Overstromingen, bosbranden en stormen: hoe reageert de EU op rampen?
Lees meer over hoe de EU Europeanen helpt om te herstellen van de gevolgen van natuurrampen.
De frequentie en intensiteit van natuurrampen in Europa neemt toe. Grotendeels als gevolg van klimaatverandering en verstedelijking hebben Europeanen de afgelopen jaren te maken gekregen met extremer weer, zoals hittegolven, droogte, bosbranden, overstromingen en stormen.
Natuurrampen in Europa
Zoals het Europees Milieuagentschap aangeeft, zijn de temperaturen wereldwijd gestegen en wordt 2023 het warmste jaar in meer dan 100.000 jaar. Bovendien is Europa het snelst opwarmende continent en wordt er voorspeld dat de temperaturen nog verder zullen stijgen.
Dit leidt vaak tot extreme weersomstandigheden, zoals droogte en bosbranden. De recorddroogte van 2022 werd bijvoorbeeld verergerd door bosbranden die 900.000 hectare in Zuid-Europa verwoestten - een gebied zo groot als Corsica. In 2023 hebben bosbranden nog eens 500.000 hectare in de as gelegd, voornamelijk in Griekenland, Italië, Spanje en Portugal.
Het effect van klimaatverandering is echter niet beperkt tot extreme hitte: het heeft ook geleid tot ernstige overstromingen in heel Europa. In de afgelopen 30 jaar hebben overstromingen 5,5 miljoen mensen in de EU getroffen, 3.000 doden veroorzaakt en meer dan 170 miljard euro aan economische schade aangericht.
In 2021 veroorzaakten overstromingen in Duitsland en België meer dan 200 doden en 44 miljard euro schade. In 2023 werd de schade in Slovenië geschat op 16% van het bruto binnenlands product van het land, en werd de financiële schade van de storm Daniel in Griekenland geschat op miljarden euro's. Verwoestende overstromingen troffen Oostenrijk, Tsjechië, Duitsland, Hongarije, Polen, Roemenië en Slowakije in september 2024.
Deze natuurrampen leiden niet alleen tot materiële schade en verlies van mensenlevens, maar hebben ook gevolgen voor ecosystemen, landbouw, watervoorziening, gezondheid, energiezekerheid, voedselzekerheid, infrastructuur, toerisme en kunnen een bedreiging vormen voor de economie en de financiële markten.
Wat kan de EU doen om natuurrampen aan te pakken en ervan te herstellen?
Mechanisme voor civiele bescherming
Wanneer zich een noodsituatie voordoet, kan de EU in eerste instantie haar mechanisme voor civiele bescherming activeren. Dit is een mechanisme om een reactie op een noodsituatie te organiseren en te coördineren tussen de deelnemende landen, waaronder alle EU-landen en 10 andere Europese landen (Albanië, Bosnië en Herzegovina, IJsland, Moldavië, Montenegro, Noord-Macedonië, Noorwegen, Servië, Turkije en Oekraïne).
Het mechanisme voor civiele bescherming biedt logistieke en operationele ondersteuning ter plaatse om de preventie van, paraatheid voor en respons op rampen te verbeteren.
Reserve voor solidariteit en noodhulp
Sinds 2021 worden in de Reserve voor Solidariteit en Noodhulp (SEAR) twee mechanismen samengevoegd om het hulpproces te stroomlijnen, waardoor zowel snellere en flexibelere noodhulp als langetermijnherstel mogelijk wordt: de vroegere Europese Reserve voor Noodhulp en het Solidariteitsfonds van de EU.
Tijdens de herziening van de langetermijnbegroting van de EU voor 2021-2027, die in 2024 werd goedgekeurd, werd de maximale begroting voor de SEAR verhoogd van €1,2 miljard naar €1,5 miljard.
De Reserve voor Solidariteit en Noodhulp biedt een snelle financiële respons op allerlei noodsituaties, zoals natuurrampen of humanitaire crises in EU-landen of buurlanden van de EU. Het heeft bijvoorbeeld steun verleend aan Turkije na twee aardbevingen in 2020 en 2023. De reserve kan snel middelen vrijmaken voor onmiddellijke humanitaire hulp en reddingsoperaties, zoals het verstrekken van voedsel, onderdak, medische bijstand, vervoer en logistiek, en heropbouw.
