Sport to dziedzina, w której UE nabyła kompetencje w momencie wejścia w życie traktatu lizbońskiego w grudniu 2009 r. Unia odpowiada za opracowanie polityki opartej na przesłankach empirycznych, a także za wspieranie inicjatyw w dziedzinie współpracy i zarządzania z korzyścią dla aktywności fizycznej i sportu w całej Europie. Aby wspierać projekty i sieci w dziedzinie sportu, po raz pierwszy w ramach programu Erasmus+ ustanowiono specjalną linię budżetową na lata 2014–2020.
Podstawa prawna
Choć do roku 2009 w traktatach nie było wzmianki o konkretnych kompetencjach prawnych UE w dziedzinie sportu, Komisja położyła podwaliny pod unijną politykę w tej dziedzinie, dzięki przygotowaniu w 2007 r. białej księgi w dziedzinie sportu oraz planu działania Pierre’a de Coubertina.
Wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego UE uzyskała konkretne kompetencje w dziedzinie sportu. Artykuł 6 lit. e) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) stanowi, że UE ma kompetencje do wspierania lub uzupełniania działań państw członkowskich w dziedzinie sportu, natomiast w art. 165 ust. 1 TFUE szczegółowo opisano politykę w dziedzinie sportu – „Unia przyczynia się do wspierania europejskich przedsięwzięć w zakresie sportu, uwzględniając jego szczególny charakter, jego struktury oparte na zasadzie dobrowolności oraz uwzględniając jego funkcję społeczną i edukacyjną”. W art. 165 ust. 2 jest mowa o rozwijaniu europejskiego wymiaru sportu poprzez popieranie uczciwości i dostępności współzawodnictwa sportowego oraz współpracy między podmiotami odpowiedzialnymi za sport, jak również poprzez ochronę integralności fizycznej i moralnej sportowców, w szczególności najmłodszych. Wreszcie zgodnie z art. 165 ust. 3 TFUE Unia i państwa członkowskie mają obowiązek sprzyjać współpracy z państwami trzecimi oraz z organizacjami międzynarodowymi właściwymi w dziedzinie edukacji i sportu, zwłaszcza z Radą Europy. Tym samym UE dysponuje podstawą prawną umożliwiającą jej strukturalne wspieranie sektora za pośrednictwem programu Erasmus+ oraz przemawianie jednym głosem na forach międzynarodowych i w relacjach z państwami trzecimi. Ministrowie sportu krajów UE spotykają się również na posiedzeniach Rady poświęconych kwestiom edukacji, młodzieży, kultury i sportu. Równocześnie poprzez odpowiednie programy finansowania UE realizuje swoje uprawnienia z zakresu „prawa miękkiego” w obszarach blisko związanych ze sportem, takich jak edukacja, zdrowie i włączenie społeczne.
Cele
Utworzenie w traktatach szczegółowych kompetencji w dziedzinie sportu otworzyło UE nowe możliwości działania w dziedzinie sportu. UE wspiera cele, takie jak większa uczciwość i dostępność we współzawodnictwie sportowym oraz lepsza ochrona integralności moralnej i fizycznej sportowców, i jednocześnie uwzględnia szczególny charakter sportu. Ponadto UE popiera koncepcję, zgodnie z którą sport może poprawić ogólny dobrostan, pomóc w przezwyciężeniu szerszych kwestii społecznych, takich jak rasizm, wykluczenie społeczne i nierówność płci, oraz przynieść znaczne korzyści gospodarcze w całej Unii. Jest to istotne narzędzie w stosunkach zewnętrznych Unii. UE zajmuje się w szczególności trzema aspektami, a są to: 1) społeczna rola sportu; 2) wymiar gospodarczy; 3) polityczne i prawne ramy w sektorze sportu.
