Δείκτες Κινδύνου

Οι εναρμονισμένοι δείκτες κινδύνου καθιερώθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την Οδηγία 2019/782 με την οποία τροποποιήθηκε η βασική Οδηγία 2009/128/ΕΚ για την ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων.

Οι εναρμονισμένοι δείκτες κινδύνου θεσπίστηκαν για να μετρούν την πρόοδο που επιτυγχάνεται ως προς την επίτευξη των στόχων μείωσης των κινδύνων και επιπτώσεων από τη χρήση των γεωργικών φαρμάκων στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, σε ενωσιακό επίπεδο.

Η μεθοδολογία υπολογισμού των δύο εναρμονισμένων δεικτών κινδύνου περιγράφεται αναλυτικά σε καθοδηγητικό έγγραφο που έχει εκδώσει η Επιτροπή (Eurostat) και βρίσκεται εδώ.

Εναρμονισμένος δείκτης κινδύνου 1 (Harmonized Risk Indicator 1)

Ο εν λόγω δείκτης βασίζεται σε στατιστικά στοιχεία για τις ποσότητες των δραστικών ουσιών που διατίθενται στην αγορά σε φυτοπροστατευτικά προϊόντα δυνάμει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009, στοιχεία που παρέχονται στην Επιτροπή (Eurostat) δυνάμει του παραρτήματος I (“Στατιστικές σχετικά με τη διάθεση των γεωργικών φαρμάκων στην αγορά”) του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1185/2009. Τα στοιχεία αυτά ταξινομούνται σε 4 ομάδες.

Ο εναρμονισμένος δείκτης κινδύνου 1 υπολογίζεται με τον πολλαπλασιασμό των ετήσιων ποσοτήτων των δραστικών ουσιών που διατίθενται στην αγορά για κάθε ομάδα του πίνακα 1 επί τον σχετικό συντελεστή στάθμισης επικινδυνότητας που καθορίζεται στη σειρά vi), ακολουθούμενος από τη συγκεντρωτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων αυτών των υπολογισμών.

Σειρά	Ομάδες
	1		2		3		4
i)	Δραστικές ουσίες χαμηλού κινδύνου οι οποίες έχουν εγκριθεί ή θεωρείται ότι έχουν εγκριθεί δυνάμει του άρθρου 22 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009, και οι οποίες παρατίθενται στο μέρος Δ του παραρτήματος του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 540/2011		Δραστικές ουσίες οι οποίες έχουν εγκριθεί ή θεωρείται ότι έχουν εγκριθεί δυνάμει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009, οι οποίες δεν εμπίπτουν σε άλλες κατηγορίες και παρατίθενται στα μέρη Α και Β του παραρτήματος του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 540/2011		Δραστικές ουσίες οι οποίες έχουν εγκριθεί ή θεωρείται ότι έχουν εγκριθεί δυνάμει του άρθρου 24 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009, οι οποίες είναι υποψήφιες για υποκατάσταση και παρατίθενται στο μέρος Ε του παραρτήματος του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 540/2011		Δραστικές ουσίες οι οποίες δεν έχουν εγκριθεί σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 και, ως εκ τούτου, δεν παρατίθενται στο παράρτημα του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 540/2011
ii)	Κατηγορίες
iii)	A	B	Γ	Δ	Ε	ΣΤ	Ζ
iv)	Μικροοργανισμοί	Χημικά δραστικές ουσίες	Μικροοργανισμοί	Χημικά δραστικές ουσίες	Που δεν ταξινομούνται ως: Καρκινογόνες κατηγορίας 1A ή 1B και/ή Τοξικές για την αναπαραγωγή κατηγορίας 1Α ή 1Β και/ή Ενδοκρινικοί διαταράκτες	Που ταξινομούνται ως: Καρκινογόνες κατηγορίας 1A ή 1B και/ή Τοξικές για την αναπαραγωγή κατηγορίας 1Α ή 1Β και/ή Ενδοκρινικοί διαταράκτες, όταν η έκθεση των ανθρώπων είναι αμελητέα
v)	Συντελεστές στάθμισης επικινδυνότητας που εφαρμόζονται στις ποσότητες των δραστικών ουσιών που διατίθενται στην αγορά σε προϊόντα που έχουν εγκριθεί δυνάμει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009
vi)	1		8		16		64

Ως βάση αναφοράς για τον εναρμονισμένο δείκτη κινδύνου 1 ορίζεται το 100 και ισούται με το μέσο αποτέλεσμα του παραπάνω υπολογισμού για την περίοδο 2011-2013.

