Region Pacyfiku
Stosunki UE z regionem Pacyfiku mają wymiar polityczny, gospodarczy i rozwojowy. UE jest drugim co do wielkości partnerem handlowym regionu Pacyfiku.
Australia i Nowa Zelandia są partnerami UE, którzy mają zbieżne poglądy, stoją przed wspólnymi wyzwaniami geostrategicznymi oraz promują multilateralizm i globalny ład oparty na zasadach. W czerwcu 2018 r. rozpoczęto negocjacje w sprawie kompleksowej umowy o wolnym handlu między UE a Australią. W kwietniu 2023 r. odbyła się piętnasta runda tych negocjacji. W lipcu 2023 r. UE podpisała umowę o wolnym handlu z Nową Zelandią.
UE zawarła z 15 państwami wyspiarskimi Pacyfiku partnerstwa dotyczące głównie rozwoju, rybołówstwa i zmiany klimatu, a także partnerstwa z trzema krajami i terytoriami zamorskimi w regionie Pacyfiku.
Podstawa prawna
- Tytuł V (działania zewnętrzne UE) Traktatu o Unii Europejskiej (TUE);
- Tytuły I–III i V (wspólna polityka handlowa; współpraca na rzecz rozwoju i pomoc humanitarna; umowy międzynarodowe) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE);
- Umowa ramowa UE–Australia;
- Umowa o partnerstwie w zakresie stosunków i współpracy UE–Nowa Zelandia (PARC);
- Umowa o partnerstwie między Unią Europejską i jej państwami członkowskimi, z jednej strony, a członkami Organizacji Państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku (OACPS), z drugiej strony (umowa z Samoa).
UE i region Pacyfiku
UE i region Pacyfiku łączą długoletnie stosunki, wspólne wartości oraz silne więzi gospodarcze i handlowe. UE zawarła w tym regionie partnerstwa z Australią, Nową Zelandią, 15 państwami wyspiarskimi Pacyfiku oraz trzema krajami i terytoriami zamorskimi.
UE, Australia i Nowa Zelandia to partnerzy o zbieżnych poglądach, którzy wyznają podobne wartości i mają wspólne interesy. UE utrzymuje też z nimi bliskie stosunki na szczeblu rządu i sektora prywatnego, koncentrujące się na szerokim spektrum takich kwestii jak zmiana klimatu i ograniczenie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, oparty na regułach handel światowy, bezpieczeństwo i rozwój, badania technologiczne oraz prawa człowieka.
Tradycyjnie podstawą stosunków UE z wyspami Pacyfiku jest współpraca na rzecz rozwoju w ramach partnerstwa między UE a członkami OACPS. W ostatnich latach stosunki te rozszerzono o inne sektory, w tym środowisko, dobre rządy, energię, zmianę klimatu, rybołówstwo i prawa człowieka.
A. Australia i Nowa Zelandia
1. Australia
Początki długoletniego partnerstwa między UE a Australią sięgają lat 60. ubiegłego wieku. Podstawą aktualnych stosunków jest umowa ramowa między UE a Australią z 2017 r., której głównymi elementami są dialog polityczny, kwestie bezpieczeństwa, współpraca międzynarodowa, gospodarka i handel, wymiar sprawiedliwości, kultura i edukacja, energia i środowisko. Umowa ta weszła w życie w październiku 2022 r.
Australia jest ważnym partnerem handlowym UE. W 2022 r. UE była trzecim co do wielkości partnerem Australii w dwustronnym handlu towarami, którego całkowita wartość wyniosła 56,4 mld EUR. Australia zajmuje 18. miejsce wśród partnerów handlowych UE, która eksportuje do tego kraju głównie maszyny i chemikalia. Z Australii do UE przywozi się przede wszystkim minerały, surowce i fabrykaty.
UE i Australia negocjują od 2018 r. kompleksową umowę o wolnym handlu, która ułatwiłaby wymianę handlową między obiema stronami. W kwietniu 2023 r. w Brukseli odbyła się piętnasta runda negocjacji, jednak stronom nie udało się osiągnąć porozumienia, zwłaszcza w sprawie produktów rolnych. 31 sierpnia 2023 r. wznowiono rozmowy o wolnym handlu w drodze telekonferencji między australijskim ministrem handlu Donem Farrellem a komisarzem UE ds. handlu Valdisem Dombrovskisem.