Osiągnięcia
A. Rozwój polityki
1. Biała księga w sprawie sportu i plan działania „Pierre de Coubertin”
Biała księga Komisji na temat sportu z 2007 r. była pierwszą w Unii „kompleksową inicjatywą” w dziedzinie sportu. Dzięki wdrażaniu zaproponowanych działań Komisja zgromadziła użyteczne informacje dotyczące zagadnień, którymi trzeba będzie zająć się w przyszłości. W białej księdze przewidziano szereg celów, w tym m.in.:
- umacnianie społecznej roli sportu;
- promowanie zdrowia publicznego poprzez aktywność fizyczną;
- pobudzanie działalności wolontariackiej;
- wzmocnienie gospodarczego wymiaru sportu i swobodnego przepływu zawodników;
- zwalczanie dopingu, korupcji i prania pieniędzy;
- kontrolowanie praw mediów.
2. Europejski wymiar sportu
Biała księga Komisji w sprawie sportu i wejście w życie traktatu lizbońskiego w 2009 r. utorowały drogę dla komunikatu Komisji ze stycznia 2011 r. zatytułowanego „Rozwijanie europejskiego wymiaru sportu”. Komunikat ten dotyczył ogólnej roli sportu, w szczególności w odniesieniu do zdolności do zatrudnienia, włączenia społecznego i zdrowia publicznego. Skupiał się również na aspektach związanych z międzynarodowymi imprezami sportowymi, w tym na podpisaniu konwencji antydopingowej Rady Europy, na ustaleniach dotyczących bezpieczeństwa i wymogach dotyczących imprez sportowych, a także na normach dotyczących dostępności wydarzeń sportowych i obiektów sportowych dla osób z niepełnosprawnościami. Ponadto odniósł się również do kwestii gospodarczych związanych ze sportem (łączna sprzedaż praw medialnych, prawa własności intelektualnej, przejrzyste i zrównoważone finansowanie sportu oraz stosowanie przepisów dotyczących pomocy państwa w dziedzinie sportu).
3. Plan prac UE w dziedzinie sportu
Plan prac UE w dziedzinie sportu stanowi jeden z najważniejszych dokumentów UE dotyczących europejskiej polityki w zakresie sportu. Koncentruje się on na kluczowych działaniach Unii w tej dziedzinie i służy jako wytyczne w zakresie promowania współpracy między instytucjami UE, państwami członkowskimi i zainteresowanymi podmiotami w dziedzinie sportu.
Pierwszy plan prac w dziedzinie sportu (2011-2014) został przyjęty przez Radę w 2011 r. 1 grudnia 2020 r. Rada Europejskich Ministrów Sportu przyjęła czwarty plan prac UE w dziedzinie sportu (2021-2024). Ważnym elementem planu jest aktywność fizyczna, co obejmuje, jako priorytet, tworzenie możliwości sportowych dla wszystkich pokoleń. Celem planu jest również wzmocnienie odbudowy sektora sportu i jego odporności na kryzysy podczas pandemii COVID-19 i po jej zakończeniu. Inne kluczowe obszary działania obejmują priorytetowe traktowanie umiejętności i kwalifikacji w sporcie poprzez wymianę najlepszych praktyk i budowanie wiedzy, ochronę uczciwości i wartości, a także społeczno-gospodarczy i środowiskowy wymiary sportu oraz promowanie równouprawnienia płci. UE dąży również do zwiększenia odsetka kobiet na stanowiskach kierowniczych w sporcie i jako trenerek, do promowania równych warunków dla wszystkich sportowców oraz do zwiększenia liczby relacji mediów na temat kobiet w sporcie.
Zgodnie z zieloną transformacją UE „ekologiczny sport” również stanowi priorytet, ponieważ w planie zaproponowano opracowanie wspólnych ram ze wspólnymi zobowiązaniami uwzględniającymi Europejski Pakt na rzecz Klimatu. Większy nacisk kładzie się na innowacje i cyfryzację we wszystkich obszarach sektora sportu.
4. Działania związane z COVID-19 po pandemii
W czerwcu 2020 r. Rada przyjęła konkluzje w sprawie wpływu pandemii COVID-19 na sektor sportu i zaproponowała różne środki służące odbudowie tego sektora. W dokumencie tym podkreślono, w jaki sposób cały sektor został poważnie dotknięty, w tym pod względem gospodarczym. Rada podkreśliła, jak bardzo potrzebne są strategie wznowienia działalności po pandemii na szczeblu lokalnym, krajowym, regionalnym i unijnym, aby wspierać sektor sportu i utrzymać jego istotny wkład w dobrostan obywateli UE. Rada zachęciła zatem instytucje UE do uzupełnienia wysiłków krajowych poprzez przekazywanie wsparcia finansowego dla tego sektora za pośrednictwem dostępnych programów i funduszy UE, takich jak Erasmus+, Europejski Korpus Solidarności, fundusze polityki spójności i inicjatywy inwestycyjne w ramach reakcji na koronawirusa (CRII i CRII+).
