-proposti prinċipali l-iktar importanti kienu jinkludu: l-introduzzjoni tal-karta professjonali Ewropea; l-armonizzazzjoni tar-rekwiżiti minimi ta’ taħriġ; ir-rikonoxximent awtomatiku għal seba’ professjonijiet: jiġifieri l-periti, id-dentisti, it-tobba, l-infermiera, il-qwiebel, l-ispiżjara u l-kirurgi veterinarji; u l-introduzzjoni ta’ Sistema ta’ Informazzjoni tas-Suq Intern li tippermetti kooperazzjoni msaħħa fir-rikonoxximent tad-diplomi. L-objettivi ewlenin tar-reviżjoni kienu l-faċilitazzjoni u t-titjib tal-mobilità tal-professjonisti fl-UE kollha u l-għajnuna biex jittaffa l-iskarsezza ta’ persunal f’ċerti Stati Membri. Id-direttiva emendata (id-Direttiva 2013/55/UE) ġiet adottata fl-20 ta’ Novembru 2013.
Fil-bidu tal-pandemija tal-COVID-19, il-Kummissjoni tat gwida f’komunikazzjoni dwar l-iffaċilitar tar-rikonoxximent reċiproku tal-kwalifiki tal-ħaddiema tas-saħħa u enfasizzat l-importanza tal-moviment liberu massimu tagħhom sabiex tiġi żgurata s-sikurezza tal-pazjenti.
2. Rikonoxximent reċiproku mingħajr armonizzazzjoni
Għal professjonijiet oħra, id-differenzi bejn ir-regoli nazzjonali ma ppermettewx l-armonizzazzjoni. Dan għamel il-kisba tar-rikonoxximent reċiproku aktar diffiċli. Id-diversità tas-sistemi legali ma ppermettietx ir-rikonoxximent reċiproku sħiħ ta’ diplomi u kwalifiki li kien jiżgura libertà tal-istabbiliment immedjata abbażi ta’ diploma miksuba fil-pajjiż ta’ oriġini. Id-Direttiva tal-Kunsill 77/249/KEE tat-22 ta’ Marzu 1977 tat lill-avukati l-libertà li jipprovdu servizzi fuq bażi okkażjonali. Madankollu, fil-każijiet l-oħra l-istabbiliment liberu jirrikjedi diploma mill-pajjiż ospitanti. Id-Direttiva 98/5/KE tas-16 ta’ Frar 1998 kienet pass ’il quddiem sinifikanti u ppermettiet li l-avukati b’diploma minn kwalunkwe Stat Membru jistgħu jistabbilixxu ruħhom fi Stat Membru ieħor u jeżerċitaw il-professjoni tagħhom, għalkemm il-pajjiż ospitanti jista’ jitlobhom li jiġu assistiti minn avukat lokali meta jirrappreżentaw u jiddefendu lill-klijenti tagħhom fil-qorti. Wara tliet snin joperaw fuq din il-bażi, l-avukati jistgħu jiksbu d-dritt li jeżerċitaw għalkollox il-professjoni tagħhom, wara li jgħaddu minn test tal-aptitudni stabbilit mill-pajjiż ospitanti u mingħajr ma jkollhom jagħmlu eżami ta’ kwalifika. Direttivi oħra applikaw l-istess prinċipju għal professjonijiet oħra, bħall-operaturi tat-trasport stradali tal-merkanzija, is-sensara u l-aġenti tal-assigurazzjoni, kif ukoll il-parrukkiera u l-periti.
