Ameryka Łacińska i Karaiby
Unia Europejska utrzymuje stosunki z Ameryką Łacińską i Karaibami na wielu płaszczyznach i różnych szczeblach. Opierając się na Nowym programie na rzecz stosunków między UE a Ameryką Łacińską i Karaibami, UE dąży do wzmocnienia i modernizacji partnerstwa strategicznego z tym regionem. Unia współpracuje z nim podczas szczytów z udziałem szefów państw i rządów i poprzez dyplomację parlamentarną. Zawarła umowy i prowadzi dialog polityczny z Karaibami, Ameryką Środkową, Wspólnotą Andyjską, Mercosurem i poszczególnymi państwami regionu.
Podstawa prawna
- Tytuł V (działania zewnętrzne UE) Traktatu o Unii Europejskiej;
- Tytuły I–III i V (wspólna polityka handlowa; współpraca na rzecz rozwoju i pomoc humanitarna; umowy międzynarodowe) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Stosunki międzyregionalne
Unia Europejska oraz Ameryka Łacińska i Karaiby są naturalnymi partnerami, których łączą głębokie więzy polityczne, gospodarcze i kulturowe. Unia zawarła wiele umów z krajami regionu (z 27 z 33 państw). Powiązania gospodarcze również są silne – UE jest największym inwestorem w regionie, trzecim co do wielkości partnerem handlowym i największym ofiarodawcą pomocy na rzecz rozwoju. Kraje UE oraz Ameryki Łacińskiej i Karaibów stanowią razem ponad jedną trzecią państw członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych i są siłą napędową solidnego multilateralizmu opartego na zasadach.
7 czerwca 2023 r. wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa oraz Komisja przyjęli wspólny komunikat pt. „Nowy program na rzecz stosunków między UE a Ameryką Łacińską i Karaibami”. Zgodnie z nim Unia ma zacieśnić stosunki z Ameryką Łacińską i Karaibami oraz odnowić partnerstwo z tym regionem. W dokumencie wskazano sześć priorytetowych kwestii:
- odnowa partnerstwa politycznego;
- umocnienie wspólnego programu handlowego;
- strategia Global Gateway, która ma pomóc w sprawiedliwej, zielonej i cyfrowej transformacji oraz eliminacji nierówności;
- partnerska współpraca na rzecz wymiaru sprawiedliwości, bezpieczeństwa obywateli i zwalczania międzynarodowej przestępczości zorganizowanej;
- współpraca na rzecz propagowania pokoju i bezpieczeństwa, demokracji, praworządności, praw człowieka i pomocy humanitarnej;
- tworzenie dynamicznego partnerstwa międzyludzkiego.
W komunikacie uznano dyplomację parlamentarną za zasadniczy element budowania stosunków z regionem. Wspomniano w szczególności o roli Europejsko-Latynoamerykańskiego Zgromadzenia Parlamentarnego (EuroLat).
A. Szczyty
Pierwszy szczyt UE – Ameryka Łacińska i Karaiby odbył się w Rio de Janeiro w czerwcu 1999 r. Zapoczątkował on partnerstwo strategiczne obydwu regionów. Szósty i ostatni szczyt UE–Ameryka Łacińska i Karaiby odbył się w Madrycie w 2010 r. Utworzono podczas niego Fundację UE–Ameryka Łacińska i Karaiby, która ma wzmacniać i propagować partnerstwo strategiczne między oboma regionami.
W 2010 r. powstała Wspólnota Państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów (CELAC), która jest blokiem regionalnym 33 państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Szczyty regionalne między UE a CELAC są obecnie głównym forum dialogu i współpracy, która ma umożliwić wspólne stawienie czoła globalnym wyzwaniom. Trzeci szczyt szefów państw lub rządów UE–CELAC odbył się w Brukseli 17–18 lipca 2023 r., osiem lat po poprzednim szczycie. Przywódcy UE i CELAC zobowiązali się, że odnowią i zinstytucjonalizują swoje długotrwałe partnerstwo. Szczyt odbył się pod hasłem „Odnowienie partnerstwa między obydwoma regionami w celu wzmocnienia pokoju i zrównoważonego rozwoju”. Omówiono podczas niego wiele zagadnień, w tym ściślejszą współpracę na forach wielostronnych, pokój i bezpieczeństwo na świecie, handel i inwestycje, przeciwdziałanie zmianie klimatu, sprawiedliwość i bezpieczeństwo. W szczycie uczestniczyła przewodnicząca Parlamentu Europejskiego Roberta Metsola. W swoim przemówieniu skupiła się na tym, jak ważne jest, by osiągnąć postępy w pracach nad niesfinalizowanymi umowami handlowymi i układami o stowarzyszeniu. Na zakończenie szczytu przyjęto deklarację ze szczytu UE–CELAC w 2023 r., którą zatwierdziły wszystkie kraje UE–CELAC z wyjątkiem jednego. Podczas wydarzenia opublikowano również Plan działania UE–CELAC na lata 2023–2025, a przywódcy postanowili organizować kolejne szczyty co dwa lata. Kolejny szczyt ma się odbyć w Kolumbii w 2025 r.