Το αποτέλεσμα του εναρμονισμένου δείκτη κινδύνου 1 εκφράζεται σε σχέση με τη βάση αναφοράς.

Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή υπολογίζουν και δημοσιεύουν τον εναρμονισμένο δείκτη κινδύνου 1 σύμφωνα με το άρθρο 15 παράγραφοι 2 και 4 της οδηγίας 2009/128/ΕΚ για κάθε ημερολογιακό έτος και το αργότερο 20 μήνες μετά το τέλος του έτους για το οποίο υπολογίζεται ο εναρμονισμένος δείκτης κινδύνου 1.

Εναρμονισμένος δείκτης κινδύνου 2 (Harmonized Risk Indicator 2)

Ο εν λόγω δείκτης βασίζεται στον αριθμό των αδειών που χορηγούνται για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα σύμφωνα με το άρθρο 53 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009, όπως αυτές κοινοποιήθηκαν στην Επιτροπή σύμφωνα με το άρθρο 53* παράγραφος 1 του εν λόγω κανονισμού. Τα στοιχεία αυτά ταξινομούνται σε 4 ομάδες.

Ο εναρμονισμένος δείκτης κινδύνου 2 υπολογίζεται με τον πολλαπλασιασμό του αριθμού των αδειών που χορηγούνται για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα που διατίθενται στην αγορά δυνάμει του άρθρου 53 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 για κάθε ομάδα του πίνακα 2 επί τον σχετικό συντελεστή στάθμισης επικινδυνότητας που καθορίζεται στη σειρά vi), ακολουθούμενος από τη συγκεντρωτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων αυτών των υπολογισμών.

Σειρά	Ομάδες
	1		2		3		4
i)	Δραστικές ουσίες χαμηλού κινδύνου οι οποίες έχουν εγκριθεί ή θεωρείται ότι έχουν εγκριθεί δυνάμει του άρθρου 22 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009, και οι οποίες παρατίθενται στο μέρος Δ του παραρτήματος του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 540/2011		Δραστικές ουσίες οι οποίες έχουν εγκριθεί ή θεωρείται ότι έχουν εγκριθεί δυνάμει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009, οι οποίες δεν εμπίπτουν σε άλλες κατηγορίες και παρατίθενται στα μέρη Α και Β του παραρτήματος του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 540/2011		Δραστικές ουσίες οι οποίες έχουν εγκριθεί ή θεωρείται ότι έχουν εγκριθεί δυνάμει του άρθρου 24 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009, οι οποίες είναι υποψήφιες για υποκατάσταση και παρατίθενται στο μέρος Ε του παραρτήματος του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 540/2011		Δραστικές ουσίες οι οποίες δεν έχουν εγκριθεί σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 και, ως εκ τούτου, δεν παρατίθενται στο παράρτημα του εκτελεστικού κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 540/2011
ii)	Κατηγορίες
iii)	A	B	Γ	Δ	Ε	ΣΤ	Ζ
iv)	Μικροοργανισμοί	Χημικά δραστικές ουσίες	Μικροοργανισμοί	Χημικά δραστικές ουσίες	Που δεν ταξινομούνται ως: Καρκινογόνες κατηγορίας 1A ή 1B και/ή Τοξικές για την αναπαραγωγή κατηγορίας 1Α ή 1Β και/ή Ενδοκρινικοί διαταράκτες	Που ταξινομούνται ως: Καρκινογόνες κατηγορίας 1A ή 1B και/ή Τοξικές για την αναπαραγωγή κατηγορίας 1Α ή 1Β και/ή Ενδοκρινικοί διαταράκτες, όταν η έκθεση των ανθρώπων είναι αμελητέα
v)	Συντελεστές στάθμισης επικινδυνότητας που εφαρμόζονται στον αριθμό των αδειών που χορηγούνται δυνάμει του άρθρου 53 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009
vi)	1		8		16		64

Ως βάση αναφοράς για τον εναρμονισμένο δείκτη κινδύνου 2 ορίζεται το 100 και ισούται με το μέσο αποτέλεσμα του παραπάνω υπολογισμού για την περίοδο 2011-2013.

Το αποτέλεσμα του εναρμονισμένου δείκτη κινδύνου 2 εκφράζεται σε σχέση με την τιμή βάσης.

Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή υπολογίζουν και δημοσιεύουν τον εναρμονισμένο δείκτη κινδύνου 2 σύμφωνα με το άρθρο 15 παράγραφοι 2 και 4 της οδηγίας 2009/128/ΕΚ για κάθε ημερολογιακό έτος και το αργότερο 20 μήνες μετά το τέλος του έτους για το οποίο υπολογίζεται ο εναρμονισμένος δείκτης κινδύνου 2.

*Το άρθρο 53 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου επιτρέπει στα κράτη μέλη, σε ειδικές περιπτώσεις, να αδειοδοτούν τη διάθεση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αγορά για διάστημα που δεν υπερβαίνει τις 120 ημέρες, για περιορισμένη και ελεγχόμενη χρήση, όταν το μέτρο αυτό κρίνεται αναγκαίο λόγω κινδύνου ο οποίος δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με άλλα εύλογα μέσα. Στις περιπτώσεις αυτές, τα κράτη μέλη μπορούν να αδειοδοτούν φυτοπροστατευτικά προϊόντα που περιέχουν είτε εγκεκριμένες είτε μη εγκεκριμένες δραστικές ουσίες.

Στις περιπτώσεις που τα κράτη μέλη χορηγούν άδειες βάσει του άρθρου 53 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1107/2009 για μη εγκεκριμένες δραστικές ουσίες, οι ποσότητες των εν λόγω ουσιών που περιλαμβάνονται στα φυτοπροστατευτικά προϊόντα που διατίθενται εν συνεχεία στην αγορά κοινοποιούνται από τα κράτη μέλη στην Επιτροπή σύμφωνα με το άρθρο 3 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1185/2009.

Για τη μέτρηση της προόδου που σημειώνεται στη μείωση των κινδύνων και των δυσμενών επιπτώσεων για την υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον από τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων, ως αποτέλεσμα της εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης, η Αρμόδια Αρχή αξιοποιεί τους εναρμονισμένους δείκτες κινδύνου που έχουν θεσπιστεί σε κοινοτικό επίπεδο σύμφωνα με τον κανονισμό 15 των Κ.Δ.Π. 266/2023.

Στο πλαίσιο εφαρμογής του ΕΣΔ 2023-2027, πρόσθετα από την αξιοποίηση των εναρμονισμένων δεικτών κινδύνου, θα παρακολουθούνται και οι πιο κάτω δείκτες, ώστε να είναι μετρήσιμη η επίτευξη των συνολικών στόχων του παρόντος Εθνικού Σχεδίου Δράσης.

Δείκτες Κινδύνου – Δείκτες Παρακολούθησης – Στόχοι – Χρονοδιαγράμματα
1) Κατάρτιση και Πιστοποίηση
Η χρήση και η διάθεση στην αγορά φυτοπροστατευτικών προϊόντων καθώς και η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών σχετικά με τη χρήση τους, από πρόσωπα που δεν είναι επαρκώς καταρτισμένα αποτελεί ένα εν δυνάμει κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον.
Στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης2023-2027, αποτελεί στόχο η αρχική κατάρτιση και χορήγηση σχετικού πιστοποιητικού στους επαγγελματίες χρήστες, διανομείς και σύμβουλους, καθώς και η συμπληρωματική κατάρτιση για την ανανέωση των πιστοποιητικών κατάρτισης που χορηγήθηκαν κατά τη διάρκεια ισχύος του Εθνικού Σχεδίου Δράσης 2018-2022.
Για το ΕΣΔ 2023-2027, τίθεται δείκτης πιστοποίησης της κατάρτισης επαγγελματιών χρηστών, διανομέων και συμβούλων, με στόχο την ανανέωση των πιστοποιητικών κατάρτισης κατά 20% ανά έτος στη διάρκεια του ΕΣΔ 2023-2027.
Για την προώθηση της ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας μέσω του Προγράμματος Γεωργικών Εφαρμογών του Τμήματος Γεωργίας, θα καταρτίζεται και θα παρακολουθείται ετήσιος δείκτης του αριθμού των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που έτυχαν σχετικών συμβουλευτικών υπηρεσιών.

2) Πωλήσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων
Η εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης στοχεύει στον περιορισμό της χρήσης χημικών προϊόντων φυτοπροστασίας που δυνατόν να απαιτούν τη λήψη μέτρων άμβλυνσης του κινδύνου για τον άνθρωπο και το περιβάλλον σε μεγαλύτερη κλίμακα και σε αύξηση της χρήσης άλλων προϊόντων φυτοπροστασίας που δεν απαιτούν τη λήψη μέτρων άμβλυνσης του κινδύνου σε τέτοια κλίμακα (π.χ. βιολογικά σκευάσματα, σκευάσματα που περιέχουν δραστικές ουσίες χαμηλού κινδύνου, κ.λπ.).
Κατά την εφαρμογή του ΕΣΔ 2023-2027, το Τμήμα Γεωργίας θα αξιολογεί σε ετήσια βάση τα δεδομένα των πωλήσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Με βάση τα ετήσια δεδομένα θα παρακολουθεί τις τάσεις στους δείκτες πωλήσεων των πιο κάτω:
α) των φυτοπροστατευτικών προϊόντων που δεν περιέχουν χημικές δραστικές ουσίες
β) των φυτοπροστατευτικών προϊόντων που περιέχουν χημικές δραστικές ουσίες
γ) των πιο επικίνδυνων φυτοπροστατευτικών προϊόντων, δηλαδή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων τα οποία περιέχουν μία ή περισσότερες δραστικές ουσίες που έχουν εγκριθεί ως υποψήφιες προς αντικατάσταση σύμφωνα με το άρθρο 24 του Κανονισμού 1107/2009 δ) των μη αδειοδοτημένων φυτοπροστατευτικών προϊόντων στα οποία χορηγείται κατά παρέκκλιση άδεια για επείγουσες καταστάσεις φυτοπροστασίας βάσει του άρθρου 53 του Κανονισμού 1107/2009.
Με βάση τα δεδομένα που θα προκύψουν από την παρακολούθηση των δεικτών μετά τον πρώτο χρόνο εφαρμογής του ΕΣΔ 2023-2027, θα καταρτιστούν ετήσιοι στόχοι για αύξηση στις πωλήσεις των φυτοπροστατευτικών προϊόντων που δεν περιέχουν χημικές δραστικές ουσίες (α) και μείωση στις πωλήσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων που περιέχουν χημικές δραστικές ουσίες (β-δ). Κατά τη θέσπιση των ετήσιων στόχων θα αξιολογούνται και θα λαμβάνονται υπόψη και οι δυνατότητες αντικατάστασης χημικών από μη χημικά φυτοπροστατευτικα προϊόντα και από εναλλακτικές μη χημικές μεθόδους καθώς και οι ενέργειες και μέτρα πολιτικής που εφαρμόζονται μέσω του ΕΣΔ 2023-2027 προς αυτή την κατεύθυνση.

3) Επίπεδα υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε φυτικά προϊόντα
Στα πλαίσιο του ΕΣΔ 2023-2027:
Τίθεται στόχος για μείωση του ποσοστού των υπερβάσεων των ανώτατων επιτρεπτών ορίων υπολειμμάτων, η οποία να ακολουθεί φθίνουσα τάση με στόχο, το ποσοστό των υπερβάσεων να μην ξεπερνά το 5% μέχρι το 2027.
Για τον σκοπό αυτό θα λαμβάνονται τα απαιτούμενα στοιχεία από το Γενικό Χημείο του Κράτους, τα οποία και θα αφορούν στην εργαστηριακή εξέταση των δειγμάτων φυτικών προϊόντων ντόπιας παραγωγής που προσκομίζονται από τις Υγειονομικές Υπηρεσίες στο Γενικό Χημείο του Κράτους.