Ostatnie spotkanie przywódców Australii i UE odbyło się w listopadzie 2022 r. Skoncentrowano się na rosyjskiej wojnie napastniczej przeciwko Ukrainie, zmieniającej się perspektywie strategicznej w regionie Indo-Pacyfiku, propagowaniu demokracji, praworządności, praw człowieka i wielostronnego porządku opartego na zasadach, zmianie klimatu, środowisku i różnorodności biologicznej, osiągnięciu celów zrównoważonego rozwoju, prawach człowieka i prawach pracowniczych, energii, transformacji cyfrowej i innych kwestiach dwustronnych.
2. Nowa Zelandia
Stosunki między UE a Nową Zelandią reguluje obecnie umowa o partnerstwie w zakresie stosunków i współpracy (PARC), która została podpisana w październiku 2016 r. i weszła w życie w lipcu 2022 r. Ułatwia ona dwustronne zaangażowanie dzięki wzmocnieniu dialogu politycznego i poprawie współpracy w kwestiach gospodarczych i handlowych oraz w wielu innych dziedzinach, począwszy od innowacji, edukacji i kultury po migrację, zwalczanie terroryzmu, walkę z przestępczością zorganizowaną i cyberprzestępczością oraz współpracę sądową. Pierwsze posiedzenie wspólnego komitetu po wejściu w życie PARC odbyło się w lutym 2023 r. Podczas posiedzenia skupiono się na polityce zagranicznej, zwłaszcza w kontekście rosyjskiej agresji na Ukrainę i ekspansji Chin, a także na kwestiach bezpieczeństwa, handlu, badań i innowacji, zrównoważonego rozwoju, praw człowieka i wymiaru sprawiedliwości. Przywódcy z zadowoleniem przyjęli zakończenie negocjacji w sprawie umowy o wolnym handlu i stowarzyszenia Nowej Zelandii z programem badawczym „Horyzont Europa” oraz podpisanie umowy o wymianie danych osobowych. Nowa Zelandia i UE zgodziły się pogłębić współpracę w zakresie zmiany klimatu, w tym poprzez dialog wysokiego szczebla na temat klimatu i rolnictwa, w ramach międzynarodowego dialogu strategicznego w dziedzinie rolnictwa.
UE jest trzecim co do wielkości partnerem handlowym Nowej Zelandii po Chinach i Australii. W 2022 r. całkowita wartość dwustronnej wymiany towarowej między UE a Nową Zelandią wyniosła 9,1 mld EUR. Do głównych towarów przywożonych z Nowej Zelandii do UE należą żywność i surowce, podczas gdy UE eksportuje do Nowej Zelandii przede wszystkim maszyny i sprzęt transportowy.
Po 12 rundach negocjacji rozpoczętych w 2018 r. w lipcu 2023 r. UE podpisała z Nową Zelandią ambitną umowę o wolnym handlu. Celem tej umowy jest stworzenie możliwości gospodarczych oraz przestrzeganie standardów klimatycznych i norm pracy. W październiku 2023 r. Komisja Handlu Międzynarodowego (INTA) zaleciła udzielenie zgody przez Parlament, a 22 listopada 2023 r. zgromadzenie plenarne wyraziło zgodę na zawarcie umowy. Przy 83% głosów poparcia umowa o wolnym handlu z Nową Zelandią jest umową handlową, która do tej pory uzyskała najszersze poparcie Parlamentu Europejskiego. Przewyższa ono nawet poparcie dla umowy o partnerstwie gospodarczym między UE a Japonią, która w grudniu 2018 r. uzyskała 71% głosów. Ponieważ umowa o wolnym handlu między UE a Nową Zelandią jest umową zawartą wyłącznie przez UE, wymaga ratyfikacji jedynie na szczeblu UE i nie podlega ratyfikacji przez poszczególne państwa członkowskie. W marcu 2024 r. Nowa Zelandia zakończyła wszystkie wymagane procedury, a umowa weszła w życie 1 maja 2024 r. Umowa o wolnym handlu ma zwiększyć łączny eksport Nowej Zelandii do UE o 1,8 mld NZD rocznie.