10 lutego 2021 r. Parlament przyjął rezolucję, w której zgodził się z twierdzeniem Rady lecz podkreślił, że wsparcie finansowe nie powinno ograniczać się do dużych imprez sportowych oraz że środki naprawcze mają ogromne znaczenie dla sportu masowego. Ponadto zwrócił się do Komisji o wypracowanie europejskiego podejścia do przeciwdziałania negatywnym skutkom pandemii w sektorze sportu.
B. Programy i działania
1. Erasmus+
Sport jest integralną częścią programu Erasmus+, który to program obejmuje działania Unii w dziedzinie kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu. Obecny program na lata 2021–2027 przeznacza 1,9% swojego całkowitego budżetu na sport.
Promowanie „mobilności edukacyjnej personelu sportowego, jak również współpracy, jakości, włączenia, kreatywności i innowacyjności na szczeblu organizacji sportowych i polityk w dziedzinie sportu” zostało podkreślone jako jeden z trzech głównych celów nowego programu Erasmus+. Działania służące osiągnięciu tego celu obejmują między innymi wspieranie mobilności, zwłaszcza wśród pracowników dyscyplin sportu masowego, zwiększanie możliwości wirtualnego uczenia się, tworzenie partnerstw na rzecz współpracy i wymiany najlepszych praktyk, w tym partnerstw na małą skalę, wspieranie szerszego i bardziej sprzyjającego włączeniu społecznemu dostępu do programu oraz wspieranie nienastawionych na zysk imprez sportowych promujących kwestie istotne dla sportu masowego.
Ogólnounijny Europejski Dzień Sportu został po raz pierwszy zaproponowany przez Parlament w rezolucji z lutego 2012 r. w sprawie europejskiego wymiaru sportu. We wrześniu 2015 r. zainaugurowano Europejski Tydzień Sportu, którego celem jest promowanie sportu i aktywności fizycznej w całej Europie na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym oraz zachęcanie obywateli europejskich do prowadzenia lepszego i zdrowszego stylu życia. Z badania Eurobarometru z 2022 r. wynika, że 62% Europejczyków nigdy nie uprawia sportu lub czyni to rzadko. W konsekwencji cierpi na tym nie tylko zdrowie samych zainteresowanych i ich samopoczucie, ale również gospodarka, a to prowadzi do zwiększonych wydatków na opiekę zdrowotną, spadku produktywności w miejscu pracy oraz zmniejszenia się szans na zatrudnienie.
Od 2017 r. Europejski Tydzień Sportu odbywa się w całej Europie w dniach 23–30 września, a państwa członkowskie i kraje partnerskie organizują szereg działań i wydarzeń. W 2023 r. odbyło się 36 000 wydarzeń z udziałem prawie 11 mln osób.
3. Projekty na rzecz włączenia społecznego
Włączenie społeczne to jeden z priorytetów UE związanych z rolą sportu w społeczeństwie. Sport łączy ludzi oraz pomaga budować społeczności, przez co może znacznie przyczyniać się do integracji migrantów w UE. Za pośrednictwem programu Erasmus+ Komisja wspiera projekty i sieci, których celem jest włączenie społeczne migrantów.
4. Konkursy
Od 2022 r. Komisja przyznaje nagrody #BeActive i #BeInclusive. W ramach tych programów nagradza się innowacyjne pomysły i inicjatywy opracowane w Europie przez osoby fizyczne lub organizacje w celu promowania sportu i aktywności fizycznej. Promują one również „znoszenie barier społecznych” poprzez sport, aby zbliżyć ludzi do siebie i przyczynić się do stworzenia poczucia tożsamości europejskiej.