Binnen SEAR biedt het EU-Solidariteitsfonds (EUSF) financiële steun op de langere termijn aan EU-landen of kandidaat-lidstaten, voornamelijk in het geval van een grote natuurramp zoals een overstroming, bosbrand, aardbeving, storm of droogte, of sinds 2020 een noodsituatie met betrekking tot de volksgezondheid, zoals Covid-19.
Sinds de oprichting in 2002 werd meer dan 8,2 miljard euro uitbetaald voor verschillende herstelacties. Overstromingen zijn de meest gefinancierde gebeurtenis, terwijl de grootste bedragen werden toegekend aan het herstel na aardbevingen.
Cohesiebeleid van de EU
Een ander instrument voor herstel en heropbouw op de lange termijn zijn fondsen van het cohesiebeleid van de EU om infrastructuur opnieuw op te bouwen, beschadigde openbare diensten te herstellen en het rampenplan voor toekomstige noodsituaties te verbeteren.
Binnen het cohesiebeleid kan het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) ondersteuning bieden voor infrastructuur, en het Europees Sociaal Fonds (ESF+) ondersteunt inspanningen voor sociaal herstel, zoals opleiding of psychologische ondersteuning. Het EU-Cohesiefonds wordt voornamelijk gebruikt om te investeren in milieu en vervoer in de minder welvarende EU-landen, maar kan ook worden gebruikt om rampenpreventie, herstel en heropbouw in de genoemde sectoren te financieren.
Betere paraatheid
Hoewel natuurrampen overal en altijd kunnen plaatsvinden, speelt de mate waarin landen en samenlevingen voorbereid zijn een cruciale rol om de gevolgen ervan te beperken.
De EU heeft veel maatregelen en initiatieven die gericht zijn op het vergroten van de veerkracht. Met de Europese Green Deal wil de EU in 2050 klimaatneutraal zijn en de opwarming van de aarde, de oorzaak van veel natuurrampen, aanpakken. Met instrumenten zoals de EU-aanpassingsstrategie wil de EU klimaatbestendig worden.
Europarlementariërs eisen meer financiering en snellere respons bij natuurrampen
In oktober 2024 keurde het Parlement een voorstel van de Commissie goed om het Solidariteitsfonds van de Europese Unie in te zetten om Italië, Slovenië, Oostenrijk, Griekenland en Frankrijk te helpen bij het herstellen van schade als gevolg van extreme overstromingen en cyclonen in 2023.
Een maand eerder riepen de Europarlementsleden op tot meer financiering om de EU-paraatheid voor natuurrampen te versterken en benadrukten de noodzaak voor dringende investeringen in overstromingsbeheer en preventiemaatregelen tegen overstromingsrisico's.
Het Parlement riep op tot een snellere toewijzing van geld uit het EU-Solidariteitsfonds. Daarnaast stelden de Europarlementariërs voor dat het toekomstige cohesiebeleid van de EU zich nog meer zou moeten richten op de beperking van en aanpassing aan klimaatverandering en dat de Commissie een Europees klimaataanpassingsplan zou moeten presenteren.
Het flexibele gebruik van andere EU-fondsen kan ook steun bieden in de nasleep van natuurrampen. In december 2024 keurde het Parlement regels goed die het mogelijk maken om het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het Cohesiefonds en het Europees Sociaal Fonds Plus te gebruiken voor de snelle en flexibele financiering van herstelmaatregelen. De regels zullen met terugwerkende kracht van toepassing zijn om hulp te bieden bij natuurrampen die na 1 januari 2024 hebben plaatsgevonden.
Daarnaast heeft het Parlement ook het gebruik goedgekeurd van onbesteed geld dat is toegewezen aan plattelandsontwikkeling om getroffen boeren, bosbezitters en kleine bedrijven die actief zijn in de land- en bosbouw te helpen bij rampen.