Nowa Zelandia jest również pierwszym wysoce uprzemysłowionym krajem spoza Europy, który przystąpił do programu „Horyzont Europa” w zakresie badań naukowych i innowacji. W lutym 2023 r. w Wellington zainaugurowano Europejską Sieć Przedsiębiorczości. Tym samym Nowa Zelandia stała się pierwszym i dotychczas jedynym krajem spoza UE lub krajem kandydującym, który skorzysta z Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości – inicjatywy UE wspierającej innowacyjne przedsiębiorstwa, zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), które prowadzą działalność w dziedzinie badań naukowych, cyfryzacji, kwestii związanych z klimatem i tworzenia sieci kontaktów.
B. Inne państwa Pacyfiku
Łączna powierzchnia 15 państw wyspiarskich Pacyfiku[1] wynosi 528 000 km². Należą one do OACPS. Stosunki UE z tymi państwami koncentrują się na współpracy na rzecz rozwoju, zarządzaniem oceanami i zmianie klimatu.
Strategię UE wobec tych państw określono we wspólnym komunikacie z 2012 r. zatytułowanym „W kierunku odnowionego partnerstwa na rzecz rozwoju między UE a regionem Pacyfiku” i zaktualizowano w unijnej strategii współpracy w regionie Indo-Pacyfiku w 2021 r. Opierała się ona wtedy na umowie z Kotonu zawartej z państwami OACPS. W listopadzie 2023 r. UE i OACPS oficjalnie podpisały nową umowę o partnerstwie – umowę z Samoa. Główne elementy nowej umowy to współpraca w dziedzinie handlu i inwestycji, rozwój i regionalizacja. Umowa obejmuje wiele obszarów, takich jak zrównoważony rozwój i wzrost gospodarczy, prawa człowieka oraz pokój i bezpieczeństwo. Jej celem jest promowanie integracji regionalnej. Umowa jest tymczasowo stosowana od 1 stycznia 2024 r. Stanowi nowe ramy prawne i reguluje stosunki polityczne, gospodarcze i w zakresie współpracy między UE a 78 członkami OACPS na najbliższe 20 lat.
Nowa umowa o partnerstwie opiera się na wspólnej podstawie, która określa wartości i zasady łączące obie strony. Ponadto wprowadza trzy szczegółowe protokoły regionalne dla Afryki, Karaibów i Pacyfiku w celu promowania integracji regionalnej. Protokoły regionalne umożliwiają ustanowienie autonomicznych struktur, które będą niezależnie utrzymywać stosunki z UE i trzema poszczególnymi zaangażowanymi regionami. Umowa przewiduje również silny wymiar parlamentarny dzięki stałemu Wspólnemu Zgromadzeniu Parlamentarnemu, które będzie pełnić wyraźną rolę konsultacyjną. Ponadto, aby odzwierciedlić silny wymiar regionalny nowej umowy, objęto nią również trzy regionalne zgromadzenia parlamentarne, które będą działać niezależnie i pełnić jasno określoną rolę konsultacyjną. Parlament wyraził swoje stanowisko w trzech rezolucjach (z 4 października 2016 r., 14 czerwca 2018 r. i 28 listopada 2019 r.), w których przychylnie odniósł się do ogólnej struktury współpracy między OACPS a UE i przypomniał, że należy wzmocnić parlamentarny wymiar tego partnerstwa. UE jest piątym co do wielkości partnerem handlowym OACPS, a wartość wymiany handlowej w 2022 r. wyniosła 4 mld EUR. Umowa o partnerstwie gospodarczym między UE a regionem Pacyfiku została ratyfikowana przez Parlament w styczniu 2011 r., a przez Papuę-Nową Gwineę w maju 2011 r. Rząd Fidżi rozpoczął stosowanie umowy w lipcu 2014 r. Samoa przystąpiło do umowy i zaczęło ją stosować w grudniu 2018 r. Wyspy Salomona również przystąpiły do umowy i zaczęły ją stosować w maju 2020 r. Tonga wyraziło zamiar przystąpienia do umowy o partnerstwie gospodarczym w 2018 r. Negocjacje są w toku.