B. L-approċċ ġenerali
L-abbozzar tal-leġiżlazzjoni għar-rikonoxximent reċiproku skont is-settur (xi kultant b’armonizzazzjoni iktar estensiva tar-regoli nazzjonali) fil-passat kien proċedura twila u tedjanti. Għaldaqstant, saret evidenti l-ħtieġa ta’ sistema ġenerali ta’ rikonoxximent reċiproku tad-diplomi, valida għall-professjonijiet regolati kollha li ma kinux is-suġġett ta’ leġiżlazzjoni speċifika tal-UE. Dan l-approċċ ġenerali ġdid biddel il-perspettiva. Qabel, ir-“rikonoxximent” kien jiddependi fuq l-eżistenza ta’ regoli tal-UE li jikkonċernaw l-“armonizzazzjoni” fil-professjoni jew attività regolata speċifika. Wara, ir-“rikonoxximent reċiproku” sar kważi awtomatiku, skont ir-regoli stabbiliti, għall-professjonijiet regolati kkonċernati kollha, mingħajr ebda ħtieġa ta’ leġiżlazzjoni sekondarja speċifika għas-settur. Minn dak il-mument ’il quddiem, il-metodi tal-“armonizzazzjoni” kif ukoll dawk tar-“rikonoxximent reċiproku” komplew jintużaw b’mod parallel, u f’xi każijiet, it-tnejn li huma intużaw fl-ambitu ta’ sistema komplementari fil-forma kemm ta’ regolament kif ukoll ta’ direttiva (ir-riżoluzzjonijiet tal-Kunsill tat-3 ta’ Diċembru 1992 u tal-15 ta’ Lulju 1996 dwar it-trasparenza tal-kwalifiki u ċ-ċertifikati ta’ taħriġ vokazzjonali). L-Istat Membru ospitanti ma jistax jirrifjuta li jagħti aċċess lill-applikanti għall-professjoni kkonċernata f’każ li jkollhom il-kwalifiki meħtieġa fil-pajjiż ta’ oriġini tagħhom. Madankollu, jekk it-taħriġ li rċevew kien ikopri perjodu ta’ żmien iqsar minn dak tal-pajjiż ospitanti, dan jista’ jitlob esperjenza professjonali li tkopri ċertu tul ta’ żmien u, f’każ li t-taħriġ ikun differenti b’mod sostanzjali, jista’ jitlob perjodu ta’ adattament jew test tal-aptitudni, fuq għażla tal-applikant, għajr meta l-impjieg ikun jirrikjedi l-għarfien tad-dritt nazzjonali.
Madankollu, f’Mejju 2018, il-Kummissjoni ħarġet proposta għal rakkomandazzjoni tal-Kunsill (COM(2018)270) biex tħeġġeġ ir-rikonoxximent reċiproku awtomatiku tal-perjodi tal-edukazzjoni għolja u tal-edukazzjoni sekondarja għolja barra mill-pajjiż. Din ir-rakkomandazzjoni ġiet adottata mill-Kunsill fis-26 ta’ Novembru 2018 u timmarka pass sinifikanti fl-ambizzjoni tal-Kummissjoni li tistabbilixxi ż-Żona Ewropea tal-Edukazzjoni (ŻEE) sal-2025, u dan jinvolvi rikonoxximent reċiproku awtomatiku mingħajr proċeduri ta’ rikonoxximent separati madwar l-UE.
Minkejja dan l-impenn li tiġi stabbilita ŻEE sal-2025, xi Stati Membri, bi sforz biex jimplimentaw rikonoxximent reċiproku awtomatiku aktar malajr, sabu soluzzjonijiet interreġjonali barra mill-qafas tal-UE. Il-pajjiżi tal-Benelux (il-Belġju, in-Netherlands u l-Lussemburgu) u l-Baltiċi (l-Estonja, il-Latvja u l-Litwanja) iffirmaw ftehim għar-rikonoxximent awtomatiku tad-diplomi fis-27 ta’ Settembru 2021.
B’risposta għall-gwerra Russa kontra l-Ukrajna, il-Kummissjoni ħarġet rakkomandazzjoni f’April 2022 dwar ir-rikonoxximent tal-kwalifiki għan-nies li qed jaħarbu mill-Ukrajna.