Rola Parlamentu Europejskiego
W Parlamencie rozwój europejskiej polityki w dziedzinie sportu wchodzi w zakres kompetencji Komisji Kultury i Edukacji (CULT). W 2012 r. Parlament przyjął rezolucję w sprawie europejskiego wymiaru sportu, która utorowała drogę Europejskiemu Tygodniowi Sportu. Ponadto Parlament zajął się kwestią równości płci w sporcie, a także rolą sportu w walce z rasizmem. O kluczowej roli sportu wspomniano również w rezolucji z 2016 r. na temat integracji uchodźców na rynku pracy i ich włączenia społecznego. Podkreślono w niej ważną rolę sportu jako instrumentu służącego wspieraniu dialogu społecznego i międzykulturowego poprzez ustanowienie pozytywnych więzi między społecznościami lokalnymi a uchodźcami i osobami ubiegającymi się o azyl.
Podkomisja Praw Człowieka Parlamentu (DROI) regularnie omawia prawa człowieka w kontekście dużych imprez sportowych organizowanych w takich krajach jak Rosja (zimowe igrzyska olimpijskie w 2014 r.), Brazylia (FIFA, mistrzostwa świata w piłce nożnej mężczyzn w 2014 r. i letnie igrzyska olimpijskie w 2016 r.) czy Katar (FIFA, mistrzostwa świata w piłce nożnej mężczyzn w 2022 r.). Po pierwszym wysłuchaniu w lutym 2014 r. na temat sportu i praw człowieka, które koncentrowało się na sytuacji pracowników migrujących w Katarze, w 2015 r. odbyło się wspólne wysłuchanie z komisją CULT na temat łamania praw człowieka w związku z dużymi imprezami sportowymi.
Parlament również bardzo aktywnie wypowiada się na temat ustawiania wyników zawodów sportowych i problemu korupcji w sporcie. Na przykład w marcu 2013 r. przyjął rezolucję na ten temat. W czerwcu 2015 r. przyjął również rezolucję w sprawie ujawnionych przypadków poważnej korupcji w FIFA, a w lutym 2017 r. – rezolucję w sprawie zintegrowanego podejścia do polityki w dziedzinie sportu, dobrego zarządzania, dostępności i uczciwości.
W poprawkach do wniosku Komisji dotyczącego programu Erasmus+ na lata 2021–2027 Parlament zaproponował przeniesienie części środków z budżetu programu Erasmus+, aby większa liczba sportowców i trenerów mogła uczestniczyć w programach wspierania mobilności.
23 listopada 2021 roku Parlament Europejski przyjął rezolucję dotyczącą polityki UE w dziedzinie sportu: ocena i możliwe kierunki dalszych działań. Zalecono w niej różne działania, takie jak większe finansowanie sportu masowego, lepsze uregulowanie transferów zawodników, równe wynagrodzenie i większa widoczność kobiet w sporcie, lepsza ochrona dzieci w sporcie oraz zwiększenie liczby godzin przeznaczonych na aktywność fizyczną w szkołach. Zaproponowano również utworzenie stanowiska „koordynatora UE ds. sportu”, którego zadaniem byłoby zacieśnianie współpracy międzysektorowej.
Ponadto 10 listopada 2022 r. Parlament przyjął rezolucję w sprawie e-sportów i gier wideo, w której stwierdza, że e-sporty i sport to różne sektory. W rezolucji tej Parlament wezwał Komisję do opracowania karty promującej wartości europejskie w zawodach e-sportowych oraz do rozważenia możliwości utworzenia wizy dla personelu obsługującego imprezy e-sportowe. Parlament uznaje potencjał sportowych gier wideo i sportu wirtualnego w zakresie poszukiwania nowych form zaangażowania kibiców i zwiększania udziału młodzieży w aktywności fizycznej, ale uznaje potrzebę ochrony e-sportów przed ustawianiem wyników zawodów sportowych i nielegalnym hazardem. Uważa, że UE powinna odpowiedzialnie podchodzić do gier wideo i e-sportów, propagując je w ramach zdrowego stylu życia, w którym jest miejsce również na aktywność fizyczną, a także na interakcje społeczne i działalność kulturalną poza internetem;
Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie internetowej Komisji Kultury i Edukacji.
Lina Sasse / Kristiina Milt