B. Wymiar parlamentarny
Dla UE i Ameryki Łacińskiej i Karaibów dyplomacja parlamentarna jest podstawowym forum dialogu, wymiany pomysłów i najlepszych praktyk. Regularne kontakty między posłami do Parlamentu Europejskiego a posłami z Ameryki Łacińskiej nawiązano w 1974 r. przy okazji pierwszej z 17 organizowanych co dwa lata konferencji międzyparlamentarnych.
W 2006 r. utworzono Europejsko-Latynoamerykańskie Zgromadzenie Parlamentarne, zwane też EuroLatem, które stało się instytucją parlamentarną partnerstwa strategicznego obydwu regionów. Służy ono jako forum do prowadzenia dyskusji, monitorowania i przeglądu wszystkich kwestii związanych z partnerstwem.
EuroLat liczy 150 członków: 75 z Parlamentu Europejskiego i 75 z subregionalnych parlamentów Ameryki Łacińskiej, w tym z Parlamentu Latynoamerykańskiego, Parlamentu Wspólnoty Andyjskiej, Parlamentu Środkowoamerykańskiego, Parlamentu Mercosuru oraz kongresów Chile i Meksyku.
Na forum EuroLatu prowadzi się dyskusje na temat m.in. cyfryzacji i gospodarki cyfrowej, cyberbezpieczeństwa i sztucznej inteligencji, walki z przestępczością zorganizowaną, bezpieczeństwa żywnościowego i zmiany klimatu. Od 2006 r. odbyło się łącznie 15 sesji plenarnych. Ostatnia sesja plenarna Eurolat miała miejsce w lipcu 2023 r. w Madrycie (Hiszpania).
We wspólnej deklaracji z trzeciego szczytu UE–CELAC stwierdzono, że dyplomacja parlamentarna jest ważnym elementem stosunków między oboma regionami i wyrażono uznanie dla konstruktywnej roli EuroLat w tym zakresie. Ponadto współprzewodniczący Eurolatu przypomnieli uczestnikom szczytu o tym, jak ważne jest zawarcie niesfinalizowanych dwustronnych umów handlowych i układów o stowarzyszeniu dotyczących zmiany klimatu oraz ożywienia multilateralizmu.
Stosunki parlamentarne UE z krajami Karaibów wchodzą w zakres kompetencji Wspólnego Zgromadzenia Parlamentarnego OACPS[1]–UE. Od 2024 r. w obowiązuje umowa z Samoa, w której skupiono się na potrzebach poszczególnych regionów. W następstwie tej umowy utworzono Zgromadzenie Parlamentarne Karaiby–UE. Nowy organ odbył posiedzenie inauguracyjne w lutym 2024 r. w Angoli. W jego skład wchodzi 15 posłów do PE i po jednym pośle z każdego z krajów Karaibów. Na pierwszym posiedzeniu Zgromadzenie Parlamentarne Karaiby–UE przyjęło swój regulamin, zgodnie z którym ma spotykać się co roku, na przemian w regionie Karaibów i w Unii Europejskiej. Następne zgromadzenie odbędzie się w 2025 r. na Karaibach.
Stosunki z subregionami
A. Wspólnota Andyjska (Boliwia, Kolumbia, Ekwador i Peru)
W grudniu 2003 r. UE i region andyjski podpisały umowę o dialogu politycznym i współpracy (PDCA), która dalej rozszerzyła zakres współpracy obu regionów. Umowa ta jednak jeszcze nie weszła w życie. Negocjacje w sprawie układu o stowarzyszeniu rozpoczęły się w czerwcu 2007 r. i doprowadziły do zawarcia umowy handlowej z Peru i Kolumbią w marcu 2010 r. Umowa – podpisana w czerwcu 2012 r. i ratyfikowana przez Parlament Europejski w grudniu 2012 r. – weszła w życie 1 marca 2013 r. w Peru, a w Kolumbii – 1 sierpnia 2013 r. Przewiduje ona całkowitą liberalizację handlu wyrobami przemysłowymi i produktami rybołówstwa w ciągu 10 lat (przy czym większość ceł zostanie zniesiona w momencie jej wejścia w życie). Zwiększa także dostępu do rynku dla produktów rolnych. Zakres umowy obejmuje zamówienia publiczne, inwestycje, prawa człowieka oraz normy pracy i standardy ochrony środowiska. Ekwador przystąpił do umowy handlowej 1 stycznia 2017 r. Boliwia może również starać się o przystąpienie do umowy, ale jak dotąd tego nie uczyniła. Aby umowa weszła w życie, musi ratyfikować ją jeszcze tylko jedno państwo członkowskie – Belgia.