Ir-rwol tal-Parlament Ewropew
Fil-15 ta’ Novembru 2011, il-Parlament adotta riżoluzzjoni dwar l-implimentazzjoni tad-Direttiva dwar il-Kwalifiki Professjonali, li talbet il-modernizzazzjoni u t-titjib ta’ din id-Direttiva, u ħeġġet l-użu tal-aktar teknoloġiji effiċjenti u xierqa. Il-Parlament ippropona l-introduzzjoni ta’ Karta professjonali Ewropea, dokument uffiċjali, rikonoxxut mill-awtoritajiet kompetenti kollha, bħala mod kif jiġi ffaċilitat il-proċess ta’ rikonoxximent.
B’reazzjoni għar-riżoluzzjoni tal-Parlament, fid-19 ta’ Diċembru 2011, il-Kummissjoni ppreżentat proposta għal reviżjoni tad-Direttiva dwar il-Kwalifiki Professjonali. Wara negozjati tat-trilogu li ntemmew b’suċċess, il-Parlament irnexxielu jdaħħal il-bidliet li kien ippropona, inkluż l-introduzzjoni ta’ karta professjonali volontarja, il-ħolqien ta’ mekkaniżmu ta’ twissija, kjarifika tar-regoli rigward l-aċċess parzjali għal professjoni regolata, regoli rigward il-ħiliet lingwistiċi, u l-ħolqien ta’ mekkaniżmu għall-valutazzjoni reċiproka tal-professjonijiet regolati biex tiġi żgurata trasparenza ikbar. Dan wassal biex fl-20 ta’ Novembru 2013 ġiet adottata d-Direttiva 2013/55/UE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill li temenda d-Direttiva 2005/36/KE dwar ir-rikonoxximent ta’ kwalifiki professjonali. Fi Frar 2024, il-koleġiżlaturi adottaw miżuri biex jikkoreġu din id-Direttiva biex jippermettu lill-infermiera gradwati Rumeni jkollhom il-kwalifiki tagħhom rikonoxxuti madwar l-UE mingħajr il-ħtieġa li jagħtu prova ta’ esperjenza professjonali fil-qasam.
F’Jannar 2018, il-Parlament adotta riżoluzzjoni dwar l-implimentazzjoni tad-Direttiva 2005/36/KE fir-rigward tar-Regolament u l-ħtieġa għar-riforma fis-servizzi professjonali. B’riżultat ta’ dan, il-Parlament Ewropew u l-Kunsill adottaw id-Direttiva dwar it-Testijiet tal-Proporzjonalità (id-Direttiva (UE) 2018/958), li tintroduċi test tal-proporzjonalità armonizzat biex jintuża mill-Istati Membri kollha qabel ma jadottaw regolamenti nazzjonali dwar il-professjonijiet. Il-Parlament tenna l-appell għall-promozzjoni tar-rikonoxximent reċiproku awtomatiku tad-diplomi fir-riżoluzzjoni tiegħu tal-25 ta’ Ottubru 2018.
F’Novembru 2020, id-Dipartiment Tematiku għall-Politika Ekonomika, Xjentifika u tal-Kwalità tal-Ħajja, ippubblika studju[1], fuq talba tal-Kumitat għas-Suq Intern u l-Ħarsien tal-Konsumatur, li analizza l-ostakli nazzjonali għall-moviment liberu fis-suq uniku, inklużi l-moviment liberu tas-servizzi u l-aċċess għal professjonijiet regolati. L-istudju sab li d-differenzi fil-kwalifiki, bħal livelli jew tul ta’ żmien differenti ta’ edukazzjoni, fir-regoli dwar ir-rikonoxximent tal-kwalifiki professjonali, u fil-proċeduri amministrattivi relatati mal-aċċess għal korpi professjonali, jaġixxu ta’ ostaklu għall-moviment liberu tas-servizzi professjonali fis-suq uniku.
Għal aktar informazzjoni dwar dan is-suġġett, jekk jogħġbok żur is-sit web tal-Kumitat għas-Suq Intern u l-Ħarsien tal-Konsumatur.
Barbara Martinello