UE jest trzecim, po Australii i Japonii, darczyńcą pomocy rozwojowej dla OACPS. Pomoc rozwojowa UE dla regionu Pacyfiku (w tym dla krajów i terytoriów zamorskich) na lata 2021–2027 wynosi ok. 750 mln EUR.
W wieloletnich ramach finansowych (WRF) na lata 2021–2027 głównym instrumentem finansowania rozwoju i współpracy UE z krajami partnerskimi stał się Instrument Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej – „Globalny wymiar Europy”. Objął on m.in. Europejski Fundusz Rozwoju (EFR), który początkowo znajdował się poza budżetem UE. Włączenie EFR do budżetu unijnego wzmacnia uprawnienia kontrolne Parlamentu i przyczynia się do większej legitymacji publicznej i politycznej widoczności całej pomocy zewnętrznej UE.
Państwa wyspiarskie Pacyfiku stoją w obliczu poważnych wyzwań rozwojowych i klimatycznych. Jeżeli chodzi o zmianę klimatu, UE i małe rozwijające się państwa wyspiarskie z regionu Pacyfiku poparły zawarcie porozumienia paryskiego na 21. Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu w 2015 r. (COP21). 23. sesja (COP23) pod przewodnictwem Fidżi odbyła się w dniach 6–17 listopada 2017 r. w Bonn w Niemczech.
Forum Wysp Pacyfiku, polityczne zgrupowanie liczące 18 członków, jest partnerem UE do rozmów w sprawie unijnego finansowania rozwoju i negocjacji handlowych. W jego skład wchodzą: Australia, Wyspy Cooka, Mikronezja, Fidżi, Kiribati, Nauru, Nowa Zelandia, Niue, Palau, Palau, Papua-Nowa Gwinea, Wyspy Marshalla, Samoa, Wyspy Salomona, Tonga, Tuvalu, Vanuatu, Nowa Kaledonia i Polinezja Francuska. Nowa Kaledonia i Polinezja Francuska wraz z Wallis i Futuną stanowią trzy kraje i terytoria zamorskie UE w regionie.
Rola Parlamentu Europejskiego
Parlament nawiązał stosunki z parlamentami Australii i Nowej Zelandii w 1979 r., kiedy to powołano Delegację ds. Stosunków z Australią i Nową Zelandią (DANZ). Od tego czasu DANZ regularnie organizowała posiedzenia międzyparlamentarne z parlamentami Australii i Nowej Zelandii, aby wspierać stosunki z obydwoma krajami oraz omawiać kwestie będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, m.in. w dziedzinie rolnictwa, energii, środowiska i zmiany klimatu, rozwoju i współpracy gospodarczej, nauki i technologii, handlu, wspierania globalnego i regionalnego bezpieczeństwa w regionie Azji i Pacyfiku, zwalczania terroryzmu oraz praw człowieka. Ostatnie, 42. posiedzenie międzyparlamentarne UE–Australia odbyło się w grudniu 2022 r. w Brukseli. Ponadto w lutym 2023 r., również w Brukseli, odbyło się 27. posiedzenie międzyparlamentarne UE–Nowa Zelandia.
W stosunkach z innymi państwami regionu Pacyfiku Parlament reprezentuje Delegacja do Wspólnego Zgromadzenia Parlamentarnego OACPS–UE (DACP). DACP i jej odpowiednik z OACPS spotykają się na posiedzeniach Wspólnego Zgromadzenia Parlamentarnego OACPS–UE, w którym zasiada równa liczba przedstawicieli UE i OACPS. Głównym zadaniem delegacji jest przygotowywanie posiedzeń Wspólnego Zgromadzenia Parlamentarnego OACPS–UE, ocena i monitorowanie działalności Parlamentu, organizowanie spotkań z liderami OACPS oraz omawianie aktualnych zagadnień związanych z realizacją umowy z Samoa. Pierwsza sesja Wspólnego Zgromadzenia Parlamentarnego OACPS–UE odbyła się 21 lutego 2024 r. w Luandzie (Angola) pod hasłem: Nowa era w stosunkach między OACPS a UE – w kierunku partycypacyjnego partnerstwa. Przy okazji tego posiedzenia odbyło się posiedzenie inauguracyjne Zgromadzenia Parlamentarnego Pacyfik–UE.
Jonas Kraft / Anna Parfjonova