B. Karaiby
Stosunki między UE a Karaibami kształtują różne nakładające się na siebie ramy instytucjonalne, w tym umowa z Samoa i jej protokół z Karaibów, który obejmuje 15 państw karaibskich[2].
Wspólna strategia partnerstwa UE–Karaiby zapewnia ustrukturyzowane ramy szerszego i pogłębionego dialogu i współpracy. Unia jest największym partnerem handlowym Karaibów. Najważniejszym partnerem regionalnym UE, jeśli chodzi o dialog gospodarczy, jest Karaibskie Forum Państw AKP (Cariforum). W jego skład wchodzą członkowie Wspólnoty Karaibskiej oraz Dominikana. W 2008 r. państwa te podpisały umowę o partnerstwie gospodarczym CARIFORUM-UE – kompleksową umowę o wolnym handlu i gospodarce.
Negocjacje w sprawie zawarcia PDCA z Kubą rozpoczęły się w kwietniu 2014 r. i zakończyły się pomyślnie w marcu 2016 r. Umowę tymczasowo stosuje się od 1 listopada 2017 r. Zacznie ona w pełni obowiązywać, gdy ratyfikują ją wszystkie państwa członkowskie UE. PDCA zawiera trzy główne rozdziały dotyczące dialogu politycznego, współpracy i dialogu na temat polityki sektorowej oraz handlu.
C. Ameryka Środkowa (Kostaryka, Salwador, Gwatemala, Honduras, Nikaragua i Panama)
Układ o stowarzyszeniu UE–Ameryka Środkowa, pierwsze tego typu porozumienie między regionami zawarte przez UE, został podpisany w czerwcu 2012 r. i ratyfikowany przez Parlament Europejski w grudniu 2012 r. Składa się on z trzech filarów – dialogu politycznego, współpracy i handlu. Ustanowiono w nim cel, jakim jest rozwijanie uprzywilejowanego partnerstwa politycznego opartego na wartościach, zasadach i wspólnych celach. Układ ma również poprawić sytuację w zakresie praw człowieka, ograniczyć ubóstwo, zwalczać nierówności, zapobiegać konfliktom, a także wspierać dobre rządy, bezpieczeństwo, integrację regionalną i zrównoważony rozwój. W ramach układu o stowarzyszeniu zliberalizowano także handel wyrobami przemysłowymi i produktami rybołówstwa oraz zniesiono większość ceł w handlu produktami rolnymi. Od 2013 r. tymczasowo stosuje się jedynie rozdział dotyczący handlu. Wszystkie państwa członkowskie UE ratyfikowały układ. Oczekuje się, że wejdzie on w życie w 2024 r. Parlamentarny Komitet Stowarzyszenia będzie monitorować jego wdrażanie, co oznacza, że Parlament będzie miał więcej możliwości działania.
D. Mercosur (Argentyna, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj)
Negocjacje w sprawie układu o stowarzyszeniu z Mercosurem, obejmującego dialog polityczny, współpracę i wolny handel, rozpoczęto w 1999 r. Porozumienie polityczne osiągnięto w 2019 r. Ratyfikację układu o stowarzyszeniu wstrzymano jednak ze względu na obawy związane ze standardami ochrony środowiska i przestrzeganiem praw człowieka w Brazylii pod rządami prezydenta Bolsonaro. Negocjacje wznowiono w 2022 r. po wyborze na prezydenta Luiza Inácia Luli da Silvy, ale proces przyjęcia układu znajduje się obecnie w impasie. Jeżeli układ wejdzie w życie, będzie to oznaczało zniesienie ceł na 91 % towarów wywożonych z UE do Mercosuru oraz obniżenie ceł na różne produkty. UE zniesie cła na 92 % towarów przywożonych z Mercosuru, ale utrzyma kontyngenty taryfowe na wrażliwe produkty rolne.