4) Ανιχνεύσεις υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων στα επιφανειακά ύδατα
Η εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης αναμένεται να έχει θετικές επιπτώσεις στην όποια επιβάρυνση των υδάτων με φυτοπροστατευτικά προϊόντα.
Στο πλαίσιο της παρακολούθησης των υδάτων, σύμφωνα με το άρθρο 24 του περί Προστασίας και Διαχείρισης των Υδάτων Νόμου του 2003 (Ν.13(Ι)/2004), όπως αυτός εκάστοτε τροποποιείται ή αντικαθίσταται έχουν εντοπιστεί σποραδικά τα τελευταία χρόνια, πολύ μικρές συγκεντρώσεις δραστικών ουσιών φυτοπροστατευτικών προϊόντων που περιλαμβάνονταν στο πρόγραμμα ελέγχου. Το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων θα διερευνήσει, σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωργίας και το Γενικό Χημείο του Κράτους, τις δυνατότητες ένταξης στο πρόγραμμα παρακολούθησης περισσότερων δραστικών ουσιών, δίνοντας προτεραιότητα στις ουσίες προτεραιότητας όπως ορίζονται στον περί Προστασίας και Διαχείρισης των Υδάτων Νόμο του 2003 (Ν.13(Ι)/2004), όπως αυτός εκάστοτε τροποποιείται ή αντικαθίσταται και σε αυτές που έχουν ταξινομηθεί ως επικίνδυνες για το υδάτινο περιβάλλον σύμφωνα με τον περί Χημικών Ουσιών Νόμο του 2020 (Ν.119(Ι)/2020), όπως αυτός εκάστοτε τροποποιείται ή αντικαθίσταται. Αφού εκτιμηθεί η υφιστάμενη κατάσταση, θα εξετασθεί η ανάγκη για να τεθούν μελλοντικοί στόχοι για μείωση της παρουσίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων στα επιφανειακά ύδατα, στοχεύοντας κυρίως στην ανίχνευση δραστικών ουσιών προτεραιότητας.

5) Χειρισμός άδειων συσκευασιών φυτοπροστατευτικών προϊόντων
Οι άδειες συσκευασίες φυτοπροστατευτικών προϊόντων αποτελούν πηγή κινδύνου για το περιβάλλον.
Το Τμήμα Γεωργίας θα προβεί σε εκτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης σε σχέση με το χειρισμό των άδειων συσκευασιών των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Για τον σκοπό αυτό θα λαμβάνεται η σχετική πληροφόρηση από τις εταιρείες διανομής φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην Κύπρο σε σχέση με τον όγκο των άδειων συσκευασιών που παραδίδονται για ανακύκλωση ή ανάκτηση ενέργειας. Στόχος θα είναι η αύξηση του ποσοστού των άδειων συσκευασιών που παραδίδονται για ανακύκλωση ή ανάκτηση ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη τις λιανικές πωλήσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων, κατά 5% ετησίως.

6) Περιστατικά οξείας δηλητηρίασης από φυτοπροστατευτικά προϊόντα
Στο πλαίσιο του παρόντος Εθνικού Σχεδίου Δράσης, αποτελεί στόχο η μείωση των περιστατικών οξείας δηλητηρίασης για την πενταετία 2023-2027 σε σύγκριση με την προηγούμενη πενταετία.
Για τον υπολογισμό της επίτευξης του στόχου θα λαμβάνονται στοιχεία σε ετήσια βάση από τις Ιατρικές Υπηρεσίες και Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας.

7) Επιθεώρηση εξοπλισμού εφαρμογής φυτοπροστατευτικών προϊόντων
Κατά τη διάρκεια ισχύος του ΕΣΔ 2018-2022, τέθηκε σε ισχύ το σύστημα επιθεώρησης εξοπλισμού εφαρμογής φυτοπροστατευτικών προϊόντων (ψεκαστήρων) και η εγγραφή του εξοπλισμού στο Μητρώο Εξοπλισμού Εφαρμογής φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Με βάση την εκτίμηση ότι υπάρχουν περίπου 20,000 ενεργοί ψεκαστήρες, το ποσοστό των ψεκαστήρων που έχουν επιθεωρηθεί επιτυχώς εκτιμάται στο 11,7% (δείκτης επιθεώρησης ψεκαστήρων) ενώ η εγγραφή στο Μητρώο εκτιμάται στο 26% (δείκτης εγγραφής στο Μητρώο) μέχρι το τέλος του 2022.

Στόχος του ΕΣΔ 2023-2027 είναι:
α) Δείκτης επιθεώρησης εξοπλισμού εφαρμογής φυτοπροστατευτικών προϊόντων
Ο εξοπλισμός εφαρμογής που διαθέτει πιστοποιητικό καταλληλότητας να καλύψει το 50% του ενεργού εξοπλισμού μέχρι το 2027.
β) Δείκτης εγγραφής στο Μητρώο Εξοπλισμού Εφαρμογής φυτοπροστατευτικών προϊόντων
Ο εγγεγραμμένος στο Μητρώο εξοπλισμός εφαρμογής να καλύψει το 80% του ενεργού εξοπλισμού μέχρι το 2027.