Stosunki z poszczególnymi krajami
A. Brazylia
W 2007 r. UE i Brazylia ustanowiły partnerstwo strategiczne. W ramach tego partnerstwa UE i Brazylia nawiązały współpracę i dialog polityczny w ponad 30 obszarach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, takich jak pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe, prawa człowieka, zarządzanie sektorem publicznym, kwestie gospodarcze i finansowe, innowacyjność, polityka społeczna, edukacja, środowisko i integracja regionalna. Partnerstwo strategiczne UE–Brazylia obejmuje również regularny dialog między brazylijskim Kongresem Narodowym a Parlamentem Europejskim. W 2022 r. na prezydenta Brazylii wybrano Luiza Inácia Lulę da Silvę. Po objęciu przez niego urzędu w styczniu 2023 r. stosunki UE–Brazylia znacznie się ożywiły, w tym doszło do serii wizyt wysokiego szczebla z udziałem obu stron. W 2023 r. Brazylię odwiedziły co najmniej cztery delegacje[3] Parlamentu Europejskiego. Szczyt UE–Brazylia zaplanowano na 2024 r.
B. Chile
W 2002 r. UE zawarła z Chile układ o stowarzyszeniu. Negocjacje w sprawie aktualizacji układu o stowarzyszeniu i zastąpienia go zaawansowaną umową ramową rozpoczęły się w listopadzie 2017 r. i zakończyły się w grudniu 2022 r. W lutym 2024 r. Parlament Europejski zatwierdził umowę ramową. Parlament i Rada Unii Europejskiej przyjęły umowę przejściową w sprawie handlu, która zawiera jedynie postanowienia zaawansowanej umowy ramowej dotyczące handlu i inwestycji. Wymaga ona ratyfikacji wyłącznie na szczeblu UE. Po tym, jak Chile zakończy wewnętrzne procedury ratyfikacyjne, umowa przejściowa w sprawie handlu wejdzie w życie. Umowa przejściowa w sprawie handlu wygaśnie, gdy zaawansowana umowa ramowa wejdzie w życie – czyli po jej ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie.
Zaktualizowana umowa obejmuje filar dotyczący dialogu politycznego i współpracy oraz filar dotyczący handlu i inwestycji. Wzmacnia ona stosunki handlowe i inwestycyjne między UE a Chile, zawiera wiążące zobowiązania w zakresie ochrony środowiska i pracy oraz ułatwia dostęp do surowców krytycznych. Po raz pierwszy w historii w umowie UE zawarto też specjalny rozdział poświęcony handlowi i równouprawnieniu płci. Od 2003 r. Wspólna Komisja parlamentarna UE–Chile monitoruje wdrażanie układu o stowarzyszeniu. Będzie też monitorować wdrażanie zaawansowanej umowy ramowej, każdego roku poświęcając tej kwestii dwa posiedzenia.
C. Meksyk
Meksyk to jedyne państwo, z którym UE zawarła zarówno układ o stowarzyszeniu, jak i partnerstwo strategiczne. W 2000 r. weszła w życie Umowa o partnerstwie gospodarczym oraz koordynacji politycznej i współpracy między UE i Meksykiem, znana również jako umowa UE–Meksyk. W umowie zinstytucjonalizowano dialog polityczny, poszerzono zakres współpracy, w tym w dziedzinie demokracji i praw człowieka, oraz utworzono strefę wolnego handlu UE–Meksyk. W maju 2016 r. rozpoczęły się negocjacje z Meksykiem mające na celu aktualizację umowy UE–Meksyk. W kwietniu 2018 r. strony osiągnęły porozumienie co do zasady w sprawie rozdziałów dotyczących handlu, a w kwietniu 2020 r. – w sprawie ostatnich nieuregulowanych kwestii. Umowa obecnie oczekuje na ratyfikację.
Partnerstwo strategiczne ustanowiono w 2009 r. w podwójnym celu – zacieśniania współpracy UE–Meksyk i koordynacji kwestii ogólnoświatowych na szczeblu wielostronnym oraz dostarczenia dodatkowego bodźca politycznego stosunkom i inicjatywom dwustronnym. W ramach partnerstwa strategicznego odbyły się trzy szczyty UE–Meksyk – ostatnio w czerwcu 2015 r. UE i Meksyk prowadzą regularny dialog na wysokim szczeblu dotyczący wielu kwestii, w tym praw człowieka, bezpieczeństwa, egzekwowania prawa, gospodarki, środowiska i zmiany klimatu. Od 2005 r. wdrażanie umowy UE–Meksyk monitoruje Wspólna Komisja Parlamentarna UE–Meksyk. Spotyka się ona zazwyczaj dwa razy w roku i służy za podstawowe forum wymiany poglądów.
Jonas Kraft / Clotilde Chantal Claudie Sebag